PEYZAJ TASARIMI: AZ BAKIM İSTEĞİ, DÜŞÜK

PEYZAJ TASARIMI: AZ BAKIM İSTEĞİ, DÜŞÜK MALİYETLİ PEYZAJ İÇİN YİRMİ
İKİ FİKİR
GAİL HANSEN
Ev sahiplerinin birçoğu güzel bir peyzaj isterler, ancak sıklıkla hayallerindeki bahçeyi oluşturmak
ve ilgilenmek için para ve zamanın bulunmaması cesaretlerini kırar. Göze hoş gelen, az bakım
isteyen, düşük maliyetli bir peyzaj mümkündür, ancak bu dikkatli bir planlama, uygun bitki
seçimi ve düşünce dolu bir peyzajla birlikte olmalıdır. Takip eden dört paragraf konut bahçesi
için dört temel zaman ve para tasarrufu sağlayan stratejilerdir.




İyi bir tasarımla başlanmalıdır. Sert peyzajda basit geometrik şekiller; organizasyon için
yapısallık ve tekrar sağlamakta kullanılmalıdır.
Bitkiler iyi bilinmelidir. Alanınızda gelişecek, ilgi çekici formlara ve yaprak dokusuna
sahip, dayanıklı bitkiler hakkında bilgi edinilmelidir.
Toprak iyi bilinmelidir. Toprak koşullarına uygun bitkiler seçilmelidir ya da eğer
zorunluysa belirli alanlarda, kompostla beraber toprağı geliştirecek ve zenginleştirecek
bitkiler seçilmelidir.
İklim veya toprak koşulları ile savaşılmamalıdır. Doğanın kusurlarıyla kusursuzluğunu
takdir etmek öğrenilmelidir. Her yabani ot veya çalılardaki kötü huylu sürgünleri kontrol
etmek için zaman harcanmamalıdır.
Temel amaç az budama, daha az otla mücadele etme ve az gübreleme ile az su kullanımı az enerji
ve az kimyasal kullanımıdır. Az bakım istekli, düşük maliyetli peyzaj için aşağıdaki öneriler,
bitki seçimi için fikirler olduğu kadar organizasyon için sert peyzaj seçimi ve tasarımını da
içermektedir.
Bitkileri Seçerken Gözönüne Alınması Gerekenler:
1. Yöreye uygun bitkileri seçin (Florida için şekil 1'e bakın). Kuraklığa dayanıklı bitkiler daha az
su isteğine sahiptir ve zararlılara karşı dayanıklı bitkiler, daha az zaman, zararlılardan korunmak
için daha az kimyasala ihtiyaç duyar ve zararlı problemlerini önlerler. Alana uygun bitki türü
seçilmelidir. Bitkinin soğuğa dayanıklılığı için dayanım kuşağı kontrol edilmeli, toprak
koşullarına uygun iyi gelişim gösterecek uzun yaşayan bitki seçilmeli, böcek problemleri ve
hastalığa dayanıklılığı not edilmeli ve rüzgara dayanıklılığı ve genel dayanıklılığı üzerine
düşünülmelidir. İyi performans gösteren bitkilere dikkat edilmeli ve benzer koşullara sahip
alanlarda bunlar tekrar kullanılmalıdır. Bitki seçimi ile ilgili ek bilgilere yerel kaynaklardan
ulaşılmalıdır. Yerel kaynaklardan temin edilen kılavuzlarda her bitki için önemli bilgiler
bulunmaktadır. Bu bilgiler bitkinin uzunluğu ve yayılımı, gelişme oranı, toprak ph istekleri,
toprak nemi, ışık isteği ve tuzluluk toleransı gibi bilgileri içermektedir.
2. Temel bitki seçimleri, çiçeklerden çok yaprakların ilgi çekiciliği üzerine olmalıdır (şekil 2).
Çiçekler, sıklıkla daha çok budama, düzenli bakım ve yer değiştirme istediklerinden daha çok
zaman ayrılması gereken bitkilerdir.
Renkli, ilgi çekici biçime sahip ve dokulu geniş yapraklı bitkilere bakılmalıdır. Farklı renkteki
yapraklar sıklıkla, kırmızı, sarı ve turuncunun parlaklığına ve çizgilerine sahiptir. Kaba tekstürlü
bitkiler çekicidir çünkü geniş yapraklara ve kompleks şekillere sahiptirler.
Şekil 1. Dayanıklı bitkilerle
bitki paleti zaman, para ve
kaynak kazandırır.
Şekil 2. Büyük ve renkli yapraklı bitkiler,
sürekli ilgi bekleyen çiçeklere iyi bir
alternatiftir.
3. Kemerli, kaskatlı, vazo şekilli, geniş yayımlı büyük bitkiler kullanılmalıdır (şekil 3) ve geniş
bitki yataklarını kaplaması için kümelenen veya düzensiz şekilli az gelişen bitkiler
kullanılmalıdır. Geniş bitkiler, daha az bitkinin kullanılmasına izin vermektedir, daha az bitki ise
daha az bakıma ihtiyaç duyulması demektir.
Çok yıllık bitkiler için küçük çalıların yer alması, bir kez bitkiler olgun uzunluk ve genişliğe
ulaşınca, bunların yıllık budama isteyen bitkilerden daha az bakım gerektirmesi demektir. Az
gelişen, yayılıcı yer örtücüler geniş alanlar kaplar ve çok sayıda parter bitkisi kullanmanın önüne
geçer (şekil 4).
Şekil 3. Geniş yayılan bitkilerle büyük bitki
yataklarını doldurulur.
Şekil 4. Geniş, kemerli bitkiler yerörtücü
ihtiyacını azaltır.
4. Bütün yıl boyunca renk ve doku sağlamak için herdemyeşil bitkiler seçilmelidir (şekil 5).
Birçok herdemyeşil, küçük çalılar ve ardıçlar buna dahildir, çok az budama gerektiren, derli toplu
gelişim alışkanlığına sahiptir. Bazı herdemyeşillerin ibreli yaprakları çok az dökülür ve küçük
ibre döküntüleri malç olarak kullanılabilir.
Şekil 5. İbre yapraklı herdemyeşil bitkiler
düzgün bir forma sahiptir.
5. Göze hoşgelen forma sahip bitkiler kullanılmalıdır. Çekici bir doğal form (şekil 6) görüntü için
budamaya ihtiyacı azaltmaktadır. Birçok bitki, sağlık için yıllık budamaya ihtiyaç duyar, ancak
budama tekniği, doğal bitki formunu korumaya yönelik olmalıdır. Derli toplu ve düzenli bir
görünüş için, doğal olarak bakımı sıkı ve temiz formda olan bitkiler seçilmelidir. Ya da eğer
tercih edilirse, açık ve gevşek formlu bitkiler seçilmeli ve bunların doğal olarak gelişmesine izin
verilmelidir. Formların harmanlanması, peyzaja çeşitlilik ve ilgi çekicilik eklemektedir.
Şekil 6. Hoş bir doğal forma sahip
olan bitkiler güzel görünüm için daha
az budamaya ihtiyaç duyar.
6. Toprağın yapısı, besin maddeleri ve ph'ını belirlemek için bir toprak testi yapılmalıdır. Bu test
yerel tarım il müdürlüklerinde yapılabilir. En iyi strateji alandaki toprak tipinde doğal olarak
gelişecek bitkileri kullanmaktır, özellikle tasarımı yapılacak bahçe geniş bir alan kapsıyorsa.
Teras alanı ve ön kapı gibi en göze çarpan bitkilendirilmiş alanlarda toprak kompost ile
düzeltilmeli ve geliştirilmelidir. Çam kabukları veya çam yaprakları gibi organik mulch
kullanılmalı, toprağın nemi korunmalı, toprak yapısı oluşturulmalı ve bitki kökleri kış
soğuklarından ve yaz sıcaklarından izole edilmelidir.
Bitkileri Yerleştirirken Üzerine Düşünülmesi Gerekenler
7. Daha az ve dayanıklı bitkilerle, basit bitki paleti kullanılmalıdır. Geniş kümelerde
kullanılabilecek 10-15 bitki seçilmelidir ve bunlar bütün bahçe boyunca tekrar etmelidir (şekil 7).
Çeşitli bitki parterlerinde aynı tipteki bitkilerin tekrar etmesi, aynı bakım istekleriyle bakımı
kolaylaştıracaktır. Bitkiler aynı su ihtiyaçlarına göre gruplandırılmalı ve bahçe boyunca su
kullanımını azaltmak için mümkünse damla sulama kullanılmalıdır.
Şekil 7. Az sayıda bitkiyle geniş yataklar
daha az bakım gerektirir.
8. Az hacimli bitkiler bitki parterinde toplanmalıdır. Geleneksel bitkilendirme tekniği bitkilere
yeterince yer tanımaktadır böylece bitkiler ancak olgun döneminde birbirine değmektedir.
Az bakım için, bitkiler çok az birbirine değen ancak çokça üstüste binmeyen şekilde
yerleştirilmelidir (şekil 8). Birçok bitki, optimal koşullarda yetişmedikleri taktirde, en yüksek
yüksekliğe ulaşamamakta ve en yüksek taç yapısı oluşturamamaktadır. Bitkisel planlar çizilirken
bitki yayılımındaki tipik kural, yayılımın %85'i kadar bitki çapı çizilmesidir. Örneğin 150-300 cm
oranına sahip bir bitki, merkezden merkeze 250 cm mesafe bırakılarak çizilir. Bu bitkilerin en
son olgun döneminde birbirine değmesini sağlar. Sık yaprak dokusu otların güneşten mahrum
kalmasına neden olur. Yaprakların gölgesi topraktan suyun buharlaşmasını engellerken, daha az
sulama ihtiyacı oluşur. Eğer bitkiler en yüksek yayılma potansiyellerine ulaşmış ise, olgunluk
dönemlerinde inceltilebilir,
Şekil 8. Az kalabalık bitkiler
zararlı otları önlerler.
9. Bitki mekana uymalıdır. Küçük yavaş gelişen bitkiler küçük alanlarda kullanılmalıdır ve
büyük, hızlı gelişen bitkiler büyük alanlarda kullanılmalıdır (şekil 9). Bitkinin biçimi ve mekanın
biçimi üzerine düşünmek gerekmektedir. Daha az zamanda daha uyumlu biçim için bitkiyi
mekanla uyumlu şekilde budamak gerekebilir.
Şekil 9. Küçük, dik,
kümelenmiş bitkiler dar bir
alanda doğal olarak uyumludur.
10. Küçük ağaçlar ve boylu çalılar gölge sağlamak için kullanılmalıdır. Küçük ağaçlar daha az
yaprak döker ve geniş çalılar, yerdeki bitkiler için ana dallarıyla gölge sağlayabilirler. Her ikisi
de gölge sağlar ki mekanı doldururlar ve yükseklikleriyle ilgiyi artırırlar. Ağaçlar küçük yapraklı
olarak seçilmelidir. Ağaçlardan düşen ince yapraklar bitki materyalinin içinde kaybolur, alttaki
toprağa mulch olur ve tırmıklanma ihtiyacı ortadan kalkar (şekil 10). Ağaçlar, klima motoruna ve
pencereye enerji etkinliği açısından gölge sağlayacak şekilde yerleştirilmelidir.
Şekil 10. Küçük yapraklar alttaki
bitki materyalinde kaybolur.
11. Sağlıksız bitkilerin yeri değiştirilmeli ya da kaldırılmalıdır. Bitkiler gözlemlenmeli ve
sağlıksız olduğuna dair işaretler takip edilmelidir. Bazı hasta bitkiler yanlış yerdedir ve olumsuz
yetişme koşulları, zayıf performansa katkıda bulunmaktadır. Daha uygun bir yere taşınması
uygunsa yapılabilir ya da zamanın ve paranın bitkiyi sağlıklı tutmak için boşa harcanması yerine
bitki tamamen kaldırılabilir.
Bitki Yapısı ve Süslenmeleri Seçilirken Takip Edilmesi Gerekenler
12. Bitkiler mevsimler ve yıllar boyu değişirken, bahçenin mekansal organizasyonunu ve
yapısallığını sağlamak için sert peyzaj ve yapılar kullanılmalıdır. Yapılarla birlikte, bahçe her
zaman bitki materyalini çerçeveleyen sınır ve kütlelere sahip olur ve bitkilerin mevsimsel
koşullarına rağmen bitmiş bir görüntü sergiler (şekil 11).
Şekil 11. Bahçe duvarı ve teraslar
bahçeye bitmiş bir görünüm verir.
13. Çatılı yarı açık mekanlar ve pergolalar gölge sağlamak için kullanılırlar. Geçitler, pergolalar
ve trellisler ağaçların düşen yaprak ve dal parçalarıyla bakım problemi oluşturabileceği alanlarda
gölge oluşturmak için kullanılabilirler (şekil 12). Baş üstü yapılar, bina yakını ve altyapı
tesislerinin bulunduğu ağaçların yerleştirilemeyeceği alanlarda kullanışlıdır.
Şekil 12. Bir pergola yemek alanı
için gölge sağlar.
14. Saksı ve konteynerler, veranda, teras ve bitki parterlerinde kullanılırlar. Konteynerler,
bahçeye az bakımlı ve yıl boyu renk ve tekstür kazandırırlar. Veranda ve terastaki saksılar, kolay
bakım için, bir veya iki kez uzun çiçek açan veya yapraklarıyla etkili bitkilere sahip olmalıdır
(şekil 13). Bitki parterinde konteynerler bitkiyle veya bitkisiz renk ve karşıtlık oluşturmakta
kullanılabilir. Yine de konteynerlerin daha fazla sıklıkta sulanması gerektiği akılda tutulmalı ve
yağmur toplama fıçısı gibi bir su kaynağı yakında bulunmalıdır.
Şekil 13. Büyük yapraklı bitkilerle konteynerler az
bakım ister ve caziptirler.
15. Bahçe süsü kullanılmalıdır. Bitkiler dışındaki elementler, bahçeye doku ve renk katar ve
genel bakımı yıllık temizlemenin ötesine geçmez. Birçok bahçe süsü, bitkilere destek olmak ya
da yaban yaşamına yuva olmak gibi fonksiyonel amaçlara hizmet ederler ( şekil 14). Açık renge
boyanmış kuş evleri veya kuş yemlikleri renk etkisi yaratır ve trelliseler doku ve şekil verirler.
Dikkatli seçilmiş geniş süslemeler, tasarım temasına uygun olmalıdır ve küçük, bahçe içine
birçoğu serpilmiş uyumsuz süslerden kaçınılmalıdır.
Şekil 14. Büyük bir bahçe süslemesi Sarılıcı
bitkiler için destek sağlar.
16. Dış mekan mobilyaları rengi ve dokusuyla birlikte düşünülerek seçilmelidir. Halı, perde,
yastığı içeren mobilyalar bir veranda ya da terası daha ilginç ve daha davetkar yapar (şekil 15).
Teras mobilyaları peyzaj için uygun tarz temalarında yerleştirilebilir ve kullanıcı kişisel tarz ve
renk seçimlerini gösterebilir. Dayanıklı dış mekan materyalleri kullanılmalıdır ve kolay
temizlenebilir özellikte olmalıdır.
Şekil 15. Renk ve ilgi
sağlamak için bahçe
mobilyaları ve yapıları
kullanın.
17. Kolay temizlenebilen materyaller kullanılmalıdır. Doğal taş ve diğer sert peyzajlar, su
tasarrufu için sadece süpürülebilir (şekil 16). Plastik ve metal; dayanıklı ve kolay temizlenebilen
yüzeylerdir. Bir ahşap verandayı bir pergola veya tente ile gölgelemek, ahşabı su ve güneşin
zararlarından korumaya yardımcı olacaktır. Kompozit ahşap dayanıklıdır ve yıllık kapatma ve
boyamaya ihtiyaç duymaz.
Şekil 16. Doğal taş
döşemeler, metal çitler ve
toprak kapların bakımları
kolaydır.
Sert Peyzaj ve Yapıları Yerleştirirken Üzerine Düşünülmesi Gerekenler
18. Çeşitli küçük teraslar ya da oturma ve dinlenme mekanları kullanılmalıdır. Küçük açık alanlar
fonksiyonel mekanlar olarak bahçeyi organize eder ve zemin materyalleri daha az bakım isterler.
Tuğla, beton döşeme, taş ve çakıl dayanıklı ve uzun ömürlüdür. Döşemenin sağlamlığından emin
olunmalıdır ve kum üstünde taş ve çakıl taşı parterlerinin suyu geçirdiği ve filtrelediği
unutulmamalıdır (şekil 17).
Şekil 17. Geçirgen çakıl ve taşlı
dinlenme mekanları drenaja
olanak sağlar.
19. Bahçe duvarları, alçak çitler ve yürüyüş yolları kullanılmalıdır. Bitki parteri arasındaki kısa
bahçe duvarları ve yürüyüş yolları (şekil 18) mekan oluşturmada yapısallığı sağlarlar ve daha şık
bir görüntü için bitki parterlerini ayırırlar. Düşük istinat duvarları, erozyon problemlerini
önlemek ve parterleri ayırmaya yarayan kot değişimlerine izin verirler.
Şekil 18. Alçak bir duvarla birlikte bahçe yolu
bitki yatağını tanımlar.
20. Teras ve verandanın etrafında bitki kasası kullanılmalıdır. Kısa duvarlı tuğla veya üstüste
yığılmış taştan yapılan bitki kasaları bitki ve mulchı içinde barındırdığı gibi, teras veya
verandanın da bitimini gösterir. Bitki kasaları, teras veya verandada sulamayı ve budamayı
kolaylaştırır (şekil 19). Bitkiler, yükseltilmiş parterlerde, iyi toprak karışımının kullanılabildiği ve
zararlı ot ve böceklerle daha rahat mücadele edilebildiği için daha sağlıklı olurlar. Bitki kasaları
ve yükseltilmiş parterler, farklı yükseklikleri tanımladıkları için mekanı ayırmada ve organize
etmekte kullanılabilirler.
Şekil 19. Hareketli bitki kasaları
bahçe mekanlarında esneklik sağlar.
21. Materyaller tekrar kullanılmalı ve yeni fonksiyonlar için kullanım amacı değiştirilmelidir.
Yaratıcılık ve hayal gücüyle, birçok materyal, değişik bir formda aynı amaç için yeniden
kullanılabilir ya da farklı bir fonksiyon için yeniden amaçlandırılabilir. Genel yeniden kullanılan
materyaller, eski terasın veya yürüyüş yolunun kırılmış betonları veya metal ya da beton eski
boru parçalarıdır (şekil 20). Eski bahçe kapıları ve parmaklıklar, el arabaları, klasik evyeler,
kovalar kullanışlı bahçe elemanları olabilir.
Şekil 20. Galvanizli drenaj borusunun bir bölümü bir
bitki kasası olarak hizmet vermektedir.
22. İlgi çekici olmayan alanlar perdelenmeli ya da saklanmalıdır. Bahçedeki bazı alanlar, ne
kadar uğraşılırsa uğraşılsın bakımı zordur. İtici köpek kulübesi alanı, çıplak duvarlar ve çalışma
alanları çit, perdeleyici veya trellisteki sarılıcı bitkilerle perdelenebilir. Alçak bahçe çitleri veya
duvarlar, bitkilerin büyümekte zorlandıkları yerleri veya altyapı elemanlarının bulunduğu yerleri
etkin şekilde saklarlar. Geniş kayalar, taş yürüyüş yolları, bahçe yapıları ve kuru dere yatakları
kullanarak çıplak yerler kaplanabilir.
Hepsini Bir Araya Getirmek
Peyzaj mimarları bu fikirlerin bazılarını ya da tamamını kullanarak, düşük maliyet, az bakım
isteyen bir bahçe oluşturabilirler. Şekil 21, bütün peyzaj boyunca bu fikirlerin birçoğunu
kullanarak oluşturulan tipik bir bahçe planını göstermektedir. Tasarım, çemberlerin bahçe
boyunca tekrar etmesiyle birleştirilmiştir -basit bir geometrik form organik bitki materyali ile
karşıtlık oluşturmaktadır. Çakıl, yerörtücü ve malç yürüyüş yolları bahçe boyunca ulaşımı sağlar,
daha iyi bir görünüm için bitki parterlerini ayırır ve mekanı organize ederler.
Arka bahçedeki elementler, bir teras ve bitkilendirilmiş alanlara yapısallık veren üç yuvarlak
toplanma mekanını içermektedir. Çakıl taşı üzerinde serili yeniden kullanılan beton malzeme,
terasta toplanmak için geçirgen sert bir yüzey sağlarken, bitişik yemek yeme alanı, çakıl taşlı
yuvarlağın çevresindeki yeşil bitki yapraklarına karşı, renkli şemsiye ve sandalyeleriyle
değişiklik ve ilgi çekicilik içermektedir. Diğer dairesel form, salıncak üzerine gölge sağlayan
pergola yapısını içermektedir ve dikey uzunluk köşeye ilgi çekmektedir. Bu sert peyzaj alanları
ve yapılar, bitki materyali zayıflayınca bahçenin mekansal organizasyonunun yıl boyunca
sağlanmasına yardımcı olur. Terasta bitki kasası ve az ama seçilmiş bahçe süsü, bahçeye bir
tutam kolay bakılır, rengarenk görsel odaklar eklemektedir. Yükselen bitki parterleri terasın
sınırını tanımlamaya yardımcı olmaktadır ve her yönden bitkilerin rahat bakımını sağlamaktadır.
Bir çit ve geniş bitkiler evin yanında bulunan köpek kulübesi alanını saklamakta ve bir trellis ise
çıplak duvarı ve evin yanındaki altyapıyı saklamaktadır.
Basit bitki paleti bahçe boyunca tekrar etmektedir ve bitkiler yabani ot gelişimini engellemek için
birbirine yakın dikilmişlerdir. Vurgu, mekan dışına taşmayan göze hoş gelen doğal formda
herdemyeşil bitkilerin üzerindedir. Renkli yapraklar, ilgi çekici biçimler ve kaba doku bitkilerin
estetik kalitesini eklemektedir.
Düşen yapraklar, küçük ağaçların kullanılması veya gölge sağlayan küçük yapraklı geniş çalıların
kullanılmasıyla yönetilmektedir.
Şekil 22 kuzey florida için mümkün bitki materyalini,
Şekil 23 merkez florida için mümkün bitki materyalini,
Şekil 24 güney florida için mümkün bitki materyalini göstermektedir.
Şekil 21. Oturma alanları ve düzenli bitki yatakları oluşturmayı bahçe sert zemininde kullanın.
Şekil 22. Kuzey Florida için bitki materyali
Şekil 23. Merkez Florida için bitki materyali
Şekil 24. Güney Florida için bitki materyali
NOT: İlerleyen günlerde ülkemiz koşullarındaki bitkisel tasarımlar eklenecektir.
Hazırlayanlar: Ekin Oktay, Başak Oktay ve Reyhan Erdoğan.