Slayt 1 - WordPress.com

BASINÇ VE RÜZGAR ÇEŞİTLERİ
AYŞE EDA TARAKCI
9-D
ASINÇ
Atmosfer Basıncı
Atmosferi oluşturan gazların belli bir ağırlığı vardır.
Gazların yeryüzündeki cisimler üzerine uyguladığı
basınca atmosfer basıncı denir.
Basınç Etmenleri
Hava basıncı çeşitli etmenler altında değişiklik gösterir.
a) Sıcaklık (Termik Etken)
b) Yükselti
c) Hava Yoğunluğu (Dinamik Etken)
d) Yerçekimi
e) Mevsim
f) Dünya’nın Günlük Hareketi
a)Sıcaklık (Termik Etken)
Basıncı en çok etkileyen etmen sıcaklıktır. Sıcaklığın günlük mevsimlik değişimine
bağlı olarak basınç değişir. Isınan hava genleşerek yükselir. Gazların seyrelmesi
nedeniyle basınç düşer ve alçak basınç alanı oluşur. Soğuyan havada gaz
molekülleri sıkışarak ağırlaşır. Ağırlaşan gazlar yeryüzüne doğru yığılır ve yüksek
basınç alanı oluşur.
b)Yükselti: Yeryüzünden yükseldikçe; Yerçekimi ve atmosferdeki gazların miktarı azalır.
Bunlara bağlı olarak basınç düşer.
c)Hava Yoğunluğu (Dinamik Etken)1 m3 havanın içerisindeki gazların miktarına
hava yoğunluğu denir. Yoğunluk su buharına ve toz zerreciklerine göre değişir. Yerçekiminin
azalıp çoğalması, Havanın ısınıp soğuması, Yükseltinin artması, Dünya’nın ekseni çevresindeki
dönüşü, Hava yoğunluğunun değişmesine neden olur. Hava yoğunluğu arttıkça basınç yükselir,
yoğunluk azaldıkça basınç düşer.
d)Yerçekimi: Dünya’nın geoid şekli nedeniyle yerçekiminin
Ekvator’dan kutuplara doğru artması, basıncın kutuplarda yüksek
olmasının üzerindeki etkisi ılıman kuşakta belirgindir. Yaz aylarında
ısınmanın etkisiyle karalar alçak basınç, asının nedenlerinden biridir.
e)Mevsim:Mevsimlerin basınç üzerindeki etkisi ılıman kuşakta belirgindir. Yaz aylarında
ısınmanın etkisiyle karalar alçak basınç, denizler ise yüksek basınç alanıdır. Kışın ise denizler
alçak basınç, karalar yüksek basınç alanıdır. Bu durum sıcaklığın basınç üzerindeki etkisini
kanıtlar.
f)Dünya’nın Günlük Hareketi: Dünya, ekseni çevresinde döndüğü için hava
akımları yönlerinden sapar. Sapmalar sonucu 30° enlemlerinde alçalıcı hava hareketleri ile
yoğunluk arttığından basınç yükselir ve dinamik yüksek basınç alanı oluşur.
60° enlemlerinde ise batı ve kutup rüzgarları karşılaşır. Bu rüzgarların birbirlerini iterek
yükselmesiyle 60° enlemlerinde gaz yoğunluğu azaldığından basınç düşer. Böylece dinamik alçak
basınç alanı oluşur.
UYARI: Dünyanın günlük hareketi
sonucunda hava akımlarının sapması, dinamik
basınç alanlarını oluşturur. Dünya’nın ekseni
çevresindeki hareketine bağlı olarak oluşan
basınçlara dinamik basınç denir.
BASINÇ KUŞAKLARI:
Termik Alçak Basınç Kuşağı (Tropikal Basınç Kuşağı)
·
Ekvator ve çevresinde sıcaklığa bağlı olarak oluşmuştur.
·
Sıcaklık yüksek olduğu için sıcak çekirdekli siklon da denir.
Termik Yüksek Basınç Kuşağı (Polar Basınç Kuşağı)
Kutuplar çevresinde düşük sıcaklık nedeniyle oluşan, yüksek basınç
alanıdır.
UYARI: Basınç kuşakları, Kuzey Yarım Küre’de karalar üzerinde kesintiye
uğrar. Güney Yarım Küre’de ise karaların oranı çok az olduğundan
basınç kuşakları daha düzenli ve süreklidir.
Türkiye’de Etkili Olan Basınç Merkezleri
Türkiye farklı özellikteki basınçların etkisinde kalır. Bu durum daha çok
Türkiye’nin matematik konumunun sonucudur.
BASINÇ KUŞAKLARI:
Dinamik Yüksek Basınç Kuşağı (Subtropikal Basınç Kuşağı)
Dünya’nın ekseni çevresindeki dönüşünün rüzgarlar üzerinde oluşturduğu sapma
etkisiyle 30° enlemleri çevresinde oluşan basınç kuşağıdır. Bu kuşak Kuzey Yarım
Küre’de yaz aylarında kuzeye, kış aylarında güneye kayar. Alçalıcı hava
hareketlerine bağlı olarak havanın ısınması ve nem miktarının düşmesi nedeniyle
30° enlemleri çevresinde çöller oluşur.
Dinamik Alçak Basınç Kuşağı (Subpolar Basınç Kuşağı)
60° enlemlerinde kutup rüzgarları ve batı rüzgarlarının karşılaşması ile oluşur.
Sıcaklık düşük olduğu için soğuk çekirdekli siklon da denir.
Kışın kara ve denizlerin farklı ısınmaları aynı enlem üzerinde farklı basınç
koşullarının görülmesini sağlar. Bu nedenle kışın karalar üzerinde yüksek basınç
oluşması bu basınç kuşağını kesintiye uğratır.
RÜZGAR
ÇEŞİTLERİ
1-Sürekli (Yıllık) Rüzgârlar
Dünya üzerindeki, sürekli alçak ve yüksek
basınç alanları arasında esen rüzgârlardır.
• a. Alize Rüzgârları:
30° Kuzey ve 30° Güney enlemlerindeki dinamik yüksek basınç alanlarından, Ekvator daki termik
alçak basınç alanına doğru esen rüzgârlardır.
Özellikleri
• Başlangıçta sıcak ve kurudurlar. Ancak, denizler üzerinden geçerken nem kazanırlar.
• Tropikal kuşaktaki karaların doğu kıyılarına bol yağış bırakırlar. Bu nedenle Doğu rüzgârları da
denir.
• Sürekli olmaları ve yönlerinin belli olması nedeniyle, yelkenli gemiler döneminde bu
rüzgârlardan faydanılmıştır. Bu nedenle bu rüzgârlara ticaret rüzgârları (trade winds) da
denilmiştir.
• Ekvatoral bölgede karşılaşan Alizeler, 3 - 4 km kadar yükselerek kutuplara doğru hareket ederler.
Bunlara da ters alize (üst alize) adı verilir. Ters alizeler, dönenceler üzerinde alçalarak tropikal
çöllerin oluşmasına neden olurlar.
• Sıcak okyanus akıntılarının oluşumuna neden olurlar.
b. Batı Rüzgârları:
30° enlemlerindeki dinamik yüksek basınç
alanlarından, 60° enlemlerindeki dinamik
alçak basınç alanlarına doğru esen
rüzgârlardır.
Özellikleri
• Başlangıçta sıcak ve kurudurlar. Ancak,
denizler üzerinden geçerken nem
kazanırlar.
• Orta kuşaktaki karaların batı kıyılarına
bol yağış bırakırlar.
• 60° enlemleri civarında Kutup rüzgârları
ile karşılaşarak cephe yağışlarına yol
açarlar.
c. Kutup Rüzgârları:
Kutuplardaki termik yüksek basınçlardan,
60° enlemlerindeki dinamik alçak basınç
alanlarına doğru esen rüzgârlardır.
Özellikleri
• Soğuk ve kuru oldukları için, etkili
oldukları alanlarda sıcaklığı azaltarak kar
yağışlarına neden olurlar.
• 60° enlemleri civarında Batı rüzgârları ile
karşılaşarak cephe yağışlarına yol açarlar.
• Soğuk okyanus akıntılarının oluşumuna
neden olurlar.
• 2-Devirli (Mevsimlik) Rüzgârlar
Kıtalar ve okyanuslar arasındaki ısınma ve
sıcaklık farkları sonucu meydana gelen
rüzgârlardır. Mevsimlik rüzgârların en
tanınmış olanı musonlardır.
a. Yaz Musonu:
Yaz mevsiminde karalar denizlere göre daha fazla ısınır. Bu nedenle
buralarda alçak basınç alanları oluşur. Aynı mevsimde deniz ve okyanuslar
daha serin oldukları için, yüksek basınç alanı durumundadırlar. Bunun
sonucunda, deniz ve okyanuslardan kara içlerine doğru büyük bir hava akımı
olur. Bu rüzgârlara yaz musonu denir. Yaz musonları deniz ve okyanuslardan
kaynaklandıkları için bol nem taşırlar. Bundan dolayı etkili oldukları yerlere
bol yağış bırakırlar.
Görüldüğü yerler
* Ön ve Güney Asya ile Hint Okyanusu arasında
* Doğu Asya ile Büyük Okyanus a bağlı denizler arasında
* Kuzey Amerika ile Meksika Körfezi arasında
* Batı Afrika ile Gine Körfezi arasında
* Doğu Afrika ile Hint Okyanusu arasında
b. Kış Musonu:
Kış mevsiminde karalar, denizlere oranla daha fazla soğuyarak yüksek basınç alanı
oluştururlar. Aynı mevsimde denizler ve okyanuslar üzerinde alçak basınç alanı vardır. Bunun
sonucunda, karaların iç kesimlerinden deniz ve okyanuslara doğru büyük bir hava akımı olur.
Bu rüzgârlara kış musonu denir.
Kış musonları kara kaynaklı oldukları için soğuk ve kurudurlar. Bu nedenle başlangıçta yağış
getirmezler. Ancak, denizler üzerinden geçtikten sonra bir karaya varırlarsa yamaç yağışlarına
yol açarlar.
Kış musonları ile yağış alan yerler
• Avustralya nın kuzeyi
• Endonezya Adaları nın kuzeyi ve batısı
• Japon Adaları nın batısı
• Afrika nın doğusu
• Hindistan ın doğusunda Doğu Gat Dağları
3. Yerel Rüzgârlar
Bir bölgede, kısa süre içerisinde
esen rüzgârlara yerel rüzgârlar
denir.
a. Meltem Rüzgârları:
•
Gün boyunca oluşan sıcaklık ve basınç farkları sonucu meydana gelirler.
*Deniz ve Kara Meltemleri
Gündüz, karalar daha çok ısınacağı için alçak basınç alanı, denizler ise yüksek basınç alanıdır.
Bunun sonucunda denizden karaya doğru rüzgâr eser. Bu rüzgâra deniz meltemi denir. Gece
ise, karalar daha fazla soğuyarak yüksek basınç alanı durumuna geçerler. Denizler daha
sıcaktır ve basınç azdır. Bunun sonucunda da, karadan denize doğru rüzgâr eser. Bu rüzgâra
kara meltemi denir.
*Vadi ve Dağ Meltemleri
Gündüz, dağ dorukları vadilerden daha erken ısınır ve alçak basınç oluşur. Vadiler ise, daha
serindir ve yüksek basınç alanıdır. Bunun sonucunda, vadi tabanlarından dağ yamacına ve
doruklarına doğru rüzgâr eser. Bu rüzgâra vadi meltemi denir. Geceleri ise, dağ yamaçlarında
ve yüksek plâtolarda hızla soğuyan hava yüksek basınç alanı oluşturur. Alçak ovalar ve vadiler
ise, nem oranının daha fazla olması nedeniyle sıcaktır ve alçak basınçlar görülür. Bunun
sonucunda da, dağ yamaçlarından alçak ova ve vadilere doğru rüzgâr eser. Bu rüzgâra dağ
meltemi denir.
b. Sıcak Yerel Rüzgârları Föhn (Fön)
Hava kütleleri dağ zirvesine doğru çıkarken, sıcaklığı yaklaşık her 100 m. de
0,5 °C azalır. Belli bir yükseltiden sonra bünyesindeki nemi yağış olarak
bırakır. Dağın arka yamacına geçtiğinde kuru özelliktedir ve yamaca
sürtünerek alçalır. Sürtünmenin etkisiyle sıcaklığı her 100 m. de 1°C artar.
Dağ zirvelerinden aşağıya doğru sıcak ve kuru olarak esen bu rüzgârlara föhn
rüzgârı denir. Föhn rüzgârı, İsviçre de Alpler in kuzey yamaçlarında
görüldüğünden bu ismi almıştır. Föhn rüzgârı Türkiye de, Toroslar ve Kuzey
Anadolu Dağları nın denize bakan yamaçlarında kışın ve ilkbaharda görülür.
*Sirokko Kuzey Afrika da, Büyük Sahra Çölü nden sıcak ve kuru olarak
Akdeniz e doğru esen rüzgârdır. Fas, Tunus ve Cezayir de etkisi belirgindir. Akdeniz i
geçerken nem kazanır. İspanya, Fransa ve İtalya nın güney kıyılarına yağış bırakır.
*Hamsin Sudan dan gelen ve Mısır dan Akdeniz e doğru esen rüzgârdır. Sıcak,
kuru ve boğucu bir rüzgârdır.
c. Soğuk Yerel Rüzgârlar
* Bora:Dalmaçya kıyılarında, Dinar Alpleri nden Adriya Denizi ne doğru esen soğuk
ve kuru rüzgârdır. Hızı fazladır.
* Mistral:Fransa nın Rhone vadisini izleyerek Akdeniz e doğru esen soğuk ve kuru
rüzgârdır.
* Krivetz (Kriviç):Romanya da, Aşağı Tuna Ovası na doğru esen soğuk ve kuru
rüzgârdır. Bükreş te krivetz etkili olduğunda sıcaklık 10 - 15°C düşer.
d.Tropikal Rüzgârlar
Sıcak kuşakta, ani basınç farklarından kaynaklanan ve hızları saatte
100 - 150 km.ye kadar çıkabilen rüzgârlardır. Daha çok okyanuslar
üzerinde oluşurlar. Belirli yollar izleyerek karaların üzerine de
sokulurlar. Sarmal hava hareketleri halinde olduklarından, genellikle
hortumlara sebep olurlar. Çevrelerine büyük zarar verirler. Tropikal
rüzgârlara, Asya denizlerinde ve Avustralya nın Büyük Okyanus
kıyılarında Tayfun (Çince Büyük rüzgar demektir), Meksika Körfezi
kıyılarında Hurrican (Hariken), Afrika nın bazı kesimlerinde ve Latin
Amerika kıyılarında da Tornado (Hortum) adı verilir.
DİNLEDİĞİNİZ İÇİN
TEŞEKKÜR EDERİM =D
• KAYNAKÇA:
• http://segalbugra.blogcu.com/basinc-cografya/1202108
• http://www.google.com.tr/#sclient=psyab&hl=tr&source=hp&q=dinamik+al%C3%A7ak+bas%C4%B1n%C3%A7&pbx=1&oq
=dinamik+al%C3%A7ak+bas%C4%B1n%C3%A7&aq=f&aqi=g1&aql=&gs_sm=e&gs_
upl=3907l4974l0l5351l5l5l0l0l0l3l427l1584l2.2.1l5l0&fp=1&biw=1366&bih=667&bav=on.2,or.r_gc.r_pw.,cf.osb&cad=b74
• http://tr.wikipedia.org/wiki/Dinamik_y%C3%BCksek_bas%C4%B1n%C3%A7
• http://geograpy.blogcu.com/ruzgarlar-ve-ozellikleri-ruzgar-cesitleri/1236892