BATILILAŞMA DÖNEMİNDE GÜNÜMÜZE TÜRK SANATI

BATILILAŞMA DÖNEMİNDE GÜNÜMÜZE TÜRK SANATI – BAŞLICA SİYASİ,
EKONOMİK VE KÜLTÜREL GELİŞMELER
Batılılaşma dönemi padişahları:
III. Mustafa – I. Abdülhamit – III. Selim – IV. Mustafa – II. Mahmut – Abdülmecit –
Abdülaziz – V. Murad – II. Abdülhamit – V. Mehmed – VI Mehmed (Vahdettin) (son halife
Abdülmecid)
***
Avusturya ve Rusya ile yapılan Karlofça-1699 ve İstanbul-1700 antlaşmaları ile Osmanlı ilk
olarak toprak kayıpları. Askeri alanda reformlara ihtiyaç duyulması ile başlayan Batılılaşma
hareketi…
III. Mustafa / 1757 – 1774
I. Abdülhamit / 1774 - 1789
Lale Devri: 1720 yılında 28 Çelebi Mehmet Efendi’nin Fransa'ya elçi olarak atanması, ülkeye
dönüşünde anlattıkları ile doğan Fransız yaşam tarzı modası... 1712-30 yılları arası, Kağıthane
ve Boğaziçi kıyılarında İstanbul'un saray çevresinin, sanat, eğlence ve lüks içerisinde
geçirdikleri sonradan Lale Devri olarak adlandırılan dönem…
Mühendishane-i Bahr-i Hümayun’un kurulması (1775). Rusya ile savaş (1768-1774).
III. Selim / 1789 – 1807
Askeri reformlar. Yeni teknik ve bilgilerle donatılmış uzman kişilerin yetişmesini sağlamak
amacıyla Mühendishane-i Berri Humayun’un kurulması (1793-94). Fransız Devrimi’nden
esinlenerek “Nizam-ı Cedid” adıyla yeni bir ordu kurulması. Askeri okullarda resim eğitimi
verilmeye başlanması. Osmanlı eyaleti Mısır’ın Napolyon tarafından işgali. Avrupa
başkentlerinde elçiliklerin kurulması. Osmanlı topraklarına gelen yabancı sanatçı sayısındaki
artış.
II. Mahmud / 1808 – 1839
Yunan bağımsızlık savaşı. Yeniçeri ocağının kaldırılması, Vaka-i Hayriye. Orduda modern
üniformaların, fesin kullanılmaya başlanması. İlk gazetenin kurulması. Avrupa’ya askeri
öğrenci gönderilmeye başlanması (1827). Tıbbiye (1831) ve Harbiye’nin (1834) kurulması.
1
Hükümet yapısının kurumsallaşması. İngiliz-Osmanlı Ticaret Antlaşması, kapitülasyonlar…
Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye adındaki yeni tarz ordu için, Avrupalı tipte bir üniforma ve
püsküllü fesin sarık ve kaftanın yerini alması (1828). II. Mahmud’un, yeni giysilerle
göründüğü portresini resmi binaların duvarlarına astırması, ayrıca üst düzey görevliler ve
yabancı elçilere verilmek üzere tasvîri-i humâyûn denen portreli nişanlarını sipariş etmesi.
Askeri Tıbbiye (1827) ve Harbiye’nin kurulması (1834). İlk kez 1829, ardından 1834 ve 1835
yıllarında askeri okulda resim eğitimi alan öğrencilerden seçilenlerin devlet tarafından Paris’e
sanat eğitimine gönderilmesi.
Abdülmecid / 1839 – 1861
Gülhane Hatt-ı Hümayunu olarak bilinen Tanzimat Fermanı’nın ilanı (1839). Tanzimat ile
Müslüman-gayrimüslim herkese eşit haklar tanınması, hukukun üstünlüğünün kabulü, kulluk
anlayışının ortadan kaldırılması. Bürokrasinin Batılılaşması. Kırım Savaşı sonucunda
Osmanlı’nın Avrupa’dan ilk kez para istemek zorunda kalması (1854).
Islahat Fermanı (1856) ile Tanzimat’ta kabul edilen koşulların yinelenmesi. Abdullah
Biraderler’in İstanbul’da fotoğraf stüdyolarını açması (1858). Paris’te resim eğitimi için giden
öğrenciler için Mekteb-i Osmânî’nin kurulması (1857-74). Mekteb-i Sultani (Galatasaray
Lisesi) (1868) ve Darüşşafaka Lisesi’nin açılması (1863).
Abdülaziz / 1861 – 1876
Bir Osmanlı padişahının ilk kez Batı Avrupa’ya ziyaretler yapması: Abdülaziz’in
Napolyon'un daveti üzerine Paris Fuarı’na katılması, ardından İngiltere, Belçika, Almanya ve
Avusturya-Macaristan ziyaretleri (1867). Osmanlı Bankası’nın kurulması. Avrupa’ya eğitim
için giderek Osman Hamdi, Şeker Ahmet ve Süleyman Seyyid’in 1869 ve 1870 yıllarında
dönmeleri. Şeker Ahmet Paşa’nın Sultanahmet’te ilk sergiyi açması (27 Nisan 1873). Pierre
Désiré Guillemet ve eşi tarafından Beyoğlu’nda Desen ve Resim Akademisi açılması (1874).
V. Murad / 30 Mayıs 1876 – 31 Ağustos 1876
II. Abdülhamid / 1876 – 1909
I. Meşrutiyet’in ilanı (23 Aralık 1876) ve Meclis-i Âyan’ın toplanması (1877); böylece
mutlakıyetten meşrutiyete geçiş. Rusya’nın saldırması ve Meclis’in tekrar kapanması.
Rusya’nın baskısı ile Bulgaristan, Romanya, Sırbistan ve Karadağ’a bağımsızlık tanınması
(1878). Reform yanlılarının bir yandan Batılı fikir ve kurumları benimserken diğer yandan
Batılı emperyalizme karşı savaşma ikilemine düşmeleri. Osmanlıcılık-İslamcılık tezlerine
karşılık Türkçülük tezlerinin de gelişmesi ve Jön Türklerin etkinlikleri. Düyun-i
Umumiye’nin kurulması (1881). Demiryolu, karayolu ve liman inşaatlarının hız kazanması.
Laik okullarda yetişmiş bir orta sınıfın yaratılması. Sanayi-i Nefise Mektebi’nin açılması
2
(1883). II. Meşrutiyet’in ilanı (23 Temmuz 1908). Böylece İttihat ve Terakki Cemiyeti
öncülüğünde yeni anayasanın uygulanmaya başlaması. Bu anayasa önünde tüm yurttaşların
kendini özgürce ifade etme hakkına kavuşması, basın üzerindeki sansürün kalkması. Yeni
anayasa ile yetkinin padişahtan alınarak yasama ve yürütmeye devredilmesi. Saray ile
yaşanan iktidar kavgası ve İttihat Terakki’nin güçlenmesi. 13 Nisan 1909’da İttihat karşıtı bir
darbe ile şeriat yanlılarının güçlenmesi. Buna karşılık –Mustafa Kemal’in de kurmay
subaylarından biri olduğu– İttihatçı Hareket Ordusu’nun müdahalesi. İstanbul’da Salon
Sergileri’nin yapılması (1901 – 1903).
V. Mehmed (Mehmed Reşat) / 1909 – 3 Temmuz 1918
Sultan Mehmed İttihat Terakki hükümeti ile anlaştı. İttihat Terakki Cemiyeti içinden ayrılıkçı
bir grup partileşerek Ahali Fırkası’nı kurması (1910). Şeriat yanlıları yeniden güç kazanarak
İttihat ve Terakki karşıtı Hürriyet ve İtilaf Fırkası’nı kurması (1911). Halâskâr Zabitân
Grubu’nun iktidarı devralması. İtalya savaş ilan etmesi. Meclis dağıtıldı ve seçime gidilmesi
(1912). İttihat Terakki’nin seçimi kazanması. İttihat ve Terakki’nin 23 Ocak 1913’te bir
darbeyle iktidarı yeniden ele geçirmesi. Balkan Harbi ve ağır yenilgilerle sonuçlanması.
Avrupa’nın iki bloğa (İttihat – İtilaf güçleri) ayrılmaya başlaması (1914). Osmanlı’nın
Almanya ile gizli ittifakı ve 1. Dünya Savaşı. Osmanlıcılık yerine gelişen Türk-Anadolu
milliyetçiliği ideolojisi. Kapitülasyonların kaldırılması. Kadınlara yönelik toplumsal haklarını
hatırlatan bazı dergilerin çıkması. Osmanlı’daki ilk sanatçı örgütlenmesi olan Osmanlı
Ressamlar Cemiyeti’nin kurulması (1909) ve gazetelerini çıkarmaları (1911-14). Paris’e
eğitim için gönderilen Sanayi-i Nefise’nin ilk mezun grubu sanatçıların ülkeye geri dönmesi
(1914). İnas Sanayi-i Nefise Mektebi’nin (Kız Güzel Sanatlar Akademisi) açılması (1914). İlk
Galatasaray Sergisi (1916). Şişli Atölyesi’nin kurulması (1918).
VI. Mehmed (Vahdettin) 1918 – 1922
Ekonomik koşulların zorlaşması ve Almanya’dan borç alınması. 30 Ekim 1918 Mondoros
Mütarekesi’nin imzalanması ile Osmanlı için savaşın bitmesi. İstanbul’un (1918) ve ardından
İzmir’in Batılı güçler tarafından işgali (1919). Mustafa Kemal’in Samsun’a çıkışı (1919),
Erzurum-Sivas kongreleri. Son Osmanlı Mebusan Meclisi tarafından Misak-ı Milli’nin kabulü
(1920). Milli Bağımsızlık Savaşı ve Cumhuriyet’in ilanı (1923).
3