mekanik özellikler - SABİS

advertisement
Malzeme Bilimi Ve
Labaratuvarı
MEKANİK ÖZELLİKLER
Sakarya Üniversitesi
Teknoloji Fakültesi
Mekanik Özellikler
Mekanik Özellikler
 Basınç Dayanımı
 Çekme dayanımı
 Kesme Dayanımı
Mekanik Özellikler - Genel
Yeryüzünde bulunan tüm maddeler kuvvet etkisi
altındadır. Dış kuvvetlerin etkisi altında değişik zorlamalar
karşısında, malzemede oluşan şekil değişiklikleri ve bu
etkiler altında malzemenin gösterdiği dayanma gücü
özelliklerine mekanik özellikler adı verilir.
Mekanik Özellikler - Genel
Durağan maddeler Newton kanununa göre kendi kütleleri
(m) ve bunu etkiyen yerçekimi ivmesine (g) bağlı olarak
meydana gelen bir kuvvet nedeni ile deformasyona
uğrarlar.
F = m . g N/mm2
(g 10m/sn2,
1 kg  10 N
1 N/mm2  10 kg/cm2 )
Mekanik Özellikler - Genel
Kullanılan
malzemeler
kullanıldıkları
yere
göre
karşılaşacakları kuvvetlere deformasyona uğramadan karşı
koyabilecek özelliklere sahip olmalıdırlar.
Malzemede görülen deformasyonlar Basınç, Çekme,
kayma, burulma, eğilme, burkulma, yorulma ve çarpma gibi
hallerdir. Bazı hallerde bu deformasyonlardan birkaç tanesi
bir arada görülebilir.
Mekanik Özellikler
Dış kuvvetlerin etkisi altında
değişik zorlamalar karşısında,
dengede olan katı bir cisim
düşünelim. Dış kuvvetler cisim
içinde her atoma etkiyen yayılı
iç kuvvetler oluştururlar.
Bu cisim hayali bir CC kesiti ile
K ve L parçalarına ayrılsın ve
kesilen iki parça dengede
kalsın.
Mekanik Özellikler
F kuvveti kesite dik normal N ve kesit yüzeyine teğet T
bileşenlerine ayrılabilir.
Gerçekte N ara kesit düzleminde her atoma etkiyen normal
yayılı kuvvetlerin toplamına, T ise yayılı teğetsel (kesme)
kuvvetlerinin toplamına eşittir.
Mekanik Özellikler
 Kuvvetler
yerine
parça
boyutundan
bağımsız
zorlama şiddetini belirten
GERİLME tanımı kullanılır.
 Gerilme en basit şekliyle
birim alana gelen kuvvet
olarak tanımlanabilir.
 Bu
durumda
cismin
parçasının kesit alanı A ise,
Pozitif Kayma Ve Normal
Gerilemeler
 Kesitten
uzaklaşan
gerilmeler çekme gerilmesi
adını alır ve işareti artıdır.
 Kesitten yaklaşan
gerilmeler basma
gerilmesi adını alır ve
işareti eksidir.
Eksenel Basınç ve Çekme Altında
Malzemede Deformasyon
Kuvvet etkisi (F) ile denge konumundaki malzemede çeşitli
şekillerde deformasyonlar oluşur. Kuvvetin birim alana (A)
etki eden değeri malzemede oluşan gerilme () olarak bilinir.
Belli bir eksen doğrultusunda etkiyen kuvvetlerin malzeme
yapısında yaptığı etkiye göre basınç yada çekme gerilmeleri
oluşur.
A
A
 = F/A (N/mm2)
Eksenel Basınç ve Çekme Altında
Malzemede Deformasyon
Malzemenin iç yapısını oluşturan
atom bağları bu tür kuvvetler
altında deformasyona uğrarlar.
Örneğin basınç kuvvetleri altında
atom bağları arasındaki mesafe
kısalır (-l). Çekme kuvvetleri
altında atom bağları arasındaki
mesafe uzar (+l). Malzemenin ilk
uzunluğuna (l0), kuvvet etkisine
maruz
kaldıktan
sonraki
uzunluğuna (l1) dediğimizde;
Uzama miktarı l = l1 – l0 olur.
Eksenel Basınç ve Çekme Altında
Malzemede Deformasyon
Malzeme boyunda (l) meydana gelen deformasyonun
gerçek değerini bulabilmemiz için birim deformasyon
oranının () bilinmesi gerekir.
l = l / l
Aynı şekilde, kuvvetin şekline bağlı olarak malzemenin
kesitinde (d) de buna benzer bir deformasyon oluşacaktır.
d = d / d
Malzemenin boyunda ve çapında meydana gelen
değişmelerin belirli bir oran içinde olduğu saptanmış ve bu
değerin (Poissons oranı, ) en fazla 0,5 olarak kauçukta
görülebileceği belirtilmiştir.
 = d/l
Eksenel Basınç ve Çekme Altında
Malzemede Deformasyon
Malzemenin iç yapısında meydana gelen deformasyon
belli bir limitten sonra kuvvetin değeri arttığı taktirde
molekül ve atomlar arsında kaymalar meydana gelecek ve
malzemenin parçalanma veya kopmasına yol açacaktır.
Eksenel Basınç ve Çekme Altında
Malzemede Deformasyon
Kuvvet etkisindeki malzemede iç yapıya bağlı olarak iki farklı
deformasyon oluşur.
1. Gerilme ile deformasyon oranı belli bir artış içinde iseler meydana
gelen deformasyon şekli elastik deformasyondur. Bu tür
deformasyonlar kuvvet uygulaması kalktığı anda malzeme ilk şekline
dönüşür. Gerilmenin şekil değiştirme ile orantılı olduğu bu bölgede
bir orantılık sabiti (Elastiklik Modülü, E) mevcuttur. Elastik
deformasyon Hooke kanunu ile formüle edilmiştir. Dökme demir,
beton, taş ve tuğla gibi malzemeler bu sınıfa örnek olarak verilebilir.
E =  /  (N/mm2)
Eksenel Basınç ve Çekme Altında
Malzemede Deformasyon
2. İkinci sekil olan plastik deformasyonlarda kuvvetin etkisi
altında malzemede meydana gelen şekil değiştirme kalıcı
niteliktedir. Çok düşük bir elastiklik limiti sonunda atom ve
molekül bağlarında süratle bir kayma oluşur ve malzemede
plastik deformasyon başlar. Plastik deformasyonda atomlar
arasındaki bağlar kopmuş ancak komşu atomlar yeni
bağlarla ilişki kurmuşlardır. Bu ilişki sağlanabildiği sürece
malzeme bütünlüğünü korumaya devam eder. Gerilmenin
artışı ile malzeme yeni bağlar kuramaz duruma gelirse
kopma görülür. Plastik asfalt, bitüm gibi moleküllü iç yapıya
sahip bazı malzemelerde akma anında uzun zincir
molekülleri birbirine oranla yavaş hareket ederek sürekli
olarak kayar ve yeni molekül bağları meydana getirirler.
Buda kopma suresini geciktirir.
Eksenel Basınç ve Çekme Altında
Malzemede Deformasyon
Malzemede basınç ve çekmeye bağlı deformasyonların
belirlenmesinde yağ basıncı ile çalışan ve malzeme boyundaki
boy değişimlerini hassas bir şekilde saptayabilen makinalar
kullanılır. Deneyde kullanılan malzemelerin belli şekil ve
boyutlarda olması gerekir aksi halde deney sonucunda yanıltıcı
değerler elde etmek mümkündür. Deney sırasında malzemeye
bir taraftan kuvvet (P) uygulanırken aynı zamanda da boydaki
değişimler (l). ölçülür. Bir çizelge üstünde gerilme () ve
deformasyon oranı () belirlenerek gerilme-deformasyon grafiği
çizilir.
E =  /  (N/mm2)
Eksenel Basınç ve Çekme Altında
Malzemede Deformasyon
Gerilme-Deformasyon Grafikleri
1. Düktil (Sünek) Malzemeler
Gerilmenin belli bir değerine
kadar elastik davranış sergileyen
ancak kopmadan önce büyük
oranda deformasyon yapma
özelliğine
sahip
olan
malzemelerdir.
Duktil
malzemeler
yumuşak
çelikte olduğu gibi soğuk olarak
da şekillendirilebilirler. Süneklik
özelliklerinden
dolayı
darbe
tesirlerine karşı dayanıklıdırlar.
Basınç
ve
çekmeye
karşı
mekanik özellikleri fazla değişken
değildir.
Gerilme-Deformasyon
Grafikleri
2. Gevrek Malzemeler
Gerilme altıda elastik davranış
sergileyen ancak kopmadan önce
çok az deformasyon yapma
özelliğine
sahip
olan
malzemelerdir.
Beton, taş, font ve camda olduğu
gibi elastiklikleri belirli değildir.
Kırılgan
yapılarından
dolayı
darbeye karşı dayanıksızdırlar.
Basınç
mukavemetleri
çekme
mukavemetlerinden daha yüksektir.
Gerilme-Deformasyon
Grafikleri
3. Plastik Malzemeler
Kuvvet
uygulandığında
çok az bir bölgede elastik
davranış gösterirler ve
daha sonra oluşan şekil
değişikliği
kuvvet
kaldırılsa da değişmez.
Malzemelerin
farklı
deformasyon
yapıları
hakkında bilgi verirler.
Gerilme-Deformasyon
Eğrilerinin Yorumlanması
(1) Eğrisinin altında kalan alan
(A1) görüldüğü gibi çok
küçüktür. Gerilmenin büyük
olmasına karşın deformasyonu
küçüktür. Bu tür malzemelere
genellikle gevrek malzemedir.
Buna örnek olarak karbon
oranı yüksek olan pik döküm
veya beton denebilir. Kısacası
bu gibi malzemelerin max
değeri
yüksek
olmasına
rağmen şekil değiştirmeleri k
küçüktür. Bundan dolayı A1
alanı küçüktür.
Gerilme-Deformasyon
Eğrilerinin Yorumlanması
(2) Eğrisinin altındaki (A2) alanı
incelenecek olursa, bu alanın
(A1) alanına oranla daha büyük
olduğunu görebiliriz. Bu gibi
malzemelere sünek (düktil)
malzeme
denir.
Bu
malzemelerin max dayanımları
max düşük olmasına karşın
şekil değiştirmeleri k odukça
yüksek
değerdedir.
Bu
malzemeleri nemli ahşap yada
yumuşak çelik olarak kabul
edebiliriz. Bu malzemeyi kırmak
için büyük bir enerji sarfına
ihtiyaç vardır.
Gerilme-Deformasyon
Eğrilerinin Yorumlanması
(3)Eğrisi incelendiğinde yumuşak
bir malzeme olduğu kanısına
varmak mümkündür. Buna en iyi
örnek kurşun, bakır ve alüminyum
verilebilir. Bu malzemelerin max
dayanımları max düşük şekil
değiştirmeleri
yüksektir
(k).
Kısaca bu cisimlerin A3 alanı ve
max
dayanımları
diğer
malzemelere göre azdır. Kırılma
işi (şekil değiştirme) cismin
yapısına, yükleme hızına, ortam
sıcaklığına ve gerilme durumuna
göre değişiklik gösterebilir.
Malzemede Kayma
(Makaslama) hali
Bir eksene göre birbirine zıt iki kuvvetin çok küçük bir
mesafe ile malzemeye etki etmesi sonucu meydana gelen
deformasyon halidir. Bu kuvvetlerin etkisi ile malzemenin
içyapısında bir kayma düzlemi oluşur. Bu kayma
düzleminin yapısına bakılarak malzemenin özelliği
hakkında karar verebilmek mümkündür. Kayma gerilmesi
() belli bir kesit alanına (A) etkiyen kuvvetler (F) sonucu
meydana gelir.
 = F/A
Teğetsel Gerilme
(kesme, kayma, makaslama)
Pozitif Kayma Ve Normal
Gerilmeler
Kesme gerilmeleri için ise pozitif işaret kuralı;
normal doğrultudan saat ibrelerinin ters yönünde
okun ucunun yukarıda olması ile belirlenir.
Malzemede Kayma
(Makaslama) hali
Kayma düzlemindeki deformasyon oranı () ise kayma
gerilmesi doğrultusunda meydana gelen kayma miktarının (l)
kuvvetler arasındaki mesafeye (l) oranıdır.  = l/l
Bu açı genel olarak küçüktür ve radyan cinsindendir.
Malzemede Kayma
(Makaslama) hali
Kaymadaki şekil değiştirmeler malzemede
meydana gelen kayma gerilmeleri ile
orantılıdır. Bu orantılılık sabiti (G) kayma
modülü şeklinde ifade edilir.
G= /
Malzemede Kayma
(Makaslama) hali
Ayrıca malzemenin elastiklik ve kayma modülleri arasında
aşağıdaki verilen bağıntı araştırmacılar tarafından tespit
edilmiştir.
G = E /2(1+)
Malzemede oluşabilecek kayma gerilmeleri bir moment etkisi
meydana getirdiklerinden basınç ve çekme gerilmelerine
oranla çok daha fazla etkindir ve daha fazla zarara neden
olabilecek niteliktedir.
Emniyet Gerilmesi
Yapıda yer alan yatay ve düşey yükler altında
meydana gelen gerilmelerin malzemelerin mutlak
dayanımlarından (max) küçük olması gerekir. Aksi
taktirde dış kuvvetlerin oluşturduğu gerilmeleri
karşılamayarak malzemede kırılma meydana gelir.
Neden Emniyet Gerilmeleri
Kullanılır
1.
Malzemelerin mekanik mukavemetleri deneylerle tespit
edilmektedir. Deney sistemlerinin verebileceği hatalı
sonuçları önlemek için,
2.
Yüksek tahminlerdeki hataları önlemek için,
3.
Bilhassa şantiyede imal ettiğimiz (beton gibi) taşıyıcı yapı
malzemelerinin imalinde yapabileceğimiz hataları önlemek
için,
4.
Mukavemet statik ve betonarme hesaplarında yapılan
kabullerden dolayı meydana gelen hataları önlemek için,
emniyet gerilmeleri kullanılır.
Emniyet Katsayısı
Emniyet gerilmeleri malzemenin mukavemet
gerilmelerinin (max) birden (1) den büyük bir
emniyet katsayısına (n) bölünmesi ile elde edilir.
em= max / n
n>1
Emniyet Katsayısı Seçimi
Emniyet katsayıları çeşitli faktörlere bağlı olarak
1,5-10 arasında değişir. Malzemenin cinsi
katsayı
için
önemlidir.
Homojen
olan
malzemelerde emniyet katsayısı 1,5-2 alınırken,
homojen olmayan malzemelerde emniyet
katsayısı 8-10 arasında alınır.
Homojenlik: Bir malzemenin her noktasındaki
karakteristiklerin,
fiziksel
özelliklerinin
ve
kimyasal bileşiminin aynı olmasıdır.
Emniyet Katsayısının Seçilmesinde
Dikkat Edilecek Hususlar
• Emniyet gerilmesi elastik
sınır içinde kalacak
şekilde (n) katsayısı seçilmelidir.
• Dış kuvvetler kesin olarak hesaplanmıyorsa (n)
büyük seçilmelidir.
• Doğal malzemelerde (n) fabrikasyon malzemelerden
büyük alınır.
Sorular
1.
Boyu 400 mm, Elastisite modülü 210000 N/mm2 ve
Çekme Emniyet gerilmesi 160 N/mm2 olan yuvarlak
kesitli bir çelik halatın 120 kN’luk bir kuvveti
taşıyabilmesi için;
Gerekli çapı hesaplayınız?
Uzama miktarını hesaplayınız?
Emniyet katsayısı n=1,2 olduğuna göre malzemenin
maksimum gerilmesi ne kadardır?
Sorular
Ebatları 15 cm x 15 cm 15 cm olan bir beton numune
basınç deneyine tabi tutulduğunda 58300 kg yük taşıyor
ve ani olarak kırılıyor. Beton blok’un boyunda 0,05 mm
kısalma olduğu tespit edildiğine göre malzemenin
elastisite modülünü hesaplayınız?
Sorular
Uzunluğu 100 cm ve kesiti 2cm x 2cm olan çubuk çekme
testine tabi tutulmuştur. Tabloda verilen yük ve uzama
değerlerine göre:
– Gerilme – Şekil değiştirme değerlerini hesaplayarak
diyagramını çiziniz? (10 puan)
– Malzemenin elastisite modülünü hesaplayınız? (5 puan)
– Grafiği yorumlayınız? (5 puan)
Sorular
Emniyet gerilmesi 100 kg/cm2 olan bir ahşabın 6 tonluk
bir kuvveti taşıyabilmesi için gerekli kesit alanı ne kadar
olmalıdır?
Sorular
15 cm x 15 cm ebatlarında ve 25 cm yüksekliğindeki beton
numune üzerine 45 tonluk basınç kuvveti uygulanmaktadır.
Blok bu yüke emniyetle dayanabilir mi? em = 250 kg/cm2
Boyutlandırmaya esas teşkil edecek 4
adet soru hazırlayarak çözümleyiniz?
1.
2.
3.
4.
Yük ve malzeme özellikleri belli. Yeterli kesit nedir?
Kesit ve malzeme özellikleri belli. Yük taşıma kapasitesi
nedir?
Yük, kesit ve malzeme özellikleri belli. Malzeme ne kadar
uzar yada kısalır?
Yük kesit ve emniyet gerilmesi belli. Yükü emniyetle
taşıyabilir mi?
Download