OKÜLER PROTEZLER

Cumhuriyet Üniversitesi
Dişhekimliği Fakültesi Dergisi
Cilt 4, Sayı 1, 2001
OKÜLER PROTEZLER
Doç.Dr.Hüseyin Yazıcıoğlu*
Doç.Dr.Suat Yaluğ*
Dt.Burcu Tüzür**
ÖZET
Oküler parçanın kaybı sonucu psikolojik travma geçiren
hasta, optimum kozmetik ve fonksiyonel sonuçlar sağlayacak
proteze ihtiyaç duyacaktır. Göz protezleri hastaya fiziksel ve
kozmetik açıdan mükemmel sonuçlar sağlar. Oküler protez yapımının amacı, hastayı normal görünümüne ve yaşam kalitesine döndürmektir.Son araştırmalarda, protezlerin uzun süreli
kullanımlarında meydana gelen başarı veya başarısızlıkların
hastanın oküler protezine verdiği öneme bağlı olduğu ispatlanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Maxillofasiyal defekt, oküler protezler.
SUM M AR Y
The rehabilitation of a patient who has suffered the
psychologic trauma of an ocular and orbital loss requires a
prosthesis that will provide the optimum cosmetic and functional result. Eye prostheses can give the patient an exceilent
physical and cosmetic result. The goal of the ocular prosthetic
procedure is to return the patient to a normal appearance and
lifestyle.ln the final studies, the success or failure of the longterm use of the prosthesis is dependent on the cooperation of
the patient in the care of his ocular prosthesis.
Key Words: Maxillofacial defect, ocular prostheses
GİRİŞ
Vücutta doğuştan ortaya çıkan anormal ve
eksik oluşumlar "Konjenıtal Defekt", Sonradan
meydana gelen madde kayıpları ise "Kazanılmış Defekt" olarak bilinmektedir.1 Çeşitli nedenlerle konjenital veya kazanılmış defektli hastalarda
ağız dışı yüz bölgelerinin anatomik, fonksiyonel ve
estetik yollarla yapay olarak düzeltilmesi amacıyla
uygulanan apareylere "Epitez" adı verilmektedir.1,2
önemli psikolojik sorunlar meydana getirdiği için en
kısa sürede protez yapımına geçilmelidir. Böylece
hastalar sosyal hayattaki aktivitelerini devam ettirebilirler.2,5
Gözün rezeksiyonunun endike olduğu durumlarda, cerrah doku kaybının az olmasına çalışır. Cerrahi işlemden sonra cep içine bir konformer
yerleştirmek önemlidir. Konformer yer tutucu olarak kullanılır. İyileşme sırasında göz cebine şekil
verir ve göz kapakları altında protezin yerleşmesi
için yeterli alanı sağlar. Ayrıca implantları merkezi
bir yerde tutarak cebin dışındaki sahalara gitmesini engeller ve yeni protezin hasta tarafından daha
kolay tolere edilmesini sağlar.Ancak ameliyatta
çok şiddetli bir hemoroji olduğunda kullanılmaz.4
Göz defektleri üçe ayrılır:
1 - Bulbus oculi, konjenital olarak hiç oluşmamış olabileceği gibi, doğumdan sonra da travmatik
veya patolojik nedenlere bağlı olarak kaybedilmiş
olabilir. Bu tür defektlerde "Oküler Protez" yapılır.
2- Genellikle bulbus oculi'nin eksikliği göz
kasları ve komşu dokularda deformite oluşturmaz.
Ancak, travmatik veya patolojik nedenlere bağlı rezeksiyonlarda defekt, orbita kavitesini bir bütün
olarak etkilemektedir(kaslar, lakrimal kısım, fasia,
konjectiva ve göz kapakları). Bu tür vakalarda, de
fektli dokuların yerine yapay olarak konulacak ana
tomik yapıdaki epiteziere "Orbital Protez" adı veri
lir.
3- Orbital defektlerin, göz sınırlarını taşarak,
yüzün daha geniş alanlarını içeren defektlerin res
torasyonlarında uygulanan epiteziere de "Okülofasiyal Protezler" adı verilmektedir.1,3,4
Defektlerin oluşumuna malign neoplasmlar,
travma, konjenital veya gelişimsel anomaliler ve
enfeksiyonlar sebep olmaktadır.1,11
Hiçbir cerrahi işlem, rezeksiyonu takiben gözün tekrar yerleştirilmesini sağlayamaz. Böyle durumlarda göz protezleri endikedir. Defektler kişide
OKÜLER İMPLANTLAR
Protez yapımını kolaylaştırmak için doku yatağı içine yerleştirilen materyallerdir. Eğer boşluğu
doldurmak için hiçbir materyal kullanılmaz ise, gözün boyutu, üst ve alt gözkapağı arasındaki açıklık tarafından kısıtlandığından, göz çukurunda
çökmüş bir görüntü meydana gelecektir. Kaslar
normal şekilde hareket ettikçe, oküler kaslara bağlanan implantta hareket eder. Böylece protez gözün bir derece hareket yeteneği olur ve daha gerçekçi bir protez elde edilir. Büyümekte olan bir çocukta, implantın yerleştirilmesiyle sağlanan kas
fonksiyonu, orbital duvarlarda gerilim oluşturur ve
daha normal bir orbital büyüme süreci sağlanır.3,12
İmplantın Yerleştirilmesi: Enükleasyondan
sonra kaslar skleradan disseke edilir, hemoroji
kontrol edilerek implant yerleştirilir ve oküler kaslar
implanta bağlanır.Superior ve inferior rektus kasla-
*Gazi Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi, Protetik Diş Tedavisi Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi
*Gazi Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi, Protetik Diş Tedavisi Ana Bilim Dalı Araştırma Görevlisi
66
C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 2001
CİLT: 4, SAYI: 1
rı 12 ve 6 konumlarında implantın merkezine dikilir. İlk iki kasın dikilmesinden sonra lateral ve medial rektus kasları implantın anterior yüzeyine saat
3 ve 9 konumlarında dikilirler. İmplantın göz çukuru tabanına çökmemesi için inferior oblik kaslar,
superior rektus kasına dikilir. Lateral rektusun dikilmesi aynı zamanda pitozisi azaltır.Süturler üzerine
ve gözkapağı altına plastik konformer yerleştirilir.3
İmplant Tipleri: Üç temel oküler implant tipi
vardır:
Gömülü implant; basit bir küre şeklindedir.
İmplant, protezin duracağı doku yatağını hareket
ettirerek protezin hareketini sağlar.
Yarı-gömülü entegre implant;oküler kaslar
tarafından oluşturulan koniye oturur.
implantın ön yüzü, açıklığın çevresine konumlandırılan ağ sisteminden oluşur. Rektus kasları bu ağlara bağlanır. Göz protezi implantın boşluğuna uyacak şekilde erkek parça ile yapılır. Bu
implant tipi göz protezinin hareketini arttırır ancak
çoğu enfekte olur ve 2-5 yıl içinde kaybedilir.3
Gömülü yarı-entegre implant; kasların bağlandığı ya da dikildiği bir gövde içerir. Kişisel protez yapıldığında göz protezinin arka yüzeyinde
implanta ters bir kontur yapılır. Yapay gözü implanttan ayıran bir doku her zaman vardır. Böylece
hareket kısıtlılığına rağmen az da olsa bir hareket
sağlanır.3,7
ölçü, göz kapakları yerinden oynatılarak çıkarılır.3,7,8.9,10
Model Hazırlanması ve
Küre Formasyonu:
-Ölçünün etrafı mumla çevrilip alçı dökülür.
-Ölçü yumuşak bir şekilde çıkarılır ve alçı
model içinde oküler defektin tüm ölçülerinin izlenildiğine emin olunmalıdır.
-Defekt modelinde kalan ölçü materyali temizlenir.
-Alçı model yağ ile izole edilir.
-İzole edilen alçı kalıp içine yumuşak mum
doldurulur ve soğuması beklenir.
-Alçı kalıp üç eşit parçaya kesilir. Bu kesilerden kırılır ve böylece gömülmüş mum formunun
yüzeyi üç taraftan görülebilir.
-Mum form düzeltilip hasta üzerinde denenir.
-Küre formu metil selüloz oftalmik solüsyonla
izole edilir.
-Küre formu yerleştirilip hasta gözlerini kapattığında, aynı anda olmak suretiyle küre boyutları palpe edilerek karşılaştırılır.Gerekirse üzerinde modifikasyon yapılabilir.
-Mum form muflalanır ve skleral beyaz akrilik
rezinle işlenir.3,7,8,9
İris Lokalizasyonu:
-Parlatılmış göz küresi değerlendirmek üzere hasta soketine yerleştirilir. Normal korneal konturun mümkün olduğunca doğru elde edilmesi için
gerekli uyumlama yapılmalıdır.
-Hastaya dik pozisyonda durması ve karşıya
bakması söylenir.
-Protezin pupil merkezinin horizontal pozisyonunu belirlemek için doğal gözün pupiliyle orta
hat arasındaki uzaklık kullanılır.Pupil merkezinin
vertikal pozisyonu belirlenir ve kantus ilişkisiyle
işaretlenir.
-İris boyutu belirlenen çapta çizilir. İrisin dış
kısmının gözkapağı ile ilişkisi değerlendirilir.
-Akrilik göz küresi doğal iris düzlemine eşit
derinlikte kesilir.4,7,8,9,13
İrisin Renklendirilmesi:
-Pupilin boyutuna doğal gözde gölgelendirme yapılarak ve gözün ışık altındaki boyutları incelenerek karar verilir.Genellikle ikisi arasındaki
boyut alınır.
-irisin boyanmasındaki ilk basamak temel
renktir. Temel renk doğal gözde gözlemlenen en
koyu renktir.
-Merkezden dışa doğru oluşturulan yivlerle
derinlik hissi verilir.
-Kollarette, temel renkten daha açık bir renkle boyanır.
-Boyanacak son alan limbustur. Limbusu boyamada kullanılan renk genellikle irisin bir yansı-
OKÜLER PROTEZLER
Cerrahi olarak iyileşme tamamlandıktan ve
boyutsal stabiliteler sağlandıktan sonra protez yapımına geçilir. Bölge dikkatli bir biçimde incelenmeli ve herhangi bir enfeksiyon olmamasına dikkat
edilmelidir. Doku yatağının hareketliliğine ve soketin genişliğine de dikkat edilir.İki türlüdür:
-Kişisel Oküler Protezler
-Hazır Oküler Protezler
Kişisel Oküler Protez
Ölçü Tekniği:
-Hasta ayakta ya da otururken başı dik konumlandırılır. Bu durum, enükle edilmiş soketin arka kısmı ve rektus kaslarının aynı ilişki durumunda olmasını sağlar.
-Hastaya kas hareketlerinin minimalize olması için dosdoğru ileri bakması söylenir.
-Hidrokolloid ölçü maddesi uygun bir şekilde
karıştırılarak büyük bir şırıngaya yerleştirilir.
-Hastanın göz kapağı açık olacak şekilde ve
hava kabarcığı oluşturmaksızın tüm soket dikkatlice doldurulur.
-Ek ölçü materyali konulmuş kaşık göz alanına bastırılarak karşı ölçü maddesi ile birleşmesi
sağlanır. Ölçünün yırtılmamasına dikkat edilerek
67
C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 2001
CİLT: 4, SAYI: 1
ması
açılır. İris düzlemine dik olarak küçük sabit bir çubuk yapıştırma mumu ile pupile sabitlenir.Bu çubuk hem protezi tutmak için sap vazifesi görürken
hem de doğal göz ile mukayeselerde bize yardımcı olur.
Az miktarda irreversible hidrokolloid sıcak su
ile karıştırılır ve protezin arka yüzeyine yerleştirilir.
Hasta başı dik, sabit bir noktaya bakarken protez
ve ölçü maddesi sokete yerleştirilir. Doku ile ölçü
arasına hava sıkışmamasına özen gösterilmelidir.
Gözkapakları kapanmaları yönünden ve konturları
bakımından kontrol edilir.
Ölçü uzaklaştırılıp fazlalıklar temizlenir. Protezin ön yüzeyindeki küçük sap uzaklaştırılır. Protez ve Ölçü muflanın alt yarısına yerleştirilir. Alçı
sertleştikten sonra otopolimerizan akrilik rezinden
iki küçük çıkıntı protezin kantus bölgelerine yerleştirilir. Bu iki çıkıntı protezi kabın üst yansında tutacak ve tepim sırasında protez ile modelin doğru
ilişkide olmasına yardımcı olacaktır. Açığa çıkmış
alçı yüzeylerine lak sürülerek muflanın üst kısmına da alçı dökülür. Akril tepiminden sonra protezin
polisajı yapılıp hastaya teslim edilir.3,9
Komplikasyonlar:
-Psödopitozis;üst göz kapağında, protez göz
tarafından iyi desteklenmediğinde görülür.Protezin
konturlarının değiştirilmesiyle iyi sonuç alınabilir.
-Gerçek pitozis;yetersiz kas yapısından veya yetersiz doku tonusundan kaynaklanır.Üst göz
kapağı protezin üzerine düşer.Tedavisinde ya cerrahi müdahale ile kas kısaltılır yada doku direnci
arttırılır. Çoğu vakada protezin konturlarının düzeltilmesiyle sorun ortadan kalkar.3,9
-Alt göz kapağı düşmesi durumunda protezin ön yüzünün alt kısmından aşındırma yapılır.
Böylece alt gözkapağının aşağıya düşmesine neden olan kuvvet ortadan kaldırılır.İkinci çözüm yolu protezin konturlarının değiştirilmesi, baskının
medial ve lateral alanlara dağıtılmasıdır.Protezin
medial ve lateral kısımlarında alt bölge kısaltılır,
orta kısım da kalınlaştırılıp kısaltılır.3,9
-Entropi veya ektropi, alt göz kapağının veya
kirpiklerin pozisyonlarının estetik olmayan görüntülerine sebep olur. Cerrahi müdahaleye gerek kalmadan mum model üzerinde bazı düzeltmelerle
estetik sorunlar giderilebilir.
-Hasta protezini uzun süre kullanmadığında
veya bir travma sonrasında veya bir enfeksiyon
sonucunda sokette kontraksiyon gözlenebilir. Bunun sonucunda da protezin retansiyonu için gerekli
olan sokette kayıp meydana gelir. Bu kaybı karşılayabilmek için genişletilmiş protez kullanımı ile
sokette ekspansiyon yoluna başvurulabilir.
Kişisel oküler protezler hazır protezlere
oranla daha fazla avantaja sahiptirler. Çünkü daha
-İris renklendirmesinde iki çeşit boya kullanılır.Birincisi suluboya kağıt disklerinin akrilik boyalarla renklendirilmesi, ikincisi ise asetat disklerinin yağlı boyalarla renklendirilmesidir.Akrilik boyalar en çok tercih edilen boyalar olmalarına rağmen
sulu boyalarda kullanılırlar.Fakat sulu boyaların
kuruma zamanlarının uzun olması ve her aşama
arasında kurumanın beklenmesinden dolayı daha
çok zaman kaybına neden olurlar. Ayrıca akrilik
boyalar kadar stabil değillerdir.3,13
Kürenin Tamamlanması:
-Boyanmış iris diski göz küresine yerleştirilir.
-İnce bir tabaka akrilik rezin uzaklaştırılarak
kalan dış kornea! yüz karakterize edilir ve inceltilmiş skleral yüzey mavi, sarı, pembe veya kahverenginin yumuşak tonlarıyla boyanır. Skleranın
damarlandırılması protezin daha gerçekçi bir görünüm kazanmasını sağlayacaktır.8,15
Fiberler inceltilmiş sklera boşluğuna yapıştırılır. Kullanıcının becerisine göre bu metod yüksek derecede başarılı olabilir.13 Yapıştırma işlemi
sırasında hareket meydana gelmesi normal veya
hoşa giden damar yapının oluşmasına engel olur.
Ayrıca dental laboratuarlardaki toz veya diğer yabancı maddeler ıslak yapıştırma ajanına yapışır
ve protez tamamlanmadan önce farkına varılmaz
ise istenmeyen sonuçlar ortaya çıkabilir.Uygulama
işlemleri;
1) Fiberler suyla ıslatılmış saç fırçasıyla [No
00] uygulanır.
2) Fiber lokalizasyonunu korumak için bu
harla kurutulur. Hava ile kurutulması hatadır.
3) Kurutma işlemi tamamlandıktan sonra in
ce bir tabaka temiz akrilik rezin spreyi uygulanır.
4)Temiz akrilik rezin kuruduğunda diğer işlemler normaldeki gibi devam ettirilir.15
-Karakterize edilmiş küre mufla içine yerleştirilir ve temiz akrilik rezin kullanılarak yapımı tamamlanır.
-Oküler küre mufladan çıkartılır,düzeltilir ve
pomza veya alçı ile polisajlanır.
-Protez defekt içine yerleştirilip değerlendirilir.
-Hastaya protezin yerleştirilmesi ve çıkarılması öğretilmelidir. Protezin akrile zarar verecek
alkol veya benzeri maddelerle temas ettirilmemesi konusunda hasta uyarılmalıdır.3,7,8,9,14
Hazır Oküler Protez
Doğru iris boyut ve renklerine, yaklaşık sklera boyutlarına sahip hazır bir göz protezi seçilir.
Kenarlardan ve arka kısımlardan yaklaşık 2-3 mm.
Aşındırma yapılır. Arka yüzeye retansiyon olukları
* Bu teknikte steril paketler içinde bulunan kırmızı telden
fiberler kullanılır.
68
C.Ü. DİŞHEKİMLİĞI FAKÜLTESİ DERGİSİ 2001
CİLT: 4, SAYI: 1
doğru bir benzetme elde edilebilir. Böylece defekt
boylarına çok yakın formlar sağlanır ve doğal göze
yakın renk oluşturulabiiir.Kürenin dış yüzeyinin
dikkatli hazırlanması göz kapağı dokularının iyi
kapanmasını sağlar.7,8,9,13
KAYNAKLAR
I) Berkan,Ö.:E.Ü.Dİşhek.Fakültesi,5(3):75-79,1982
2) Jebreil,K.:Acceptabilily of orbital prostheses, J.Prosthet.Dent.43f1): 82-85,1980
3) Beumer.J., CurlisJ.A., Firteil,D.N.: Maxillofacial Rehabilitation:Prosthodontic and Surgical Considerations.St.Louis.1979
4)Muğan,N.:Çene-yüz Protezleri,Gençlik Basımevi,İstanbul,1979
5) Parr,G.R., Goldman,B.M., Rahn,A.O.:Surgical considerations in the prosthetic treatment of ocular and orbital defects, J. Prosthet. Dent. 49 (3): 379-385,1983
6) Yazıcıoğlu.H.,
Yafuğ,S.:G.Ü.Dişhek.Fakültesi
Dergi
si,12(29:117-120,1995
7) Cain, R.J.: Custom ocular prosthetics, J. Prosthet.
Dent.48 (6): 690-694,1982
8) Brown,E.K.:Fabrication of an ocular prosthesis,
J.Prosthet.Dent.24(2):225-235,1970
9) Chalin.A.V., Drane, J.B., Standish, S.M.: Maxillofacial Prosîhetics,The Williams and Williams Co.,Baltimore, 1971
10) Taicher, S., Steinberg, H.M., Tubiana, J., Sela, M.:
Modified stock-eye ocular prosthesisi, J. Prosthet. Dent.54
(1):95-100,1985
I1) Covillard,P., Schaff.G.N.: Fabrication of the ocular
portion of an orbital prosthesis,J.Prosthet.Dent.35(4):478481,1976
12) Ow,R.K.K., Amrith,S.:Ocular prosthetics:Use of a
tissue conditioner material to modify a stock ocular prosthesis,J.Prosthet. Dent. 78(2):218-222,1997
13) Schneider,L.R.:Modified ocular prosthesis impression technique, J.Prosthet. Dent. 55 (4): 482-485,1986
14) Adisman,I.K.,Boucher,J.L: The fitting and fabricati
on of a custom resin artificial eye, J .Prosthet.Dent.38(5):532538,1997
15) Firtell.N.D., Anderson,R., Donnan.L.M.: Vein application technique fot ocular prostheses, J. Prosthet. Dent.34
(2):192-194,1975
Yazışma Adresi:
Dt.Burcu Tüzün
G.Ü.Dişhekimliği Fakültesi
Protetik Diş Tedavisi Anabilim Dalı/ANK.
0-312-2126220/284
69