TRAVMA KİNETİĞİ

TRAVMA KİNEMATİĞİ
Hazırlayan: Öğr.Gör.Filiz KABU HERGÜL
• Travmanın Tanımı
• Travmanın Tarihçesi
• Travmanın Epidemiyolojisi
• Yaralanma Nedenleri
• Travma Anemnezi
• Travma Mekanizması
Travmanın Tanımı
• Travma sözcüğü Yunanca “troma” yani
yara kelimesinden gelmiştir.
• Travma ile eş anlamlı olarak kullanılan
“injury” ise Latinceden köken alan,
haksızlık ya da hata anlamına gelen bir
sözcüktür.
TRAVMA
Mekanik bir güce maruz kalma sonucu
oluşan yaralanma olarak
tanımlanmaktadır.
Travmanın Tarihçesi
• Travma ile ilgili ilk yazıya Mısır’da MÖ
3000 ve 1600 yılları arasında yazıldığı
düşünülen Edwith Smith papirusunda
rastlanmıştır.
• Antik Yunan’da Hipokratın travmalı hasta
tedavisi hakkında çeşitli çalışmaları
olmuştur.
• İlk travma hastaneleri Romalılar devrinde
kurulmuştur.
Travmanın Epidemiyolojisi
• Adli açıdan yaralanmalar;
*kaza ile olanlar,
*kasıtlı olanlar şeklinde ikiye ayrılır.
• ABD’de dünyanın birçok ülkesinde olduğu
gibi 0-44 yaş arasında birinci sırada
ölüm nedeni olarak yer almaktadır.
• Ülkemiz nüfusunun %81.8’i travma
grubu olan 0-44 yaş grubunda yer
almaktadır.
Bu nedenle ülkemizin sahip olduğu
genç nüfus nedeniyle travma eğitimi
Türkiye’de çok önem
kazanmaktadır.
Ülkemizde travma nedeniyle
ölümlerde trafik kazaları birinci
sarada, iş kazaları ikinci sırada yer
almaktadır.
Travma epidemiyolojisi bir üçgen ile
şematize edilmektedir.
Etken
(enerji)
İnsan
Çevre
Travmada sık kullanılan üç terim;
• Akselerasyon: Hızın artması
• Deselerasyon: Hızın azalması, ani durma
• Kompresyon: Sıkışmadır.
Deselerasyon sonucu oluşan
travmalarda;
Kafada:
• Beyinde kontüzyonlar
• Kan damarlarında yırtılmalar
• İntrakranial yaralanmalar
• Spinal kord zedelenmesi
Toraksta:
• Göğüs çarpması sonucu aort rüptürü
Karında:
• Böbrekler, dalak ve bağırsaklarda yaralanmalar
Kompresyon sonucu olaşan
travmalarda;
Kafada:
• Kafatası kırıkları
• Kırıkların beyin dokusunu parçalaması
Toraksta:
• Kaburga kırıkları
• Kardiyak ve pulmoner kontüzyon
• Pnömotoraks
Karında:
• Pelvis kırıkları
• Mesane yaralanmaları
• Pelvis kan damarlarının laserasyonu
Yaralanma Nedenleri
Büyük motorlu araç kazaları
Motorsiklet kazaları
Yaya kazaları
Yüksekten düşmeler
Spor yaralanmaları
Patlama yaralanmaları
Motorsiklet kazaları
Yüksekten düşmeler
Spor yaralanmaları
Patlama yaralanmaları
Travma Anamnezi
• Anamnez kaza öncesi dönem (alkol
alımının sorgulanması)
• Kaza ile ilgili anamnez
Kaza ile ilgili anamnezde;
•
Otomobil, motosiklet, düşme, penetran gibi
travmatik olayın tipi,
•
Aracın hızı, düşme yüksekliği, silahın tipi, hızı
gibi travmatik enerji miktarının tahmini,
•
Otomobil, ağaç, bıçak, mermi, sopa gibi
hastanın çarpıştığı veya vurulduğu cisim
Tanılama düşünceleri;
Doğru tanı koyabilmek için aşağıdaki sorulara
yanıt bulunmaya çalışılmalıdır.
A.Vurma ve Çarpmalarda;
• Ne tür bir çarpma olduğu (araç mı?,
motosiklet mi?)
• Çarpan cismin hızı nedir?, Emniyet kemeri
bağlı mıdır?
• Ne taraftan çarpıldığı?
• Kaç aracın çarpıştığı?
• Araç içi mi, dışı mı?
• Kaza anında hatırlanan detaylar nelerdir?
B.Düşmelerde
• Düşülen mesafe
• Düşülen yerin özelliği
• Vücudun önce hangi kısmı çarptı
C.Patlamalarda
• Patlayan madde,
• Direkt patlayan cisimle mi yaralandı
• Patlama anında bir başka yana fırlama
sonucu yaralanma,
• Patlayan parçaların saçılarak vücuda
batması şeklinde yaralanma var mı?
D.Delinmelerde
• Ne ile yaralanma olduğu,
• Saldırganın ve saldırıya uğrayanın
cinsiyeti
Travma Mekanizması
• Travma, trafik kazası, düşme, darp
gibi fiziksel,
• Asit ve alkali yanıkları gibi
kimyasal,
• Termal ve ciddi bir üzüntü sonucu
olduğu gibi psikolojik etkenlerle
oluşabilir.
Fiziksel travmalar oluş mekanizmasına
göre
KÜNT TRAVMALAR
PENETRAN TRAVMALAR
Künt travmalar
• Ani durma ve sıkışma sonucu oluşan
travmalardır.
• Trafik kazaları, iş kazaları, yüksekten
düşme, darp künt travmaya neden olur.
Kendi içinde darbenin geldiği yöne göre;
direkt ve contre coup etkisi olarak
ikiye ayrılır.
• Contre coup etkisi ile beyin ve akciğer
gibi kafatası toraks boşlukları
içerisinde sınırlı kalmış organlarda
travmanın geldiği tarafın aksi yönünde
kontüzyon gibi lezyonların
görülmesidir.
Künt Travmanın Nedenleri:
• Araç içi trafik kazası
• Araç dışı trafik kazası
• Motosiklet kazaları
• Saldırı kavga türü kazalar
• Düşmeler
• Patlamalar (Blast) türü kazalar
Araç içi trafik kazaları
Araç çarpmaları ikiye ayrılabilir.
1)Yolcu ve araç arasındaki çarpışma,
2)Yolcunun vücudunun eksternal çatısı ile
organları arasındaki çarpışma
1)Yolcu ve araç arasındaki
çarpışma
Önden çarpma
• Bir araç tam
önünde bulunan
ve hemen hızını
kesen bir cisme
çarptığında
önden çarpma
etkisinden söz
edilebilir.
Yandan çarpma
• Bir aracın yan
kısmına çarparak
orada oturan
yolcuyu çarpma
noktasının uzağına
doğru hızlandıran
kazalarda yandan
çarpmadan
sözedilir.
Arkadan çarpma
• Kişinin bedeni öne
doğru akselere olur.
• Kafa geriye doğru
hiperekstansiyon olur
(Whiplash injury)
Çapraz çarpma
• Travmanın
mekanizmasına
bağlı olarak ne
tam bir önden
ne de arkadan
çarpma
sözkonusudur.
Takla atma
• Takla sırasında kemeri
takılı olmayan bir yolcu
veya sürücü aracın
içindeki herhangi bir
kısma vücudun herhangi
bir kısmını vurabilir.
Araçtan dışarı fırlama
• Bu tür travmalarda daha büyük
lezyonlar ortaya çıkabilir ve yaralanma
olasılığı %300 artar.
2) Yolcunun vücudunun eksternal
çatısı ile organları arasındaki
çarpışma
Yolcunun vücudunun eksternal çatısı ile
organları arasındaki çarpışma
Kompresyon Yaralanması
• Organlar önde çarpan ve duran anterior
yapılarla, hareketini devam ettiren
posterior torakoabdominal
duvar/vertebral yapılar arasında
sıkışırlar.
• Myokart kontüzyonu, diyafragma
rüptürü, kafatası yaralanmaları olabilir.
Yolcunun vücudunun eksternal çatısı ile
organları arasındaki çarpışma
• Deselerasyon Yaralanması
• Fikse edici bir kısmı bulunan
organların hareketli kısımları ileriye
giderken bu sabitleyici kısım nedeni
ile yerlerinde tutulmaya çalışılması
sonucu oluşur.
• Örnek kalp, dalak, böbrek,
karaciğer, kafatası yaralanmaları
Yolcunun vücudunun eksternal çatısı ile
organları arasındaki çarpışma
Koruyucu (Yardımcı aletlere) Bağlı yaralanmalar
• Hava yastıkları
Takla atma, ikincil kazalarda, yandan ve arkadan
çarpmalarda yararsızdır.
• Emniyet kemerleri
Uygun şekilde kullanıldıklarında yaralanmaları azaltır.
Yanlış kullanıldığında böbrek, dalak, pankreas,
karaciğer laserasyonuna neden olur. Lomber
vertebralarda anterior kompresyon kırıkları
oluşturabilir.
Araç dışı trafik kazaları
• Tampon çarpma
• Kaput ve ön cam çarpması
• Yer (zemin) çarpması
Motosiklet kazaları
• Kompresyon
• Deselerasyon/akselerasyon
• Kopma tipi yaralanmalar görülür.
Motorsiklet kazalarında
görülecek yaralanma
mekanizmaları
• Önden çarpma/Araçtan fırlama
• Yandan çarpma/ Araçtan Fırlama
• Motorsikletin yana devrilmesi
Düşmeler
Deselerasyon tipi travmadır
Patlama Türü Kazalar
Katı, yarı katı, likit veya gaz
türü materyallerin hızla kimyasal
değişime uğrayarak daha büyük yer
kaplayabilen gaz ürünlerine
dönüşmesi sonucu oluşur.
Patlama Türü Kazalar
• Primer (Kulak zarı delinmesi)
• Sekonder (Şarapnel yaralanmaları)
• Tersiyer (Yaralanan kişinin kendisinin fırlayarak
bir cisme veya yere çarpmasıyla oluşur.
Penetran Travmalar
Mermi gibi hareketli bir cisim vücut
dokularına çarptığı zaman ikisi
arasındaki enerji değişimi sonucu
ortaya çıkar.
• Mermini özelliği
• Merminin Hızı
• Mermini Giriş çıkış
bölgeleri
Travmadan korunma
• Travmadan korunma yöntemlerini
bilinmesi
• Bu konuda uzman ekiplerce
araştırmaların geliştirilmesi ile
• İlk 44 yaşı ilgilendiren ve ciddi
sakatlıklar ve ölümlerle
sonuçlanan bu sorun kısmen
önlenebilecektir.
Bu konuda ciddi araştırmaları olan
Haddon’ un önerileri arasında;
• Tehlike oluşumunu önlemek (silah satışını
engellemek)
• Tehlikenin yayılmasını önlemek (ilaçları
çocukları ulaşamayacakları yerler kaldırma)
• Tehlikeyi ayırmak (Trafik kesişme yerlerine
alt ve üst geçişler yapmak)
Travmanın Önlenmesi
• Toplumsal eğitim
• Trafik kurallarına uyma
• Olası bir yaralanmada bilinçli
ilk ve acil yardım önemlidir.
Travma ekibi
Travmalar, genellikle vücudun birden
fazla sisteminin etkilediğinden
kompleks bir olaydır ve başarılı bir
tedavi ve bakım için bu konuda
uzmanlaşmış acil bakım ekibine
gereksinim vardır.
Ekipte
• Bir doktor
• Üç hemşire,
• Bir solunum terapisti,
• İki sekreter,
• Bir sosyal hizmet uzmanı
Travmatize hastanın bir çok yönden diğer
cerrahi hastalarından farklılık gösterir.Bunlar;
• Acil hayat kurtarıcı girişime gereksinimleri
vardır.
• Kazaya hazırlanma şansları yoktur.
• Genellikle multipl bir travma geçirmektedirler.
• Yaraların ciddiyeti ve mutipl oluşu geç
komplikasyonların oluşumu açısından oldukça
büyük risk faktörü oluşturur.
• Travmaların neden olduğu yaralanmalar ilk
tanı ve girişim sırasında kolayca gözden
kaçabilmektedir.
• Yaralanmaların kompleks oluşu nedeni ile
standart bakım yöntemlerini tam tolere
edememektedir.
Sorumlu hemşire
• Yasal izinleri alır.
• Aile ile iletişim sağlar ve sürdürür.
• Adli olaylarda polis ile işbirliği sağlar.
• Laboratuvar incelemeleri için gerekli girişimleri
yapar.
Sorumlu hemşire
• Hasta kabulü için gerekli girişimleri yapar.
• Basın ile iletişim kurmada gerekli girişimleri
yapar.
• Personele görev dağılımı yapar.
• Organ bağış bilgisi için kaynak kişi olarak görev
alır.
Hekim
• Ekibin koordinasyonunu sağlar.
• Hastayı değerlendirir ve bakım sağlar.
• Konsültasyonları koordine eder.
• İlaçları order eder.
• Tanı işlemlerini belirler.
Hekim
• Cerrahi girişimleri yapar.
• Hasta nakillerine yardım eder.
• Hasta ailesine gerekli açıklamaları yapar.
• Koma varlığında nörolojik değerlendirmeyi yapar.
• Tetanoz
profilaksisi
değerlendirir.
yönünden
hastayı
• Odayı hazırlar.
Hemşire
• Ambulansı karşılar.
• Hastanın tüm giysilerini çıkarır.
• Primer ve sekonder değerlendirmeyi yapar.
• Damar yolu açar.
• Kan örneklerini alır.
Hemşire
• Yaşam bulgularını alır ve değerlendirir.
• İlaç tedavilerini sürdürür.
• Kanamayı kontrol eder.
• Pansuman yapar.
• Göğüs tüpü sistemini hazırlar ve işlem sırasında
yardımcı olur.
Hemşire
• Periton lavajı için gerekli araç-gereci hazırlar ve işlem sırasında
yardımcı olur.
• Kırıkları tespit eder.
• Gerekirse tetanos profilaksisi sağlar.
• Hastanın taşınmasına yardım eder.
• Hasta odalarında tanı ve tedavi amacıyla kullanılan malzemelerin
temizlenmesini, sterilizasyonunu sağlar, sonraki kullanımlara hazır
hale getirir.
Solunum terapisti
• Hava yolu açıklığını sağlar ve sürdürür.
• Aspirasyon yapar.
• Kan gazı düzeyini izler.
• Mekanik ventilatörlerin hazırlığını yapar.
• Ventilasyonu izler.
• Hastanın taşınmasına yardım eder.
Sosyal Hizmet Uzmanı
• Aile ile iletişim kurmada ve gerekli
sosyal destek sağlamada görev alır.
Travma Ekibinin Bakım
Öncelikleri:
• Hasta acil kliniğe gelmeden
– Hasta hakkında bilgi almak
– Acil klinik doktoruna haber vermek.
– Acil cerrahi ameliyathanesine haber
vermek.
Hasta acil kliniğe gelmeden
– Servislere bilgi vermek.
– Tüm gerekli acil malzemelerin varlığından
emin olmak.
– Acil ünite çalışanlarını görev dağılımını
yapmak.
– Adli vakalar için hastane güvenliğine haber
vermek.
• Hasta acil kliniğe geldiğinde
– Ambulansı karşılamak ve taşımaya yardımcı
olmak üzere acil ünitenin dışına çıkılmalıdır.
– Servikal vertebraları koruyucu önlemlerle
ambulans sedyesinden acil sedyesine nakil
sağlamak.
– Transferde yapılan uygulamaları sözel olarak
anlatmak ve bunların kayıtlarını tutmak
–
Hasta acil kliniğe geldiğinde
–
Hastanın giysilerini çıkarmak.
–
Monitorize etmek.
–
Yaşam bulgularını 5-15 dakikada bir almak.
–
Sıvı-elektrolit durumunu değerlendirip, uygun
sıvıların verilmesini sağlamak.
Hasta acil kliniğe geldiğinde
– Santral katater takılması için hazırlık yapmak
ve takmak.
– Göğüs tüpü, periton lavajı, foley sonda
uygulamalarına hazırlık yapmak.
– Hastanın radyoloji, yoğun bakım bölümlerin
naklini yapmak.
– Hasta ayrıldıktan sonra odayı toparlamak ve
yeni hasta için hazırlamak.
– Kullanılan malzemeleri temizlemek ve yerine
koymak.
TEŞEKKÜRLER