Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı

HİSTOLOJİYE GİRİŞ
Prof. Dr. Alpaslan GÖKÇİMEN
Adnan Menderes Üniversitesi
Tıp Fakültesi, Histoloji ve Embriyoloji Anabilim
Dalı-2013
ANABILIM DALI
Prof. Dr. Alpaslan GÖKÇİMEN
 Doç. Dr. Kemal ERGİN
 Yrd. Doç. Dr. Kübra BAŞALOĞU
 Yrd. Doç. Dr. Tülin BOYLU
 Arş. Gör. Esra GÖKMEN
 Arş. Gör. Tuğba ÇELİK

KAYNAKLAR
Histoloji ve Hücre Biyolojisi ( Abraham L.
Kierszenbaum, MD, phD)
 Temel Histoloji
 Netter Temel Histoloj
 Histoloji Atlası (difore)
 Genel Tıbbi Histoloji (Prof. Dr. Alpaslan
Gökçimen)

HISTOLOJI ?
Ülkemizde histoloji terimi embriyoloji ile
birlikte, Histoloji ve Embriyoloji adı
altında kullanılmaktadır.
HISTOLOJI?
 Histoloji,
histos (doku) ve logia (bilim)
kelimelerin birleşmesiyle türemiştir.
Dilimizdeki karşılığı Doku Bilimidir.
 Latin alfabesine geçilmeden önce İlm-i
Ensaç (dokular) veya Fenn-i Ensaç
olarak isimlendiril miştir.
EMBRIYOLOJI?

Embriyoloji, embrio (cenin) ve logia
kelimelerinden oluşmuştur. Türkçemizdeki
karşılığı ise, Cenin (dölet) Bilimi’dir.
Embriyoloji terimi, eğitimin ilk yıllarında
Mebhas-ül Cenin adı ile belirtilmiştir.
HISTOLOJI ?
 Histoloji
bilimine, mikroskopik anatomi
de denmektedir.
 Histoloji
biliminde,
bir
mikroskop
yardımıyla biyolojik materyal ve yapılar
incelenir. İncelenecek yapı,
 Hücre (sitoloji)
 Doku (histoloji)
 Organ (organoloji)
İŞLEV…
Normal olmayan yapıların incelenebilmesi---patoloji
 Bu yüzden, histoloji sadece yapıyı tanımlamakla
kalmaz, aynı zamanda biyokimya
moleküler biyoloji
fizyoloji arasında bağlantılar kurar ve hastalık ile
ilgili patogenezde önemli rol oynar.

HISTOLOJIK İNCELEME NASIL YAPILIR ?
Ana gereç  Mikroskop
 Materyaller, mikroskopta incelenmeden önce,
aşağıda belirtildiği şekilde elde edilir:
 İğne Biyopsisi: Beyin, göz, tiroid, lenf düğümü,
meme, akciğer ve plevra, böbrek, kemik ve kemik
iliği, testis ve iskelet kası
 Endoskopik Biyopsi: Solunum yolu, mide ve
barsak yolu, üriner sistem yolu
 Transvasküler Biyopsi: Kalp ve karaciğer
 Doğrudan Çıkarım Biyopsisi: Deri, ağız,
larinks ve uterus serviksi
 Kürete Biyopsisi: Uterus endometriyumu

HISTOLOJIK İNCELEME NASIL YAPILIR ?

Alınan biyolojik materyaller, belli aşamalardan geçirilir.
Bunları, şu şekilde sıralayabiliriz:
(1) Tespit (Fiksasyon)
(2) Yıkama
(3) Suyunu giderme (Dehidrasyon)
(4) Parlatma veya Şeffaflaştırma
(5) Emdirme
(6) Gömme veya blokaj (Bloklama)
(7) Kesme
(8) Boyama
(9) Kapatma
TESPİT İŞLEMİ
Sabitleme (Fiksasyon)
 Hücre veya dokuların, alındığı gibi saklanması
 Eğer bu sağlanmazsa  Bozunma
 En önemli unsur  Dokudaki proteinlerin
çökmesi

TESPIT
TESPIT
TESPIT

Sabitleyiciler:
Fiziki: Isı, kurutma ve dondurma
Kimyasal:
formaldehit
ozmik asit (ozmiyum tetraoksit)
pikrik asit
asetik asit
alkol
civaklorür
YIKAMA
Su veya değişik yoğunluklarda alkol kullanılır.
 Formol, ozmiyum tetraoksit ve krom tuzu içeren
tespitlerden sonra, yıkama aşamasında su
kullanılır.
 Pikrik asitle gerçekleştirilen tespitler den sonra,
% 70 – 80’lik alkol ile yıkama yapılabilir.

SUYU GIDERME (DEHIDRASYON)
Parafine gömülecek olan dokuların, yıkamadan
sonra içerisinde hiç su kalmaması gerekir.
 Bu
amaçla, en yaygın olarak etil alkol
kullanılır. Etanol, dokulardaki suyu çeker.
 Dokular,
sırayla artan derecelerde alkol
serisinden geçirilir.

ŞEFFAFLAŞTIRMA (PARLATMA)
Şeffaflaştırmanın temel amacı, dokuya nüfuz
etmiş olan alkolün yerine, ışığı kırma endeksi
daha yüksek olan bir sıvı ayıracın konmasını
sağlamaktır.
 Ksilol, bu amaçla en yaygın olarak kullanılan ve
nisbeten daha ucuz olan bir maddedir.

EMDIRME
Parlamış ve şeffaf duruma gelmiş doku
parçalarına parafin, plastik madde veya selloidin
emdirilir.
 Böylece, bir sonraki gömme aşaması öncesinde,
blokaj maddesinin dokulara iyice nüfuz etmesi
sağlanır.

GÖMME (BLOKLAMA)
Emdirme maddesi dokuların içine iyice nüfuz
ettikten sonra, bu dokular yine aynı maddenin
içine gömülürler.
 Bu
amaçla, özel kalıpların içine emdirme
maddesi doldurulur.
 Sıvı durumdaki bu maddenin içine, kesit yüzleri
üzerine oturtulmak şartıyla doku parçaları
yerleştirilir.

KESME
 Mikrotom
adı verilen özel bir aletle kesilir
 Bunların
günlük pratikte en çok
kullanılanları ise, kızaklı veya rotatif
(dönerli) mikrotom tipleridir. Bu aletlerde
kullanılan çelik bıçaklar (mikrotom
bıçakları) da, özel şekilde üretilmiştir.
 Ayrıca,
çok pahalı olan elmas uçlu
bıçaklar
da
kullanılmaktadır.
Mikrotomlarda, (tiplerine göre) 1 – 10
mikron kalınlığında kesitler alınır.
BOYAMA?
 Dokuların
genellikle çoğu boyasız
 Aynı
zamanda, bu yolla kimyasal
maddeler de belirlenebilir.
 Boyamalar, amaca uygun olarak yapılır.
Rutin boyma çekirdek-- hematoksilenle
sitoplazma------- eozinle
BOYAMA?
 Histolojik
kesitlerde kullanılan boyalar,
suda veya alkolde çözünen ve anyon ve
katyonlarına ayrılabilen tuzlardır.
 Eğer boya taşıyıcı organik grup katyonda
ise buna katyonik veya bazik boya,
anyonda ise buna da anyonik veya
asidik boya denir.
BOYAMA?
Bazik boyalarla boyanan hücre elemanlarına------- bazofilik
 Asit boyalarla boyananlara-----asidofilik denir.

BOYAMA?
Bazik boyalar dokulardaki negatif yüklü ve
asidik reaksiyonlu kısımlar tarafından, asidik
boyalar ise pozitif yüklü bazik kısımlar
tarafından tutulur.
 Genelde, bazik boyalar mavi-mor ve asidik
boyalar ise pembe-kırmızı renk verirler.

BOYAMA


1- Asidik Boyalar: Eozin, pikrik asit, asit
fuksin, orange G, eritrosin, Kongo kırmızısı ve
light green
2- Bazik Boyalar: Thionin, hematoksilen,
metilen mavisi, toluidin mavisi, bazik fuksin,
jansiyon viyole ve safranin
BOYAMA - PAS
 glukojen
 müköz
salgı
 glikoproteinlerde bulunan 1,2-glikol veya
1,2-aminoalkol gruplarının
 Aldehit gruplarının gösterilmesinde
PAS

Önce, periyodik asit ile dokular okside edilir ve
aldehit grupları açığa çıkarılır. Bu aldehit
grupları, daha sonra sodyum metabisülfit ile
renksizleştirilen bazik fuksin (ağartılmış
fuksin) ile yapılan Schiff ayıracı ile reaksiyona
girer. Böylece, söz konusu aldehit grupları renkli
fuksine dönüşür. Bu kısım, koyu pembe-mor
(leylak renginde) görülür.
BOYAMA - PAS
Polisakkaritler: Glikojen, nişasta ve selüloz
 Nötral mukopolisakkaritler: Mide müsini, bazal
membran salgıları, hipofizin gonadotrop hormon
salgılayan hücreleri, tiroid bezinde mevcut olan
tiroglobulin gibi glikoproteinler.
 Glikolipitler: Pek çok hücre zarının öğesidirler ve
sinir hücrelerinin plazma zarının önemli bileşen
kısmını oluştururlar.
 Doymamış lipit ve fosfolipitler
 Bazal membran
 Glikokaliks
 Goblet hücrelerince üretilen müköz salgı
 Kollajenler

BOYAMA - FEULGEN
 Çekirdek
kullanılır.
DNA’sını
göstermek
için
FEULGEN
Doku HCl ile okside olduğu zaman, pürin
şekerden ayrılır ve aldehit grupları açığa çıkar.
 Açığa çıkan bu gruplar, yine Schiff ayıracı ile
boyanır ve DNA kırmızı renk alır. DNA ve RNA,
birbirlerinden metil green (yeşili) – pironin
boyası kullanılması yoluyla ayırt edilebilir. RNA
pironin ile kırmızı, DNA ise metil yeşiliyle
mavimsi - yeşil renkte boyanır.

BOYAMA - LIPIT
 Doku
dondurulur
ve
dondurma
mikrotomunda kesitler alınır. Eğer yağ
dokusu ozmiyum tetraoksitle tespit
edilirse, siyah renkli ozmiyum yağ
dokusuna çöker ve oksidasyon reaksiyonu
meydana gelir. Sonuçta, osmiyum dioksit
açığa çıkar ve dokulara siyah renk verir.
 Sudan Black ve ozmiyum tetraoksitle ---------- siyaha boyanır.
LIPIT

Lipitler Sudan III, Sudan IV, şarlak ve Oil Red 0
ile ----------------kırmızı
BOYAMA - METAKROMAZI
Boyaların çoğu ortokromatiktir. Yani, bütün
doku boyanın rengini alır.
 Yalnız,
bazı boyalar dokuları veya doku
elemanlarını boyanın renginden daha farklı bir
renge boyarlar. Bu olaya metakromazi, bu
boyalara da metakromatik boyalar denir.
toluidin mavisi
thionin
metilen mavisi
azure A gibi ------------bazik ve anilin boyalardır

FROZEN
MIKROSKOP - ÖZELLIKLER

Büyütme: Objektif ve oküler ile sağlanır. Objektif
mercek, ilk büyütmeyi sağlar. Oküler mercek ise,
ilk büyütmeyi tekrar büyütecek şekilde cihaza
yerleştirilmiştir. Objektif ile oküler mercek
büyütmelerinin çarpımı toplam büyütmeyi verir.
Oküler mercek yaygın olarak 10’luk büyütme
yapar. Işık mikroskobu en fazla 2000 büyütme
gücüne sahiptir.
MIKROSKOP - ÖZELLIKLER

Az büyüten objektiflerle çok büyüten oküler, çok
büyüten objektiflerle az büyütme sağlayan oküler
kullanılmalıdır. Genellikle bu durumun tersi
uygulanır. Böyle bir uygulamada, objektifin
çözünürlük gücünü artırmış olamayız. Sadece,
objektifin gösterebildiği ayrıntıları lüzumundan
fazla büyütmüş oluruz. Bu duruma, boş
büyütme denir.
MIKROSKOP - ÖZELLIKLER

Rezolüsyon (Çözünürlük) Gücü: Birbirine bitişik
iki noktayı, ayrı iki nokta halinde gösterebilme
gücüdür. Bu değer, ışık mikroskobunda yaklaşık
olarak
0.2
mikrondur.
Dolayısıyla,
ışık
mikroskobun da hücrelerin ince ayrıntıları ortaya
çıkarılamaz.
Bunun
için,
elektron
mikroskobunda tungsten filamanınca üretilen ve
gözle görülmeyen elektronlar kullanılır.
MIKROSKOP - ÖZELLIKLER
Sayısal Değer: Lens açılımının genişliği ile
ilgilidir. Sayısal değer büyüdükçe, çözünürlük
gücü artar.
 Kırılma Endeksi: Işığın değişik ortamlardan
geçerken hızında meydana gelen değişiklik
oranıdır.
Çözünürlük,
yüksek
büyütme
oranlarında ışığın kırılma endeksine bağlı olarak
düşer. Bu durumda, camla aynı kırma endeksine
sahip olan immersiyon yağı gibi bir madde
kullanılır ve böylece, ışığın aynı kırma endeksine
sahip ortamda yol alması sağlanır.
 Lensle İlgili Artefaktlar: Lense ait değişik
nitelikte istenmeyen oluşumlar gözlenebilir.
