bütçe sürecinde türkiye büyük millet meclisinin rolü

POLİTİKA OLUŞTURMA,
PLANLAMA VE BÜTÇE
İLİŞKİSİ: BÜTÇENİN
PARLAMENTO SÜRECİ
Mustafa BİÇER
E-mail: [email protected]
Politika Oluşturma Süreci: Parlamentonun
Rolü ve Maliye Politikası
Kamu Politikalarının Planlama, Programlama ve
Bütçeleme İlişkisi:
Kamu politikalarına kaynak tahsis süreci planlama, programlama
ve bütçeleme aşamalarından oluşur.
Kaynak dağılımı, vatandaşlar, siyasetçiler, bürokratlar ve diğer
aktörlerin karşılıklı etkileşim içinde oldukları bütçe sistemi içinde
yapılır.
Bütçe, kamu politikalarını karara dönüştürecek siyasal erki elinde
bulunduran seçilmişler ile bunlara yönetme erkini kullanma yetkisi
veren vatandaş arasındaki asil–vekil olarak tanımlanan ilişkileri
somutlaştıran bir mekanizmanıdır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi
2
İktisat Politikası ve Maliye Politikası: Temel
Farklılık
 İktisat politikasında esas olarak kararlar piyasa tarafından
belirlenirken,
 Maliye politikasında belirleyici olan siyasi karar alma
süreci
- Kim kamu harcamalarını finanse edecek?
- Kamu harcamaları hangi toplumsal ihtiyaçları öncelikle karşılayacak. Kamu
harcamaları nerelere gidecek? Kim bundan fayda görecek?
 Kollektif açmaz (collective dilemma) ve kamu müdahalesi
sorunu
 Birey için rasyonel olan tercihlerin toplumsal olarak
optimal olmayan sonuçlar yaratması ve sonuçta kamusal
hizmetin eksik üretilmesi
- Maliye politikası, bütçe süreci ve bir dizi asil vekil ilişkisi
- Bütçe hakkı…
Türkiye Büyük Millet Meclisi
3
Türkiye’de Planlama ve Bütçeleme
Makro Planlama Düzeyini Etkileyen Politika Metinleri
İç
Dış
 Siyasal Parti Programları ve Seçim
Beyannameleri
 Hükümet Programları ve Hükümetlerin
Politika Önceliklerini Gösteren Belgeler
(Acil Eylem Planı gibi)

 Ekonomik İstikrar Programları (IMF)
 Avrupa Birliği Müktesebatına Uyum
 Uluslararası Taahhütler (DTÖ, WB gibi)
 Kalkınma Planları (7 Yıllık)
 Bölgesel Planlar (Orta ve uzun vadeli)
Makro Planlama Düzeyi
 Sektör Planları (Orta ve uzun vadeli)
 Orta Vadeli Program (OVP) ( 3 Yıllık)
 Orta Vadeli Mali Plan (OVMP) (3 Yıllık)
Makro Mali Politika
Belgeleri
Kurumsal Düzeyde Stratejik Planlar (Beş Yıllık)
Performans Programları (Yıllık, 3 yıllık perspektifte)
Kurumsal Düzey
Bütçe (Üç Yıllık)
Türkiye Büyük Millet Meclisi
4
Kamusal karar alma süreci: Politika Oluşturma,
Planlama ve Bütçeleme
Siyasi sorumluğun etkin bir şekilde yerine getirilmesi:
- Toplumsal tercihlere ve ihtiyaca göre politika oluşturulması; toplumsal
talebin alınması ve parlamentonun etkinliği
- Oluşturulan politikaların öncelikler ve kısıtlar çerçevesinde planlara
(programlara) yansıtılması; plan ve programların üzerinde
parlamentonun denetimi
- Planlanan hizmet programlarının bütçeler ile yaşama geçirilmesi;
parlamentonun kaynak tahsisi
- Stratejik önceliklere göre dağıtılan kaynakların etkin kullanımının
parlamento tarafından izlemesi
Temel sorun bu aşamalar arasında ki ilişkinin ne düzeyde kurulabildiği (!)
Türkiye Büyük Millet Meclisi
5
Asil Vekil İlişkisi (Principal/Agent)
Temsili Demokrasilerde Asil-Vekil İlişkisi
Vatandaşlar
(Seçmenler)
Asil
Yetki Devri
Vekil/Asil
Hesap Verme
Siyasi
Sorumluluk
Hesap Verme
Yönetsel
Sorumluluk
Politikacılar
Po
(Yasama)
Yetki Devri
Vekil
Türkiye Büyük Millet Meclisi
6
Türkiye’de Kanun Yapma Süreci
1) Kanun Yapma Sürecinin Başlatılması
Parlamento Üyeleri
Hükümet
(Teklif)
(Tasarı)
2) Kanunlaşma Aşaması
Danışma Kurulları (YPK,
PKK, ESK, MGK)
a) Kanun Tasarısı
Hazırlama süreci
Başbakanlık Kanunlar ve
Kararlar Genel Müdürlüğü
Bakanlıklar
Kanun Tasarısı/Teklifi
İlgili Bakanlık ve
Kurumlar (MB,
AB, DPT, HM,
DPB, ABGS)
Sosyal Taraflar, Meslek
Kuruluşları, Sendikalar,
Üniversiteler
b) Kanunlaşma
TBMM
Komisyonlar
Genel Kurul
3) Onaylanma ve Yürürlüğe Girme
Cumhurbaşkanı
Yürürlüğe Girme
(Resmi Gazete)
Türkiye Büyük Millet Meclisi
7
Türkiye’de Bütçe Sürecinin Yasal Çerçevesi
 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası
 Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu (Kanun No:
5018)
 Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin
Düzenlenmesi Hakkında Kanun (Kanun No: 4749)
 Sayıştay Kanunu
 Yıllık Bütçe Kanunları ve Diğer Mali Düzenlemeler
Türkiye Büyük Millet Meclisi
8
Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Sistemi-I
Kamu Hizmetleri;
1. Merkezi Yönetim Bütçesi



Genel Bütçe
Özel Bütçe
Düzenleyici ve Denetleyici Kurum Bütçesi
2. Sosyal Güvenlik Kuruluşlarının Bütçeleri
3. Mahalli İdare Bütçeleri
aracılığıyla yürütülür.
Türkiye Büyük Millet Meclisi
9
Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Sistemi-II
Bütçe Süreci
 Bütçenin Hazırlanmasında;
Maliye Bakanlığı

Kalkınma Bakanlığı

Hazine Müsteşarlığı

İlgili Diğer Kamu Kuruluşları
 Bütçenin Kabulünde;

Parlamento

Cumhurbaşkanlığı
 Bütçenin Uygulanmasında ve Muhasebeleştirilmesinde;

Maliye Bakanlığı

İlgili Kurum ve Kuruluşlar
 Bütçenin Denetlenmesinde;

İç denetimde kurum iç denetçileri

Dış denetimde Sayıştay (TBMM adına)

rol oynar.
Türkiye Büyük Millet Meclisi
10
 Merkezi Kontrol Kurumları

Bütçe politikalarını tasarlayan kurumlar-Kaynak
tahsisi kararlarının alımında “beyin-kalp “ rolü
oynarlar




Maliye Bakanlığı
Kalkınma Bakanlığı
Hazine
YÜKSEK PLANLAMA KURULU YPK
 Teknik Kararların siyasi önceliklerle bağdaştırılması
 Filtre edici pozisyon
Bütçenin hazırlanması görev ve
sorumluluklar
Gider Bütçesi (Ödenekleştirme-yasal)
- Harcamacı kuruluşlar
Cari Bütçe – Maliye Bakanlığı için
Yatırım bütçesi Kalkınma Bakanlığı için
Bitmeyen kavga
Gelir Bütçesi (Tahmin)
- Maliye Bakanlığı, Genel Bütçe (5018/17, 36)
Önceki Yıl usulu
Ortalama artış usulü
Doğrudan takdir vs vs
Diğer; Özel Bütçe, Düzenleyici ve Denetleyici
Kurumlar(5018/17)
Bütçenin finansmanı (finansman bütçe dışı bir
olaydır)
- Hazine
Türkiye Büyük Millet Meclisi
12
Bütçesel Kuruluşlar-Kamu İdareleri
1050 dışındaki oluşumlar ( 5018 sayılı
Kanun Öncesi)
- Döner Sermayeli Kuruluşlar
- Fonlar
-Özerk Bütçeli Kurumlar (TÜBİTAK ,TODAİE vb)
BÜTÇE GENELLİĞİ VE BİRLİĞİ İLKESİNDEN
SAPMALAR
Türkiye Büyük Millet Meclisi
13
Bütçesel Kuruluşlar
5018 Sistemi (I,II,III sayılı cetveller) (197
adet kurum)
- Genel Bütçe (47 adet) – 1050 ile aynı felsefe +
bazı katma bütçeler artık genel bütçe (TCK,DSİ)
- Özel Bütçe- gelir tahsisi, özel kanuni yetkiler,
- Üniversiteler (103)
- Diğer(Adli Tıp,GAP,TODAIE,TÜBA,Opera bale, MPM, KOSGEB,ve toplam 39 adet)
-Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar (8 adet)
Türkiye Büyük Millet Meclisi
14
TABLO 6
2012 YILI MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE DENGESİ
KOMİSYONDA
TASARI
DÜŞÜLEN
EKLENEN
KOMİSYONCA KABUL
EDİLEN
NET EKLENEN
I. GİDERLER
AB-
Genel Bütçe İdarelerinin Ödenekleri
Özel Bütçeli İdarelerin Ödenekleri
C-
Düzenleyici ve Denetleyici Kurumların Ödenekleri
DEF-
Özel Bütçelere Hazine Yardımı
Gelirden Ayrılan Paylar
Merkezi Yönetim Bütçesi ( A+B+C-D-E)
344.605.609.921
31.033.119.000
16.966.015.000
7.981.416.000
17.058.766.000
69.665.000
-92.751.000
7.911.751.000
344.512.858.921
38.944.870.000
2.027.897.000
0
0
0
2.027.897.000
25.609.311.650
1.158.996.400
350.898.317.871
7.827.165.000
0
17.120.266.000
58.165.000
0
17.070.266.000
7.769.000.000
0
50.000.000
33.378.311.650
1.158.996.400
350.948.317.871
323.027.675.000
0
142.751.000
-142.751.000 *
300.995.224.000
9.416.305.000
1.211.246.000
23.838.870.000
11.465.462.000
269.395.000
24.168.827.000
0
0
0
0
0
0
114.951.000
27.863.000
0
0
63.000
0
-114.951.000
-27.863.000
0
0
0
-63.000 *
31.626.153.000
7.969.916.000
0
7.969.916.000
39.596.069.000
31.557.553.000
7.969.916.000
5.948.241.350
1.402.844.350
4.545.397.000
25.609.311.650
68.600.000
142.751.000
0
142.751.000
7.827.165.000
0
0
0
0
0
58.165.000
0
7.969.916.000
142.751.000
0
142.751.000
7.769.000.000
0
39.527.469.000
6.090.992.350
1.402.844.350
4.688.148.000
33.378.311.650
68.600.000
868.900.600
0
0
0
868.900.600
Gelirden Ayrılan Pay Hariç DDK Gelirleri (c-d)(3)
868.900.600
0
0
0
868.900.600
DDK Öz gelirleri (c)
Gelirden Ayrılan Pay (d)
Net Finansman (T )**
2.027.897.000
1.158.996.400
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2.027.897.000
1.158.996.400
0
142.751.000
142.751.000
0
II. GELİRLER
G-
Genel Bütçe İdarelerinin Gelirleri
Vergi Gelirleri
Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri
Alınan Bağış ve Yardımlar İle Özel Gelirler
Diğer Gelirler
Sermaye Gelirleri
Alacaklardan Tahsilat
Red ve İadeler(-)
H-
I-
Özel Bütçeli İdareler Gelir ve Net Finansman
Toplamı (X+Y)
Özel Bütçeli İdarelerin Gelirleri (1+2) (X)
Özel Bütçeli İdarelerin Öz Gelirleri (a+b) (1)
Yükseköğretim Kurumları (a)
Diğer Özel Kurumlar(b)
Hazine Yardımı (-)(2)
Net Finansman (Y)**
Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar Gelir ve
Net Finansman Toplamı (c+T)
MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GELİRLERİ (NET)
III. (G+1+3)
329.844.816.950
322.884.924.000
0
300.995.224.000
9.301.354.000
1.183.383.000
23.838.870.000
11.465.462.000
24.168.764.000
329.844.816.950
IV. DENGE
JKLM* Red ve
Faiz Giderleri
Faiz Dışı Bütçe Gideri (F-J)
Faiz Dışı Fazlası (III-K)
Bütçe Dengesi (F-III)
iadeler kaleminde yapılan düşüş miktarı kadar genel bütçe gelirleri artmıştır.
50.250.000.000
300.648.317.871
29.196.499.079
-21.053.500.921
0
17.120.266.000
-16.977.515.000
-16.977.515.000
0
17.070.266.000
-16.927.515.000
-16.927.515.000
0
50.000.000
-50.000.000
-50.000.000
50.250.000.000
300.698.317.871
29.146.499.079
-21.103.500.921
Bütçe süreci
I. Aşama: Bütçenin Hazırlanması
Kalkınma Bakanlığı tarafından Kalkınma Planı ile uyumlu olarak
hazırlanan Orta Vadeli Program Bakanlar Kurulunca kabul
edilerek Resmi Gazetede yayımlanır.
Mayıs Sonu
Maliye Bakanlığı tarafından Orta Vadeli Programla uyumlu
15 Haziran
olarak hazırlanan Orta Vadeli Mali Plan Yüksek Planlama Kurulu
tarafından kabul edilerek Resmi Gazetede yayımlanır.
Başbakanlığın Bütçe Çağrısı ve Yatırım Programı Hazırlama
Rehberi Resmi Gazetede yayımlanır.
Haziran
Sonu
Kamu idarelerinin bütçe tasarıları hazırlanır.
Haziran
Sonu –
Ekimin İlk
Haftası
Türkiye Büyük Millet Meclisi
16
Bütçe Süreci
II. Aşama: Bütçenin Kabul Edilmesi
Hükümet Anayasa gereği Bütçe Kanunu Tasarısını mali
yılbaşından (1 Ocak) en az 75 gün önce Parlamentoya
sunar.
17 Ekim
Maliye Bakanı Bütçe Kanunu Tasarısını Plan ve Bütçe
Komisyonunda sunar.
Ekim Sonu
Anayasa gereği Plan ve Bütçe Komisyonu 75 günlük sürenin Kasım Başı –
55 günü içerisinde Bütçe Kanunu Tasarısını görüşür ve
Aralık Başı
gerekli gördüğü değişiklikleri yapar.
75 günün geriye kalan 20 günü içerisinde Bütçe Kanunu
Tasarısı ve değişiklik önergeleri TBMM Genel Kurulunda
görüşülür ve oylanır.
Aralık Ortaları
TBMM tarafından kabul edilen Bütçe Kanunu Resmi
Gazetede yayımlanmak üzere Cumhurbaşkanına sunulur.
31 Aralık
Türkiye Büyük Millet Meclisi
17
Bütçe Süreci
III. Aşama: Bütçenin Uygulanması
 Maliye Bakanlığı;
− Bütçe uygulamasının izlenmesi ve kontrolü
− Muhasebeleştirme ve Raporlama
− Gelirlerin toplanması
 Kalkınma Bakanlığı;
− Kamu sektörü istatistiklerinin hazırlanması
− Yatırımların vize edilmesi
 Hazine Müsteşarlığı;
− Kamu borçlarının idaresi
Görevlerini yürütür.
Türkiye Büyük Millet Meclisi
18
Bütçe Süreci
IV. Aşama: Bütçenin Denetlenmesi

İç denetim harcamacı kuruluşlar tarafından yapılır.
 Anayasa gereği Kesinhesap Kanunu Tasarısı izleyen yılın
Haziran ayı sonuna kadar Bakanlar Kurulunca Parlamentoya
sunulur.
 Sayıştay, Maliye Bakanlığınca hazırlanan kesinhesaplar
hakkında Genel Uygunluk Bildirimini Parlamentoya sunar.
 Sayıştay yine Anayasa gereği Kesinhesap Kanunu Tasarısının
sunulmasından sonra mali yılbaşından en az 75 gün önce Genel
Uygunluk Bildirimini Parlamentoya sunar.
 Bütçenin uygulanması konusunda Bakanlar Kurulunun siyasi
sorumluluğu bulunmaktadır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi
19
Türkiye Büyük Millet Meclisi
 Tek Meclisli bir Parlamentodur.
 550 Milletvekilinden oluşur.
 Seçimler 4 yılda bir yapılır.
 Milletvekilleri 81 ilden seçilir. (85 seçim bölgesi
bulunur. İstanbul, Ankara ve İzmir illeri birden fazla
seçim bölgesinden oluşur).
Türkiye Büyük Millet Meclisi
20
1. Aşama: Plan ve Bütçe Komisyonu
 Anayasa ile oluşumu ve görevleri belirlenen tek
komisyondur.
 Anayasa gereği 40 üyeden oluşur ve en az 25
üye iktidar partisi veya partilerinindir.
 Meclis Komisyonlarının aksine Plan ve Bütçe
Komisyonu üyeleri aynı anda diğer
komisyonlarda görev alamazlar.
Türkiye Büyük Millet Meclisi
21
Plan ve Bütçe Komisyonunun
Görev ve Sorumlulukları-I
 Anayasanın 162. ve 163. maddeleri ile Kamu Mali
Yönetimi ve Kontrol Kanunu uyarınca Bütçe Kanun
Tasarısını görüşmek,
 Anayasanın 164. maddesi ve Kamu Mali Yönetimi ve
Kontrol Kanunu uyarınca Kesin Hesap Kanun Tasarısını
görüşmek,
 Komisyona havale edilen kanun tasarısı ve teklifleri ile
kanun hükmünde kararnameleri ve tezkereleri
görüşmek;


Bütçeye yük getiren tasarı ve teklifler,
Kadro ihdasını veya iptalini öngören tasarı ve teklifler,
Türkiye Büyük Millet Meclisi
22
Plan ve Bütçe Komisyonunun
Görev ve Sorumlulukları-II






Kamu personelinin özlük haklarına ilişkin tasarı ve teklifler,
Sosyal güvenliğe ilişkin tasarı ve teklifler,
İktisadi ve mali nitelikteki uluslararası anlaşmaların
onaylanmasının uygun bulunmasına ilişkin tasarılar,
Özelleştirme uygulamalarına ilişkin tasarı ve teklifler,
Yeni kamu kuruluşlarının kurulması, kamu kuruluşlarının
birleştirilmesine veya kaldırılmasına yönelik tasarı ve
teklifler,
Vergi, harç, katkı payı, fon ve benzeri mali yükümlülükler
getiren tasarı ve teklifler,
Türkiye Büyük Millet Meclisi
23
Plan ve Bütçe Komisyonunun
Görev ve Sorumlulukları-III
 Anayasanın 166. maddesi ile 3067 sayılı Kalkınma
Planlarının Yürürlüğe Konması ve Bütünlüğünün
Korunması Hakkında Kanun uyarınca kalkınma
planları,
 Sayıştay Kanunun uyarınca Sayıştay Başkanının ve
üyelerinin ön seçimini gerçekleştirmek,
 Sayıştay Kanununda TBMM’ye sunulması öngörülen
çeşitli konulara ilişkin Sayıştay raporlarını görüşmek,
 Çeşitli kanunlar uyarınca ilgili kurumlar ile ekonomik ve
mali konularda bilgilenme toplantıları düzenlemek.
Türkiye Büyük Millet Meclisi
24
Plan ve Bütçe Komisyonu Aşaması
 Maliye Bakanı, Bütçe Kanunu Tasarısının Komisyona
sunuşunu yapar.
 Bütçe ile ekonomik ve mali politikalar üzerinde genel
görüşme ve değerlendirme yapılır.
 Anayasa gereği bütçe kanunu tasarısı ile kesinhesap
kanunu tasarıları birlikte görüşülür.
 Her bir harcamacı kuruluşun bütçesi ve kesinhesabı
tartışılır, bunlar üzerinde gerekli görülen değişiklikler
yapılır, her bir bütçenin ve kesinhesabın bölümleri
ayrıca görüşme yapılmaksızın ayrı ayrı oylanır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi
25
2. Aşama: Genel Kurul
 Maliye Bakanı bütçenin Genel Kurula sunuş konuşmasını yapar.
 Bütçe ile ekonomik ve mali politikalar üzerinde genel görüşme
ve değerlendirme yapılır.
 Her bir harcamacı kuruluşun bütçesi ve kesinhesabı tartışılır,
varsa önergeler görüşülür; bütçelerin ve kesinhesapların
bölümleri ve önergeler, üzerinde ayrıca görüşme yapılmaksızın
ayrı ayrı oylanır.
 Bütçe ve Kesinhesap Kanunu Tasarılarının maddelerinin
görüşülmesine geçilir. Maddeler ve varsa önergeler ayrı ayrı
görüşülerek oylanır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi
26
Değişiklik Önergeleri
 Plan ve Bütçe Komisyonu aşamasında verilebilecek
önerge sayısı konusunda sınırlama yoktur. (Ancak,
yalnızca Komisyon üyeleri önerge verebilir.)
 Önergelere katılıp katılmadığı hükümet temsilcisine
sorulur; ancak hükümet temsilcisinin görüşü bağlayıcı
değildir.
 Genel Kurul aşamasında; Anayasa gereği gelir
azaltıcı, gider artırıcı önerge verilemez. (Genel
Kurulda diğer kanun tasarılarında olduğu gibi her bir
madde üzerinde en fazla toplam yedi önerge
verilebilir.)
Türkiye Büyük Millet Meclisi
27
Değişiklik Önergelerinin Bütçe Dengesine
ve Ödenek Dağılımına Etkisi
 Ödeneklerin önergeler yoluyla artırılması;


40 üyeden oluşan Plan ve Bütçe Komisyonunda iktidar
partisi ya da partilerine en az 25 üyelik düşmesi,
Sıkı parti disiplini
nedenleriyle sınırlı kalmaktadır.
 2001-2007 döneminde bütçe önergeler yoluyla
ortalama yüzde 0,2 oranında artırılmıştır. Bu
durumun 2001 yılından itibaren sıkı maliye
politikalarının izlenmesinden kaynaklandığı
söylenebilir.
Türkiye Büyük Millet Meclisi
28
Bütçe Kanununun Özellikleri-I
Anayasa gereği;
 Bütçe Kanununda yer alan ödenekler harcanabilecek miktarın
sınırını gösterir. Ödeneklerin yetersiz kalması halinde ek bütçe
kanunları ile ilave ödenek verilir.
 Bütçe Kanununa ödenek sınırının Bakanlar Kurulu (yürütme
organı) kararı ile artırılabileceğine dair hüküm konulamaz.
 Bakanlar Kurulu Kanun Hükmünde Kararnamelerle bütçede
değişiklik yapamaz, Bakanlar Kuruluna bu konuda yetki
verilemez.
Türkiye Büyük Millet Meclisi
29
Bütçe Kanununun Özellikleri-II
 Anayasa gereği, Bütçe Kanununa bütçeyle ilgisi
olmayan hükümler konulamaz.
 Yürütme organı (Cumhurbaşkanı) belli bir bakanlığın
bütçesini ya da bütçe kanununun tamamını tekrar
görüşülmesi için Parlamentoya geri gönderemez.
 Bütçe Kanunu herhangi bir nedenden dolayı mali
yılbaşından önce yürürlüğe konulamazsa, harcamalar
çıkarılacak bir geçici bütçe kanunu ile yapılır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi
30
Parlamentoya Sunulan Rapor ve Dokümanlar-I
 2003 yılında kabul edilen Kamu Mali Yönetimi ve
Kontrol Kanunu bütçeyle ilgili olarak Parlamentoya
sunulan dokümanların sayısını artırmış ve bütçenin
kapsamını genişletmiştir.
 Bütçe Kanunu; maddeler, ekli tablolar, ödenek ve gelir
cetvellerinden oluşan oldukça hacimli bir kanundur.
Örneğin, 2007 yılı Bütçe Kanunu 1.920 sayfadan
oluşmaktadır.
 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu
kapsamında Parlamentoya sunulan başlıca doküman ve
raporlar şunlardır:
Türkiye Büyük Millet Meclisi
31
Parlamentoya Sunulan Rapor ve Dokümanlar-II
 Bakanlar Kurulu Tarafından Bütçe Kanun Tasarısı ile
birlikte sunulan rapor ve dokümanlar;









Bütçe Kanun tasarısı
Maddeler
Ek Cetveller
A Cetveli Gider
B Cetveli gelir
C Cetveli gelir yasaları
…….T taşıt
Milli Bütçe Tahmin Raporu,
Orta Vadeli Mali Planı da içeren Bütçe gerekçesi,
Türkiye Büyük Millet Meclisi
32
Parlamentoya Sunulan Rapor ve Dokümanlar-III






Yıllık Ekonomik Rapor,
Vergi muafiyeti, istisnası ve indirimleri ile benzeri
uygulamalar nedeniyle vazgeçilen kamu gelirleri cetveli,
Kamu Borç Yönetimi Raporu,
Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin son iki yıla
ait bütçe gerçekleşmeleri ile izleyen iki yıla ait gelir ve gider
tahminleri,
Mahalli idareler ve sosyal güvenlik kurumlarının bütçe
tahminleri
Merkezî yönetim kapsamında olmayıp, merkezî yönetim
bütçesinden yardım alan kamu idareleri ile diğer kurum ve
kuruluşların listesi,
Türkiye Büyük Millet Meclisi
33
Parlamentoya Sunulan Rapor ve Dokümanlar-IV

Bakanlar Kurulu Tarafından Kesinhesap Kanun
Tasarısı ile birlikte sunulan rapor ve
dokümanlar;




Genel mizan,
Bütçe gelirleri kesin hesap cetveli ve açıklaması,
Bütçe giderleri kesin hesap cetvelleri ve açıklaması,
Bütçe gelir ve giderlerinin iller ve idareler itibarıyla
dağılımı,
Türkiye Büyük Millet Meclisi
34
Parlamentoya Sunulan Rapor ve Dokümanlar-V




Devlet borçları ve Hazine garantilerine ilişkin
cetveller,
Yılı içerisinde silinen kamu alacakları cetveli,
Mal yönetim hesabı icmal cetvelleri,
Maliye Bakanlığı tarafından gerekli görülen diğer
belgeler,
Türkiye Büyük Millet Meclisi
35
Parlamentoya Sunulan Rapor ve Dokümanlar-VI
 Sayıştay tarafından sunulan diğer rapor ve
dokümanlar;





Malî istatistikler değerlendirme raporu,
İdarelerin faaliyet raporları,
Genel faaliyet raporu,
Dış denetim genel değerlendirme raporu,
Genel uygunluk bildirimi,
Türkiye Büyük Millet Meclisi
36
Mevcut Yasalaşma Sürecinin Etkililiği
 Bütçe Kanununu görüşme yetkisinin tümüyle Plan ve
Bütçe Komisyonuna verilmesi, Parlamentonun diğer
üyelerinin bütçeye ilgisini ve katılımını azaltmaktadır.
 Parlamentonun bütçe ve diğer finansal hesaplara ve
raporlara ilişkin araştırma kapasitesi yetersizdir.
 Sivil toplumun sürece katılımı konusunda belirli bir
yöntem oluşturulmamıştır. Parlamento komisyonları
da bu konuda tam bir alışkanlık kazanamamıştır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi
37
Bütçe Hakkı Kavramı
 Yönetilenlerin, mutlak iktidarın mali
yetkisini sınırlandırma çabaları, “bütçe
hakkı” (power of the purse) olarak
kavramsallaştırılmıştır.
 Bu hak, halka aittir ve temsilcileri yani
parlamento aracılığıyla kullanılmaktadır.
 Somut göstergesi ise parlamentonun
bütçeyi onaylayıp denetlemesi ve
izleme/gözetim fonksiyonudur.
Türkiye Büyük Millet Meclisi
38
Bütçe Hakkının Günümüzdeki Anlamı
 Bütçeler, tarihsel süreç içinde bütçe hakkının
kurumsallaşması ile, yürütme üzerinde siyasal
kontrolün en önemli aracı haline gelmiştir.
 Hesap verme sorumluluğunun güçlendirilmesi, kamu
kaynağının kullanımında ekonomiklik, etkinlik ve
etkililiğin sağlanması, mali saydamlık, performansa
dayalı ve hedeflere yönelik mali yönetim anlayışı,
güvenilir iç kontrol sistemi ve etkin bir dış denetim
yapısının kurulması bütçe hakkının günümüzde
kazandığı anlamdır.
 5018 sayılı Kanunun 5 inci maddesi “Kamu malî
yönetimi Türkiye Büyük Millet Meclisinin bütçe hakkına
uygun şekilde yürütülür.”
Türkiye Büyük Millet Meclisi
39
Bütçe Hakkı Çerçevesinde YasamaYürütme İlişkileri
 Bütçe Hakkı çerçevesinde Yasama-Yürütme
ilişkileri iki eksende değerlendirilecektir.
 Birinci eksen: Dünyada Genel Parlamento
krizi tartışmaları
 İkinci eksen: Türkiye’de temsili demokrasinin
kurumsal alt yapısı ve anlayışı
Türkiye Büyük Millet Meclisi
40
Dünyada Parlamento Krizi
(Demokrasi Açığı)
 Bütçe hakkı mücadelesi, demokrasinin
kurumsallaşma aşamasında yürütme ile parlamento
arasında bütçenin görüşülmesinin yasal çerçeveye
oturtulmasını gerektirmiştir.
 Bu ilişkide hükümetlerin enformasyon asimetrisi ve
çoğunluk avantajı nedeni ile parlamentoya karşı bir
üstünlükleri olabilir.
 Buna karşılık zaman içinde parlamentolar da bütçe
hakkının nasıl kullanıldığına dair denetim yetkilerini
geliştirmeye çabalamışlardır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi
41
Dünyada Parlamento Krizi
(Demokrasi Açığı)
 Avrupa geleneğinde, parlamentolar siyasal
meşruiyetim en temel kurumudur.
 Demokrasi açığı demokratik meşruiyet ile doğrudan
ilişkilidir. (demokratik denetim imkanlarının
yetersizliği)
 Demokrasi açığı sorunu, sadece, kurumsal boyutu
değil, aynı zamanda toplumsal boyutu da vardır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi
42
Türkiye’de Temsili Demokrasinin
Kurumsal Alt Yapısı ve Anlayışı
 İktidar-Muhalefet Çelişkisinin belirleyici olması
 Parlamentonun, yürütme karşısında etkinliğinin
kurumsallaştırılamaması,
 Parlamentonun idari ve teknik kapasite sorunu,
Türkiye Büyük Millet Meclisi
43
Parlamentoların Bütçe Sürecindeki
Etkinliği Yeni Tartışmalar
- Modern Bütçe süreçleri yöneten (yürütme) ile yönetilenin arasında
süregelen bütçe hakkı mücadelesinin bir ürünüdür.
- Bu mücadele zaman içinde demokrasiye evrilme aşamasında yürütme ile
parlamento arasında bütçenin görüşülmesinin prosedürel bir baza
oturtulmasını gerektirmiştir.
- Yürütmenin (hükümetin) yetkilerinin parlamento tarafından verilmesi,
sınırlanması ve denetlenmesi temelinde oluşmuştur.
- Buna göre hükümet kaynakların kullanımında pek çok konuda esas karar
alıcıdır. Parlamento ise nihai yetkiyi veren makamdır.
- Bu ilişkide hükümetlerin enformasyon asimetrisi ve çoğunluk avantajı
nedeni ile parlamentoya karşı bir üstünlükleri olabilir.
- Buna karşılık zaman içinde parlamentolar da bütçe hakkının nasıl
kullanıldığına dair denetim yetkilerini geliştirmeye çabalamışlardır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi
44
Mevcut Yasalaşma Sürecinin Etkililiği
 Bütçe Kanununu görüşme yetkisinin tümüyle Plan ve
Bütçe Komisyonuna verilmesi, Parlamentonun diğer
üyelerinin bütçeye ilgisini ve katılımını azaltmaktadır.
 Parlamentonun bütçe ve diğer finansal hesaplara ve
raporlara ilişkin araştırma kapasitesi yetersizdir.
 Sivil toplumun sürece katılımı konusunda belirli bir
yöntem oluşturulmamıştır. Parlamento komisyonları
da bu konuda tam bir alışkanlık kazanamamıştır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi
45
Bütçenin Parlamentoda Görüşülmesine
İlişkin Reform Planı
 Plan ve Bütçe Komisyonu bünyesinde bütçe ve kesinhesaplar
üzerinde çalışmak üzere iki ayrı daimi alt komisyonun kurulması
 Plan ve Bütçe Komisyonunun bütçe ve ilgili dokümanlar
hakkında araştırma kapasitesinin artırılması
 Sivil toplumun bütçenin Parlamentoda görüşülme sürecine
katılımının artırılması
Türkiye Büyük Millet Meclisi
46