Chapter Eight

Tabakalaşma ve Sınıf
Lütfi Sunar
Sosyolojiye Giriş / 11. Ders
Sosyal Tabakalaşma Nedir?
• Bireyler veya gruplar toplumda sosyo-ekonomik
etkenlere bağlı olarak eşit olmayan konumlara sahipse
bu sosyal tabakalaşma olarak adlandırılır.
• Sosyal tabakalaşmanın üç önemli parçası sınıf,
statü ve güçtür
Sosyal Tabakalaşma Nedir?
•
Tarih boyunca ortaya çıkan üç temel tabakalaşma tipi
mevcuttur:
• Kölelik
• Kast
• Sınıf
•
Kölelik ve kast hukuki ve dini bakımdan oluşturulmuş
eşitsizliklere dayanırken
•
Sınıf “resmi” olarak tanınan ve uygulanan bir sistem değil,
iktisadi etkenlerce şekillendirilen bir tabakalaşmadır.
Sosyal Tabakalaşma Tipleri: Kölelik
• Tabakalaşmanın en uç biçimidir.
• Bazı insanlar diğerlerinin mülkiyetindedir.
• Doğu’da ve Batı’da kölelik farklıdır.
• Köle emeği istikrarlı ve verimli değildir; modern
sanayi toplumuna uygun değildir.
Sosyal Tabakalaşma Tipleri: Kast
•
İnsanların kendi seçimlerine değil, doğumlarında içinde
yer aldıkları guruba göre tabakalandırılmasıdır.
Irk, ailenin dini, ailenin kastı gibi kişinin kendisine bağlı
olmayan kişisel özelliklere göre aldıkları sosyal statüdür.
Kastın «saflığı» gelenek ve hukuk tarafından önerilen
•
•
evlilik kurallarıyla sürdürülür.
Hindistan’daki kast sistemi bilinir.
Güney Afrika’daki apartheid sistemi
•
•
Hindistan’da Kast Sisteminin Oluşumu
•
Kast terimi, Portekizce ve İspanyolcada casta ırk, soy; Latincede ise castus saf soy
anlamına gelmektedir.
•
Kast, Hindistan’la ilişkili olarak düşünülmektedir. Hindistan’da uygulanan bir sistemdir.
•
Kast’ın, MÖ 2500–1500 yıllarında Hindistan topraklarını işgal eden Aryanlardan kalan
bir sosyal ayrım sistemi olduğu düşünülmektedir.
•
Aryanlar, Hindu medeniyetini oluştururken Hindular arasında yerleşik olan kölelik
sisteminin devamını sağlamak için bu sosyal hiyerarşi sistemini kurdular. Böylece
beyaz tenli, uzun boylu ve kalkık burunlu olan kendi topluluklarını yerli siyah halktan
(Munda, Dasyu ve Dravidler) ayırıp, Hindistan'da asırlardır devam eden ırkçı düzenin
temelini attılar.
Hindistan’da Kast Sisteminin Oluşumu
•
•
Kast sisteminde üst tabaka, alt tabaka şu şekilde oluşur:
•
•
Belli başlı dört ana tabaka (Varna) vardır.
Bu tabakalar da kendi aralarında alt tabakalara (Jatiler) ayrılır.
•
Brahmanlar (Entelektüel bir tabakadır. Kutsal yazıları (Veda) yorumlayan
kişilerdir. Bilginler ve rahipler bu tabakada yer alır.)
Kshatriyalar (Askerler, prensler ve üst düzey memurların oluşturduğu bir
tabakadır.)
Vaişyalar (Tüccarlar, toprak sahipleri ve çiftçiler)
Şudralar (İşçiler ve köleler)
Bunların dışında bir de kast sistemine dâhil edilmeyen Paryalar
(dokunulmazlar) vardır.
Varna Sanskritçe bir kelimedir. “Sınıf, statü, renk”
anlamlarına gelmektedir. Bu sistemde bir kişi ne kadar
açık renkliyse o kadar üst tabakada yer alır. Ten rengi
aynı zamanda göçmenlerin hangi ırktan olduklarını da
göstermektedir. Dört çeşit Varna vardır:
•
•
•
•
Sosyal Tabakalaşma Tipleri: Sınıf
– Sınıf sistemleri kölelik ve kasttan dört biçimde
ayrılır:
• Sınıf sistemleri hareketli sınırlara sahiptir—Sınıflar
birbirinden kesin sınırlarla ayrılmazlar.
• Sınıf konumları bazı kısımlarıyla elde edilmiştir— bu
sistemde sosyal hareketliliğe daha çok rastlanır
• Sınıf ekonomi temellidir
• Sınıf sistemleri büyük ölçekli ve gayrişahsidir.
Zümreler ve Sınıflar
– Modernite öncesindeki Avrupa’da toplumsal tabakalaşma zümreler
etrafında gerçekleşir:
• Din adamları
• Aristokrasi
• Köylüler
• Burjuvalar
– Modern dönemle birlikte sınıflaşma ortaya çıkmıştır:
• Burjuvazi
• Proleterya
Burjuvazi
•
Burjuvazi (Fransızca: bourgeoisie), kent soyluluk, sosyal ve politik fikirleri,
başlıca mülkiyet değerleri ve servetin kişisel yansıyışı ile şekillenen insan
grubu.
•
Bu fransız terim, Yunanca pyrgos kelimesinden türeyen İtalyanca borghesia
(borgo = köy kökünden) kelimesinden ortaya çıkmıştır. Borghese kasabada ya
da kazada ikamet eden özgür bir adamdı.
•
Fransızca burgeis kelimesi İngilizceye burgess olarak geçmiştir. Ortaçağda
İngilizce burgeis, burges ve borges, Flemenkçe burgerij ve Almanca Bürger
kelimeleri bir şehrin ya da köyün sakini anlamına gelir.
•
Fransız feodal (derebeyliği) düzeninde bourgeois toplumun ikamet süresi ve
gelir kaynağı ile belirlenen resmi bir sınıfı
•
Kelime ortaçağın sonlarında tüccar ve tacirler için kullanılmaya başlanmış ve
19. yüzyıla kadar orta sınıf (soylular ve köylüler arasındaki kişiler) anlamında
kullanılmıştır.
•
19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren soyluların güç ve serveti azaldıkça,
burjuvazi yeni yöneten sınıf olarak ortaya çıkmıştır. Burjuvazi bir sınıfı, Burjuva
ise bu sınıfa mensup kişileri ifade eder.
•
Bu terim bazen soylu kesimin altında olan, güçleri paradan gelen insanları
tanımlamak için alçaltıcı bir şekilde kullanılır. Marksist yzında da asalaklık
anlamında kullanılmaktadır.
Proletarya
•
Proletarya Latince proles (döl) kelimesinden gelir ve alt sosyal sınıfı
tanımlamak için kullanılan terimdir. Bu sınıfa mensup kişilere proleter denir.
•
İlk olarak oğullarından başka malı olmayan insanları tanımlamak için
kullanılan aşağılayıcı bir kelime iken, Karl Marx`tan sonra işçi sınıfını
tanımlamak için kullanılan sosyolojik bir terim halini almıştır.
•
Marksist teoride proletarya üretim araçlarına sahip olmayan sınıfın adıdır.
Proleter ücretli işçidir. Proletarya, Feodalizmin çözülmesiyle mülksüzleşen
insanların, emek gücünü belli bir ücret karşılığında satmaktan başka yaşam
seçeneği kalmamasıyla ortaya çıkan, üretimdeki konumları itibariyle belirli bir
grup oluşturan kesimin sınıfsal olarak tanımlanmasıdır.
•
Proletaryanın bir alt bölümü de lümpenproletarya olarak tanımlanır. Aşırı derecede fakir ve işsiz
ve evsizler ya da fahişelik yapanlar bu kategoriye dahildir.
•
Başka bir tanım işçileri yaptığı işin niteliğine göre alt gruplara ayırır: beyaz
yakalı/mavi yakalı veya yüksek nitelikli işçi, vasıfsız işçi.
•
Kapitalizmin, bürokrasi ve teknolojinin artan etkisiyle birlikte bir kişiyi işçi
sınıfına hangi kriterlerin üye yaptığı günümüzde de tartışılmaktadır.
Sınıf ve Eşitsizlik
– Sınıflar maddi kaynakların denetimi ve eğitim ve
meslek fırsatlarına erişim üzerine temellenir.
• Refahtaki ırka bağlı dengesizliklerin nedenleri
nelerdir?
 Tarih: Bazı gruplar geçmişteki konumları sebebiyle
sahip olduklarını miras yoluyla çocuklarına aktarırlar.
Böylece onların evlatları başlangıçta daha fazla imkana
sahiptir.
 Ayrımcılık: Bazı gruplar aynı niteliklere sahip olsalarda
kamu imkanlarına ulaşmada eşit muamele görmezler
Sınıf ve Yaşam Biçimi
• Bazı sosyologlar sınıfın bir yaşam biçimini de beraberinde
getirdiğini tartışırlar.
• Tüketim alışkanlıkları ve gündelik yaşamın organizasyonu sınıfın
içselleştirilebilmesinde önemlidir.
– Bazı davranışlar sınıflara özgüdür. Gidilen restoranın düzeyi davranış biçimini etkiler. Ya da
giyilen elbise yürüyüşü değiştirir.
– Nesnelere atfedilen anlamlar.
Yeni Sınıflar
– İşçi sınıfının değişen konumu
– Yeni kent yoksulluğu
– Evsizler
– Sınıf altı gruplar