OSTEOPOROZ NEDİR?

OSTEOPOROZ
Prof. Dr. Semih AKI
İstanbul Tıp Fakültesi
Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Anabilim Dalı
OSTEOPOROZ NEDİR?
• Osteoporoz; vücudumuzdaki tüm
kemikleri (iskeletimizi) etkileyen
sistemik bir hastalıktır.
• Kemiklerimizin sertliklerinin azalıp,
kalitelerinin bozulmaları sonucu daha
zayıf ve kırılabilir hale gelmeleridir.
NORMAL
OSTEOPOROZ
NEDEN ÖNEMLİ?
• En sık görülen kemik hastalığı olarak
kabul ediliyor.
• Uzayan yaşam süresine bağlı olarak
dünya nüfusunun yaşlanması,
osteoporoz ve osteoporoza bağlı
kırıkların görülme sıklığında önemli
artışa neden olmuştur.
• Günümüzde önemli bir ekonomik ve
sosyal problem haline gelmiştir.
NEDEN ÖNEMLİ?
• Önlenebilir,
Tedavi edilebilir, bir hastalık
• A.B.D’de osteoporozlu veya düşük
kemik yoğunluklu hastaların
yaklaşık yarısı bunun farkında
değil.
NEDEN ÖNEMLİ?
Günümüzde A.B.D’de;
• 10 milyon kişi osteoporozlu
• 34 milyon kişi ise düşük kemik
yoğunluğuna sahip.
• Bu popülasyonun % 80’i kadındır.
NEDEN ÖNEMLİ?
A.B.D’de 50 yaşın üstünde kalça, omur
veya el bileği kırık riski:
• kadınlarda %40,
• erkeklerde ise %13,
olarak hesaplanmıştır.
NEDEN ÖNEMLİ?
•
•
•
•
Osteoporoz nedeniyle A.B.D’de yılda 1.5
milyon kırık meydana gelmektedir.
300.000
kalça kırığı.
700.000
omur kırığı.
250.000
el bileği kırığı.
300.000
diğer kırıklar.
NEDEN ÖNEMLİ?
Kalça kırığı olanların yaklaşık
• %20’si ilk 1 yıl içinde ölmektedir.
• %30’dan fazlası sakat kalmaktadır.
NEDEN ÖNEMLİ?
50 yaşında menopoz sonrası kadınlarda
yaşam boyu ölüm riski:
Koroner kalp hastalığı
% 31.0
Kalça kırığı
% 2.8
Meme kanseri
% 2.8
Rahim kanseri
% 0.7
NEDEN ÖNEMLİ?
Dünyada kalça kırığı;
• 1990’lı yıllarda 1.7 milyon
• 2050 yılında 6.3 milyona ulaşması
bekleniyor.
RİSK FAKTÖRLERİ
•
•
•
•
Kemik yoğunluğu
Yaş
Kırık hikayesi
Ailede kırık hikayesi
Yaş
• Osteoporoz görülme sıklığı yaşla beraber artış
gösterir.
• Görülme sıklığı
50-60 yaş kadınlarda
% 40-55
60-70 yaş kadınlarda
% 75
70 yaş
kadınlarda
% 85-90
risk 5-8 kat artar
45
85
Kırık hikayesi
• Geçirilmiş omur kırığı; 1 yıl içinde
yeni omur kırık riskini 5 kat, kalça
kırık riskini ise 3 yıl içinde 2 kat
arttırmaktadır.
• Geçirilmiş kalça kırığı; 1 yıl içinde
yeni kalça kırık riskini 2 kat
arttırmaktadır.
Ailede kırık hikayesi
• Ailede geçirilmiş kırık hikayesi; 1 yıl
içinde yeni kırık riskini 1.5-3 kat
arttırmaktadır.
RİSK FAKTÖRLERİ
•
•
•
•
•
•
•
•
Cins
Irk
Genetik yapı
Aşırı alkol ve kafein tüketimi
Sigara
İlaç kullanımı
Kadınlık hormonu yetersizliği
Bazı hastalıklar
Cins
• Osteoporoz riski altındaki popülasyonun %
80’i kadın.
kadın/erkek
7/1
• Omur kırıkları
kadın/erkek
2/1
• Kalça kırıkları
Irk
• Beyazlarda ve Asyalı kadınlarda
siyahlara göre daha sık rastlanıyor.
Genetik yapı
• Kemik mineral yoğunluğunun % 7580’ini oluşturur.
• Kemik dokusunun mimari yapısı.
• Kalça kemiğinin aks uzunluğu.
Aşırı alkol ve kafein tüketimi
• Bağırsaklarda kalsiyum emilimini azaltıp,
böbreklerden atılımını arttırır.
• Kötü beslenme nedeni.
İlaç kullanımı
• Kortizonlu ilaç kullanımı.
• Tiroid ilaç kullanımı.
Kadınlık hormonu yetersizliği
• Erken menopoz.
• Cerrahi menopoz.
• Uzun süreli adet kesilmesi.
Bazı hastalıklar
• Bağırsaklardan besinlerin emilimini
bozan hastalıklar.
• Ağır karaciğer ve böbrek hastalıkları.
• Bazı hormonal hastalıklar.
• Bazı romatizmal hastalıklar.
OSTEOPOROZ BULGULARI
• Omur, kalça, el bileği ve diğer kemiklerde
görülen (frajilite) kırıklar.
• Ani ve şiddetli bel veya sırt ağrısı.
OSTEOPOROZ BULGULARI
• Boy kısalması ve kamburluk.
• Karın, göğüs boşluğunda daralma ve buna bağlı
bulgular.
• Vücut imajının bozulması.
• Psikolojik sonuçlar.
• Sosyal sonuçlar.
• Yaşam kalitesinde bozulma.
OSTEOPOROZ TEŞHİSİ
•
•
•
•
Kemik mineral yoğunluk ölçümü.
Radyografi (Sırt ve bel filmleri).
Kan ve idrar tahlilleri.
Sintigrafi (Radyoaktif madde kullanımı).
OSTEOPOROZ TEŞHİSİ
• Teşhiste kemik yoğunluğu önemlidir ve bunu
ölçmek için kemik dansitometresi denilen
yöntem kullanılmaktadır.
YOĞUNLUK ÖLÇÜMÜ
•
•
•
•
Dual Enerji X ışın Absorpsiyometri (DEXA)
Kaynak olarak dozu
düşük X ışını.
Omurga ve kalça
kemiğinden ölçüm
yapılabilir.
Ölçüm süresi 2-7`.
Ağrısız, yan etkisi yok.
YOĞUNLUK ÖLÇÜMÜ
•
•
•
•
Ultrasonografi
Kaynak olarak ses dalgaları.
Topuktan, bacaktan, koldan veya
parmaktan ölçüm yapılabilir.
Pratik ve ucuz olması
taramalarda kullanımını
kolaylaştırmıştır.
Ağrısız, yan etkisi yok.
KİMLER YAPTIRMALI?
NOF’un önerisi;
• 65 yaş ve üstündeki tüm kadınlar.
• Bir veya daha fazla risk faktörü olan tüm
menopoz sonrası kadınlar.
• Kırığı olan menopoz sonrası
kadınlar.
• Osteoporoz tedavisi
planlananlar.
KİMLER YAPTIRMALI?
FDA’in önerisi;
•
•
•
•
•
Kadınlık hormon yetersizliği olanlar.
Omurlarında şekil bozukluğu olanlar.
Uzun süre kortizon verilmesi düşünülenler.
Paratiroid bezi fazla çalışanlar.
Osteoporoz tedavisini takip amacıyla.
OMUR KIRIKLARI
KAN VE İDRAR TAHLİLLERİ
• Kemik erimesine neden olan başka bir
hastalığı teşhis etmek.
• Kemik erimesinin hızı hakkında bilgi
edinmek.
• Tedavinin etkinliğini kısa sürede
değerlendirmek.
SİNTİGRAFİ
• Mevcut kırıkların başka bir nedene
(özellikle habis nedene bağlı
metastazlar) bağlı olup olmadığını
değerlendirmek için.
KORUNMA
• Osteoporozdan korunma; anne
rahminde başlayıp tüm yaşam boyunca
uygulanacak yaklaşımları ihtiva
etmelidir.
KORUNMA
Amaç;
• Doruk kemik kütlesini maksimuma
çıkarmak ve bunu devam ettirmek.
• Menopozla hızlanan ve yaşlanmayla
devam eden kemik kaybını minimale
indirmektir.
• Düşmenin önlenmesi.
KORUNMA
Doruk kemik kütlesini maksimuma
çıkarmak ve bunu devam ettirmek için;
• Beslenmenin düzenlenmesi.
• Fiziksel aktivite ve egzersizin teşvik
edilmesi.
• Risk faktörlerinden korunma.
KORUNMA
Menopoz ile hızlanan ve yaşlanmayla
devam eden kemik kaybını minimale
indirmek için;
• Bu aşamada korunma önlemlerinin
yanında ilaç tedavisi de yer almaktadır.
KORUNMA
•
•
•
•
•
NOF’un 5 önerisi;
Tavsiye edilen günlük kalsiyum ve D
vitamini ihtiyacını karşıla.
Düzenli egzersiz (vücut ağırlığı ile) yap.
Sigara ve alkol tüketiminden uzak dur.
Doktoruna danış.
Kemik yoğunluk ölçümü yaptır, gerekirse
uygun tedaviye başla.
Beslenmenin düzenlenmesi
• Yeterli kalsiyum alımı.
• Yeterli D vitamini alımı.
• Doğal hormon içeren
bitkilerin tüketimi.
Yeterli kalsiyum alımı
• Bebeklik ve çocukluk dönemi: Doruk
kemik kütlesini maksimuma çıkarmak.
• Menopoz öncesi:Doruk kemik kütlesini
devam ettirmek.
• Menopoz ve sonrası: Bağırsaklardan
azalan kalsiyum emilimini ve idrarla
artan kalsiyum atılımını karşılamak.
Yeterli kalsiyum alımı
Yaş
7-9
10-12 (kız)
10-12 (erkek)
13-16
17-18
19-49
50+
Miktar
700 mg
900 mg
1200-1400 mg
1200-1400 mg
1200 mg
1000 mg
1000-1500 mg
Yeterli kalsiyum alımı
National Institutes of Health
• Menopoz öncesi
• Menopoz sonrası
hormon tedavisi
hormon tedavisi
• Tüm kadınlar
(25<yaş<50)
1000mg
(65 yaş ve altı)
(+)
1000mg
(-)
1500mg
(65 yaş ve üstü) 1500mg
Yeterli kalsiyum alımı
BESİN
Yoğurt (1kap)
Süt (1 su bardağı)
Ayran (1 su bardağı)
Beyaz peynir (bir dilim)
Kaşar peynir (bir dilim)
Dondurma (1/2 kap)
Sardalya balığı (1 porsiyon)
Somon balığı (1 porsiyon)
KALSİYUM (mg)
450
300
285
115
210
120
324
203
Yeterli kalsiyum alımı
Yeterli süt, peynir ve yoğurt tüketimi ile
60 yaş ve üstü menopoz sonrası,
kadınların günlük kalsiyum ihtiyacının
yaklaşık %70’ini doğal
yol ile karşılamak
mümkün.
Yeterli kalsiyum alımı
•
•
•
•
Kullanımda üst limit 2500 mgr.
En önemli yan etkisi kabızlık.
1500 mgr/gün kalsiyum desteğinde idrar
yolu taşı riski yok denecek kadar az.
Hikayesi pozitif olanlarda doğal kalsiyum
alımı teşvik edilir.
Yeterli D vitamini alımı
• İleri yaşlarda bağırsaklardan kalsiyum
emilimi %40 azalır.
• D vitamini bağırsaklardan kalsiyum
emilimini % 30-70 arttırmaktadır.
Yeterli D vitamini alımı
• Bağırsaklardan kalsiyum emilimini arttırıyor.
• Böbreklerden kalsiyum atılımını azaltıyor.
Dengeyi düzeltiyor
Kas gücünü arttırıyor
DÜŞMELER AZALIYOR
Yeterli D vitamini alımı
• En önemli kaynak deriden güneş ışınları
vasıtasıyla yapılan sentez (ihtiyacın yaklaşık
%90’ı).
• Günde 15’ yüz, kol ve ellerin direk güneş
ışığına maruz kalması yeterli.
• Günlük ihtiyaç 400-600 ünite.
Fiziksel aktivite ve egzersiz
•
•
•
•
•
•
•
•
Kemiğin şekillenmesine yardımcı olur.
Kemik kaybını azaltır.
Kas gücünü arttırır.
Eklem dayanıklılığını arttırır.
Dengeyi düzeltir.
Duruşun düzeltilmesine yardımcı olur.
Ağrı kontrolüne yardımcı olur.
Yaşam kalitesini arttırır.
Fiziksel aktivite ve egzersiz
• Yerçekimi doğrultusunda kuvvet
uygulayan egzersizler tercih edilir.
• Maksimum kuvvete kısa sürede ulaşan
egzersizler (sıçrama, atlama) tercih
edilmelidir.
Fiziksel aktivite ve egzersiz
•
•
•
•
•
Kas gücünü arttıran egzersizler.
Eklem dayanıklılığını arttıran egzersizler.
Denge egzersizleri.
Duruş egzersizleri.
Solunum egzersizleri.
Fiziksel aktivite ve egzersiz
•
•
•
•
•
•
Tempolu yürüyüş.
Jogging.
Step.
Bisiklete binmek.
Yüzmek.
Dans etmek.
DÜŞMENİN ÖNLENMESİ
1-Hastayla ilgili
• Yaş ve cins.
• Baston kullanımı, düşme hikayesi.
• Hastanın kas gücü, dengesi ve duruşu.
• Mevcut hastalıkları.
• İlaç kullanımı.
DÜŞMENİN ÖNLENMESİ
2-Çevreyle ilgili
• Zemin yapısı.
• Ev eşyaları.
• Aydınlatma.
• Banyo ve tuvalet.
ALINACAK ÖNLEMLER
•
•
•
•
•
•
Baston kullanımı.
Zeminin düzenlenmesi.
Geniş tabanlı lastik ayakkabı giymek.
Elbise ve etek boyu.
Destek barların varlığı.
Yeterli ve kolay aydınlatma.
TEDAVİ
• Kırıkların önlenmesi.
• Kemik mineral yoğunluğunun
korunması ve hatta arttırılması.
• Kırığa ve duruş bozukluğuna bağlı
şikayetlerle mücadele.
• Günlük aktivitelerin maksimuma
çıkarılarak yaşam kalitesinin
artırılması.
TEDAVİ
•
•
•
•
•
Kemik yıkımını baskılamalı.
Kemik yapımını uyarmalı.
Ekonomik olmalı.
Yan etki riski düşük olmalı.
Kolay kullanılabilmeli.
TEDAVİ
• HRT
• Bifosfonatlar
• Selektif östrojen-reseptor
modülatörleri (SERMs)
• Nazal calcitonin
• PTH
• Stronsiyum
• İpsiflavonlar
AVRUPA BİRLİĞİNİN
YAKLAŞIMI
• Osteoporozda temel yaklaşım korunma olup,
eğitim öncelikli amacı oluşturur.
• Kırık ile ilgili veriler dikkate alınmalıdır.
• Yaşam boyunca yeterli kalsiyum ve D vitamini
alınımı teşvik edilmelidir.
• Kemik yoğunluk ölçümü yaygınlaştırılmalıdır.
AVRUPA BİRLİĞİNİN
YAKLAŞIMI
• Standart tedaviler geliştirilmelidir.
• Bilimsel ve hasta dernekleri desteklenmelidir.
• Osteoporozdan korunma ve osteoporoz
tedavisi ile ilgili araştırmalar desteklenmelidir