Küresel Isınmanın Su Canlıları Üzerine Muhtemel Etkileri Özet

Erzincan Üniversitesi AquaClub Su Ürünleri Araştırma ve Geliştirme Bilim Kulübü
Kemaliye 5.Geleneksel Su Ürünleri Bilimsel ve Kültürel Platformu (Ulusal)
31 Mayıs-1 Haziran 2008, Erzincan, Kemaliye
Küresel Isınmanın Su Canlıları Üzerine Muhtemel Etkileri
Aynur KILIÇ
Erzincan Üniversitesi, Tercan Meslek Yüksekokulu Su Ürünleri Programı, 24800, Erzincan, Türkiye
e-mail: [email protected]
Özet
Küresel ısınma önümüzdeki yüzyılın en önemli çevre gündemlerinden biri olacaktır. Küresel iklimde
meydana gelecek değişmeler muhtemelen su canlıları dâhil pek çok canlının davranışını ve yaşam
tarzlarını etkileyecektir. Küresel ısınma, görülemeyen en önemli ekolojik problemlerden birisidir.
Ormanların, bitkilerin, alglerin, su bitkilerinin ölümü, tarım alanlarının verimsizleşerek çölleşmesi gibi
olumsuz sonuçları mevcuttur. Aynı zamanda insan sağlığını da olumsuz etkilemekte ve hem
ekosistemlere olan zararlı etkilerinin giderilmesi ve hem de sağlık maliyetleri yönünden ekonomik
boyutları önemli düzeylerdedir. Bu makalede, küresel ısınmanın nedenleri, çözüm yolları, dünyada
ve Türkiye’deki durumu değerlendirilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Küresel Isınma, Sera Gazları, Su Canlıları, Ekolojik Problemler.
Possible Effects of Global Warming on Aquatic Living Populations
Aynur KILIÇ
Erzincan Üniversitesi, Tercan Meslek Yüksekokulu Su Ürünleri Programı, 24800, Erzincan, Türkiye
e-mail: [email protected]
Abstract
Global warming promises to be one of the most important environmental issues in the next millenium.
Changes in global climate will likely affect the behavior and life histories of living including aquatic
lives. Global warming is one of the ecologic problems which is an invisible threat. It is present also
negatively results to death of forests, plant, soils, water plant, become desert for agricultural area to
lose its productive. Global warming also effects to human health negatively and has a great
economic size, because of the human health costs and repairing to ecosystem’s destruction.
In this paper, reasons of global warming, ways of solutions, the status of world and Turkey were
assesed.
Key Words: Global Warming, Greenhouse Gases, Aquatic Lives, Ecologic Problems.
Erzincan Üniversitesi AquaClub Su Ürünleri Araştırma ve Geliştirme Bilim Kulübü
Kemaliye 5.Geleneksel Su Ürünleri Bilimsel ve Kültürel Platformu (Ulusal)
31 Mayıs-1 Haziran 2008, Erzincan, Kemaliye
Giriş
Küresel ısınma, özellikle son 10 yıl içerisinde bütün dünyanın tartışmaya başladığı ve
çözümler üretmek amacıyla uluslararası toplantıların düzenlendiği önemli bir gündem haline
gelmiştir. Küresel ısınmaya neden olan karbondioksit (CO2) ve diğer sera gazları, dünya
atmosferinin kimyasal bileşimini 100-150 yıl öncesine göre fark edilir oranda bir değişikliğe
uğratmıştır (Flavin et al., 1990).
İnsanlar tarafından atmosfere salınan gazların sera etkisi yaratması sonucunda dünya
yüzeyinde sıcaklığın artmasına küresel ısınma denilmektedir. Daha ayrıntılı açıklamak gerekirse,
dünyanın yüzeyi güneş ışınları tarafından ısıtılmaktadır. Güneş 'ten gelen ışınların bir bölümü ozon
tabakası ve atmosferdeki gazlar tarafından soğurulmaktadır. Bir kısmı litosferden, bir kısmı ise
bulutlardan geriye yansımaktadır. Yeryüzüne ulaşan ışınlar geriye dönerken atmosferdeki su
buharı ve diğer gazlar tarafından tutularak Dünya'yı ısıtmakta olduğundan yüzey ve troposfer, olması
gerekenden daha sıcak olur. Bu olay, Güneş ışınlarıyla ısınan ama içindeki ısıyı dışarıya bırakmayan
seraları andırmaktadır. Dünyamızın üzerinde bir battaniye olduğunu düşürsek; bu battaniye, kömür,
petrol ve gaz gibi fosil yakıtları kullandığımız için giderek kalınlaşmakta ve ısıyı içinde hapsederek,
küresel ısınmaya yol açmaktadır (Anonim, 1999).
Çağımızın en önemli çevresel sorunu olan iklim değişikliği, yaşam alanları, biyolojik çeşitlilik,
besin zinciri, ekonomi ve insan yaşamını doğrudan etkilemektedir.
Buzulların erimesi, deniz suyu seviyenin yükselmesi, yağış miktarında değişiklikler, yedi
dereceye kadar varan sıcaklık artışları iklim değişikliğinin en bilinen göstergeleridir (Keleş, 2002).
Şekil 1. Küresel Isınmadan Dolayı Buzullar Erimektedir.
Küresel ısınmanın etkileri sonucu, mercan kayalıkları, mangrovlar, buzullar ve çeşitli ekosistemler
büyük sorunlar yaşamaktadır. Ormanların daha ne kadar karbondioksiti depolayabileceği, doğanın
bu baskıya daha ne kadar dayanabileceği bilinmemektedir. Çünkü artık doğanın da yapısında
değişiklikler başlamıştır. Yapılması gereken, karbondioksit emisyonlarını düşürmek ve aynı zamanda
ekosistemlerin bu küresel değişikliğe karşı direncini artırmaktır.
İklim değişikliği su kaynaklarının azalmasına, balık göçlerinin değişmesine ve balık
yetiştiriciliği üzerine çeşitli etkilere sahiptir. Bu çalışmada da, iklim değişikliğinin su canlıları üzerine
olan etkileri incelenmiş ve konuya ilişkin bazı çözüm önerilerinde bulunulmuştur (Ergin, 2000).
İklim Değişikliğinin Su Canlıları Üzerine Etkisi
Sucul ekosistem çeşitli yollarla iklim değişikliğinden etkilenmektedir. Dünyada iklim
değişikliğine sebep olan en şaşırtıcı konulardan birisi, sıcaklıktaki küçük dalgalanmaların bile etkili
olmasındandır. Atmosferde meydana gelen birkaç derecelik sıcaklık artışı sadece okyanus, deniz,
göl ve gölet gibi büyük su kütlelerinin sıcaklığını artmasını sağlamamakta aynı zamanda suyun
fiziksel ve kimyasal özelliklerinin değişmesine neden olan hidrolojik olayları da oluşturmaktadır.
Su sıcaklığı, sucul canlıların yaşam döngüsünü, fizyolojisini ve davranışlarını etkileyen en
önemli çevresel parametredir. Balıklar soğukkanlı canlılar olup, memeliler ve kuşlardan farklı olarak
bulundukları ortama göre vücut ısılarını ayarlayabilmektedirler (Sunay, 1998).
Erzincan Üniversitesi AquaClub Su Ürünleri Araştırma ve Geliştirme Bilim Kulübü
Kemaliye 5.Geleneksel Su Ürünleri Bilimsel ve Kültürel Platformu (Ulusal)
31 Mayıs-1 Haziran 2008, Erzincan, Kemaliye
Denizlerde balıkların göç, yumurtlama, beslenme gibi faaliyetleri su sıcaklığına bağımlıdır.
Bir balık türünün yaşamı ve yaşam süresi ve türün gelişmesine, deniz suyu sıcaklığının yanı sıra
diğer çevresel parametreler de etkili olmaktadır. Ancak, sıcaklığın iklimsel olarak değişimi balık
miktarının ve konumunun tespitinde önemli rol oynamaktadır. İklimsel değişimler yumurtlama ve
beslenme bölgelerinin yerlerini değiştireceğinden balık sürülerinin de yerleri ve türleri üzerinde
önemli etkiler oluşturmaktadır (Özdemir, 2005).
Özellikle son yıllardaki küresel ısınmadan dolayı Türkiye denizlerindeki balıkların göç yolları
değişmeye başlamıştır. Örneğin Türkiye balıkçılığı için potansiyel bir kaynak olan hamsinin bazı
dönemlerde av miktarının düşük olması su sıcaklığındaki değişimlere bağlanabilir (Anonim, 2000).
Su ürünleri avlama teknolojilerinin gelişmesi, balık avcılığından kaynaklanan üretimin
artmasına neden olmuş; ancak bilinçsiz avlanma ve iklim değişikliği sonucu balık stoklarındaki
azalmalar hatta bazı türlerde yok olma tehlikeleri baş göstermiştir.
Küresel ısınma, sularda ki canlıların yaşamını olumsuz etkilediği gibi, direk ölümlerine de
sebep olabilmektedir. Su canlılarının ölmesinde veya azalmasında pH değişimi etkili etkenlerden
biridir. Düşük pH ortamında çözülen, Pb, Hg, Al ve Ca gibi zararlı elementlerin canlıların bünyelerine
girmesi de önemli olabilmektedir. Örneğin, bu elementlerden alüminyum suda yüksek miktarda
bulunduğu takdirde, balıkların solungaçlarının tıkanmasına ve balıkların nefes alamayıp
boğulmasına neden olmaktadır.
Günümüzde akarsulardaki derelere yumurta bırakmak için giren salmon balıklarının su
sıcaklığında ki değişikliklerden ötürü, bu göçü yapamayacakları ileri sürülmektedir. Uluslar arası
düzeyde antlaşmaların çoğu çevre ve doğal kaynaklar yönetimi üzerinedir.
İnsanın doğayı hesapsız bir şekilde ve kendi iç dinamiğini zorlayan kullanışı yukarıda ifade
edildiği gibi yer-deniz-atmosfer sistemini küresel dinamiğini bozmuştur. Bu bozulmalarla ortaya çıkan
küresel çevre sorunlarını üç ana başlıkta ele alabiliriz. Bunlar küresel ısınma, ozon tabakasının
incelmesi ve asit yağışlarıdır. Bu sorunlar yeryüzündeki tüm canlıları ve eko sistemleri
ilgilendirmektedir (Anonim, 1999).
Sonuç ve Öneriler
Yapılan çalışmalar sonucu, küresel ısınmanın sadece canlı yaşamını direk olarak
etkilemeyeceği, aynı zaman da habitat yıkımlarına da yol açacağı bildirilmektedir. Bu yüzden küresel
ısınmanın, ekosistem değişikliklerini de beraberinde getireceği ileri sürülmektedir (Sunay, 1998).
Şekil 2. Ekosistem Değişikliğinin Sonucunda Canlılar Zarar Görmektedir.
Örneğin bu durum, özellikle kabuklu türlerinde (Mytilus galloprovincialis) daha çok görüleceği
bildirilmektedir. Sıcaklık faktörü nedeniyle ülkemizde güney dağılım sınırı orta Ege olan önemli midye
türümüz (M. Galloprovincialis), sıcaklık artışıyla birlikte dağılım sınırını kuzeye doğru azaltacaktır.
Yine Akdeniz endemiği olan ve çok üretken bir deniz çiçekli bitkisi türünün (P. Oceanica), Akdeniz
havzasında sıcaklığın yüksek olduğu bölgelerde (İsrail, Lübnan kıyıları) dağılım göstermeyeceği
bildirilmektedir. Denizsel ortamda sıcaklık artışlarının bu türün dağılım sınırlarını azaltacak ve
dolayısıyla birçok bentik ve pelajik canlının üreme ve beslenme alanı ortadan kalkacaktır (Ergin,
2000).
Erzincan Üniversitesi AquaClub Su Ürünleri Araştırma ve Geliştirme Bilim Kulübü
Kemaliye 5.Geleneksel Su Ürünleri Bilimsel ve Kültürel Platformu (Ulusal)
31 Mayıs-1 Haziran 2008, Erzincan, Kemaliye
Küresel ısınma, türlerin fizyolojik dengelerinde de değişimlere yol açacaktır. Üreme
dönemlerinde ve eşeysel olgunluğa erişme yaşlarında bir değişimin, canlıların kondisyonlarında ve
boylarında da değişikliği beraberinde getirebilecektir (Özdemir, 2005). Küresel ısınma ve
tropikalleşme etkisiyle Akdeniz’e ve Karadeniz’e giren türlerin sayıları ve diğer özellikleriyle ilgili
ülkemizde bir veri bankasının oluşturulması gerekir. Böylelikle önümüzdeki dönemdeki ekolojik
gelişmelerle ilgili daha doğru tahminlerin yapılması mümkün olabilecektir (Sunay, 1998).
Küresel iklim değişikliği yaklaşık 200 yıllık sanayi devrimi ve bunu izleyen kapitalist üretim
süreçlerinin bir sonucu olduğuna göre bu süreçlerin yeniden değerlendirilmesi ve tüm canlılığın
mutluluk ve refahına göre tasarımlamak gerekir. Aksi takdirde, suyu ısınan okyanuslar, denizler veya
dünya değil, buna neden olan biz insanlar ve hiçbir suçu olmayan diğer canlılar olacaktır.
Sonuç olarak, artık insan iklimi, iklim de insanı büyük ölçüde etkilemektedir. Bunun
neticesinde önümüzdeki yılda insanlık küresel iklim değişimi problemi ile karşı karşıyadır. İklim
değişikliğinin Türkiye balıkçılığına ve tüm su ürünleri sektörüne olan etkileri hissedilmeye başlamıştır
ve bu etkilerin giderek artması beklenmektedir. Şu ana kadar yapılan gözlem ve araştırmalara göre,
sıcaklık dalgalanmaları ve yağışların azalması balık popülasyonlarının dağılımını ve bolluğunu
etkilemektedir. Bu sonuca etkisi olan başka bir etmen de kıyısal bölgelerde artan turizm ve sanayi
tesisleridir. Bu nedenle de, kısa vadede kıyı bölgelerde kurulu olan endüstriyel işletmelerdeki arıtma
tesislerinin çalıştırılmasını sağlamak gerekmektedir. Özellikle Üniversiteler – Tarım ve Köyişleri
Bakanlığı- DSİ işbirliğinde çalışmalar netleştirilip gereken önlemler alınmalıdır (Keleş, 2002).
KAYNAKLAR
Anonim, (1999). Küresel çevre sorunları, Çevre Bakanlığı, Ulusal Çevre ve Kalkınma Durum
Raporu, Ankara.
Anonim, (2000). DPT, İklim Değişikliği Özel ihtisas Komisyonu Raporu, Ankara.
Ergin, Ö.,( 2000). TÜBİTAK, Bilim ve Teknik Dergisi, 387,52
Flavin, C., (1990).Slowing Global Warming. American Forests, May-June, 37,46.
Keleş, R,(2002). Hamamcı, C, Çevrebilim, 4. Baskı, İmge Kitabevi.
Özdemir,O,(2005). Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Uz. Dr. Sağlık ve
Toplum Dergisi, Sayı:1.
Sunay, Ç.,(1998). TÜBİTAK, Bilim ve Teknik Dergisi, 363,50