Diyabet ve Uyku Bozuklukları

DİYABET VE UYKU
BOZUKLUKLARI
Prof. Dr. Yusuf ÖZKAN
F.Ü. Tıp Fakültesi Hastanesi
Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları
Bilim Dalı, ELAZIĞ
49. Diyabet Kongresi, 18 Nisan 2013, ANTALYA
Sunu planı
• Diyabet nedir?
• Uyku bozuklukları nedir?
• Diyabet ve uyku bozuklukları
–
–
–
–
–
Uykunun süresi, kalitesi ve diyabet
Diyabet ve insomnia
Diyabet ve uyku apne sendromu
Diyabet ve huzursuz bacaklar sendromu
Tip 1 Diyabet ve uyku
Diabetes mellitus; insülinin eksikliği, etkisizliği
yada her ikisinin birlikte bulunması ile
karakterize metabolik bir hastalıktır.
•
•
•
•
•
Diyabet; sıklığı giderek artan
Akut ve kronik komplikasyonları olan
Ciddi iş gücü kaybına neden olan
Ciddi ekonomik yük getiren
Artmış morbidite ve mortalite nedeni olan
kronik bir hastalıktır.
• 2000 yılında dünyada diyabetli sayısı 150
milyon.
• 2012 Kasım ayı tahmini diyabet sayısı 371
milyon.
• 2030 yılında beklenen diyabet sayısı ise 552
milyon.
WHO, IDF 2012.
Türkiye Diyabet Epidemiyoloji (TURDEP II)
Yıl 2012
Diyabet % 13.7
*Türkiye Diyabet Prevalans Çalışması : Satman İ, ve ark. (TURDEP II Çalışma Grubu)
2012 YILINDA 4.8 MİLYON KİŞİ
• Kişi uyandığında; güne hem ruhen hem de bedenen
hazır, zinde ve dinlenmiş olarak başlayabiliyorsa iyi
bir uyku uyumuş demektir.
• Uykuya dalma, uykuyu sürdürme ve sonlandırmaya
ilişkin, dinlendirici olmayan bir uyku söz konusu ise
uyku bozukluğundan söz edilebilir.
• Epidemiyolojik çalışmalar uyku bozukluklarının
toplumda sık olduğunu ortaya koymuştur.
• Amerika’da 70 milyondan daha fazla kişide uyku
problemi olduğu tahmin edilmektedir.
• Ülkemizde 2.5 milyondan daha fazla kişi.
• Dünya sağlık Örgütü, 15 farklı ülkede:
– Birinci basamak tedavi kurumlarına başvuran kişilerin
%27’sinda uyku sorunu olduğunu ortaya çıkarmıştır.
Institute of Medicine. Sleep Disorders and Sleep Deprivation: An Unmet Public
Health Problem. Washington, DC: The National Academies Press; 2006.
• Uyku bozuklukları ilk kez 1979 yılında
sınıflandırılmıştır. 2005 yılında uluslararası uyku
bozuklukları sınıflaması’nın ikinci versiyonu
yayınlanmıştır.
• The International Classification of sleep Disorders,
version2- ICSD-2)’ de uyku bozuklukları sekiz
başlıkta sınıflandırılmıştır.
• Bu sınıflamada 85 hastalık, klinik özellikleriyle
anlatılmakta ve tanı kriterleri belirtilmektedir.
1. İnsomnialar
2. Uykuyla ilgili solunum bozuklukları
3. Solunum bozukluklarına bağlı olmayan aşırı
uykululuklar
4. Sirkadian ritm bozuklukları
5. Parasomnialar
6. Uykuyla ilgili hareket bozuklukları
7. İzole semptomlar, normal benzeri haller,
çözümlenmemiş konular
8. Diğer uyku bozuklukları
• Uykuyla ilgili bozukluklar toplumda çok yaygın olup
önemli sonuçlara yol açabilmektedir.
• Uyku bozuklukları kişinin;
– Okul veya iş başarısını,
– Sosyal yaşamını,
– Evlilik ve diğer ilişkilerini, kısaca hayat kalitesini olumsuz
yönde etkileyebilmektedir.
• Uyku hastalıkları ayrıca;
– İş ve trafik kazalarına neden olmaktadır.
– Bazı uyku hastalıkları hayatı tehdit eden
komplikasyonlara neden olabilmektedir.
– Kişinin bilişsel işlevlerini bozabilmekte, psikiyatrik ve
diğer sistemlerle ilgili (kardiyovasküler, nörolojik,
metabolik) hastalıkların ortaya çıkma riskini
artırmaktadır.
Diyabet ve uyku
“Uyku veya uyanıklık aşırı artarsa bozukluk oluşur”
Hippocrates.
• Diyabetik bireylerin %70’inden fazlasında uyku
problemi var (diyabetik bireylerde horlama,
terleme, idrara çıkmak için sık sık uyanma, sabah
uyandıklarında ağızda kuruluk, uyandığında kendini
dinlenmemiş hissetme, ertesi gün ortaya çıkan aşırı
uykululuk hali gibi…), bu durumdan:
– Kötü glisemik kontrol
– Diyabetik nöropati
– Gece görülen hipoglisemiler sorumlu olabilir.
• Yapılan araştırmalar diyabet ile uyku bozuklukları
arasında çift yönlü bir ilişkinin olduğunu ortaya
koymuştur.
• Yani diyabet uyku bozukluğuna, uyku bozuklukları
da diyabete yol açabilmekte ve diyabetin
kontrolünü zorlaştırabilmektedir.
KEBAN BARAJI/ELAZIĞ
Uyku kalitesi, süresi ve diyabet
• Epidemiyolojik çalışmalar uyku süresi ile:
–
–
–
–
–
Obezite (Sleep 2008;31:619-26.)
Diyabet (DiabetesCare 2003;26:380-4.)
Hipertansiyon (Hypertension 2006;47:833-9.)
Koroner kalp hastalığı (Arch Intern Med 2003;163:205-9.)
Tüm sebeplere bağlı mortalite (Sleep 2007;30:1659-66.) gibi
durumlarla U-Şeklinde bir ilişki olduğunu ortaya
koymuştur.
• Yani uyku süresinin daha kısa yada daha uzun
olması komplikasyon oranını artırmaktadır
Metabolism Clinical and Experimental 60 (2011) 799–804
• Hem diyabetin gelişimi hem de kontrolü uykunun
kalitesi ve süresi tarafından etkilenmektedir.
• Altı saatten daha az ve 9 saatten daha fazla uyku;
–
–
–
–
Artmış bozulmuş glukoz toleransı,
Artmış tip 2 diyabet gelişimi,
Artmış açlık kan şekeri ve
Yüksek HbA1c düzeyleri ile ilişkili bulunmuştur.
Sleep 2007;30:1667–73.
Sleep Med 2008;9:745–52.
Sleep Med 2009;10:919–24.
• 15 yıllık takip periyodu; 1139 hasta
Kısa uyuyanlar gecede 5-6 saat ve daha az;
bunlarda diyabet gelişme riski iki kat fazla.
Gecede 6-8 saat uyuyanlara göre.
Daha uzun uyku süresi olanlar: gecede 8 saat ve
daha fazla; diyabet gelişme riski üç kat daha fazla.
Diabetes Care 2006;29:657–61.
Diyabet ve insomnia
• İnsomnia (uykusuzluk); uykuya dalamama, uykuyu
sürdürme ve sonlandırmaya ilişkin, dinlendirici
olmayan uyku olarak kabul edilmektedir.
• İnsomnia; dünyada en sık görülen uyku
bozukluklarından biridir.
• İnsanların %50’si yaşamlarının bir döneminde
insomnia sorunu yaşamaktadır.
•
•
•
•
•
•
İnsomnia sıklığı;
Sadece semptomlara göre
%30-48
Semptomların sıklığına göre (≥ 3 /hft) %16-21
Semptomların şiddetine göre
%10-28
Uykusuzluk yakınmalarının gündüz olumsuz
sonuçlarının olması
%9-15
Uykunun kalite ve miktarından memnuniyete göre
yapılan çalışmalar
%8-18.5
DSM-IV primer insomnia tanısına göre %4.4-11.7
• Erişkin popülasyonda yıllık prevalans %30-40
civarındadır. %10-20 kadarı ise ağır ve kalıcı bir
şekilde insomniadan yakınmaktadır.
• Ülkemizde yapılan bir çalışmada genel
popülasyonun %22’sinin insomnia yakınması olduğu
ortaya konulmuştur. Bunların;
– %50’si uykuya dalma
– %44’ü uykuyu sürdürme,
– %6’sı da hiç uyuyamadığını söylüyor.
• İnsomnia bir semptom olarak görülebildiği gibi;
–
–
–
–
Hastalıkların habercisi,
Hastalıkların tetikleyicisi,
Hastalık sonrasında kalan rezidüel bir belirti,
Tedavilerin yan etkisi olarak karşımıza çıkabilir.
• Diyabetik bireylerde kontrol grubuna göre
karşılaştırıldığında insomnia oranı daha yüksek
(%50 vs %31).
• Ayrıca uyku ilacı kullanımı daha fazla (%25.9 vs %6).
• Ciddi insomniası olan ve günde 5 saatten daha az
uyuyan bireylerde (ciddi insomniası olmayan ve 6
saatten daha fazla uyuyanlara göre ) diyabet
gelişme riski %300 artmıştır.
Diabetes Care November 2009 vol. 32 no. 11 1980-1985
HARPUT KALESİ/ELAZIĞ
Diyabet ve Uyku Apne Sendromu
• Uyku sırasında, solunumun en az 10 saniye süreyle
durması “uyku apnesi“ olarak tanımlanmaktadır.
• Üç tip uyku apnesi vardır:
– Obstrüktif uyku apnesi: solunum çabası sürerken ağız ve
burunda hava akımının olmamasıdır.
– Santral uyku apnesi: solunum çabası ve hava akımının
birlikte olmamasıdır.
– Miks tip uyku apnesi: başlangıçta santral olan apnenin
solunum çabasının başlamasına rağmen devam etmesidir.
• Apnelerin %90-95’i obstrüktif tiptedir.
Obstrüktif Uyku Apne Sendromu (OSAS)
• OSAS; uykuda üst hava yolunda tekrarlayan
tıkanıklıklar nedeniyle uyku sırasında oluşan
solunum durması epizotları, uyku bölünmesi,
oksijen desaturasyonu ve gündüz artmış uyku hali
ile şekillenen bir klinik tablodur.
• OSAS; tüm uyku süresince olan apnelerin ve
hipopnelerin saatlik ortalaması olarak tanımlanan
solunum bozukluğu indeksinin (Apne-hipopne
indeksi=AHİ) 5’ten fazla olması olarak da
tanımlanmaktadır.
• Apne: Ağız ve burun seviyesinde hava akımının 10
saniye süre ile durmasıdır.
• Hipopne: en az 10 saniye süre ile solunum
volümünde en az %50 azalma ile birlikte, oksijen
saturasyonunda en az %4 oranında düşme ve
uyarılmışlık oluşması ile karakterizedir.
• Uyku boyunca görülen apne ve hipopne sayılarının
toplamının saat cinsinden uyku süresine bölünmesi
ile apne-hipopne indeksi (AHİ) elde edilir.
OSAS tanısı için " altın standart " tanı yöntemi:
polisomnografidir. Elde edilen verilere göre,
AHİ
OSAS derecesi
5<
Normal
5-14
Hafif
15-29
Orta
> 30
şiddetli
• OSAS sıklığı, hastalığı tanımlamak için kullanılan
kriterlere göre farklılık göstermektedir.
• AHİ≥5 alındığında;
– Erkeklerde %27-35,
– Kadınlarda %9-12
• AHİ≥5 ve eşlik eden gündüz uykululuk hali veya
kardiyovasküler morbiditenin varlığı dikkate alınırsa;
– Erkeklerde %6-9,
– Kadınlarda %3-4
• ABD’de OSAS sıklığı %3-9 oranında görülmektedir.
• OSAS görülme sıklığı; yaş ve kilo ile doğru orantılı.
• Diyabetik hastalarda OSAS sık görülen bir uyku
hastalığıdır.
• Çeşitli çalışmalarda diyabetik bireylerde %36-60
oranında OSAS olduğunu gösterilmiştir.
Endocr Pract. 2007;13(4):355–362.
Clin Respir J. 2011;5(3):165–172.
• Tip 2 diyabetik hastalarda yapılan yaklaşık 900
hastanın dahil edildiği 4 çalışmada PSG ile OSAS
prevalansı %73 olarak bildirilmiştir (obez ve yaşlı
hastalar alınmıştır)
Resnick HE 2003, Einhorn D 2007, Aronsohn RS 2010, Foster GD 2008
• Tip 1 diyabetik hastalarda kontrollere göre anlamlı
olarak yüksek oranda OSAS saptanmıştır (%17.2 vs.
%5.1, P=0.01)
van Dijk M, Diabetologia, 2011
• Obez diyabetik bireylerde OSAS sıklığı %86.6
– %33.6’sı hafif şiddette
– %30.5’i orta
– %22.6 ağır şiddette.
Diabetes Care. 2009 June; 32(6): 1017–1019.
• Çalışmalar ayrıca OSAS’lı hastalarda diyabet
sıklığının arttığını göstermektedir.
• Wisconsin Sleep Study:
– AHİ≥15 (orta ve şiddetli OSAS) bireylerde DM sıklığı %14.7
– AHİ<5 (OSAS olmayan bireyler) DM sıklığı %2.8
Başka yapılmış bir çok çalışma OSAS’ın diyabet gelişimi için
önemli bir risk faktörü olduğunu göstermektedir.
Postgrad Med. 2012 Jul;124(4):119-29.
• Çalışmalar hem diyabeti olan hem de diyabeti
olmayan bireylerde OSAS’ın şiddeti ile HbA1c düzeyi
arasında pozitif korelasyon olduğunu ortaya
koymuştur.
Vasc Health Risk Manag. 2009;5:751–756.
• Arohnson ve ark.
• OSAS’ın şiddeti ile HbA1c
düzeylerinin arttığını
göstermişlerdir.
(HbA1c % 1.49, 1.93, 3.69)
Am J Respir Crit Care Med. 2010;181(5):507–513.
OSAS ile metabolik olaylar arası ilişki
F.Ü. Tıp Fakültesi
HASTANESİ
Diyabet ve Huzursuz Bacaklar
Sendromu
• Akşam olduğunda bacaklarımı koyacak yer bulamıyorum,
• Yatağa girdiğimde bacaklarımın canı sıkılıyor,
• Bacaklarımı hareket ettirmekten uykuya dalamıyorum,
• Huzursuz Bacaklar Sendromu; hastanın
bacaklarında hissettiği, ancak tam olarak tarif
edemediği, rahatsız edici, garip bir his ve bunun
sonucu olarak uykuya dalamama ile şekillenen bir
sendromdur.
• Çoğu hasta daha önceden yaşamadığı ve kelimelerle
ifade edemediği bir his olarak tanımlar.
• HBS primer, yada sekonder olarak ortaya çıkabilir.
• Primer HBS; aile öyküsü olan ve olmayan olarak
ikiye ayrılır. Aile öyküsü olanlarda semptomlar
genelde 30’lu yaşlardan önce ortaya çıkmaktadır.
• Sekonder HBS: bir çok hastalığa bağlı olabilir;
–
–
–
–
–
Demir eksikliği anemisi
Kronik böbrek yetmezliği
Nöropatiler
Bağ dokusu hastalıkları ve
Gebeliktir.
• HBS’nun sıklığı çalışma yapılan bölgelere göre
değişmektedir. Ülkemizde yapılan bir çalışmada
%3.19 olarak tespit edilmiştir.
• Avrupa ve Amerika'da %5-10 arasındadır.
Sleep Med, 2010;11:82-86
Sleep Med. 2004;5(3):293-9.
Arch Intern Med. 2004;164(2):196-202.
• Diyabetik bireylerde HBS sıklığı %25-27 oranında ve
genel popülasyona göre (%5-10) daha yüksek.
• HBS gelişiminde nöropati bağımsız bir risk faktörü.
• Ancak, yaş, HbA1c düzeyi, demir düzeyi, Hb düzeyi,
kreatinin, VKİ ve nöropatiye göre düzeltildiğinde
diyabet HBS gelişimi için bağımsız bir risk faktörü
olarak görülmektedir.
Sleep Med. 2001;2:417–422.
Diabetes Educ. 2010;36(1):79–87.
• Diyabetik bireylerde HBS’nun varlığı;
–
–
–
–
Uykunun süresi ve kalitesini
Hayat kalitesini
Glisemik kontrolü ve
Kardiyovasküler risk artışını negatif yönde etkilemektedir.
JCSM. 2008;4(1):50–56.
Diabetes Educ. 2011;37(3):347–355.
Tip 1 diyabet ve uyku
• Uyku bozukluklarının tip 1 diyabeti tetiklediğine dair
bir bilgi yok.
• Ancak tip 1 diyabetik hastalarda uyku problemi
olduğu bilinen bir durum.
• Tip 1 diyabetik çocuklarda diyabeti olmayanlara
göre; santral apne daha sık ve daha uzun süreli. Bu
durum kötü glisemik kontrol ve diyabet süresi ile
ilişkili.
Diabetologia 2000;43:696–702.
• Tip 1 diyabetik hastalarda çok hızlı kan şekeri
değişiklikleri olmakta, çok sık hipoglisemiler
meydana gelmektedir.
• Bu durum tip 1 diyabetiklerde;
–
–
–
–
Total uyku süresinde azalma,
Daha geç uyumalar,
Uykunun kalitesinde azalma ve
Ertesi gün uykululuk halinde bir artış meydana
getirmektedir.
J Pediatr 2003;142:163–8.
Diabetes Care 2008;31:1183–8.
• Akut veya kronik hipoglisemiler tip 1 diyabetik
hastalarda aynen OSAS’da olduğu gibi sempatik sinir
sisteminde ve HPA aksda stimülasyon meydana
getirmektedir.
• HPA aks stimülasyonu;
–
–
–
–
Kortizol artışı ve insülin direnci meydana getirir.
Uyku kalitesinde bozulma,
Uyku süresinde azalma,
Uyku bölünmeleri oluşturmaktadır.
Int J Obes Relat Metab Disord 2001;25(1):S38–40.
J Clin Endocrinol Metab 2005;90:106–14.
ÖZET
• Hem diyabet hem de uyku bozukluğu toplumda sık
görülen hastalıklardır.
• Diyabette uyku bozuklukları sık görülmektedir.
• Uyku bozukluklarında da diyabet sık görülmektedir.
• Uyku bozukluğu diyabete, diyabette uyku
bozukluğuna yol açmaktadır.
• Diyabetin kötü kontrolü uyku kalitesini bozan
önemli bir faktördür.
• Diyabette görülen uyku bozukluğu diyabetin
kontrolünü olumsuz etkilemektedir.
• Kan şekeri regülasyonu sağlamakta zorlanılan
diyabetik hastalarda uyku problemleri dikkate
alınmalıdır.
Sivrice’de gün batımı/ELAZIĞ