Hukuksal işlem - WordPress.com
advertisement
HUKUKA GİRİŞ Yard.Doç.Dr Serkan Köybaşı [email protected] www.serkankoybasi.com www.anayasagundemi.com Toplum ve Hukuk • Birey – toplum • Birey tek başına yaşayabilir mi? Toplum ve Hukuk • Ama Aristoteles’e göre: «İnsan politik bir hayvandır.» Toplum ve Hukuk • Ayrıca ünlü Latince özdeyişe göre de, «Ubi societas ibi ius.» Toplum ve Hukuk • Toplum nedir? • 1) İnsan toplumu, sürekli kişiler-arası ilişkilere girişmiş olan bireyler grubudur. • 2) Aynı coğrafî veya sosyal sınırları paylaşan, muhtemelen aynı siyasal otoritenin ve baskın kültürel beklentilerin öznesi geniş sosyal gruplaşma. Toplum ve Hukuk • Toplumsal düzen nasıl sağlanır? • Kurallarla! • Kural nedir? • Kural: Kişiyi belli bir davranışa zorlayan genel, sürekli ve yaptırıma tâbi zorlama. Toplum ve Hukuk • Prof.Dr Cemal Bâli Akal: “Gözlemler, her toplumun en basitinden en karmaşığına, bir Yasa’ya göre düzenlendiğini, en basit yapılı toplumun bile kaçınılmaz olarak uygulamayı Yasa’ya bağladığını göstermektedir. Bu ilişkiyi kurmamış, şu ya da bu kurallar dizgesiyle düzenlenmemiş bir topluluğa toplum adı verilemez.” Toplum ve Hukuk • Toplumun kurallarla düzenlenmesinin amacı nedir? – Bireysel yarar – toplumsal yarar dengesi Toplum ve Hukuk • Toplumun düzenini sağlayan ne tür kurallar vardır? – Din – Görgü – Ahlâk – Hukuk Toplum ve Hukuk • Hukuk nedir? “Hukukçular hâlâ hukukun tanımını aramaktadır.” Kant Toplum ve Hukuk • Hukuk nedir? “Hukukçular hâlâ hukukun tanımını aramaktadır.” Kant Toplum ve Hukuk • Hukuk tanımlarındaki ortak noktalara bakarsak… – Olan hukukun biçimsel tanımı: “Toplumu düzenleyen ve kamu gücü ile desteklenen kuralların bütünü.” – Amaçsal tanım: “Toplumun genel yararını veya bireylerin ve toplumun ortak iyiliğini sağlamak amacı ile konulan ve kamu gücü ile desteklenen kuralların bütünü.” Toplum ve Hukuk • Hukukun nitelikleri nelerdir? – Birey-birey veya birey-toplum arasındadır. – Olması gerekeni belirtir. – Soyuttur – Buyurucu bir nitelik taşır. Buyruk Yasak Toplum ve Hukuk • Hukuk kurallarına uyulmazsa ne olur? YAPTIRIM! Tanım? “Bir hukuk kuralına aykırı davranıldığında, o davranışta bulunan kişinin karşılaşması hukuk düzenince öngörülen sonuç.” Toplum ve Hukuk • Hukuk kurallarına uyulmazsa ne olur? YAPTIRIM! – Ceza • Hapis cezası • Adlî para cezası • Güvenlik tedbirleri Toplum ve Hukuk • Hukuk kurallarına uyulmazsa ne olur? YAPTIRIM! – Ceza – Tazminat (Ödence) – Cebri icra (Zorla yaptırma) – Müsadere (Zoralım) – Elkoyma – Tutuklama – Geçersizlik (Hükümsüzlük, butlan) Toplum ve Hukuk • Hukuk kurallarına uyulmazsa ne olur? YAPTIRIM! – Amaç nedir? • Hukuka uygun hareketi sağlama • Hukuka aykırı davranışların doğurduğu sonuçları düzeltme veya etkisiz bir duruma getirme – Nihaî amaç: Hukuk/Toplum düzenini koruma • PEKİ AMA HANGİ HUKUK DÜZENİ? Toplum ve Hukuk • Nerenin hukuk düzeni? Yerel (Ulusal) Hukuk Evrensel Hukuk Toplum ve Hukuk • Kimin hukuk düzeni? – Roma Hukuku – Common Law – İslam Hukuku – Sosyalist Hukuk Toplum ve Hukuk • Farklı hukuk düzenleri Hak Kavramı Hak Kavramı • Özünde yetki unsuru bulunur. • Hak: Bir şeyi yapmak veya başkalarından belirli bir şekilde davranmayı veya bir şeyi yapmayı isteme yetkisidir. Hak Kavramı Hak dolayısıyla belirli bir davranışta bulunabilme Örnek: Milletvekili seçilebilme Başkasından bir talepte bulunabilme Örnek: Borçludan borcunu ödemesini isteme Hak Kavramı • Hak kavramını açıklayabilmek için öne sürülen teoriler – İrade teorisi Savigny & Windscheid: “Hak, hukuk düzeni tarafından tanınan iradî bir yetkidir.” Hak, bir iradenin başka bir irade üzerindeki etkinliği anlamına gelir. Hak Kavramı • Hak kavramını açıklayabilmek için öne sürülen teoriler – İrade teorisi – Menfaat teorisi Jhering: “Hak, hukukça korunan menfaat demektir.” Hak Kavramı • Hak kavramını açıklayabilmek için öne sürülen teoriler – İrade teorisi – Menfaat teorisi – Karma teori Jellinek: “Hak, insana irade kudreti tanınması yoluyla korunan çıkardır.” Hukukun Kaynakları Mevzuat, örf ve adet, mahkeme kararları, doktrin… Hukukun Kaynakları • Hukukun kaynağı nedir? “Ubi societas ibi ius”? “Ekonomik ilişkiler”? • Hangi kaynak? Hukukun Kaynakları • Tarihsel kaynak: – Satılan nesnenin mülkiyetinin satıcıdan alıcıya “teslim” ile geçeceği kuralı: Roma Hukuku – İş Hukuku’nda sekiz saatlik iş günü veya ücretli izin: 1860’lardan itibaren işçi sendikalarının eylemleri Hukukun Kaynakları • Biçimsel kaynak (yürürlük kaynağı): – Hukuk kurallarının ortaya çıkarken büründükleri biçimdir. • Örnek: Kanun, tüzük… Hukukun Kaynakları • Mevzuat – Yazılı ilk yasalar – Corpus Juris Civilis – Kodifikasyon – Osmanlı’da: Örfî Hukuk + İslam Hukuku Ardından: Mecelle, Ceza Kanunnamesi, 1876 Kİ Hukukun Kaynakları • Kanun Tanım: Yasama organı tarafından hazırlanan ve Cumhurbaşkanı tarafından yayımlanarak yürürlüğe konulan yazılı hukuk kuralı. Yetki sadece TBMM’dedir. AY md. 88/1: Kanun teklif etmeye Bakanlar Kurulu ve milletvekilleri yetkilidir. Hukukun Kaynakları Cumhurbaşkanı’nın yayımlaması gerekir. – Süresi: 15 gün – Geri gönderebilir. • Adi kanun • Anayasa değişikliği kanunu (AY md. 175) – VETO DEĞİLDİR! – Yayım yeri: TC Resmî Gazete • Yürürlük tarihi? – Belirtilmişse, o belirtilen tarih. – Yayımı izleyen günden itibaren 45. günün dolmasıyla. Hukukun Kaynakları • Kanunların konusu – “…kanunla düzenlenir.” – Yalnızca kanunla düzenlenebilenler • Örnek: Ceza ve ceza yerine geçen güvenlik tedbirleri (AY md. 38/3) • Örnek: Temel hak ve özgürlüklerin sınırlanması (AY md. 13) – Anayasa aykırı olamama (AY md. 11/2) Hukukun Kaynakları • Kanunların ulaşılabilirliği ve anlaşılabilirliği – Resmî Gazete Biçimsel ulaşılabilirlik – İHAM: “Kanunun, bireyin davranışlarını düzenlemesine olanak verecek biçimde yeterli kesinlikle ifade edilmiş olması gerekir.” (Berthold v. Almanya, § 45) Hukukun Kaynakları • Kanunların niteliklerine göre sınıflandırılması Anayasa Sıradan kanunlar Hukukun Kaynakları • Kanunların niteliklerine göre sınıflandırılması Genel kanun Özel kanun Hukukun Kaynakları • Kanunların niteliklerine göre sınıflandırılması Şeklî kanun Maddî kanun Hukukun Kaynakları • Kanunların niteliklerine göre sınıflandırılması Süresiz kanun Süreli kanun Hukukun Kaynakları • Kanunların niteliklerine göre sınıflandırılması İşlerlikte olan kanun İşlerlikte olmayan kanun Hukukun Kaynakları • Kanun hükmünde kararnameler (KHK’ler) – AY md. 91 «Türkiye Büyük Millet Meclisi, Bakanlar Kurulu’na kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi verebilir.» • Sadece TBMM bu yetkiyi verebilir. • Bu yetki sadece Bakanlar Kurulu’na verilebilir. • Bu yetki sadece bir kanunla verilebilir. (AY md. 91/2) Hukukun Kaynakları • Yetki kanununun unsurları (AY md. 91/2): – Amaç unsuru – Kapsam unsuru – İlkeler – Süre unsuru – Süresi içerisinde birden fazla KHK çıkarılıp çıkarılmayacağı Hukukun Kaynakları • Bu unsurlara AYM kararıyla eklenen şartlar – Önemli – İvedi – Zorunlu haller • 2010’daki AYM kararıyla kaldırılmıştır. Hukukun Kaynakları • KHK’lerin kanunlardan ayrılan özellikleri – RG’de yayımlanırlar ancak hiçbir tarih belirtilmemişse yayımlandıkları gün yürürlüğe girerler. – Yayımlandıkları gün TBMM’ye sunulurlar. – TBMM komisyonlarında öncelikle ve ivedilikler görüşülürler. – Yasak alan: (Sos.ve eko. haklar dışında) THÖ Hukukun Kaynakları • KHK, TBMM Genel Kurulu’na geldiğinde: – Ret – Kabul – Değiştirerek kabul Hukukun Kaynakları • Denetim? – AYM • Kanunlaşmadan önce • Kanunlaşmadan sonra Hukukun Kaynakları • Olağanüstü hal ve sıkıyönetim KHK’leri – AY md. 119-122 • KHK çıkarma yetkisi: «CB başkanlığında toplanan BK» Yetki kanuna gerek yoktur. • AYM denetimine tabî değildir. (AY md. 148/1) • THÖ’ler sınırlanabilir. Hukukun Kaynakları • Uluslararası Andlaşmalar – AY md. 90/son • THÖ’lere ilişkin olmayan uluslararası andlaşmalar • THÖ’lere ilişkin uluslararası andlaşmalar Hukukun Kaynakları • Tüzükler – AY md. 115 – Bakanlar Kurulu’nun işlemidir. • Kanunun uygulanmasını göstermek ve • Emrettiği işleri belirtmek üzere çıkarılır. – Danıştay incelemesinden geçmesi zorunludur! – CB tarafından imzalanır ve RG’de yayımlanır. Hukukun Kaynakları • TBMM İçtüzüğü – AY md. 95 – «Sessiz anayasa» – AYM denetimine tâbidir. – «İçtüzük değişikliği niteliğinde Meclis kararı» Hukukun Kaynakları • Yönetmelikler – AY md. 124 – Başbakanlık, bakanlıklar ve kamu tüzel kişileri • Kendi görev alanlarını ilgilendiren – Kanunların ve – Tüzüklerin uygulanmasını sağlamak üzere çıkarır. – Kamuyu ilgilendirenler RG’de yayımlanır. – Millî güvenliği ilgilendirenler RG’de yayımlanmaz. Hukukun Kaynakları • Diğer düzenlemeler – İçtihadı birleştirme kararları – Tebliğler ve genelgeler – Yönergeler Hukukun Kaynakları Örf ve Adet Hukuku Örf ve Adet Hukuku • Toplum yaşamının akışı içinde, kendiliğinden oluşmuş kurallar. • Medeni Kanun, md. 1: “Kanunda uygulanabilir bir hüküm yoksa, hâkim örf ve adet hukukuna göre (…) karar verir.” İkincil (talî) niteliktedir. Örf ve Adet Hukuku • Örf ve adet hukukunun unsurları – Maddî unsur: Süreklilik – Ruhsal unsur: Genel kanı/inanç – Hukuksal unsur: Devlet onayı Örf ve Adet Hukuku • Örf ve adetin çeşitleri – Bölgesel/yöresel – Genel – Mesleksel – Uluslararası Hukukun Kaynakları Mahkeme Kararları ve Doktrin Mahkeme Kararları ve Doktrin • Mahkeme kararı: Yargı yerlerinin somut hak ve çıkar çekişmelerini çözmek için verdikleri kararlardır. • Hakimin amacı: Usulüne uygun biçimde önüne getirilmiş olan uyuşmazlıklara, hukuka uygun çözümler bulmak ve konuları karara bağlamaktır. Mahkeme Kararları ve Doktrin • Ama Medenî Kanun md.1: “Hâkim karar verirken bilimsel görüşlerden ve yargı kararlarından yararlanır.” Uygulama ürünü olan mahkeme kararları, benzer sorunların çözümünde yardımcı kaynak olarak kullanılabilir. Zorunlu değil, yardımcı kaynaktır. Mahkeme Kararları ve Doktrin • İçtihadı birleştirme kararları – Yargıtay / Danıştay daireleri arasında içtihat farklılığı oluştuysa – Yargıtay / Danıştay Büyük Genel Kurulu İBK yayınlar. – İBK Yargıtay / Danıştay Genel Kurulu’nu, daireleri ve mahkemeleri bağlar. Kanunla eş düzeydedir. Mahkeme Kararları ve Doktrin • Mahkeme kararlarının yayımlanması ve derlenmesi – AYM kararları RG’de yayımlanır. – Yargıtay / Danıştay’ın İBK’leri ve bazı kararları RG’de yayımlanır – UYAP İçtihatlar Yüksek Mahk. kararları – Alt derece mahkemelerin kararlarına ulaşım son derece sınırlı Mahkeme Kararları ve Doktrin • Doktrin – Tanım: Hukuk konularıyla uğraşan öğretim üyesi, yargıç, savcı, avukat gibi kişilerin hukuk sorunlarıyla ilgili olarak yaptıkları araştırmalar sonucunda ortaya koydukları bilimsel görüşler. Kitap, makale, bilimsel bildiri, seminer, sempozyum, konferans, vb. Hukukun Dalları Hukukun Dalları Hukukun Dalları Hukukun Dalları Hukukun Dalları Hukukun Dalları Hukukun Dalları • Digesta I, 1, § 2: «Roma Devleti ile ilgili olan hukuk kamu hukuku, bireylerin çıkarları ile ilgili hukuk özel hukuktur.» Hukukun Dalları Özel Hukukun Temel Kavramları Hak Hak • Hak kavramı – Hak, bir kimseye hukuk düzeni tarafından tanınmış bir yetkidir. • Yetki: Korumaya lâyık bir çıkarın sağlanmasına yönelik erk. • Bu yetkinin yöneltileceği/etkileyeceği bir varlık olmalı. Hakkın kullanılmasıyla etkilenecek kişi/obje. Hak • Hakkın hukuk düzeni tarafından tanınması yeterli midir? – Hayır! Hakkın güvenceye bağlanması da gerekir. • Hak sahibinin hakkından yararlanabilmesi gerekir. • Hak, hak sahibinin iradesine aykırı şekilde elinden çıktıysa tazmin edilmesi gerekir. Hak • Hakkın kullanılması – Hak sahibinin seçimine kalmıştır: Serbestlik Maddî tasarruflar Hukuksal tasarruflar Hak • Hak nasıl kullanılır? • Hak, hakkın içeriğine giren her türlü eylem ve işlemin yapılması yoluyla kullanılır. – Örnek: Bahçeli bir evin maliki olan kişi, • Evini onarabilir, • Bahçeye ağaç diker, • Evi kiralar, vb. Hak • Hakkın kullanılması sırasında uyulması gereken ilke: Dürüstlük – MK md.2 Dürüst Davranma: «Herkes haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken dürüstlük kurallarına uymak zorundadır.» • Aksi takdirde? Hakkın kötüye kullanılması Hak çeşitleri Mutlak haklar • Nisbî haklar Aynî haklar • Kişisel haklar Malvarlığı hakları • Kişivarlığı hakları Yenilik doğuran haklar Haksahibi Haksahibi • Haksahibi: Belli bir hakkın kendine bağlandığı varlık. – İnsanlar • MK md. 8: «Her insanın hak ehliyeti vardır. Buna göre bütün insanlar hukuk düzeninin sınırları içinde haklara ve borçlara ehil olmada eşittirler.» – Tüzel kişiler Haksahibi • Hak ehliyeti: Hak sahibi olabilme niteliği – Doğumla kazanılır. – Hak ehliyetine sahip olan insan «(gerçek) kişi»dir. – MK md. 28: «Kişilik, çocuğun sağ olarak tamamiyle doğduğu andan başlar ve ölüm ile sona erer.» Haksahibi • Tüzel kişi: Belli bir amacın gerçekleştirilmesi için insanların, belli koşullara uyarak oluşturdukları «kurumlar»dır. – Kişi toplulukları • Dernekler • Ticaret ortaklıkları – Mal toplulukları • Vakıflar Haksahibi • Haksahibinin hakkı kullanabilmesi için «hakkı kullanma ehliyeti»ne de sahip olması gerekir. – Belli bir yaşa gelme – Gereken düşünsel olgunluğa sahip olma – Belli nedenlerle «kısıtlı» durumda bulunmama Hakkın kazanılması Hakkın kazanılması • Hakkın kazanılması: Bir hakkın bir hak sahibine bağlanması. – Devren kazanma (hakkın intikali): Bir hakkın önceki sahibinden yeni sahibine geçmesidir. • Hukuksal işlem • Hukuksal işlem olmaksızın «Kimse sahip olduğundan daha fazlasını devredemez.» – Aslen kazanma Hakkın yitirilmesi • Hakkın yitirilmesi: Hak sahibi kişinin, o hakla olan hukuksal ilişkisinin kesilmesi. – Kişiliğin sona ermesi: Ölüm – Hakkın devredilmesi – Haktan vazgeçme (feragat) Borç Borç Geniş anlamıyla • Bir kimsenin belirli bir davranışta bulunma yükümlülüğü. Dar anlamıyla • Belirli bir davranışta bulunma yükümünü içeren iki taraflı bir ilişki. “Borç ilişkisi” Borçlu Alacaklı Borç Borçlu Alacaklı Belli bir davranışta bulunma yükümlülüğü altına girer. Bu yükümlülüğe uygun davranmasını isteme yetkisine sahip olur. Borç • Borç ilişkisinin temel unsuru: Borçlunun yükümlü olduğu ve alacaklının da istemeye yetkili olduğu davranış. EDİM! • Borç ilişkisi uyarınca, borçlunun alacaklıya, – Bir şey vermesi, – Bir şey yapması, – Bir davranıştan kaçınması. Borç • Borçlar Kanunu’na göre borç ilişkilerinin kaynağı: – Sözleşme – Haksız eylem (Haksız fiil) – Haksız kazanım (sebepsiz zenginleşme) Borç • Borçlunun “sorumluluğu” – Malvarlığı ile sorumluluk • Malvarlığının tümü ile sorumluluk • Sınırlı sorumluluk – Borçlunun kişi olarak sorumluluğu • İHAS 4.prot.,md.1: “Kimse, yalnızca sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine getirememiş olmasından dolayı özgürlüğünden yoksun bırakılamaz.” Malvarlığı Malvarlığı • Malvarlığı: Bir kimsenin sahip olduğu malî değer taşıyan hakları ile yükümlü bulunduğu borçlarından meydana gelen bütün. – Miras Hukuku – İcra-İflas Hukuku Malvarlığı Malvarlığı Haklar Borçlar Malvarlığının aktifi Malvarlığının pasifi Aktif – Pasif: Safî malvarlığı Mal Mal Mal Maddî mallar Eşyalar Maddî varlığı olmayan mallar Ekonomik değer taşıyan ürünler Mal Eşyalar Taşınmaz eşya Taşınabilir eşya (Yerinde sabit olan şeyler) (Nakledilebilen şeyler) Arazi Bağımsız ve sürekli haklar Kat mülkiyetine tâbi bağımsız bölümler Bir yerden bir yere nakledilebilenler Üzerinde egemenlik kurulabilen doğal güçler Mal Eşyalar Asıl eşya Bağımsız eşya Parça ve eklentiler Bağımlı eşya Bütünleyici parça Eklenti Hukuksal İşlem Hukuksal İşlem • Hukuksal işlem: Hukuksal bir sonuç doğurmaya yönelik istenç (irade) açıklaması. • Hukuksal olgu: Hukuksal sonuçları olan olgu. Hukuksal sonuç: Bir hukuksal ilişkinin doğması, değişmesi veya sona ermesi. Hukuksal İşlem Hukuksal olgular Dış olgular İnsan eylemleri Hukuka aykırı eylemler Hukuka uygun eylemler Maddî eylemler İrade açıklamaları Hukuksal İşlem • İrade açıklaması: Bir kimsenin belli bir konuda sahip olduğu iradeyi dış dünyaya yansıtması. • Eğer irade açıklaması belli bir hukuksal sonucun meydana gelmesi amacına yönelikse: Hukuksal işlem Hukuksal İşlem • Hukuksal işlemlerin türleri – Tek taraflı işlemler – İki taraflı işlemler (Sözleşmeler) – Çok taraflı işlemler (Kararlar) Hukuksal İşlem Hukuksal işlemler Sağlararası h. işlem Borç doğurucu işlem Ölüme bağlı h. işlem Tasarruf işlemi Sözleşme Sözleşme • Sözleşme: İki taraflı hukuksal işlem. İki tarafın karşılıklı ve birbirine uygun irade açıklamaları ile oluşur. (BK md.1) Öneri Kabul Sözleşme • Sözleşme ilişkisi taraflar arasında alacak ve borç doğurur. • Alacak: Alacaklı olan tarafın, borçlu olan taraftan, sözleşme uyarınca yerine getirmesini isteyeceği davranış: – Verme – Yapma – Kaçınma EDİM Sözleşme Borç sözleşmeleri Bir tarafa borç yükleyen İki tarafa borç yükleyen Örnek: Bağışlama vaadi Örnek: Alım-Satım Sözleşme • Sözleşme ilişkisinin amacı: Borçlunun borcunu yerine getirmesi (ifa). • Borçlu borcunu ifa etmezse: Alacaklıya karşı sorumluluk. Alacaklının zararını giderme / tazmin etme Mülkiyet Mülkiyet • Mülkiyet hakkı: Kişiye, eşya üzerinde mutlak ve inhisarî egemenlik sağlayan aynî hak. • 1789 İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi: “Tüm siyasal örgütlenmenin amacı İnsan’ın doğal ve daimi haklarının korunmasıdır. Bunlar özgürlük, mülkiyet, güvenlik ve baskıya karşı direnme haklarıdır.” • AY md.35: “Herkes miras ve mülkiyet hakkına sahiptir.” Mülkiyet • MK md.683: “Bir şeye malik olan kimse, hukuk düzeninin sınırları içinde o şey üzerinde dilediği gibi kullanma, yararlanma ve tasarrufta bulunma yetkisine sahiptir. Usus, fructus ve abusus (Maddî eylemler) Mülkiyet • Malik, hukuksal işlemlerle de malından yararlanabilir: – Başkasına devretme – Rehin verme – Kiralama Mülkiyet • “…hukuk düzeninin sınırları içinde…” – Kamu hukuku – Özel hukuk Özel Hukukun Dalları Özel Hukukun Dalları • Eşitlik – Devletin rolü: Düzenleyici ve uygulayıcı – Devlet de özel hukuk ilişkisine girebilir. • Serbestlik Medenî Hukuk Medenî Hukuk • Gerçek kişiler + Tüzel kişiler • Alt dalları – Kişiler Hukuku – Aile Hukuku – Miras Hukuku – Eşya Hukuku + Borçlar Hukuku Medenî Hukuk • Başlangıç hükümleri – MK’nin başındaki 7 madde: Genel ilkeler – MK md.1: Hukukun uygulanması ve kaynakları “Kanun sözüyle ve özüyle değindiği bütün konularda uygulanır.” Medenî Hukuk • MK md.1 (devam): “Kanunda uygulanabilir bir hüküm yoksa, hâkim, örf ve âdet hukukuna göre, bu da yoksa kendisi kanun koyucu olsaydı nasıl bir kural koyacak idiyse ona göre karar verir. • Hâkim, karar verirken bilimsel görüşlerden ve yargı kararlarından yararlanır.” Medenî Hukuk • Dürüstlük • MK md.2: “Herkes, haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken dürüstlük kurallarına uymak zorundadır. • Bir hakkın açıkça kötüye kullanılmasını hukuk düzeni korumaz.” Medenî Hukuk • İyiniyet • MK md.3: “Kanunun iyiniyete hukukî bir sonuç bağladığı durumlarda, asıl olan iyiniyetin varlığıdır. • Ancak, durumun gereklerine göre kendisinden beklenen özeni göstermeyen kimse iyiniyet iddiasında bulunamaz.” Karine Medenî Hukuk • Hakkaniyet • MK md.4: “Kanunun takdir yetkisi tanıdığı veya durumun gereklerini ya da haklı sebepleri göz önünde tutmayı emrettiği konularda hâkim, hukuka ve hakkaniyete göre karar verir.” Medenî Hukuk • Mutatis mutandis • MK md.5: “Bu Kanun ve Borçlar Kanununun genel nitelikli hükümleri, uygun düştüğü ölçüde tüm özel hukuk ilişkilerine uygulanır.” Medenî Hukuk • İspat • MK md.6: “Kanunda aksine bir hüküm bulunmadıkça, taraflardan her biri, hakkını dayandırdığı olguların varlığını ispatla yükümlüdür.” • MK md.7: “Resmî sicil ve senetler, belgeledikleri olguların doğruluğuna kanıt oluşturur. • Bunların içeriğinin doğru olmadığının ispatı, kanunlarda başka bir hüküm bulunmadıkça, her hangi bir şekle bağlı değildir.” Kişiler Hukuku Kişiler Hukuku • Kişi: Hak sahibi olabilen varlık. Gerçek kişiler Tüzel kişiler Kişiler Hukuku • Gerçek kişi: Bütün insanlar. • “Kişi”lik doğumla kazanılan ve ölümle sona eren bir “nitelik”tir. • Hak sahibi olabilmek bakımından insanlar arasında fark yoktur. Hak ehliyeti Kullanmak için + Fiil ehliyeti Kişiler Hukuku • MK md.9: “Fiil ehliyetine sahip olan kimse, kendi fiilleriyle hak edinebilir ve borç altına girebilir.” • Fiil ehliyetinin şartları: – Erginlik (Rüşt) (MK md.11) – Ayırt etme gücü (Temyiz kudreti) (MK md.13) – Kısıtlama (hacir) kararının bulunmaması Kişiler Hukuku • Kişiler hukukunun diğer konuları: – Hısımlık • Kan hısımlığı (MK md.17) • Kayın hısımlığı (MK md.18) – İkametgâh (MK md.19-22) – Kişiliğin korunması (MK md.23-27) – Ölüm (MK md.28-31) – Gaiplik (MK md.32-35) Kişiler Hukuku • Tüzel kişiler – Medenî hukuku aşar: Kamu tüzel kişileri – Ayrıca medenî hukuk dışında sayılanlar • Ticaret ortaklıkları • Sendikalar • Siyasal partiler – Medenî hukukta düzenlenenler • Dernekler • Vakıflar Aile Hukuku Aile Hukuku • İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi md.16/3: “Aile, toplumun doğal ve temel birimidir; toplum ve devlet tarafından korunma hakkı vardır.” • Anayasa md.41: “Aile, Türk toplumunun temelidir ve eşler arasında eşitliğe dayanır. Devlet, ailenin huzur ve refahı (…) gerekli tedbirleri alır, teşkilâtı kurar.” • İHAS md.8 ve 12’de: Aile yaşamına saygı gösterilmesi ve evlenme hakkına ilişkin hükümler. Aile Hukuku • MK md.118’den itibaren başlayan 2. kitap • İçerisinde yer alan alt başlıklar: – Evlilik hukuku – Hısımlık – Vesayet Aile Hukuku • Evlilik hukuku – Kuruluşu • Nişanlanma: Evlenme vaadiyle olur. (MK md.118) • Evlenme akdi (Nikâh) – Ehliyet koşulları – Engeller • Evlenme başvurusu ve töreni – Evlenmenin genel hükümleri (MK md.185-201) – Eşler arasında mal rejimi (MK md.202-281) – Evliliğin sona ermesi (MK md.145-184) Aile Hukuku • Hısımlık (MK md.282 vd.) – Evlilik ilişkisi içinde doğmuş çocuklar – Evlat edinme – Tanıma ve babalık davası – Velayet – Ana-baba ve çocuklar dışındaki hısımlar Aile Hukuku • Vesayet (MK md.396-494) – Tanım: Kendi işlerini yönetme gücüne sahip olmayan kişilerin bakımı, yönetimi ve temsiline ilişkin kurum. • Küçükler • Kısıtlılar (mahcurlar) Miras Hukuku Miras Hukuku • Ölenin malvarlığı (tereke) kime düşecek? – Yasal mirasçı (MK md.495-501) • • • • Kan hısımları Sağ olan eş + evlat edinilmiş çocuk + yasal mirasçısı olmayanlar için devlet – Ölüme bağlı tasarruf (MK md.502-549) • Vasiyetnâme • Miras sözleşmesi Eşya Hukuku Eşya Hukuku • Mülkiyet hakkı: (MK md.683-778) Hak sahibine hakkın konusunu oluşturan eşya üzerinde doğrudan, “mutlak ve inhisarî” bir egemenlik sağlayan en geniş kapsamlı aynî hak. • Sınırlı aynî haklar: (MK md.779 vd.) Hak sahibine, eşya üzerinde doğrudan doğruya fakat konularına göre sınırlı ya da kayıtlı yetkiler sağlayan aynî hak. Eşya Hukuku • Sınırlı aynî haklar – İrtifak hakları – Rehin hakları – Taşınmaz yükünden doğan haklar Eşya Hukuku • Zilyetlik ve tapu sicili – Zilyetlik: Kişinin eşya üzerindeki “eylemsel egemenliği” (fiilî hâkimiyeti)dir. – Tapu sicili: Taşınmaz eşya üzerindeki aynî hak ilişkilerini gösteren resmî bir kütüktür. Borçlar Hukuku Borçlar Hukuku • Genel Bölüm – Borç ilişkisinin kaynakları (BK md.1-82) • Sözleşme • Haksız eylem (haksız fiil) • Sebepsiz zenginleşme – Borç ilişkisinin hükümleri • Borcun yerine getirilmesi (ifası) / getirilmemesi – Borç ilişkisinin sona ermesi • Ödeme, takas, kusursuz imkânsızlık Borçlar Hukuku • Özel Bölüm – Özel borç ilişkileri • • • • • • • Satım sözleşmesi Bağışlama sözleşmesi Kira sözleşmesi Ödünç sözleşmesi Hizmet sözleşmesi Vekâlet sözleşmesi Vd. Ticaret Hukuku • Ticaret: Taraflarından biri tacir veya ticarî işletme olan medenî hukuk ilişkisi. • TTK’nin genel kurum ve kavramları (1. kitap) – Tacir, ticarî işletme, ticaret sicili, ticaret unvanı, haksız rekabet, ticarî defterler, carî hesap, acentelik, vb. • Ticaret ortaklıkları (2. kitap) – Kuruluşu – İşlemesi – Sona erişi • Türleri – Kollektif şirket – Komandit şirket – Anonim şirket – Limited şirket – Kooperatif şirket • Kıymetli evrak (3. kitap) – Tanım: Ticarî ilişkilerden doğan ya da ticarî ilişkiye konu olan bir takım hakları belgelemeye ve bu hakların ekonomik yaşamda dolaşımını sağlamaya yarayan senetler. • Türleri – Poliçe – Bono – Çek – Emtia senetleri – Taşıma senetleri • Taşıma işleri (4. kitap) – Yolcu taşımacılığı – Yük taşımacılığı • Deniz ticareti (5. kitap) – Gemi – Yolcu taşımacılığı – Yük taşımacılığı Devletler Özel Hukuku • Temel işlevi: Yabancılık unsuru taşıyan hukuk ilişkilerinden doğan sorunların, hangi devletin hukuku uygulanarak çözüme kavuşturulacağının saptanması. • Alt başlıkları: – Yasa çatışmaları (kanunlar ihtilâfı) MÖHUK – Uyrukluk (vatandaşlık) hukuku – Yabancılar hukuku Kamu Hukuku Temel Kavram Devlet Devlet “Belli bir ülke üzerinde yerleşmiş, zorlayıcı yetkiye sahip bir üstün iktidar tarafından yönetilen bir insan topluluğunun meydana getirdiği siyasal kuruluş.” Devlet • Ülke • İnsan topluluğu • Egemenlik Kamu Hukukunun Dalları Anayasa Hukuku Anayasa Hukuku • Devlet iktidarının oluşması • Devletin temel yapısı • Devletin örgütlenmesi ve çatısı – Yasama – Yürütme – Yargı • Temel hak ve özgürlükler İdare Hukuku İdare Hukuku Meclis Kanun Uygulama Örgüt İdare Hukuku Yürütme Üst düzey yöneticiler • Cumhurbaşkanı • Başbakan • Bakanlar Geniş ve yaygın bir örgüt Kamu Yönetimi İdare Hukuku • Kamu yönetimi örgütü – Bakanlık – Genel müdürlük – Kurum – Başkanlık – Kurul/Kuruluş – Daire – Vb. Ortak özellikler İdare Hukuku • Kamu örgütlerinin ortak özellikleri – Devletçe kurulurlar. – Çalışanları kamu personelidir. – Kamuya yararlı olmak üzere kurulurlar. – Kamu kaynaklarını (para, mal, araç) kullanırlar. – Her örgüt kendi kuruluş amacına yönelik çalışır. Kamu hizmeti İdare Hukuku OUT İktisadî Kamu Kurumları (Kamu İktisadî Teşebbüsleri veya KİT’ler) IN “Sosyal devlet” kavramının önem kazanmasıyla birlikte Bağımsız İdarî Otoriteler: • Sermaye Piyasası Kurulu • Rekabet Kurumu • Radyo TV Üst Kurulu, vb. İdare Hukuku • “İdare Kanunu” YOK! • Onun yerine: – Kanun – Tüzük – Yönetmelik – Anayasa ve kanunlardaki ilkeler – Doktrin ve içtihadın kavramları İdare hukukunun genel ilkeleri İdare Hukuku • İdare Hukuku’nun konuları – İdarî teşkilât (Yönetim Örgütü) – Kamu personeli – İdarî yargı – Ombudsman (Kamu denetçisi) Ceza Hukuku Ceza Hukuku • Ceza: Suç işlemiş kişinin, bu davranışından ötürü belirli bir çektirmeye ve yoksun bırakmaya konu olması. • Ceza hukuku: Toplum yaşamını ve düzenini korumak amacıyla, devletin yetkili organlarınca «suç» sayılmış hukuka aykırı davranışları belirleyen, bu davranışlara verilecek cezaları ve cezaların uygulanmasını düzenleyen hukuk dalı. Ceza Hukuku • Hukuk kuralını çiğneyen ile kurban arasındaki ilişki – Özel hukuk ilişkisi mi? – Kamu hukuku ilişkisi mi? • Türkiye’de kamu hukuku ilişkisidir. • Kamu düzeni bozuldu kamu adına kovuşturma Ceza Hukuku • Hangi davranışlar «suç»tur? Yasakoyucunun belirledikleri! – Zaman – Coğrafya – Rejim Ceza Hukuku Ceza Hukukunun iki ana konusu Suçların belirlenmesi Cezaların belirlenmesi Ceza Hukuku • Suçların belirlenmesi – Suç nedir? Suç, kanunun cezalandırılmasını öngördüğü davranıştır. Suçta kanunîlik ilkesi: «Kanunsuz suç olmaz» «nullum crimen sine lege» AY md.38/1: «Kimse (…) kanunun suç saymadığı bir fiilinden dolayı cezalandırılamaz.» TCK md.2/1: «Kanunun açıkça suç saymadığı bir fiil için kimseye ceza verilemez ve güvenlik tedbiri uygulanamaz.» Ceza Hukuku • Diğer önemli ilkeler: – Kıyas yasağı – Geriye yürümezlik – Kanundan başka işlemle suç/ceza yaratamama – Ceza sorumluluğunun şahsîliği Ceza Hukuku • Cezaların belirlenmesi – «Kanunsuz ceza olmaz / nulla poena sine lege» – AY md.38/1: «Kimseye, suçu işlediği zamanda kanunda o suç için konulmuş olan cezadan daha ağır bir ceza verilemez.» – TCK md.2/1: «(…) Kanunda yazılı cezalardan ve güvenlik tedbirlerinden başka bir ceza ve güvenlik tedbirine hükmolunamaz.» – Yargıcın «takdir yetkisi» Ceza Hukuku • Cezanın amacı – Suç işlemiş kişinin bir daha suç işlemesini önleme • Islah etme / özel önleme – Suç işleme eğilimindekileri caydırma • İbret / genel önleme İcra ve İflas Hukuku İcra ve İflas Hukuku • İcra hukuku: Var olduğu saptanmış hakların devlet zoruyla elde edilmesine yarayan hukuk dalı. • Konusu: Adliye mahkemelerinde verilen yargı kararlarının yerine getirilmesi yöntem ve işlemleri. İcra ve İflas Hukuku İcra İlamlı icra İlamsız icra İcra ve İflas Hukuku • İflas hukuku: Borçlarını ödeyemeyecek duruma düşmüş gerçek veya tüzel kişilerin, malvarlıklarına el konularak, alacaklıların alacaklarını edinmelerini düzenleyen hukuk dalı. • İflas memurluğu eliyle yürütülür. İcra ve İflas Hukuku • AY md.38/8: «Hiç kimse, yalnızca sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine getirememesinden dolayı özgürlüğünden alıkonamaz.» • Ancak İİK md.76: İcra işlemleri sırasında mallarını ve gelirlerini bildirmesi gereken borçlu, bu gereği yerine getirmezse, beyanda buluncaya kadar, icra mahkemesi hakimi tarafından, bir defaya mahsus olmak üzere hapisle tazyik olunur. Vergi Hukuku Malî Hukuk Vergi Hukuku • Konusu: Kamu gelirlerinin toplanmasını ve kamu harcamalarının yapılmasını düzenleyen ilkelerin ve uygulamaların bütünü. • Önce idare hukuku alt dalıyken şimdi bağımsız hale geldi Vergi Hukuku • Vergi hukukuna ilişkin anayasal ilkeler – Verginin kamu giderlerini karşılamak için alınması ilkesi – Verginin malî güce göre alınması ilkesi – Verginin genellik ve eşitliğe uygun olarak alınması ilkesi – Vergi yükünün adaletli ve dengeli dağılımı ilkesi – Verginin yasallığı ilkesi + Vergi yükümlülüklerinin geriye yürümezliği (AYM) Devletler Genel Hukuku Uluslararası Hukuk Devletler Genel Hukuku • Tanım: Devletlerin ve devlete benzeyen varlıkların birbirleriyle ilişkilerinde hangi kurallara uyulması gerektiğini, hakların ve yükümlülüklerin neler olduğunu saptayan hukuk dalı. • Konusu: Devletler arasındaki ilişkiler + Uluslararası örgütler + Gerçek kişiler «Uluslararası (Kamu) Hukuk(u)» Devletler Genel Hukuku • Bu bir «hukuk» mu? – Yasama organı yok. – Yürütme organı yok. • Ama yine de devletler «uyar gözükmek ister.» – Örgütteki üyeliğe son verilmesi – Ambargo ve abluka uygulanması – Ekonomik ve diplomatik ilişkilerin kesilmesi – Sınırların kapatılması Devletler Genel Hukuku • Kaynakları: – Uluslararası antlaşmalar – Uluslararası teamüller – Hukukun uygar uluslarca benimsenmiş ilkeleri – Yargı içtihadı – Doktrin
