KAY 361 Türk İdare Tarihi

advertisement
KAY 361 Türk İdare Tarihi
Ders 2(1): 25 Haziran 2007
Konular: Bizans/ Doğu Roma
Yönetim Sistemi
Ortaçağ
„
Batı Avrupa neden Ortaçağ incelemelerinin modeli?
„
„
„
İncelediğimiz dönemde tarihin ağırlığı Doğuda
„
„
Batı Avrupa’nın 15. ve 16. Asırlarda başlayan yükselişi sonucu
Harita merkezi
Batı ve Kuzey Avrupa halkları geri kalmış ve önemsiz sayılıyor
Önemli güçler:
„
„
„
Bizans ve Sasani İran’ı
İslam İmparatorluğu
Venedik Cumhuriyeti
Roma İmparatorluğu
„
Batı ve Doğu (Roma) Eyaletleri
„
„
„
„
Kuzeybatı ve Kuzey Avrupa’da Romalılık
„
„
„
„
Resmi bölünme M.S. 395
Batı eyaletlerinin çöküşü
Kültürel farklılık
Roma Hukuku
Romanize edilmiş Hristiyanlık
Latince kullanımı ile yaşayacak
Doğu’da ise Roma’nın kurumları yaşayacak
„
„
Romalıların gelişinden önce Hellenize olmuş bir alan
Roma dili ve kültürü burada karşısında yerleşik kültürler ve
dinler bulmuş
“Bizans” Terimi
„
Konstantinopolis şehrinin 4. Asır öncesi
adı
„
„
„
Bizans, sonradan Batı Avrupa’lı tarihçilerin
kullandığı bir terim
Halk kendine “Romalı” derdi
Türkler de bu halka “Rum”, ülkeye de “İklim-i
Rum” demişledir
„
Mevlana Celaleddin Rumi
Bizans’da Konuşulan Diller
„
Çok dillilik
„
„
„
„
„
Roma mirası Latince
Mezopotamya’da Süryaniler Aramca
Güneyde Arapça
Mısır’da Kobtça konuşur
Anlaşma dili (Lingua franca) Yunanca
„
Seçkinler, kendi dilleri yanında Yunanca’yı
da iyi biliyordu
Bizans’da Din
„
Çok dinli bir ülke
„
„
Maniheizm, Mazdek dini, İslamiyet, Yahudilik
Ana eksen Ortodoks Hristiyanlık
„
Ortodoks Kilisesi’nin etki alanı
„
„
„
„
Hellenler
Balkanlarda Bulgarlar, Makedonlar, Romenler, kısmen
Arnavutlar, Sırplar ve Karadağlılar
Kuzeyde Rusya, Ukrayna ve Belorusya
Doğuda Suriye ve Filistin’de Ortodoks Hristiyan Araplar
Bizans/ Doğu Roma
„
11 Asırlık bir tarih
„
„
„
Kurumlarda ve kültürde sürekli değişim
İran, İslam İmparatorluğu ve İtalyan
devletleri ile etkileşim
10. Asra kadar tüm Avrupa’yı
etkilemiştir
„
„
Hukuk ve yönetim sistemi
Mimari, protokol, giyim tarzı
Farklılıklar
Roma
Doğu Roma/ Bizans
Diarchie (İmparator- Senato)
Monarşi (Senato törensel, simgesel
bir kurum)
Ruhani/ Dünyevi otorite ayrımı
Papalar imparatora taç giydirir
(imparatorun tescili)
İmparator kilisenin başı
Cesaro-papizm
Patrik, imparatora taç giydirir
(patriğin tescili)
Eyalet idaresinde askeri ve mülki
amir ayrı
Sürekli savaşlar nedeniyle askeri ve
mülki amir aynı
Kölelik var
5. Asır’dan sonra kölelik terkediliyor
Roma Mirası
„
Bölünme ve yıkılma sonrası Roma
İmparatorluğu’nun merkezi doğuya kaymıştır
„
„
Yunanistan, İran, Mezopotamya ve Suriye
Mirasa sahip çıkanlar Roma’yı 4. ve 5. Asır’da
yıkan aynı kavimlerdir
„
„
„
10. ve 11. Asır sonrasında ortaya çıkan Rönesans
ile bu mirasa sahip çıkmışlardır
15.-16. Asırlarda Rusya Çarlığı kendini mirasçı
saymıştır
18. Asır’da aydınlanma filozofları Bizans’ı
despotizm ve entrika ile özdeşleştirmişlerdir
Etkileşim
„
Coğrafi ve teknolojik şartlar ile kültürel etkileşim idari
sistemlerde benzeşmeye neden olmuştur.
„
„
„
„
Eski Hellen, Roma dünyasının felsefe, tıp, coğrafya gibi
bilgileri işlenip geleceğe aktarılmıştır.
„
„
Mısır’dan ölçüm teknikleri ve zirai vergilendirme sistemi
Karşılaştırmalı araştırma ve değerlendirme
Tarihsel devamlılık
Önce Arami (Süryani) daha sonra da Arapça konuşan kavimler
ve Yahudiler tarafından
Roma hukukunun prensip ve yorumları 11. ve 12.
Asır’dan itibaren hazırlanmıştır.
Mali ve İdari Yapılanma
„
„
„
Roma’nın aksine tartışılmaz bir monarşi
Gelir yerinde toplanır ve orada harcanır,
Maliye idaresi gelir ve gider tahmini
yapamadığı için merkezi bir hazine ve
maliyeden sözedilemez
İmparator
„
Dünyevi ve ilahi otoritenin tek kişide birleşmesi
„
„
Baş kanun koyucu, en yüksek yargıç, idari, mali
ve askeri otorite
„
„
Cesaro-papizm
Tayin ve aziller onun elinde
Yetkisini sınırlayanlar
„
„
„
Kanunlar
Kilise
Toprak sahipleri
Bizans’lı Kimdir?
„
Bizans’lı sayılmanın şartları:
„
„
„
„
„
İyi bir Hristiyan olmak
İmparatora itaat
Roma hukuk sisteminin kural ve uygulamalarına
tabii olan kimse olmak
Etnik köken önemsiz
Kilise içi çatışmalar yüzünden “tek dil, tek din,
tek devlet” ilkesi uygulanamamıştır
Merkezi Örgüt
„
„
İmparatorluk Başkatibi
Senato Başkanı
„
„
„
Zamanla Sasani başveziri gibi bir başbakan ortaya
çıkmıştır
Anadolu ve Rumeli’nin idari ve askeri yönetimi bir
görevliye
„
„
Aynı zamanda başkentin yargıcı ve belediye başkanı
Osmanlı’daki beylerbeyine benzer
Saray hizmetleri, posta, istihbarat gibi konularda
kullanılan tsavisios (çavuş) denen kavaslar
„
İran’da da benzer uygulama
Eyalet İdaresi
„
„
Önceleri Oriens (Küçük Asya, Mezopotamya ve
Suriye) ve Illyricum (Balkanlar) denilen ikili
bölümlenme
Eyaletlerin başında sivil bir vali ve bir kumandan
vardı
„
„
Sürekli savaşlar sonucu tek kişide görevler toplandı
Maliye, merkezden tayin edilen memurların görevi
„
Bu yüksek düzey memurlar doğrudan imparator ile
yazışabilirdi
„
Eyalette güçler ayrılığı
Ordu
1.
Özellikle sınır eyaletlerinde bulunan
şovalyeler
„
2.
3.
Toprağı işlemede, savunma ve savaşa katılma
Hassa ordusu
Donanma
„
„
„
Akdeniz’i kontrol edemedi
Önce Arap-İslam, sonra da İtalyan Cumhuriyetleri
ile rekabet edemedi
Ege ve Akdeniz’de bazı amirallik eyaletleri vardı
„
Osmanlı’da Kaptanpaşa eyaletleri
Diplomasi
„
Sürekli saldırı altında bir yaşam
„
„
„
Sınır anlaşmazlıklarını çözmek ve barbar kavimlerle
görüşmek yetkisi sınır valilerine verilmişti
„
„
Osmanlı’da da aynı
Çevredeki tüm hükümdar ve devletler protokol
bakımından eşit görülmez
„
„
Çözüm: Step kabilelerini birbirine kırdırmak, ittifaklar kurup
ittifaklar bozmak (Bizans usulü diplomasi)
Cömert hediyeler, evlilik, Hristiyanlığı yaymak
Osmanlı ve İran gibi
Dışişleri Bakanı değil kitabet şefi vardır
Haberleşme/ Posta/ Gümrük
„
Özel haberleşme ihtiyacı az
„
„
„
„
Ağırlıklı olarak resmi haberleşme ve
diplomatik yazışma
Aynı zamanda istihbarat kuruluşu
Bazı gruplara gümrük muafiyeti
„
„
Ruslara ticaret yoluyla Hristiyanlığı yayma
İç gümrük uygulaması
„
„
Tüccar mektupları ve küçük kargo
Tali yollarda gümrük noktaları
Rekabetin önlenmesi, ticaret imtiyazları
Hukuk ve İdare
„
Roma hukuk sitemini geliştirip dünyaya aktarma
„
„
„
Medeni Hukuk Külliyatı
„
„
„
„
„
„
Roma kanunları toplansa ancak küçük bir kitap olur
Aslolan prensip, gelenek ve yorumlar
Önce şahıs, borçlar ve eşya hukuku
Sonra medeni hukuk ve ceza hukuku
Önce Latince, sonra Yunanca
Hristiyanlığı kabul eden Slav ve Ruslar için model
Osmanlı’da ortodoks tebaya uygulanmıştır
12. Asır sonrası Batı Avrupa’da kilise hukukuna karşı
laik hukuk doktrinini doğurmuştur
Toprak Rejimi
„
Toprak sınıflandırması
„
„
„
„
Toprak aristokrasisi
„
„
„
Ezilmek istenmesine rağmen gücünü korumuştur
Serbest köylüler ve serfler
5. ve 6. Asırlarda manastırların toprakları da büyüdü
„
„
„
Hükümdar toprağı
Miri Arazi- Dirlik
Kilise ya da özel mülkiyete ait
Manastır feodalizmi
Tepki: İkonoklast, putkırıcılık hareketi
Askere dirlik olarak verilen topraklar
„
Zamanla toprak beyleri ve derebeyler; tekfurlar
Vergiler
„
Toprak vergisi
„
„
„
Önce ayni, sonra para olarak
Hristiyan olmayan şehirli ve köylülerden
“kefaletion” (cizyeye benzer)
Diğer vergiler
„
Tapu, yem, otlak resimleri, vb.
Şehirler
„
Esnaf Loncaları
„
„
„
„
Ticaretin kontrolü
Pazar yerlerinin seçilmesi ve kurulması
Şehrin yöneticileri ve kolluk kuvvetleri
Belirli kamu hizmetlerinin sağlanması
„
„
„
Fiyat kontrolü: Narh
İhracat ve ithalatta seçici devlet kontrolü
„
„
„
Savaşta donanma, barışta iaşe
İpek, tuzlu balık
Zabıta görevi: Agoranomos (Osmanlı’da muhtesip)
Hipparkos (Hakim ve belediye görevlisi)
Ticaret
„
„
Çin ve Ortadoğu ile ticaret hatları
Anadolu ve Trakya dışındaki parçalar imparatorluk ile
ticari olarak bütünleşemedi
„
„
„
„
Mısır, Kuzey Afrika ve Suriye
Dere ve katır kervanları
Yelkenli gemiler- geri bir teknoloji
Tüccar grubu gelişemedi
„
„
Düşük statü
Serbest piyasa koşulları yok
„
„
Sermaye birikimi olamadı
Selçuklu ile savaşlar sonrası İtalyan şehirlerine
gümrük muafiyetleri- sömürü
Kültür
„
Nasihatname edebiyatı
„
İmparatorun görevleri
„
„
„
Amaç: Toplum düzeninin korunması
Rönesans ile yeni bir düzen öngören bir
nasihatnamecilik çeşidi
„
„
Adalet, dini sapmaları önlemek, vb.
Makyavelli, Prens
Harem, cariye, hadımağa gibi adetler
„
Çin, Bizans, İtalyan şehirlerinde var
Download