xvi BÖLÜM 2 KİŞİLİK KURAMLARI Freud ve Psikanaliz
advertisement
BÖLÜM 2 KİŞİLİK KURAMLARI Freud ve Psikanaliz .............................................................................................. 20 Topografik (Yerbetimsel) Kuram ....................................................................... 21 Bilinç....................................................................................................................... 22 Bilinçaltı ................................................................................................................. 22 Bilinçdışı ................................................................................................................ 23 Yapısal Kuram ...................................................................................................... 25 İlkelbenlik .............................................................................................................. 26 Benlik ..................................................................................................................... 26 Üstbenlik................................................................................................................ 30 Ruhsal-Cinsel Gelişim Kuramı ........................................................................... 33 Ağızcıl Dönem ...................................................................................................... 34 Dışkıl Dönem ........................................................................................................ 35 Üretken Dönem .................................................................................................... 39 Oedipus Karmaşası .............................................................................................. 40 İğdişlik Karmaşası ................................................................................................ 44 Gizil Dönem .......................................................................................................... 47 Cinsel Dönem ........................................................................................................ 48 İçgüdü Kuramı ...................................................................................................... 49 İçgüdüler ve Güdülenme .................................................................................... 49 Engellenme ............................................................................................................ 51 Çatışma .................................................................................................................. 52 Kaygı ...................................................................................................................... 55 Benliğin Savunma Mekanizmaları ..................................................................... 56 Bastırma ................................................................................................................. 56 Yadsıma ................................................................................................................. 58 Yansıtma ................................................................................................................ 59 Yer Değiştirme ...................................................................................................... 60 İçeatım.................................................................................................................... 62 İçealım .................................................................................................................... 62 Bölünme ................................................................................................................. 63 Çözülme ................................................................................................................. 63 Kendine Yöneltme ............................................................................................... 64 Yalıtım .................................................................................................................... 64 xvi Neden Bulma ........................................................................................................ 65 Ters Tepki .............................................................................................................. 66 Düşünselleştirme .................................................................................................. 68 Duygu Dönüşümü................................................................................................ 68 Somutlaştırma ....................................................................................................... 69 Bozma .................................................................................................................... 69 Saplanım ................................................................................................................ 71 Gerileme ................................................................................................................ 71 Düş Kurma ............................................................................................................ 73 Özdeşim ................................................................................................................. 74 Yansıtmalı Özdeşim ............................................................................................. 76 Yüceltme ................................................................................................................ 77 Ödünleme .............................................................................................................. 78 Özgürlükten Kaçış Mekanizmaları .................................................................... 79 Ruhsal Ekonomi Kuramı ..................................................................................... 79 Bir Ruhsal Bozukluğun Psikanalize Göre Yorumu .......................................... 80 Psikanalize Göre Ruh Sağlığı .............................................................................. 81 Adler ve Bireysel Psikoloji ..................................................................................... 82 Yaşam Biçimi ve İnsanın Tekliği ........................................................................ 82 Eksiklik Duygusu ve Eksiklik Karmaşası.......................................................... 83 Üstünlük Çabaları ve Abartılmış Üstünlük Çabaları ...................................... 83 Erkeksi Protesto .................................................................................................... 84 Bireysel Psikolojiye Göre Ruh Sağlığı ................................................................ 85 Jung ve Analitik Psikoloji ....................................................................................... 85 Kişiliği Oluşturan Sistemler ................................................................................ 86 Benlik ..................................................................................................................... 86 Kişisel Bilinçdışı .................................................................................................... 86 Irksal Bilinçdışı ..................................................................................................... 87 Persona................................................................................................................... 87 Gölge ...................................................................................................................... 88 Anima ve Animus ................................................................................................ 88 İçedönüklük ve Dışadönüklük ........................................................................... 89 Kişiliğin Dört Temel Ruhsal İşlevi ..................................................................... 89 Analitik Psikolojiye Göre Ruh Sağlığı ............................................................... 89 xvii Horney ve Bütüncü Yaklaşım ................................................................................. 90 Temel Kaygı .......................................................................................................... 90 Nevrotik Gereksinimler ....................................................................................... 91 Bütüncü Yaklaşıma Göre Ruh Sağlığı................................................................ 93 Erikson ve İnsanın Sekiz Çağı ............................................................................... 93 1. Temel Güvensizliğe Karşı Temel Güven Duygusunun Gelişimi ............... 95 2. Utanç ve Kuşkuya Karşı Bağımsızlık Duygusunun Gelişimi ..................... 98 3. Suçluluk Duygusuna Karşı Girişim Duygusunun Gelişimi ..................... 101 4. Yetersizlik Duygusuna Karşı Çalışma ve Yapıcılık Duygularının Gelişimi ................................................................................................................ 102 5. Kimlik Karmaşasına Karşı Kimlik Duygusunun Gelişimi ........................ 104 6. Yalnız Kalmaya Karşı Yakınlaşma Duygusunun Gelişimi ....................... 108 7. Durağanlığa Karşı Üretkenliğin Gelişimi.................................................... 109 8. Umut Yitimine Karşı Benlik Bütünlüğünün Oluşumu.............................. 111 Aşamalı – Oluşumsal Gelişim Çizelgesi .......................................................... 112 Temel Erdemler .................................................................................................. 115 Erikson’a Göre Ruh Sağlığı ............................................................................... 115 Benlik Psikanalistlerinin Yaklaşımı ................................................................... 115 Davranış Çeşitleri ............................................................................................... 116 Düşünce ve Bilinçli Dikkat ................................................................................ 116 Normal Dışı Davranışlar ................................................................................... 117 Benlik Psikanalistlerine Göre Ruh Sağlığı ....................................................... 117 Fromm’ın Özgürlükten Kaçış Yaklaşımı ............................................................ 117 İnsanın ve Toplumların Gelişim Serüveni ...................................................... 118 Bireyleşme ve Bağımsızlaşma ........................................................................... 118 Yalnızlık ve Değersizlik Duygusu.................................................................... 119 Özgürlükten Kaçış Mekanizmaları .................................................................. 120 Yetkecilik ............................................................................................................. 120 Kendiliğinden Uyma .......................................................................................... 120 Yıkıcılık ................................................................................................................ 122 Marx ve Freud’un İnsana ve Topluma Bakışı................................................. 122 Marx ve Freud’a Göre Temel Gerçekler .......................................................... 122 Hasta Birey ve Toplumdan Sağlıklı Birey ve Topluma ................................. 123 Cinselliğin ve Oedipus Masalının Anlamı ...................................................... 126 xviii Benliğin Etkinlik Gereksinimi, Güvenlik ve Sevgi ......................................... 127 Fromm’ın Özgürlükten Kaçış Yaklaşımına Göre Ruh Sağlığı ...................... 128 Davranışçı Psikoloji ............................................................................................... 129 Koşullu Refleks ve Deneysel Nevroz ............................................................... 130 Tepkisel ve İşlemsel Öğrenme ...................................................................... 131 Doğal ve Edinilmiş Dürtüler ......................................................................... 132 Davranışçı Psikolojiye Göre Ruh Sağlığı ..................................................... 133 Hümanist Psikoloji ................................................................................................. 133 Danışan Odaklı Ruhsal Tedavi ......................................................................... 134 Rogers’ın Başlıca Görüşleri ............................................................................... 134 Maslow’un Kendini Gerçekleştirme Kuramı .................................................. 135 Özbiliş Yeteneğinin Önemi ............................................................................... 136 Hümanist Psikolojiye Göre Ruh Sağlığı .......................................................... 137 Varoluşçu Psikoloji ................................................................................................ 137 Varoluşçu Psikoloji ve Varoluşçu Psikiyatrinin Doğuşu .............................. 137 Varoluşçuların İnsana Bakışı ............................................................................ 139 Doğaya ve Kendine Yabancılaşan İnsanın Varoluş Çabası .......................... 140 Varoluş ve Hiçlik ................................................................................................ 140 Varoluşsal Suç ..................................................................................................... 141 Varoluşçu Ruhsal Tedavi ve Ruh Sağlığı ........................................................ 142 BÖLÜM 3 EVLİLİK, AİLEDE ÇOCUK VE ERGENİN KİŞİLİK GELİŞİMİ Evlilik Nedir? .......................................................................................................... 146 Geleneksel Evlilikler .......................................................................................... 147 Çağdaş Evlilikler ................................................................................................ 148 Kişiyi Evliliğe Güdüleyen Etkenler .................................................................... 149 Yalnızlık ............................................................................................................... 149 Cinsel Gereksinim .............................................................................................. 149 Sevgi Gereksinimi............................................................................................... 150 Ekonomik Dayanışma Gereksinimi ................................................................. 150 Çocuk Sahibi Olma İsteği .................................................................................. 150 xix Sağlıklı Bir Eş Olma ve Eş Seçmenin Koşulları ................................................ 151 Evlilik Yaşına Gelmiş Olmak ............................................................................ 151 Beden Sağlığı ve Ruh Sağlığı ............................................................................ 152 Tanımak, Sevmek ve Paylaşmak ...................................................................... 152 Cinsel Uyum ....................................................................................................... 158 Eğitim ve Kültür Yakınlığı ................................................................................ 160 Tamamlamak ...................................................................................................... 162 Evliliği Sürekli Kılmanın Koşulları .................................................................... 163 Evliliği Sürekli Kılmak İsteyen Eşin Yapması Gerekenler ............................ 164 Anne Baba Tutumlarının Çocuk ve Ergenin Ruh Sağlığına Etkisi ............... 169 Sağlıklı Anne Baba Tutumu; Bunun Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığına Etkisi ................................................................................................... 169 Kusurlu Anne Baba Tutumları; Bunların Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığına Etkisi ................................................................................................... 172 İtici Anne Tutumları .......................................................................................... 173 İtici Baba Tutumları ........................................................................................... 177 Çocukların Doğuş Sırası, Sayısı ve Yaş Farkının Ruh Sağlığına Etkisi. ...... 177 Büyük Çocuk Olmak .......................................................................................... 178 Ortanca Çocuk Olmak ....................................................................................... 179 Küçük Çocuk Olmak .......................................................................................... 179 Tek Çocuk Olmak ............................................................................................... 180 Yaş Farkı .............................................................................................................. 181 Geçimsizlik, Boşanma ve Sonrası ........................................................................ 181 Boşanma Nedenleri ............................................................................................ 181 Boşanmanın Eşler ve Çocuklar Üzerindeki Etkisi ......................................... 182 Boşanma Çocuklara Nasıl Yansıtılmalıdır? ................................................... 183 Boşanmanın Yol Açtığı Ruhsal Sorunlar ve Bunların Giderilmesi .............. 184 Anne Baba Ölümünün Yarattığı Sorunlar ...................................................... 185 Anne yada Baba Ölümünü Çocuğa Nasıl Anlatmalıyız? ............................. 185 Ölümü İzleyen Günlerde Çocuğa Nasıl Davranmalıyız? ............................. 186 Çocuğun Rol Model Yitimini Nasıl Gidermeliyiz? ........................................ 186 xx BÖLÜM 4 OKULDA ÖĞRENCİNİN KİŞİLİK GELİŞİMİ Okulda Ruh Sağlığının Yeri ve Önemi .............................................................. 187 Okulda Öğrencinin Ruh Sağlığını Bozan Etkenler .................................... 188 Bilişsel Öğrenmeler .......................................................................................... 194 Öğrenmeyi Kolaylaştırıcı Yaygın Görüş ve İlkeler ........................................ 194 Pekiştirme ya da Ödül ve Ceza ........................................................................ 194 Yineleme .............................................................................................................. 195 Öğrenmeye Hazıroluş ........................................................................................ 196 Öğrenilenlerin Kalıcılığı ve Geçişi.................................................................... 196 Bloom’un Bilişsel Öğrenme Sınıflaması .......................................................... 198 Bilginin Anımsanması........................................................................................ 198 Kavrama .............................................................................................................. 199 Uygulama ............................................................................................................ 199 Analiz (Çözümleme) .......................................................................................... 199 Sentez (Bireşim) .................................................................................................. 199 Değerlendirme .................................................................................................... 199 Tam Öğrenme ..................................................................................................... 200 Bilişsel Alan Kuramı .......................................................................................... 203 Duyuşsal Öğrenmeler ............................................................................................ 206 Duyuşsal Öğrenme Ürünleri............................................................................. 206 İnançlar, Kanılar ve Değerler ............................................................................ 207 Tutumlar .............................................................................................................. 210 İlgiler ve Amaçlar ............................................................................................... 212 Duyuşsal Eğitim Uygulamaları ........................................................................ 213 Örnek Alma Yoluyla Özgerçekleştirim ........................................................... 213 Standart Öğretim Programının Konularıyla Duyuşsal Öğrenmeler ........... 214 Programa Duyuşsal Eğitimi Amaçlayan Yeni Konular Koyma ................... 214 Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetlerinden Yararlanma ................... 215 Hümanist Öğretmenlik .......................................................................................... 215 İnsana Saygı ........................................................................................................ 216 İçtenlik ve Dürüstlük ......................................................................................... 218 Eşduyum.............................................................................................................. 220 xxi BÖLÜM 5 ÇOCUK VE ERGENİN GELİŞİM DÖNEMLERİ VE EĞİTİMİ Doğum Öncesi Dönem ve Annenin Ruh Sağlığı ............................................ 225 Doğum ................................................................................................................. 226 Bebeklik Dönemi .................................................................................................... 226 Bedensel ve Devimsel Gelişim .......................................................................... 226 Toplumsal ve Duygusal Gelişim ...................................................................... 229 Zihinsel ve Dilsel Gelişim .................................................................................. 233 İlk Çocukluk Dönemi ............................................................................................ 237 Bedensel ve Devimsel Gelişim .......................................................................... 237 Toplumsal ve Duygusal Gelişim ...................................................................... 238 Zihinsel ve Dilsel Gelişim .................................................................................. 242 İkinci Çocukluk Dönemi ....................................................................................... 243 Bedensel ve Devimsel Gelişim .......................................................................... 244 Toplumsal ve Duygusal Gelişim ...................................................................... 245 Zihinsel ve Dilsel Gelişim .................................................................................. 248 Ergenlik Dönemi ..................................................................................................... 253 Bedensel ve Devimsel Gelişim .......................................................................... 254 Toplumsal ve Duygusal Gelişim ...................................................................... 257 Zihinsel ve Dilsel Gelişim .................................................................................. 261 Çocuk ve Ergenin Ruhsal – Cinsel Gelişimi ve Eğitimi ................................. 263 Cinselliğe Yapılan Baskıların Sonuçları........................................................... 264 Gelişim Dönemlerinde Cinselliğin Ortaya Çıkış Biçimleri ........................... 264 Cinsel Sapmalar ve Bunlara Yol Açan Tutum ve Davranışlar ..................... 265 Etkili Bir Cinsel Eğitim Nasıl Gerçekleştirilebilir? ......................................... 266 Çocuğun Cinsel Sorunları ve Cinsel Oyunları Nasıl Karşılanmalıdır? ....... 268 Ailede Sağlıklı Bir İletişimin Cinsel Gelişim ve Eğitim Açısından Önemi Nedir? .................................................................................................................. 270 xxii BÖLÜM 6 ÇOCUK VE ERGENDE UYUM BOZUKLUKLARI Uyum ve Uyumsuzluk Nedir? .............................................................................. 274 Çocuk ve Ergende Uyumsuzluk ve Davranış Bozukluğu Yaratan Nedenler ............................................................................................... 274 Uyumlu ve Uyumsuz Davranış Ölçütleri ....................................................... 275 Uyumlu Çocuk ve Ergen Kime Deniyor? ........................................................ 277 Çocuk ve Ergende Görülen Uyumsuzluklar ...................................................... 278 Korkular ............................................................................................................... 278 Okul Korkusu...................................................................................................... 280 Gece Korkuları .................................................................................................... 281 Karabasan ............................................................................................................ 281 Kıskançlık ............................................................................................................ 282 Kekemelik ............................................................................................................ 284 Yatağa İşeme ....................................................................................................... 285 Dışkı Kaçırma...................................................................................................... 286 Mastürbasyon ..................................................................................................... 286 Cinsel Uyumsuzluk ............................................................................................ 288 Yalan Söyleme ..................................................................................................... 288 Çalma ................................................................................................................... 289 Kibritle, Ateşle Oynama, Yangın Çıkarma...................................................... 290 Aşırı Etkinlik ve Dikkat Eksikliği (Hiperaktiflik) .......................................... 290 Ataklık ................................................................................................................. 293 Parmak Emme ..................................................................................................... 294 Pika ....................................................................................................................... 295 Tırnak Yeme ........................................................................................................ 295 Saç Yolma ............................................................................................................ 296 Karşı Gelme – Karşıt Olma ................................................................................ 296 Saldırganlık ve Şiddete Yönelme ..................................................................... 298 Saldırganlık Belirtileri ........................................................................................ 298 Saldırganlığa Yol Açan Nedenler ..................................................................... 299 Saldırganlığın Giderilmesi ................................................................................ 299 Suç İşleme ve Çocuk Mahkemeleri .................................................................. 300 Suç Nedir? ........................................................................................................... 301 Çocuk ve Ergeni Suça İten Nedenler Nelerdir? ............................................. 301 xxiii Suç İşlemeyi Önleme Yolları ............................................................................. 302 Çocuk Mahkemeleri ........................................................................................... 303 Okul Başarısızlığı ............................................................................................... 303 Okul Başarısızlığının Nedenleri ve Bunları Giderme Yolları ....................... 304 BÖLÜM 7 ÇOCUK VE ERGENDE GÖRÜLEN RUHSAL BOZUKLUKLAR Zekâ Geriliği ............................................................................................................ 307 Zekâ Nedir? ......................................................................................................... 308 Zekânın Derecelendirilişi .................................................................................. 308 İleri Derecede Ağır Zekâ Geriliği ..................................................................... 308 Ağır Zekâ Geriliği............................................................................................... 308 Orta Derecede Zekâ Geriliği ............................................................................. 309 Hafif Zekâ Geriliği ............................................................................................. 309 Öğrenme Güçlüğü Çekenler ............................................................................. 310 Normal (Orta) Zekâlılar..................................................................................... 310 Zekiler (Ortanın Üzerinde Zekâya Sahip Olanlar) ........................................ 310 Çok Zekiler (Dahiler) ......................................................................................... 310 Zekâ Geriliğinin Yol Açtığı Ruhsal Bozukluklar ............................................ 310 Çocuk ve Ergende Görülen Nevrozlar ................................................................ 312 Kaygı Nevrozu .................................................................................................... 312 Fobi Nevrozu ...................................................................................................... 315 Histeri Nevrozu .................................................................................................. 316 Obsesif – Kompulsif Nevroz ............................................................................. 316 Depresyon (Çökkünlük) .................................................................................... 318 Depresyon Belirtileri .......................................................................................... 319 Depresyona Yol Açan Nedenler ....................................................................... 320 Depresyon Tanısı Nasıl Konulmaktadır? ........................................................ 322 Depresyonun Tedavisi ....................................................................................... 322 Anne Yoksunluğu Depresyonu ........................................................................ 323 Çocuk ve Ergende Görülen Psikozlar ................................................................. 324 Erken Çocukluk Otizmi ..................................................................................... 325 Çocuk ve Ergende Şizofreni .............................................................................. 326 xxiv İntihar Girişimi ve İntihar Eylemi .................................................................... 327 Cinsel Sapmalar .................................................................................................. 327 Alkol ve Uyuşturucu Madde Bağımlılığı ........................................................ 328 Alkol Bağımlılığı ................................................................................................. 328 Uyuşturucu Madde Bağımlılığı ........................................................................ 330 Ruhsal Kökenli Bedensel Bozukluklar .............................................................. 332 Beslenme Bozuklukları ...................................................................................... 333 Kabızlık ................................................................................................................ 334 Migren .................................................................................................................. 335 Astım .................................................................................................................... 336 Egzama ................................................................................................................ 336 Tik ......................................................................................................................... 337 BÖLÜM 8 ÇOCUK, ERGEN VE YETİŞKİNE UYGULANAN RUHSAL TEDAVİLER Ruhsal Bozukluklara Tanı Nasıl Konuluyor? ................................................... 341 Anne Babadan Alınacak Bilgiler ...................................................................... 342 Oyun Odasında Edinilecek Bilgiler.................................................................. 343 Ölçme Araçlarıyla Edinilecek Bilgiler.............................................................. 343 Ruhsal Tedavi Yöntem ve Teknikleri ................................................................. 344 Davranışçı Tedaviler .......................................................................................... 344 İstenilen Davranışı Pekiştirme Güçlendirme ve Geliştirme Teknikleri ...... 345 İstenmeyen Davranışı Azaltma ve Eleme Yöntemleri ................................... 346 Bilişsel Tedavi ..................................................................................................... 346 Bilişsel – Davranışçı Tedavi .............................................................................. 347 Akılsal – Duygusal Tedavi ................................................................................ 348 Psikodinamik Yönelimli Bireysel Tedavi ........................................................ 349 Oyunla Tedavi .................................................................................................... 350 Aile Tedavileri .................................................................................................... 350 Sistem Kuramı ve Bütüncü Yaklaşım .............................................................. 351 Yapısal Aile Tedavisi ......................................................................................... 351 Stratejik Aile Tedavisi ........................................................................................ 351 Çok Boyutlu Ruhsal Tedavi ............................................................................. 352 xxv Grup Ruhsal Tedavileri ..................................................................................... 353 Etkinlik Grubu .................................................................................................... 353 Çözümsel Grup ................................................................................................... 353 Etkileşimsel Grup ............................................................................................... 354 Özel Kitle Grupları ............................................................................................. 354 EKLER Ek 1. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme .............................................................. 355 KAYNAKÇA ............................................................................................................ 379 xxvi
