hemşirelik öğrencilerinin iletişim becerisi ve empati düzeylerinin

C. Ü. Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 2002, 6 (2)
HEMŞİRELİK ÖĞRENCİLERİNİN İLETİŞİM BECERİSİ VE EMPATİ DÜZEYLERİNİN
BELİRLENMESİ
Aytül TUTUK *, Derya AL *, Selma DOĞAN **
ÖZET
SUMMARY
İletişim ve empati hemşirelik bakımının en önemli bo-
Determining communication skills and emphatic
yutlarındandır ve hemşirelik eğitiminde öğrencilerde bu özellikle-
levels of nursing students
rin geliştirilmesi beklenir. Bu çalışmada hemşirelik öğrencilerinin
Communication and emphaty are
algıladıkları iletişim becerisi ve empatik eğilim düzeyinin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Çalışma, toplam 269 öğrenci ile
in nursing students. In this study, we aimed to determine the
gerçekleştirilmiştir. Veriler, Kişisel Bilgi Formu, İletişim Becerile-
communication skills and emphatic tendency of nursing
rini Değerlendirme Ölçeği (İBDÖ) ve Empatik Eğilim Ölçeği
students. Data were collected with 269 nursing students of a
(EEÖ) ile elde edilmiştir. Çalışma sonunda, öğrencilerin
algıladıkları
iletişim
becerisi
ve
empatik
eğilim
nursing school. In the study, three instruments were used:
puan
Personal Knowledge Form, Communication Skills Assessing
ortalamalarının orta düzeyde olduğu belirlenmiş, eğitim yılı
Scale, and Emphatic Tendency Scale. The results showed that
arttıkça her iki ölçek puan ortalamalarının arttığı saptanmıştır.
Elde
edilen
bulgular
hemşirelik
eğitiminin
communication skills and emphaty levels of the students were
geliştirilmesi
moderately. Communication and emphaty levels of the senior
yönünden tartışılmıştır.
nursing students were higher than junior students. The findings
Anahtar Sözcükler: Hemşirelik öğrencileri, Hemşirelik
were discussed for improving the nursing education
eğitimi, iletişim becerisi, empati
Key words: Nursing students, nursing education,
communication skills, emphaty
edici ilişkinin en temel bileşenlerindendir (Özcan 1996).
GİRİŞ
Wilson ve Kneisl (1988), empatik anlayış olmadan kişile-
Hemşirelik bir yardım mesleğidir . Yardım etmede
rin duygusal dünyalarına girmenin mümkün olamayaca-
temel amaç, karşılıklı güvene dayalı bir iletişim ve etkile-
ğını ve gerçek anlamda bir yardım yapılamayacağını
şim içinde hizmet verilen bireyi tanımak, bakım gereksi-
belirtmektedirler. Empati, bir kişinin kendini karşısındaki
nimlerini tanımlamak ve sonuçta sorunları ile daha etkin
kişinin yerine koyarak, olaylara onun bakış açısı ile bak-
başedebilir, gereksinimlerini karşılayabilir hale gelmesini
ması ve o kişinin duygu ve düşüncelerini doğru olarak
sağlamaktır (Smitherman 1981). Yapılan çalışmalar,
anlaması ve bu durumu iletmesi sürecidir (Dökmen
hemşirelerin etkili kişilerarası ilişkiler ve iletişim becerisi
1994). Ancak çalışmalar hemşirelerin hastalarla etkile-
geliştirmesinin hastalar üzerinde olumlu etkiler (hizmet-
şimleri, hastalara yaklaşımları ve bakım verme etkinlikle-
ten memnuniyetin artması, hastalık ve tedaviye uyum,
rinin hastalar tarafından olumlu ve yeterli bulunmadığını
iyileşmeye motivasyonun artması) yarattığını göstermek-
göstermektedir (Hewison 1995, Tan ve ark. 1999). Bu
tedir (Daniels 1988, Evans ve ark 1998). Empati yardım
*
**
an important
dimension of nursing care and these skills should be developed
konuda Sundeen ve ark (1981), "hemşirelik bakımında
Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Oğrencisi,Sivas
Doç. Dr., Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Psikiyatri Hemşireliği Anabilim Dalı,Sivas
36
Tutuk, Al, Doğan
iletişimin değeri ve önemi bilinmesine karşın, klinik hem-
Ölçme araçları
şire hasta etkileşimlerinin analizi,kişilerarası yeterliliğin
Araştırmada veriler "Kişisel Bilgi Formu", "İletişim
hala düşük olduğunu göstermektedir, bu yüzden iletişim
Becerilerini Değerlendirme Ölçeği (İBDÖ)" ve "Empatik
becerilerinin hemşirelik eğitiminde önceliği olması gere-
Eğilim Ölçeği (EEÖ)" aracılığıyla toplanmıştır.
kir" demektedir.
Kişisel Bilgi Formu; Öğrencilerin yaşı, medeni du-
Hemşirelikte iletişim becerilerinin öğrenilmesi ön-
rumu, sınıfı, mezun olduğu lise, halen çalışma durumu,
celikle eğitim süreci içinde gerçekleşir. Bu süreçte öğren-
günlük yaşamında ve klinik uygulamalarında iletişimde
cilerin gerek formal dersler gerekse uygulamalar (klinik/saha) sırasında kendine güven ve
güçlük yaşama
saygılarının art-
gibi özelliklerini belirlemeye yönelik
toplam 17 sorulardan oluşan bir formdur.
ması, kişisel ve mesleki yönden gelişmeleri hedeflenir
(Sukkala 2001). Griffith (1983), bu süreçte öğrencilerin
İletişim Becerilerini Değerlendirme Ölçeği (İBDÖ);
kişisel ve mesleki yeterliliklerini geliştirmek için özellikle
Bireylerin iletişim becerilerini nasıl değerlendirdiklerini
eğiticilerin kolaylaştırıcı, yönlendirici ve rol modeli olarak
anlamak amacıyla
önemli katkılar sağlayabileceğini belirtmektedir. Cumhu-
miş, "her zaman" dan "hiçbir zaman" a kadar derecelen-
riyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu'nda bazı ders
dirilmiş, 5 li likert tipi bir ölçektir. Ölçek toplam 25 anla-
ve uygulamalarla bu hedeflerin gerçekleştirilmesine
tımdan
çalışılmaktadır. Bununla birlikte öğrencilerin iletişim
puan 100, en düşük puan ise 0 dır. Puanın fazla oluşu
yeteneklerinin ne oranda geliştiği, uygulamalarda ne
bireylerin iletişim becerilerini olumlu yönde değerlendir-
derece başarı gösterdikleri vb. yeterince bilinmemekte-
diklerini yansıtmaktadır. Ölçeğin geçerlilik ve güvenilirlik
dir. Yukarıdaki hedeflere uygun olarak gerek ilgili dersler,
çalışmaları aynı kişi tarafından yapılmış ve alfa iç tutarlılık
gerekse eğitici tutum ve yaklaşımlarını yeniden düzen-
katsayısı .80 olarak bulunmuştur.
Korkut (1996a) tarafından geliştiril-
oluşmakta olup
elde edilebilecek en yüksek
lemeye katkı verecek veriler oluşturulması için öğrencile-
Empatik Eğilim Ölçeği (EEÖ); Bireyin kendisiyle il-
rin iletişim yeteneklerini ortaya koyan bir çalışmanın
gili olarak olaylar karşısında duygusal duyarlılığını ölçme-
yapılması gerekli görülmüştür.
ye yönelik olarak hazırlanmış olan ölçek, 1989 yılında
Bu çalışmada, hemşirelik öğrencilerinin algıladık-
Dökmen (1989) tarafından geliştirilmiştir.Ölçek toplam
ları iletişim becerisi ve empati düzeylerini belirleyerek,
20 maddeden oluşmaktadır ve"tamamen uygun" dan
sınıflara ve diğer bazı değişkenlere göre bu özelliklerde
"tamamen aykırı" ya göre likert tipi 5 aşamalı olarak
farklılık olup olmadığını ortaya koymak amaçlanmıştır.
derecelendirilmiştir. Ölçekten elde edilebilecek en yüksek
puan 100, en düşük puan 20 dir.
Uygulama
YÖNTEM
Formların uygulanması sırasında her sınıf ile ayrı
Tanımlayıcı türdeki bu çalışma C.Ü. Hemşirelik
Yüksekokulunda
öğrencilerle
olarak biraraya gelinmiştir.Formların uygulanmasından
1999-2000 yıllarında öğrenim gören
gerçekleştirilmiştir.
Belirlenen
önce çalışmanın amacı ile ilgili
dönemde
öğrencilere açıklama
yapılarak onam alınmıştır.Çalışmaya katılmaya istekli
Yüksekokulda tüm sınıflardan toplam 320 öğrenci öğre-
öğrencilere formlar toplu olarak dağıtılmıştır. Öğrenciler
nim görmüştür. Öğrencilerin tamamının çalışmaya alın-
formları isim belirtmeksizin kendi kendilerine doldurmuş-
ması planlanmış ancak, uygulama sırasında 28 öğrenci
lardır. Uygulama yaklaşık 20 -25 dakika sürmüştür.
hastalık, okula gelmeme vb. nedenlerle uygulamanın
dışında kalmıştır. Öğrencilerden 23 ü ise çalışmaya katıl-
Değerlendirme
mada isteksizlik göstermiş ve sonuç olarak çalışma top-
Verilerin kodlaması elde yapıldıktan sonra istatis-
lam 269 öğrenci üzerinde yapılmıştır.
tiksel değerlendirme bilgisayarda yapılmıştır ve değer-
37
C. Ü. Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 2002, 6 (2)
lendirmede Varyans analizi, t testi, ki kare testi kullanılmıştır.
Tablo 1. Öğrencilerin Sınıflara Göre İletişim Becerisi ve
Empatik Eğilim Ölçekleri Puanlarının Dağılımı
BULGULAR
Araştırmaya alınan öğrencilerin yaş ortalaması X:
Sınıf
20.07 olup, % 29.3 ü birinci sınıf, % 24.0 ü ikinci sınıf,
%25.2 si üçüncü sınıf ve %21.5 i dördüncü sınıfta öğrenim görmektedir. Öğrencilerin %94.0 ü klasik lise, %6.0
sı sağlık meslek lisesi mezunudur. Öğrencilerden %6.3 ü
eğitiminin yanısıra çalıştığını belirtmiştir, %35.3 ü sosyal
faaliyetlerini yeterli bulurken, %64.7 si sosyal faaliyetlerinin yetersiz olduğunu ifade etmiştir.
Sayı
%
Birinci sınıf
79
29.3
69.7
62.2
İkinci sınıf
64
24.0
71.7
65.8
Üçüncü sınıf
68
25.2
78.5
70.0
Dördüncü sınıf
58
21.5
77.0
68.4
F: 5.08
F: 3.09
P<0.05
P<0.05
Öğrencilerin %37.2 si günlük yaşantılarında diğer
kişilerle ilişkilerinde
İletişim
Empatik
Bec. Ort. Eğilim Ort.
Puanı
Puanı
X
X
güçlük yaşadıklarını belirtmiştir.
Klinikte hasta ve aileleri ile iletişim sorunu yaşama konusunda, klinik deneyimi olmayan birinci sınıf öğrencileri
Tablo 2’de görüldüğü gibi, öğrencilerin büyük bir
dışındaki öğrencilerin (190) %12.6 sı çok fazla sorun
bölümü (%88.8) klasik lise mezunu iken, yalnızca %6 sı
yaşadığını belirtirken, %65.8 i zaman zaman sorun yaşa-
sağlık meslek lisesi mezunudur ve mezun oldukları okul
dığını ifade etmiştir. Sorun yaşama durumu sınıflara göre
yönünden öğrencilerin iletişim ve empati puan ortalama-
incelendiğinde, en fazla ikinci sınıf öğrencileri sorun
ları farklılık göstermemektedir(p>0.05). Çalışmamızdaki
yaşadıklarını belirtirken (%86), üçüncü sınıf öğrencileri-
öğrencilerin büyük bir bölümü öğrenimleri süresince
nin %67.6 sı, dördüncü sınıftakilerin ise %80.8 i sorun
çalışmazken yalnızca %6.3 ü çalıştığını belirtmiştir ve
yaşadığını iletmiştir. Gruplar arasındaki fark istatistiksel
çalışanların iletişim becerisi puan ortalaması X:74.0 iken,
olarak anlamlı bulunmuştur(X2:13.88 p<0.01). Öğrenci-
çalışmayanların X:70.5 bulunmuştur ve iki grup arasın-
lerin %93.7 si öğrenimleri süresince iletişim becerilerinin
daki fark anlamlıdır (t:2.07 p<0.05). Buna karşılık
geliştiğini belirtmiştir.
empatik eğilim ortalama puanı yönünden her iki grup
arasında anlamlı fark bulunmamıştır (p>0.05). Öğrenci-
Çalışmamıza alınan öğrencilerin tamamının ileti-
lerden, insanlarla ilişkilerinde güçlük yaşadığını bildirenle-
şim becerisi ölçek ortalama puanları X:73.75, empatik
rin iletişim becerisi ortalama puanı (X:70.25) i ve
eğilim ölçek ortalama puanları ise X:69.55 olarak bu-
empatik eğilim ortalama puanı (X:62.8) güçlük yaşama-
lunmuştur.
Tablo 1’de görüldüğü gibi
dığını belirtenlere göre daha düşük bulunmuştur ve
öğrencilerin iletişim
gruplar arasındaki farkın anlamlı olduğu görülmüştür
becerisi ortalama puanı, birinci sınıfta X: 69.7 iken, ikinci
(p<0.01). Buna karşılık klinik uygulamalarda güçlüğü
sınıfta X:71.7, üçüncü sınıfta X : 78.5 ve dördüncü sınıfta
olduğunu söyleyenler ile güçlük yaşamadığını belirtenle-
X: 77.0 bulunmuştur. Gruplar arasındaki fark istatistiksel
rin her iki ölçek ortalama puanları arasındaki fark an-
olarak anlamlı olup farkın ilk iki sınıftan kaynaklandığı
lamlı bulunmamıştır (p>0.05). Ancak güçlüğü olmadığını
görülmüştür (F:5.08 p<0.05). Empatik Eğilim Ölçeği
belirten öğrencilerin empatik eğilim ortalama puanı daha
puan ortalamasına bakıldığında, birinci sınıflarda X:62.2
yüksektir (X:70.0). Sosyal etkinliklere katılım yönünden
iken, ikinci sınıflarda X:65.8, üçüncü sınıflarda X:70.0,
de her iki ölçek puan ortalamalarında anlamlı fark belir-
dördüncü sınıflarda ise X:67.4 olarak bulunmuştur. Grup-
lenmemiş olmasına karşın(p>0.05) sosyal etkinliği fazla
lar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlıdır (F:3.09
olanların her iki ölçek puan ortalamasının daha yüksek
p<0.05).
olduğu görülmüştür.
38
Tutuk, Al, Doğan
Tablo 2. Öğrencilerin kişisel ve eğitime ilişkin özelliklerine göre iletişim becerileri ve empatik eğilim puanlarının dağılımı
Kişisel ve eğitimle ilgili Özellikler
Sayı
Yüzde
İletişim Becerisi
X
Empatik Eğilim
X
Klasik lise
239
88.8
74.0
65.8
Sağlık Meslek Lisesi
16
6.0
70.7
70.4
Diğer(Ticaret L vb)
14
5.2
73.5
67.6
KW:2.30
KW:1.01
p>0.05
p>0.05
Mezun olduğu lise
Çalışma Durumu
Çalışıyor
17
6.3
74.0
65.8
Çalışmıyor
252
93.7
70.5
70.6
t:1.87
t:1.57
p>0.05
p>0.05
İlişkilerde Güçlük Yaşama
Evet
100
37.2
70.2
62.8
Hayır
169
62.8
76.0
68.0
t:4.11
t:4.98
p<0.01
p<0.01
Hasta ile İlişkide Güçlük Yaşama
Evet çok fazla
24
12.6
72.5
67.2
Evet zaman zaman
125
65.8
75.0
67.2
Hayır
41
21.6
78.3
70.0
F:1.73
F:1.50
p>0.05
p>0.05
76.2
68.2
Sosyal Etkinlik
Yeterli
95
35.3
Yetersiz
174
64.7
65.0
t:1.05
p>0.05
p>0.05
melidir (Terakye 1995). Yardım edici ilişkinin en temel
TARTIŞMA
bileşeni empatidir. Bireyi ve sorunlarını anlayabilmek
Hemşirelik insan ilişkileri üzerine temellenmiş bir
empati ile mümkündür (Cringle 1984, Arnold ve Boggs
meslektir ve hemşirelik bakım sürecinin etkinliği hemşirenin diğer bireylerle etkin
72.5
t:1.82
1999).
iletişim kurma yeteneğine
Profesyonel hemşirelikte büyük önemi olan bu
bağlıdır. Hemşire bir yandan sözel ve sözel olmayan
becerilerin geliştirilmesi öncelikle okul eğitimi sırasında
iletişim yoluyla bireyin yaşadıklarını anlamaya çalışırken,
sağlanabilir. Hemşirelik eğitiminde iletişim ,danışmanlık,
diğer yandan kendini doğru ifade edebilmeli, bir bakım
kritik düşünme vb. özellikleri gelişmiş hemşireler yetiş-
verici olarak bakımı alan kişi ile etkili bir iletişim kurabil-
tirmek öncelikli hedeflerdendir. Bu çerçevede eğitimin
39
C. Ü. Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 2002, 6 (2)
çeşitli aşamalarında olan öğrencilerin iletişim becerileriy-
gibi orta derecede olduğunu göstermektedir ve empatik
le ilgili değerlendirmeleri ve empatik eğilim düzeylerinin
eğilim sınıf büyüdükçe artmaktadır (p<0.05).
incelendiği çalışmamızda , öğrencilerin algıladıkları ileti-
Tüm bu bulgular öğrencilerin iletişim ve empati
şim becerisi ortalama puanı X:73.75 dir. Korkut’ un
düzeylerinin eğitimle yükseldiğini gösterebilir. Nitekim
(1996b) aynı ölçek ile lise öğrencileri üzerinde yaptığı
öğrencilerin tamamına yakını eğitim süreci içinde iletişim
çalışmada iletişim becerisi ortalama puanı X:79.83 dür.
Çalışmamızda elde edilen
becerilerinin geliştiğini belirtmiştir. Bununla birlikte ça-
bu puan, diğer çalışmanın
lışmamızda eğitimin öğrencilerin iletişim özelliklerinin
sonucundan düşük olmakla birlikte, öğrencilerin iletişim
gelişmesine ne şekilde katkı sağladığı belirlenememiştir,
becerilerini ortanın üzerinde algıladıklarını, ancak geliş-
bu nedenle iletişimin eğitimle ne ölçüde geliştiğini gös-
miş bulmadıklarını gösterebilir. Oysa yukarıda da belirtil-
teren izleme çalışmalarına gereksinim vardır
diği gibi hasta ile iletişimi kolaylaştırmak, daha bütüncül
Çalışmada öğrencilerin algıladıkları iletişim beceri-
bir bakım vermek ve bireyi anlamak , sorunlarına yardım
si ve empatik eğilim ortalama puanlarında yaş, mezun
etmek için hemşirelerin iletişim becerilerinin gelişmiş
oldukları lise ve sosyal etkinliklere aktif katılma yönün-
olması gerekir.
den fark belirlenmemiştir. Öğrencilerden günlük ilişkile-
Diğer yandan öğrencilerin, sınıf büyüdükçe ileti-
rinde güçlük yaşadıklarını bildirenlerin iletişim becerisi ve
şim becerilerinin de geliştiği görülmektedir. Birinci sınıf
empati düzeyi düşük bulunmuştur. Klinik uygulamaları
öğrencilerinin algıladıkları iletişim becerisi ortalama puanı
X:69.75 iken, dördüncü sınıf öğrencilerinin
sırasında sorun yaşadığını belirten öğrencilerin hem
ortalama
iletişim hem de empatik eğilim ortalama puanı istatistik-
puanı X:76.0 dır. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu’nda 1. ve
sel olarak anlamlı derecede olmasa da düşük bulunmuş-
2. sınıfta yer alan genel ve mesleki iletişim dersleri ve
tur. Yukarıda belirtildiği gibi hemşirelik bakımının başa-
diğer derslerde iletişimle ilgili konular vurgulanmaktadır.
rıya ulaşmasında empati ve iletişim becerilerinin büyük
Elde edilen bulgulara göre eğitimin öğrencilerin iletişim
önemi vardır. Tel ve Atalay’ın (1999) yaptıkları bir çalış-
becerilerinin gelişmesine olumlu katkı sağladığı söylene-
mada da öğrencilerin yarıdan fazlası hekim ve hemşire-
bilir. Ancak bu katkının düzeyi ve uygulamaya ne şekilde
lerle ilişkilerde zorlandıklarını belirtmişlerdir. Klinik uygu-
yansıdığı açık değildir.Bu nedenle öğrencilerin özellikle
lamalar sırasında en fazla sorun yaşayan grup (%86.0)
hasta ve bakım verilen diğer bireylerle ilişkilerini ortaya
ikinci sınıf öğrencileridir. Bunun nedeni,ikinci sınıfta
koyan ileri çalışmalara gereksinim vardır.
öğrencilerin dahiliye ve cerrahi hastalıkları hemşireliği
Empati, yukarıda belirtildiği gibi yardım edici iliş-
dersinin gereği yoğun sağlık sorunu olan, daha fazla
kide hemşirenin bireyi ve sorunlarını tanımlayabilmek için
anlaşılma ve destek gereksinimi duyan yetişkin hastalara
geliştirmesi gereken en temel niteliklerdendir. Empatik
bakım
eğilim genelde bir kişilik özelliği olmakla birlikte eğitim
öğrencileriyle yapılan bir çalışmada da öğrenciler için en
yoluyla geliştirilebilir bir özelliktir ve hemşirelik öğrencile-
fazla stresli olan eğitim yılı ikinci yıl olarak bulunmuştur
rinin eğitimleri sırasında bu özelliklerini geliştirmeleri
(Terakye 1988). Son sınıf öğrencilerinde iletişim becerisi
gerekir
vermesi
olabilir.
Ülkemizde
hemşirelik
öğrencilerin
ortalama puanı üçüncü sınıf öğrencilerinden düşüktür.Bu
empatik eğilim ortalama puanı X:69.55 olarak bulunmuş-
durum son sınıf öğrencilerinin psikiyatri hemşireliği dersi
tur. Ülkemizde bu konuda yapılan çalışma sayısı oldukça
uygulaması sırasında, daha özelleşmiş ve gelişmiş ileti-
yetersizdir.
şim becerisi gerektiren psikiyatri hastaları ile iletişimde
(Hodges1991).
Öz’ün
Çalışmamızda
(1998)
hemşirelik
son
sınıf
zorlanmalarından kaynaklanmış olabilir.
öğrencileryle aynı ölçekle yaptığı çalışmada öğrencilerin
empatik eğilim ortalama puanı X:70.25 olarak çalışmamızın sonucu ile benzer bulunmuştur. Yurt dışında yapılan
bir çalışmada ise hemşirelik öğrencilerinin diğer öğrencilerden daha empatik oldukları bulunmuştur (Kunst-
SONUÇ VE ÖNERİLER
Wilson W ve ark. 1981). Çalışmamızda elde edilen bulgu
öğrencilerin empatik eğilim düzeyinin iletişim becerileri
40
Tutuk, Al, Doğan
Elde edilen bulgulara göre , C.Ü. Hemşirelik Yük-
Hodges SA (1991) An experiment in the development of
sekokulu öğrencilerinin algıladıkları iletişim becerisi ve
empathy in students nurses. Journal of Advanced Nursing,
empatik eğilim düzeyleri orta derecede olup, eğitim yılı
33(1):1296-1300.
yükseldikçe her iki özellik artmaktadır. Eğitim süresi
Korkut F (1996a) İletişim becerilerini değerlendirme ölçeğinin
içinde gerek iletişim dersleri gerekse diğer dersler ve
geliştirilmesi: Güvenilirlik ve geçerlilik çalışmaları. Psikolojik
uygulamaların öğrencilerin iletişim becerilerinin gelişme-
Danışma ve Rehberlik Dergisi, 2(7): 18-23.
sine olumlu katkı sağladığı söylenebilir. Bununla birlikte
Korkut F (1996b) İletişim becerileri eğitiminin lise öğrencileri-
bu becerilerin daha fazla geliştirilmesine gereksinim
nin iletişim becerilerini değerlendirmelerine katkısı. Psikiyatri
olduğu anlaşılmaktadır. Genel ve mesleki ilişkilerde güç-
Psikoloji Psikofarmakoloji Dergisi , 4(3): 191-198.
lük yaşadığını bildiren öğrencilerin iletişim becerisi ve
Kunst-Wilson W, Carpenter L, Poser A et. all (1981)
empati düzeyi düşüktür.
Emphatic perceptions of nursing students: self- reported and
actual ability. Res. Nurs. Health 4(3): 283-293.
Bu sonuçlar doğrultusunda eğitimin öğrencilerin
Öz F (1998) Son sınıf hemşirelik öğrencilerinin empatik eğilim-
iletişim ve empati düzeyinin gelişmesindeki önemi dikka-
leri, empatik becerileri ve akademik başarıları arasındaki ilişki.
te alınarak, öğrencilerde bu becerilerin gelişmesi için
Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 2(2):
ders içeriklerinin ve yöntemlerin daha fazla geliştirilmesi;
32-38.
özellikle ilk yıllardaki öğrencilere yakın ilgi gösterilmesi;
Özcan A (1996) Hemşire Hasta İlişkisi ve İletişim. İzmir, Saray
eğitim sürecinin doğrudan etkisini gösteren izleme çalış-
Medikal Yayıncılık.
maları ile öğrencilerin klinik uygulamalarda hastaları ile
Smitherman C (1981) Nursing Action for Health Promotion,
iletişim örüntülerini gösteren gözleme dayalı çalışmalar
Philadelphia, F A Davis Company, 63-91.
yapılması önerilir.
Sundeen SJ, Stuart GW, Rankın ED (1981) Nurse-Client
Interaction: Implementing the Nursing Process. 2nd ed. St.
Louis, The C.V. Mosby Company.
KAYNAKLAR
Suikkala A ( 2001) Nursing student-patient relationship: a
Arnold E, Boggs KU (1999) Interpersonal Relationships:
Professional Communication Skills for
review of the literature from 1984 to 1998. Journal of Advanced
Nurses. 3rd. Ed.
Nursing, 33(1) 42-6.
Philadelphia, W.B. Saunders Company.
Tan M, Sayan A, Uğurlu N, Kaya MD (1999) Hastaların
Cringle RK (1984) Communication. Nursing: From Concept to
hemşirelik hizmetlerini değerlendirmeleri. VII. Ulusal Hemşirelik
Practice, JM Flynn, PB Heffron (Ed). Maryland, A Pirentice- Hall
Kongresi Kitabı, Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu
Publishing, 293-318.
Daniels
TG,
microcounselling
Denny
A,
Andrews
D
(1988)
,Erzurum.
Using
Tel H, Atalay M (1999) Hekim- hemşire ve öğrenci hemşire
to teach RN nursing students skills of
arasındaki iletişim olgusunun irdelenmesi. VII. Ulusal Hemşirelik
therapeutic communication. Journal of Nursing Education ,
Kongresi Kitabı, A. Ü. Hemşirelik Yüksekokulu, Erzurum.
27(6): 246-52.
Terakye G ( 1988) Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Yükseko-
Dökmen Ü (1989) Empatinin Yeni bir modele dayanılarak
kulu öğrencilerinin klinik uygulamaları sırasında karşılaştıkları
ölçülmesi ve psikodrama ile ölçülmesi. A. Ü. Eğitim Bilimleri
stres yaratıcı durumlara tepkileri ve bu konudaki yardım beklen-
Dergisi 21(1-2): 155-190.
tilerinin incelenmesi. I. Ulusal Hemşirelik Kongresi Kitabı, İzmir,
Dökmen Ü (1994) İletişim Çatışmaları ve Empati, İstanbul,
Ege Üniversitesi Basımevi 96-100.
Sistem Yayıncılık.
Terakye G (1995) Hasta Hemşire İlişkileri, Ankara, Aydoğdu
Evans GW, With DL, Alligood MR, O’Neil M (1998)
Ofset.
Empathy: a study of two types. Issues of Mental. Health
Wilson HS, Kneisl CR (1988) Psychiatric Nursing. Third ed.
Nursing, 19(5): 453-461.
California, Addison-Wesley Publishing Company.
Hewison A (1995) Nurses’ power in interactions with patients.
Journal of Advanced Nursing, 21: 75-82.
41