nitel araştırma yöntemleri
advertisement
NİTEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ BÖLÜM: 4 Nitel Araştırma Süreci-Nitel Araştırmaların Aşamaları Araştırma Probleminin Belirlenmesi Kuramsal/Kavramsal Çerçevenin Oluşturulması Araştırma Sorusunun (ya da Sorularının) Yazılması Örneklemin/Çalışmadaki Katılımcıların Belirlenmesi Araştırmacı Rolünün Belirlenmesi Hipotezlerin Üretilmesi Veri Toplama Araçlarının/Stratejilerinin Geliştirilmesi Verilerin Analizi Yorumlar ve sonuçlar Sonuçların Sınırlandırılması ve Analitik Genellemelere Ulaşılması Araştırmanın Kuram ve Uygulama İçin Doğurduğu Sonuçlar Nitel Araştırma Süreci-Nitel Araştırmaların Aşamaları Bilimsel araştırmada gerçeğin doğasına uygun, sistematik ve tutarlı bir sürecin takip edilmesi önemlidir. Nitel araştırmacının bu amaca yönelik olarak araştırmasını plânlaması, ancak bu plân içinde belirli bir esnekliğe de yer vermesi gerekir (Yıldırım ve Şimşek, 2008). Marshall ve Rossman (1999) nitel araştırma yapan araştırmacıların üç önemli konu üzerinde dikkatle durmaları gerektiğini belirtmektedir. Bunlardan ilki, araştırmaya temel oluşturacak kuramsal bir çerçevenin açık bir biçimde oluşturulmasıdır. Her ne kadar nitel araştırmalarda bazen kuramsal bir çerçeve oluşturmak başta mümkün olmasa da, araştırmacı hâlihazırda yapılmış araştırmalardan yola çıkarak böyle bir araştırmanın ilgili alanda önemli olduğuna ve ilgili alanyazına katkı getireceğine okuyucuyu ikna etmesi gerekir, ikinci konu ise, araştırmacının sistematik ve yapılabilir, aynı zamanda da esnek bir araştırma deseni oluşturmasıdır. Araştırmacı, sahip olduğu kaynaklar (zaman, parasal olanaklar gibi) çerçevesinde araştırmanın yapılabilir olduğunu kanıtlamak zorundadır. Üçüncü önemli konu yapılan araştırmayı okuyucunun anlayabileceği bir şekilde tutarlı ve anlamlı bir doküman haline getirerek sunmaktır. Bu da araştırmacının bilişsel özellikleri ve araştırma sonuçlarını paylaşma isteği ile yakından ilgilidir (Yıldırım ve Şimşek, 2008). Araştırma problemi yukarıda açıklanan üç boyutu da derin bir biçimde etkilemektedir. Araştırma problemine temel oluşturacak bir kavramsal çerçevenin belirlenmesi, probleme uygun bir araştırma deseninin oluşturulması ve araştırma problemini açıklayan sonuçların okuyucuya sunulması, araştırma problemi ile bu üç temel boyut arasında önemli bir etkileşim olduğunu göstermektedir. Bu nedenle nitel araştırmada araştırma probleminin belirlenmesi, diğer aşamaların planlanmasında yönlendirici bir rol oynar (Yıldırım ve Şimşek, 2008). Araştırma Probleminin Belirlenmesi Çalışmaların tamamına başlamadan önce araştırılmak istenen ve ilgi duyulan konunun tanımlanması gerekir. Bu tanımlama genel olarak yapılabilir ancak araştırma için bir başlangıç noktasıdır (Büyüköztürk ve diğ., 2010). Her araştırmanın belirli bir amacı vardır. Araştırma problemi bu amacı yansıtır. Araştırma probleminin saptanması her tür araştırmanın ilk aşamasını oluşturur (Yıldırım ve Şimşek, 2008). Bütün nitel araştırmalar araştırmanın amacını belirten genel ifadelerle başlar ve bu ifadelere “haberci problem (foreshadowed problem)” adı verilir. Tanımlanan bu problemin kesin sınırları yoktur, yalnızca araştırmanın başlangıcındaki genel çerçeveyi ve araştırmacının gideceği yönü gösterir. Haberci problemler, nitel araştırmaların yürütülmesi sürecinde defalarca yeniden düzenlenir (Büyüköztürk ve diğ., 2010). Araştırma probleminin belirlenmesinde üç temel kaynak önemli rol oynar. İlki araştırma yapılmak istenen alanla ilgili kuram ve araştırma alanyazını, İkincisi araştırmacının bireysel ve mesleğe dönük deneyimleri, üçüncüsü ise ilgili alanda karşılaşılan toplumsal sorunlardır. Alanyazın, araştırma konusu ile ilgili bir çerçeve oluşturur ve bu çerçeve içinde araştırmacıya, çalışmaya değer bir problemi saptama konusunda yardımcı olur. Bireysel ve mesleğe ilişkin deneyimler ile toplumun araştırma sonuçlarından elde edeceği yararlar ise, araştırmacı açısından problemin ne derece anlamlı olduğunu ortaya çıkaran diğer, önemli iki öğedir (Yıldırım ve Şimşek, 2008). Araştırma problemi geleneksel araştırmalarda olduğu gibi, araştırma sürecinin en başında belirlenen ve kendisinden sonra gelen aşamaları etkileyen, ancak onlardan etkilenmeyen bir aşama değildir. Nitel araştırmanın tüm aşamaları araştırma probleminden etkilendiği gibi, yine bu etkenler, araştırma probleminin daha açık bir biçimde belirlenmesine ve tanımlanmasına katkıda bulunurlar. Bu durum nitel araştırmada yer alan tüm aşamaların birbiriyle karşılıklı etkileşim içinde olma gereğinden kaynaklanmaktadır. Ayrıca nicel araştırmada olduğu gibi nitel araştırmada da araştırma problemini açık bir biçimde başta belirlemek bazen mümkün olmayabilir. Araştırmanın daha sonraki aşamalarında ortaya çıkan bulgular, araştırma problemin kapsamının ve derinliğinin belirlenmesinde veya değiştirilmesinde etken olabilir ve bu istenilen bir durumdur (Yıldırım ve Şimşek, 2008). “Önem” ve “yapılabilirlik,” araştırma problemini değerlendirmede dikkate alınan iki önemli ölçüttür. Araştırma probleminin önemi, ilgili alanyazındaki bir boşluktan ya da uygulamadaki bir sorunun daha iyi anlaşılmasına ya da çözümüne yönelik olmasından kaynaklanabilir. Araştırmacının, bu iki boyutu dikkate alarak seçtiği araştırma probleminin önemine ilişkin açıklamalar yapması gerekir. Yapılabilirlik, araştırmanın var olan kaynaklar dahilinde yapılıp yapılamayacağına ilişkindir. Araştırma problemini belirlerken araştırmacının, kendi kaynaklarını ve ulaşabileceği diğer kaynakları göz önünde bulundurması önemlidir (Yıldırım ve Şimşek, 2008). Kuramsal/Kavramsal Çerçevenin Oluşturulması Araştırma probleminin kuramsal ya da kavramsal bir çerçevesini oluşturmak, araştırma deseninin amaca dönük ve kendi içinde tutarlı olması bakımından büyük önem taşır. Araştırmaya temel oluşturabilecek kuram ya da kuramlar varsa, araştırmacının bunları incelemesi ve araştırma deseni içinde yer vermesi gerekir (Yıldırım ve Şimşek, 2008). Araştırma Sorusunun (ya da Sorularının) Yazılması Araştırma sorusu, araştırmaya konu olan problemin soru olarak ifade edilmiş biçimidir. Yani araştırmanın yapılmasına temel oluşturur. Araştırma sorusu veya soruları, araştırmanın diğer tüm aşamalarını derinden etkileyen öğelerdir. Araştırma sorusunun yazılmasında araştırma probleminin niteliğinin ve bu problemle ilgili taranan alanyazının önemli bir rolü vardır. Yani araştırma sorusu, araştırmaya temel oluşturan kavramsal çerçeveden derin bir biçimde etkilenir. Genel araştırma problemine göre, gerek kuramsal alanyazını gerekse araştırma alanyazını tarandıktan sonra kavramsal çerçeve oluşturulur ve buna göre araştırma soruları ifade edilir. Aynı zamanda araştırma soruları da, taranacak alanyazının kapsamını belirlemede önemli bir rol oynar. Bu nedenle araştırma sorularının yazılması ve alanyazın taraması birçok araştırmada eş zamanlı yürüyen ve birbirini sürekli etkileyen iki süreçtir (Yıldırım ve Şimşek, 2008). Örneklemin/Çalışmadaki Katılımcıların Belirlenmesi Araştırma örneklemi seçerken araştırmacının kullanabileceği bazı yöntemler vardır. Araştırma örnekleminin seçimi nitel araştırmada bir ölçüde farklıdır. Örneğin, ilgili evrende yer alan tüm bireylerin örneklemde yer alma konusunda aynı şansa sahip olmalarını sağlamaya çalışan seçkisiz (rastgele) örnekleme yöntemi birçok nitel araştırmada kullanılamaz. Her şeyden önce nitel araştırmada örneklemin geniş olması çoğu zaman mümkün değildir. Gerek araştırma kaynaklarının sınırlılığı, gerekse kullanılan bilgi toplama ve analiz yöntemlerinin özelliği nedeniyle çok sayıda bireyi araştırma örneklemine dahil etmek gerçekçi olmaz. Nitel araştırmada örneklem seçimi araştırma probleminin özelliği ve araştırmacının sahip olduğu kaynaklarla yakından ilgilidir. Bazen bir birey tek başına bir araştırmanın örneklemini oluşturabilir. Bu nedenle nitel araştırmalarda geçerli olabilecek ve her araştırmaya uyabilen örneklem belirleme yöntemleri sunmak mümkün değildir. Yine de nitel araştırmada yaygın olarak kullanılan bazı örneklem belirleme yöntemleri mevcuttur (Yıldırım ve Şimşek, 2008). Gözlemlenen veya görüşme yapılan kişiler çalışmanın örneklemini oluşturur. Diğer bir deyişle çalışmanın denekleridir. Birçok nitel araştırmada örneklem amaçlı olarak belirlenir. Araştırmacılar genellikle daha derinlemesine bilgi edinmek istediklerinden çalışmalarının kapsamına uygun örneklemi seçmeleri gerekir. Bu nedenle seçkisiz örnekleme yöntemi tercih edilmez. Burada amaç seçilen örneklemin daha geniş bir örneklemi temsil etmesi değil, kasıtlı olarak seçilen örneklemde konu hakkında daha fazla bilgi toplanabilecek bireylerin olmasıdır. Nitel araştırmalar raporlanırken neden ve nasıl bu örneklemin seçildiği belirtilmeli ve okuyucunun kafasında herhangi bir soru işareti bırakılmamalıdır (Büyüköztürk ve diğ., 2010). Araştırmacı Rolünün Belirlenmesi Nitel araştırmada araştırmacının katılımcı rolünden daha önce söz etmiştik. Araştırmacı uzaktan ve ikinci elden bilgi toplayan bir kişiden çok, araştırma konusuyla ilgili alanda zaman harcayan, alanı yakından tanıyan, alanda olup biten olayları yaşayan ve araştırmaya dahil olan bireylerle yakın bir iletişim kuran kişidir. Bu nedenle araştırmacı, bilgi toplama sürecinin doğal bir boyutu haline gelebilir. Yani araştırmacının kendi gözlemleri ve yorumları araştırma sonucunu belirleyen önemli bir etken olarak ortaya çıkabilir. Nitel araştırmada araştırmacıya verilen bu esneklik araştırmacının, araştırmadaki rolünü açık bir biçimde belirlemesi ve açıklaması gereğini ortaya çıkarmaktadır. Eğer araştırmacı katılımcı bir rol oynuyor ve araştırmaya konu olan olayları yakından yaşıyor ise, bu konumu açık bir biçimde tanımlaması gerekmektedir. Katılımcı bir rol oynayan araştırmacının kendi varsayımlarını ve önyargılarını araştırma sürecinde elde edilen bilgilerden ayrı tutabilmesi önemlidir. Ayrıca, bu önyargılardan ve varsayımlardan veri toplama ve analiz sürecinin etkilenmemesini sağlamalıdır. Araştırmacının öznelliği ve kendi görüşleri, toplanan veriler analiz edildikten sonra yorumlama aşamasında devreye sokulmalıdır (Yıldırım ve Şimşek, 2008). Hipotezlerin Üretilmesi Birçok nicel çalışmanın tersine nitel çalışmalarda hipotezler çalışmanın başında ortaya çıkmaz. Çalışma sürecinde elde edilen verilerden yararlanılarak şekillendirilir. Araştırmacıların çalışmalarının başında bazı hipotezleri olabilir. Çalışma sürecinde bu hipotezler atılır, bir kısmı yeniden şekillendirilir, bir kısmı da yeni oluşturulur. Esasen probleme ilişkin hipotezlerin nitel araştırmaların sonunda netleşmesi beklenir (Büyüköztürk ve diğ., 2010). Veri Toplama Araçlarının/Stratejilerinin Geliştirilmesi Nitel araştırmada en yaygın olarak kullanılan veri toplama yöntemlerinin başında görüşme, odak grup görüşmesi ve gözlem gelmektedir. Bunların yanında çeşitli türdeki dokümanlar da (belgeler, yazışmalar, fotoğraflar gibi), nitel araştırmada kullanılan verilere temel oluşturabilir. Araştırmacının kendi araştırma probleminin özelliğine göre, bu yöntemlerden bir veya birkaçını belirlemesi ve bu yöntemleri hangi kapsamda kullanacağını açıklaması gerekir (Yıldırım ve Şimşek, 2008). Veri Toplama (Görüşme, Odak Grup Görüşmesi, Gözlem ve Dokümanlar) Veri toplama araçları geliştirildikten sonra araştırmacı veri toplamaya başlar. Nitel araştırmada en sık olarak karşımıza çıkan veri toplama yöntemleri görüşme, odak grup görüşmesi, gözlem ve doküman incelemesidir. Bu yöntemlerin kullanılmasında dikkat edilmesi gereken çok çeşitli boyutlar ve stratejiler mevcuttur. Araştırmacı, veri toplama yöntemlerinin artılarını ve eksilerini dikkate alarak, araştırma sorusuna yanıt verebilecek birden fazla yöntemi araştırma desenine dahil edebilir. Bu şekilde, bir veri toplama yönteminin sınırlılığı, diğer bir veri toplama yöntemi ile aşılmaya çalışılır. Aynı araştırmada birden fazla veri toplama yönteminin kullanılmasına “veri çeşitlemesi” (data triangulation) denir. Bu yaklaşım araştırmada elde edilen bulguların geçerlik ve güvenirliğini arttırma konusunda önemli katkılarda bulunabilir (Yıldırım ve Şimşek, 2008). Nitel çalışmalarda deneklere herhangi bir işlem ya da yönlendirme yoktur. Katılımcılar işlem görecek ve görmeyecek şekilde gruplara ayrılmaz. Veriler çalışmanın sonunda toplanmaz. Veri toplama süreci süreklidir. Araştırmacılar sürekli olarak insanları, olayları gözlemlerler ve konu hakkında daha derinlemesine bilgi almaları gerektiğinde belli katılımcıları seçerek onlarla görüşmeler yaparlar ve ilgilendikleri konuyla ilgili farklı kaynakları ve kayıtları incelerler (Büyüköztürk ve diğ., 2010). Verilerin Analizi Nitel araştırmalarda, gözlem, görüşme ve doküman analizi gibi farklı kaynaklardan elde edilen büyük miktarlardaki veriler analiz edilip sentezlenerek özetlenir ve yorumlanır. Nitel araştırmalarda ortaya çıkan soruların cevaplandırılmasında ya da hipotezlerin test edilmesine yönelik belli istatistiksel yöntemler kullanılmaz. Bazı durumlarda yüzde gibi oldukça sınırlı istatistikler kullanılsa da nitel araştırmalarda genel olarak sayısal analizler değil, betimlemeler kullanılır. Nitel araştırmalarda analiz hem veri toplama sürecinde hem de veri toplama süreci bittikten sonra yapılabilir. Bu tür araştırmalarda analiz yapılma nedeni, şablonları, düşünceleri, açıklamaları ve anlamları keşfetmektir (Büyüköztürk ve diğ., 2010). Nitel araştırmada elde edilen verilerin analizi için iki genel yöntem önerilebilir. Bunlardan ilki betimsel, İkincisi ise içerik analizidir. Betimsel analiz, derinlemesine analiz gerektirmeyen verilerin işlenmesinde kullanılırken, içerik analizi elde edilen verilerin daha yakından incelenmesini ve bu verileri açıklayan kavram ve temalara ulaşılmasını gerektirir. Seçilen analiz biçimine göre elde edilen veriler düzenlenir ve betimlenir. Betimleme tüm nitel araştırmalar için büyük önem taşır, çünkü araştırmacı araştırma sonucunda ulaştığı sonuçların geçerliğini bu betimlemelere dayandırmak zorundadır. Betimleme yaparken araştırmacının kendi görüş ve yorumlarını dışarıda bırakması ve veri setini okuyucuya yorumsuz olarak sunması gerekir (Yıldırım ve Şimşek, 2008). Nitel veri analizinin, a) verilerin düzenlenmesi, b) verilerin özetlenmesi ve c) verilerin yorumlanması olmak üzere aşağıda kısaca açıklanan üç temel aşaması vardır. Bunlar (Büyüköztürk ve diğ., 2010): a) Verilerin düzenlenmesi: Konu hakkında kategoriler ve temalar belirleyebilmek için veriler çalışılabilir küçük parçalara ayrılmalıdır. Toplanan yüzlerce sayfa dokümanı basitleştirebilmek için verilerin bu şekilde düzenlenmesi uzun ve yorucu bir iştir. Verilerin düzenlenmesindeki en temel yaklaşım verileri okurken, göze çarpan kelimeleri, cümleleri ya da olayları aramak ve ortaya çıkan şablon ya da konular için kodlar oluşturmaktır. Bu kodlar verileri düzenlerken kategoriler olarak kullanılır. Ortam ve bağlam, deneklerin ortamla ilgili tanımlamaları, deneklerin diğer insanlar hakkındaki görüşleri, zamana bağlı değişen süreçler ile ilişkili kodlardan oluşan kodlar ailesi, olguları, ilişkileri ve sosyal yapıları tamamlamak için kullanılır. Elde edilen kodların bir kısmı temel kodlar bir kısmı da temel kodlara bağlı alt düzey kodlar olarak ele alınabilirler. Kodların oluşturulması her bir araştırmacıya bağlı olduğundan ve çalışma için kritik öneme sahip olduğundan bu kodların nasıl oluşturulduğunun bilinmesi gerekir. Bu kodlar oluşturulurken, çalışmanın başında ve çalışma sürecinde ortaya çıkan araştırma sorularının dikkate alınması gibi bazı sistematik süreçler aramak gerekir. Ayrıca birbiriyle ilişkili kodların rahatlıkla bir araya getirilebilmesi için de bazı yöntemler geliştirmek gerekir. Örneğin toplanan veriler çoğaltılarak gerektiğinde parçalara ayrılıp bir biri ile yakın olan kategoriler bir araya getirilebilir ve bunların her biri farklı renkler kullanılarak işaretlenebilir. b) Verilerin özetlenmesi: Düzenlenen verilerin özetlenmesi gerekir. Bu aşama oldukça zordur. Özellikle bilgisayarlar kullanılmaya başlanmadan önce bu iş daha zor olmakta idi. Kartlara yazılan bilgiler, farklı kategorilere göre kümelere ayrılır ve her bir kümede de o bilgiye ilişkin onlarca kart bulunurdu. Özetlemede araştırmacının işi, aynı kategoriye ilişkin tüm girdileri dikkatle gözden geçirmek ve bilginin özünü yansıtan bir ya da iki cümle yazmaktır. c) Verilerin yorumlanması: Veriler kodlandıktan ve özetlendikten sonra araştırmacı kategoriler arasındaki ilişkileri belirler ve buna bağlı olarak da genellemelere gidilebilir. Bu aşamada araştırmacılar bulguları tümevarım yolu ile yorumlar, bilgileri sentezler ve sonuçları şekillendirir. Araştırmacılar ne bulduklarını ve bunların ne anlama geldiğini bu aşamada tüm ayrıntılarıyla belirtirler. Yorumlar ve sonuçlar Nitel araştırmalarda, yorumlamalar çalışma sürecinde sürekli olarak yapılır. Nicel araştırmalarda sonuç, araştırmanın en sonunda şekillenirken, nitel araştırmalarda tüm süreç boyunca düzenlenir. Nitel araştırmacıların ortaya koyduğu sonuçlar, bazen araştırma sürecinin diğer aşamaları ile az ya da çok ilişkili olarak düşünülebilir. Örneğin nitel araştırmacı devam eden bir etkinlikle ilgili olarak günlük gözlemlerini değil bu gözlemlerin tamamına ilişkin yorumunu yazar (Büyüköztürk ve diğ., 2010). Elde edilen bulgular ayrıntılı bir biçimde betimlendikten sonra, araştırmacı bu bulgularla ilgili yorum ve açıklamalarını sunabilir. Araştırmacının yorumları, betimsel bulgularla desteklendiği takdirde okuyucu için büyük önem taşır. Bu nedenle araştırmacı, elde ettiği sonuçlara ilişkin bazı yorumlar getirmeli ve okuyucunun araştırma problemine ilişkin elde edilen bulguları daha iyi anlamasına yardımcı olmalıdır (Yıldırım ve Şimşek, 2008). Sonuçların Sınırlandırılması ve Analitik Genellemelere Ulaşılması Nitel araştırmada elde edilen bulguların genellenebilmesi güçtür. Genellemeye engel nedenlerin başında sosyal olayların doğası gelmektedir. Sosyal olaylar durağan değildir, süreklilik ve değişkenlik gösterir. Ayrıca sosyal olaylar içinde bulunulan ortama göre önemli değişiklikler gösterebilir. Gerek ortam, gerekse zaman yönünden aynı sosyal olayı yeniden yaşamak mümkün olmadığına göre, sosyal olayları inceleyen bir araştırmanın bulgularını doğrudan başka sosyal olaylara genellemek güçtür. Sosyal olayların bu özelliklerinin yanı sıra, nitel araştırmanın bazı özellikleri de genelleme yapmayı engeller. Öncelikle nitel araştırmada çoğu zaman, ilgili evreni temsil edebilecek sayıda ve düzeyde bireyi örnekleme dahil etmek mümkün değildir. Ayrıca nitel araştırmada, araştırma problemine ilişkin değişkenleri ayrıştırma yerine, bu değişkenler bütüncül ve doğal bir yaklaşımla incelenmeye çalışılır. Tüm bu özellikler nitel araştırma sonucunda elde edilen bulguların genellenebilmesine engel oluşturur (Yıldırım ve Şimşek, 2008). Araştırmanın Kuram ve Uygulama İçin Doğurduğu Sonuçlar Bu son aşamada araştırmacının, elde edilen bulgulardan yola çıkarak kuram ve uygulamaya yönelik birtakım sonuçlar çıkarması ve önerilerde bulunması gerekmektedir. Kurama yönelik çıkarımlar daha önceden ortaya konan kuramların teyit edilmesi, açıklanması, örneklendirilmesi veya çürütülmesi biçiminde olabileceği gibi, yeni kuram ortaya koyma ve bu kurama dayalı denenceler öne sürme şeklinde olabilir (Yıldırım ve Şimşek, 2008). Nitel araştırma soruları, stratejileri ve veri toplama teknikleri ile ilgili araştırma örnekleri aşağıdaki tablo da sunulmaktadır. Tablo 1. Nitel araştırma soruları, stratejileri ve veri toplama teknikleri ile ilgili araştırma örnekleri Çalışmanın Amacı Muhtemel Araştırma Veri Toplama Araştırma Soruları Stratejileri Örneklerine Örnekler -Bu okulda ne -Durum çalışması -Gözlem Keşfedici çalışma -Çok az anlaşılan bir oluyor? -Gözlem -Görüşme olayı, durumu ya da -Okuldaki -Saha çalışması koşulu araştırma öğretmenlerin -Önemli değişkenleri davranış şekilleri ile belirleme ya da ilgili önemli konular ortaya çıkarma ya da modeller -Daha sonraki nelerdir? araştırmalar için -Bu konular ve hipotezler üretme modeller birbiri ile ne şekilde ilişkilidir? -Durum çalışması -Anket Tanımlayıcı çalışma Bu okulda var olan Bir olaya, duruma ya önemli davranışlar, -Saha çalışması -İçerik analizi da konuya ilişkin olaylar, tavırlar, -Etnografya koşulu belgeleme süreçler ve/veya -Gözlem yapılar nelerdir? -Bu okulun yapısını -Durum çalışması -Gözlem Açıklayıcı çalışma -Bir olaya, duruma şekillendiren olaylar, -Saha çalışması -Görüşme ya da koşula neden inançlar, tavırlar -Etnografya -Anket olan güçleri açıklama ve/veya politikalar -İçerik analizi -Bir olayı, durumu ya nelerdir? da koşulu -Bu güçler, okulu biçimlendiren akla şekillendirmede ne yatkın nedensel şekilde etkileşimde ağları belirlemek bulunur? -Şu anda bu okulda -Gözlem -Görüşme Tahmin etmeye uygulanmakta olan -Görüşme -Anket yönelik çalışma -Bir olayın, durumun politikaların sonucu -İçerik analizi ya da koşulun olarak gelecekte ne sonuçlarını tahmin olması muhtemeldir? etme -Bundan kimler, ne -Bir olayın, durumun şekilde ya da koşulun neden etkileneceklerdir? olabileceği davranışları ve hareketleri önceden kestirme Kaynak: (Büyüköztürk ve diğ., 2010: 268) KAYNAKLAR Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2010). Bilimsel Araştırma Yöntemleri, (6.Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, (6.Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
