akılcı antibiyotik kullanımı

AKILCI ANTİBİYOTİK KULLANIMI
Doç. Dr. Behice KURTARAN
Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi
Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji
Antibiyotik
• Bakterilerden veya mantarlardan elde edilen, çok küçük
dozlarda bakteriler üzerinde öldürücü ya da üremelerini
engelleyici etki gösteren, buna karşın insana zararı olmayan
veya çok az olan (seçici toksik etki) ve bakteriyel
infeksiyonların tedavisinde kullanılan ilaçlardır.
• Anti: Karşı
• Biyos: Yaşam
AKILCI İLAÇ KULLANIMI

Kişilerin klinik bulgularına ve bireysel özelliklerine
göre;
 uygun ilacı,
 uygun süre ve dozda,
 en uygun maliyetle ve
 kolayca sağlayabilmeleri olarak
tanımlanmaktadır.
Conference of Experts on the Rational Use of Drugs, World Health Organization, Nairobi,
Kenya, WHO/CONRAD/WP/RI, (25-29.12.1985).
Akılcı antibiyotik kullanımı
•
•
•
•
•
Uygun endikasyon
Uygun antibiyotik
Uygun zaman
Uygun doz - yol
Uygun maliyet
AKILCI OLMAYAN
KULLANIM ŞEKİLLERİ
• Çoklu ilaç kullanımı (Polifarmasi)
• İlaçların gereksiz ve aşırı kullanımı
• Klinik rehberlere uygun olmayan
reçeteleme yapılması
• Uygun olmayan kişisel tedavilere
başvurulması
• Yeni ilaçların uygun olmayan tercihi
İş Yükü ve
Personel Sıkıntısı
Yetersiz ve
Eksik Bilgiler
Alışkanlıklar
Akademik Bilgi
Tedavi Seçenekleri
İlaç Endüstrisinin
Etkileri
Sosyo-Kültürel
Etmenler
Ekonomik ve
Yasal Etmenler
6
Antibiyotik Tüketimi Türkiye için Sorun mu?

Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) 2008
raporuna göre;
Sağlığa ayrılan pay ABD’de  % 16.4,
İngiltere’de  % 8.8,
Türkiye’de ise  % 6.1 olarak bildirilmiştir.

Ülkemizde toplam sağlık harcamaları içinde ilacın payı
% 46 iken,
İngiltere’de %12.3,
ABD’de ise  % 12.2 olarak bildirilmiştir.
www.oecd.org
Antibiyotik Tüketimi Türkiye için Sorun mu?

İlaç harcamaları miktar ve maliyet
açısından değerlendirildiğinde;
Kutu adeti bazında 2010 yılı satış sıralamasında;
-Sindirim Sistemi ve Metabolizma ilaçları,
-Solunum Sistemi ilaçları ve
-Sistemik Kullanım İçin Antienfektif Preparatlar ilk üçtedir.
2010 yılı maliyet sıralamasına bakıldığında;
-Sistemik Kullanım İçin Antienfektif Preparatlar,
-Sindirim Sistemi ve Metabolizma ilaçları ile
-Kardiyovasküler Sistem ilaçları ilk üçte yer almaktadır.
Antibiyotik Tüketimi Türkiye için Sorun mu?

*Türkiye’de 2007 yılında kullanılan tüm ilaçların kutu
bazında %17’si, TL bazında %18’i antibiyotiklerdir.

*2007 yılında kullanılan 1,3 milyar kutu ilacın 223 milyon
kutusu antibiyotiktir.

*2007 yılında kişi başına kullanılan yıllık ortalama 20
kutu ilacın 3,5 kutusu antibiyotiktir.
Antibiyotik Tüketimi Türkiye için Sorun mu?

*2007 yılında ilaca harcanılan 11 milyar TL’nin 2 milyar
TL’si antibiyotikler için harcanmıştır.

*2007 yılında kişi başına yapılan yıllık ortalama 170
TL’lik ilaç harcamasının 30 TL’si antibiyotikler için
harcanmıştır.
Antibiyotik Tüketimi Türkiye için Sorun mu?
2011 yılında;
•Toplam 439 milyon kutu ilacın reçete edildiği ve bunun
%12,7 oranıyla 56 milyon kutusunun antibiyotiklerden
oluştuğu tespit edilmiştir.
• Düzenlenmiş reçetelerin maliyet analizleri yapıldığında
ise genel maliyetin % 14,1’ini antibiyotikler
oluşturmaktadır.
Antibiyotik Tüketimi Türkiye için Sorun mu?
*2013 yılında oluşturulan reçetelerin yüzde 40'a
yakınında, antibiyotik bulunuyor.
Antibiyotik bulunan reçete yüzdesi en yüksek iller
sırasıyla,
•Diyarbakır (%55,18),
•Şanlıurfa (% 52,42),
•Gaziantep (%52,05),
En düşük iller ise sırasıyla,
•Artvin (%20,45),
•Sinop (%22,75)
•Rize (%23,23)
Lancet Infect Dis 2014
OECD2015
RAPORU
Antibiyotiklerin Tarihçesi
• 1929’da Fleming penisilini buldu.
• 1935 yılında Domogk sulfamidleri kullandı.
• 1940’da Chain ve Flarey penisilini tedavide kullandılar.
Akılcı Antibiyotik Kullanımı
Antibiyotikleri akılcı kullanabilmek için;
• Etki mekanizmaları,
• Veriliş yolları,
• Endikasyonları mutlaka bilinmelidir.
Bakterisid ve Bakteriyostatik
Ajanlar
Bakterisitler
• Penisilinler
• Sefalosporinler
• Aminoglikozitler
• Vankomisin
• Aztreonam
• İmipenem
• Kinolonlar
• Metronidazol
Bakteriyostatikler
• Eritromisin
• Azitromisin
• Klaritromisin
• Klindamisin
• Tetrasiklinler
• Sülfonamidler
• Kloramfenikol
ETKİ MEKANİZMALARI
1.
2.
3.
4.
5.
Hücre duvarı sentezini bozanlar
Membran geçirgenliğini arttıranlar
Protein sentezini bozanlar
Nükleik asit sentezini önleyenler
Antimetabolik aktiviteliler
Hücre duvar sentezini
engelleyenler
 Beta-laktamlar
 Glikopeptitler

Vankomisin

Teikoplanin
 Sikloserin
 Basitrasin
Beta-laktamlar
• Penisilinler
• Sefalosporinler
• Monobaktamlar
– Aztreonam
• Karbapenemler
– İmipenem
– Meropenem
– Ertapenem
SEFALOSPORİNLER
Gram(+)
1.Kuşak
2. Kuşak
3.Kuşak
Gram (-)
4.Kuşak
5.Kuşak
Membran geçirgenliğini
engelleyenler
• Polimiksin
• Polienler
– Amfoterisin B
– Nistatin
• Azoller
– Ketokonazol
– İtrakonazol
– Flukonazol
Protein sentezini
engelleyenler
• Aminoglikozitler
• Linkozamitler
• Tetrasiklinler
• Kloramfenikol
• Makrolitler
• Fusidik asit
• Linezolit
Nükleik asit sentezini
engelleyenler
•
•
•
•
•
Kinolonlar
Rifampisin
Metronidazol
Ornidazol
Tinidazol
Antimetabolik etki gösterenler
•
•
•
•
•
•
Sulfonamitler
Dapson
PAS
Trimetoprim
İzoniazit
Klorokin
Gereksiz Antibiyotik Kullanımı
Nedenleri
•
•
•
•
•
•
•
Yetersiz süre (hasta muayenesi ve eğitimi)
Yetersiz laboratuvar
Viral bakteriyel infeksiyon ayrımı yapılmaması
Hastaların antibiyotik yazma baskısı
Eğitim eksikliği
Yoğun ilaç promosyonu
Antibiyotiklerin reçetesiz satılabilmesi
Antibiyotik Kullanımının
Gerekçelerinin Saptanması
Kanıtlanmış
bakteriyel
infeksiyon
Ampirik
antibiyotik
tedavisi
Profilaktik
antibiyotik
tedavisi
Bakteriyel İnfeksiyonun
Kanıtlanması
• Öykü
• Fizik muayene
• Laboratuvar bulguları
Ampirik Antibiyotik Tedavisi
• Belli endikasyonlarda,
• Klinik belirti ve bulgulara dayanarak,
• Akılcı antibiyotik seçimi yapılarak,
Ampirik Antibiyotik Tedavisinin
Temel İlkeleri
• Gerekli endikasyon
• İnfeksiyon bölgesi
• Etken olabilecek mikroorganizma
• Mikroorganizmanın antibiyotik duyarlılığı
• Antibiyotiğin farmakolojik özellikleri
• Konağın özellikleri
• Tedavi öncesi mikrobiyolojik incelemeler
yapılmalıdır.
Profilaktik Antibiyotik
Seçilecek ilaç:
• Etkili
• Ucuz
• Yan etkileri az
• Yeterli doz ve sürede
Antibiyotik Seçiminde Faktörler
Bakteriye
ilişkin faktörler
Hastaya ilişkin
faktörler
Antibiyotiğe
ilişkin faktörler
Bakteriye İlişkin Faktörler
• Antibiyotik duyarlılığı
• Bir veya daha fazla mikroorganizmanın
etken olması
• Fagositik hücrelerde yaşayabilme
Konak Faktörleri
•
•
•
•
•
•
•
Bilinen yan etkiler
Yaş
Altta yatan hastalık
Uygulanan diğer antibiyotikler
Kullanılan diğer ilaçlar
İnfeksiyonun ortaya çıktığı yer
İnfeksiyon bölgesi
Seçilecek Antibiyotik İle İlgili Bilgi
•
•
•
•
•
•
•
•
Etki spektrumu
Etki mekanizması
Farmakolojik özellikler
Tedavi dozu ve aralığı
Veriliş yolu ve süresi
İlaç etkileşimleri
Yan etkiler
Toplam tedavi maliyeti
Antibiyotiklerin Atılım Yolları
Karaciğerden
• Sefoperazon
• Kloramfenikol
• Klindamisin
• Doksisiklin
• Eritromisin
• Metronidazol
• Rifampin
• Sülfametoksazol
Böbrekten
• Aminoglikozitler
• Penisilinler
• Sefalosporinler
• Kinolonlar
• Tetrasiklinler
• Aztreonam
• İmipenem
• Vankomisin
• Trimetoprim
Ardışık Tedavi
•Ampirik Tedavi
Kültür Sonucu
•Tedavi Değişikliği
Stabil Durum
Oral Tedavi
Antibiyotik Tedavisinin
Sonlandırılması
•
İnfeksiyon tedavi edildiğinde,
•
Mikrobiyolojik inceleme sonuçları negatif
ve infeksiyon olası değilse,
•
İnfeksiyon tanısından uzaklaşılmışsa.
Antibiyotik tedavisinde başarısızlık
İlaca bağlı nedenler
• Uygun olmayan ilaç,
• Yetersiz doz,
• İlacın infeksiyon bölgesine yetersiz geçişi (beyin,
göz, prostat, eklem),
• Doğru olmayan uygulama yolu,
• İlaç atılım veya inaktivasyonunun artması
• Malabsorbsiyon,
Antibiyotik tedavisinde başarısızlık
Konağa bağlı nedenler
• Zayıf konak direnci
• İnfekte yabancı cisim bulunması
• Drene edilmemiş cerahat (apse)
• Ölü dokular (sekestrum)
Antibiyotik tedavisinde başarısızlık
Patojene bağlı nedenler
• İlaca direnç gelişmesi
• Süperinfeksiyon
Laboratuvara bağlı nedenler
• Duyarlı patojenlerin yanlış raporlanması
Akılcı Antibiyotik Kullanımı
•
•
•
•
•
Etken biliniyorsa en dar spektrumlu,
Sistemik ilaçlar topikal kullanılmamalı,
Kısa süreli profilaksi,
Uygun doz ve sürede kullanım,
Tedavi maliyetine dikkat edilmesi.
Antibiyotik
kullanımı
Bakteriyel
direnç
Artan ekonomik yük
Dirençli
bakteriyel
infeksiyon
Sonuç
Sürekli tıp
eğitimi ve
toplum
eğitimi
Reçetesiz ilaç
satışının
önlenmesi
Bazı antibiyotiklerin
hastane dışı
kullanımının
kısıtlanması
İlaç
promosyonlarının
denetlenmesi