BAHÇELİEVLER CUMHURİYET ANADOLU LİSESİ

BAHÇELİEVLER CUMHURİYET ANADOLU LİSESİ
-10. SINIF TARİH DERSİ-
VEDAT AKBULAK (www.asyaahileri.com)
DURAKLAMA DÖNEMİ
Sokullu Mehmet Payşa’nın ölümünden (1579) sonra başlayıp XVII. yüzyıl sonuna kadar devam eden bu
döneme Osmanlı tarihinde “duraklama dönemi” denir.
Kanuni döneminde ilk defa başlayan usulsüz atamalar, tımar
sistemin bozulmasına ve rüşvetin yaygınlaşması nedenleri ile Anadolu’da
sık sık isyanlara neden oldu.
Bu Dönem Osmanlı Padişahları:
PADİŞAHLAR
III. Murat
III. Mehmet
I. Ahmet
I. Mustafa
II. Osman
I. Mustafa
IV. Murat
I. İbrahim
IV. Mehmet
II. Süleyman
II. Ahmed
II. Mustafa
TARİH
-Duraklamanın Sebepleri:
İçi Nedenler:
-Merkezi yönetimdeki bozulmalar
-Askeri teşkilattaki (Seyfiye) bozulmalar
-Maliyedeki Bozulmalar (ekonominin bozulması)
-İlmiyedeki Bozulmalar
-Toplum Yapısında meydana gelen bozulmalar
-Saray kadınları ve ağlarının yönetime karışmayla başlaması
(1574–1595)
(1595–1603)
(1603–1617)
(1617–1618)
(1618–1622)
(1622–1623)
(1622-1640)
(1640–1648)
(1648–1687)
(1687-1691)
(1691–1695)
(1695–1703)
DURAKLAMA DÖNEMİ OSMANLI DEVLET SİYASETİ:
XVII. Yüzyıl Osmanlı Devleti’nin Genel Durumu:
Kanuni döneminde Osmanlı Devleti, sınırlarını oldukça genişleterek
dünya gücü hâline gelmişti. Bu durum II. Selim ve III. Murat
dönemlerinde de devam etti.
Fetihlere devam edilirken, iç ayaklanmaları durdurmakla da
uğraşılmış, yeri geldikçe fethedilen yerleri korumak amaçlanmıştır. Bu
dönemde hem fetih hem de sınırları korumak amacıyla Doğuda İran,
Batıda Venedik, Lehistan, Avusturya ve dönemin sonunda Rusya ile
savaşılmıştır. Avusturya, İran ve Rusya ile yapılan savaşların uzun
sürmesi ve istenilen galibiyetin alınamaması nedeniyle devleti
yıpratmıştır.
I. Ahmet döneminde Osmanlı veraset sisteminde değişikliğe
gidildi. Ekber ve erşet sistemine geçilerek en büyük ve akıllı olan
şehzadenin tahta çıkması kararlaştırıldı.
XVII. yüzyıl Kapıkulu askerlerinin özellikle de yeniçerilerin sık sık isyan
ettikleri bir dönem oldu. Tımar sisteminin bozulması askeri ve ekonomik
yönden devleti olumsuz yönde etkiledi.
Dış Nedenler:
-İmparatorluğun doğal sınırlara ulaşması
-Sınırlarda güçlü devletlerin bulunması (Doğuda İran, batıda Avusturya,
Kuzeyde Rusya)
-Coğrafi keşifler ve kapitülasyonların etkisi (Fransa’dan başka ülkelere
de verilmesi)
-/Rönesans hareketleriyle Avrupa’da ortaya çıkan gelişmelerin takip
edilmemesi
Coğrafi Keşiflerle yağmalanan yeni ülke ve kıtaların altın ve gümüşü
Avrupa’ya taşındı. Merkantalis anlayış doğrultusunda Osmanlılar ile
ithalat yapmadılar, İhracat yaptılar.
Osmanlılar Akdeniz limanlarını canlandırmak için kapitülasyonları II.
Selim, III. Murat ve III. Mehmet dönemlerinde devam ettirdi. Fransa’nın
isteği üzerine 1740 yılında kapitülasyonlar sürekli hale getirildi. III.
Murat, 1579 yılında üç İngiliz tüccarlarına, Osmanlı topraklarında ticaret
yapma hakkı tanındı. Daha sonra Kraliçe I. Elizabeth, III. Murat’a
gönderdiği mektupta diğer İngiliz tüccarlarına da ticaret hakkı
verilmesini istedi. 1580’de İngilizlere de kapitülasyonlar verildi. Aynı
dönemde Hollanda’ya da aynı haklar verildi. Oysa Osmanlılar
Avrupa’daki ekonomik rekabetten faydalanabilirdi. Böylece Osmanlı
üreticisi Avrupa’dan gelen kaliteli ve daha ucuz mal ve eşyalarla rekabet
edemedi. Osmanlı üreticisi ekonomik açıdan çöktü. Birçok iş yeri
yapandı. İşsizlik arttı.
XVII.YÜZYILDA AVRUPA’ VE ASYA’DAKİ SİYASİ DURUM
Özellikle İngiltere ve Fransa'da krallar iktidara engel olan feodal
yapılanmayı ortadan kaldırarak güçlerini artırmışlardır.
Coğrafi keşiflerin etkisi ile ekonomik yönden zenginleşen ve gelişen
Avrupa'da: İngiltere, Fransa, İspanya, Hollanda, Portekiz gibi
devletler bilinmeyen yerlere gitme ve buraları kendi çıkarları için
sömürge kurdular.
Uzakdoğu ve Hindistan bölgesi ile atlas okyanusu limanları bu dönemde
Avrupa devletlerinin yeni gözde paylaşım bölgeleri ve sömürge alanları
olmuştur. Yine bu yüzyılda Avrupalı devletler sömürgeler yüzünden 30
yıl savaşları başlamıştır.
Asya’daki Genel Durum
XVII. yüzyılda Rusya Asya'da güçlü bir devlet olarak ortaya çıktı.
Altın Orda Devleti’nin yıkılmasıyla Rusya Orta Asya'ya doğru yayılmaya
başlamıştır. Altın Ordu devletinin dağılmasıyla bu devletin toprakları
üzerinde Hive, Buhara, Hokand ve Özbek hanlıkları kuruldu. Bu
hanlıkların birbiriyle mücadeleleri Rusya’nın güçlenmesine neden
olmuştur. Rusya birer birer bu hanlıkları ele geçirerek Kafkaslara kadar
ilerleyerek Osmanlıları Batıdan ve Doğu’dan tehdit etmeye başlamıştır.
OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİ
Osmanlı devletinin İran Devleti ile savaşları Yavuz Sultan Selim
devrinden itibaren başlamış ve Kanuni devrinde 1555 yılında
yapılan Amasya Anlaşması ile sona ermişti. Ancak 1577 yılında
yeniden başlayan İran savaşları 1639 Kasr-ı Şirin Anlaşması’na
kadar devam etmiştir.
1. 1579-1590 Osmanlı-İran Savaşları ve Ferhat Paşa (İstanbul)
Antlaşması:
1579 yılında Şah Tamasb'ın ölümü üzerine İran'da meydana gelen
karışıldıklardan istifade etmek için Osmanlı Padişahı III. Murat sınırdaki
valilerin isteğine göre (Sokullu Mehmet Paşa’nın karşı çıkmasına
rağmen) savaş kararı aldı. Yapılan savaşlarda Osmanlıların üstünlüğü ile
sona erdi. İran’ın barış istemesi üzerine Ferhat Paşa (İstanbul)
Antlaşması yapıldı (1590). Yapılan antlaşmaya göre:
Doğuda Azerbaycan, Gürcistan, Dağıstan ve Luristan Osmanlı
Devleti’nde kalacaktı.
*Bu antlaşmayla; Osmanlılar doğuda en geniş sınırlara
ulaşmıştır.
1603-1611 Osmanlı-İran Savaşları ve Nasuh Paşa Antlaşması:
Nedeni: İran’ın Osmanlıların batıda yapmış olduğu Avusturya
savaşlarından ve Anadolu’daki Celali isyanlarından faydalanarak Ferhat
Paşa Antlaşması'yla kaybettikleri toprakları geri almak istemeleri.
Sonuç: İran’ın üstünlüğüyle geçen bu savaşlar sonunda, Nasuh Paşa
Antlaşması yapıldı.
Buna göre;
Ferhat Paşa Antlaşması ile alınan yerler İran’a geri verildi.
İran yıllık 200 deve yükü ipek, vergi vermeyi kabul etti.
BAHÇELİEVLER CUMHURİYET ANADOLU LİSESİ
-10. SINIF TARİH DERSİ-
1617-1618 Osmanlı – İran Savaşları ve Serav Antlaşması:
İran’ın Osmanlı topraklarına müdahalesi sonucu Bağdat’ı alması ve yıllık
vergiyi kesmesi üzerine, Duraklama döneminin en uzun süren Osmanlı
–İran Savaşı başladı.
IV. Murat’ın merkezdeki otoriteyi sağlaması, yeniçerileri disiplin
altına alması üzerine İran’a; 1635’te Revan 1637’de de Bağdat olmak
üzere iki sefer yaparak Bağdat’ı geri aldı. Bu yüzyılın en uzun savaşı
IV.Murat zamanında oldu.
Sonuç: 1639 yılında yapılan Kasr-ı Şirin Anlaşması’na göre;
-Azerbaycan, Tebriz ve Revan, İranlılara verildi.
-Bağdat, Osmanlılarda kaldı.
-İki Devlet arasında Zağros dağları sınır olacaktı.
Anlaşmanın önemi; Türk - İran sınırını büyük ölçüde
belirleyen Kasr-ı Şirin Antlaşması ile çizilen sınır günümüze kadar
devam etmiştir.
2. OSMANLI-AVUSTURYA SAVAŞLARI
VEDAT AKBULAK (www.asyaahileri.com)
-Kara Mustafa Paşayı bazı komutanların çekememesi
üzerine işi ağırdan almaları, nedenleriyle Osmanlı ordusu perişan
edildi.
Oysa Viyana önlerinde galip gelebilecek kuvvetli Türk ordusu,
devletteki iç bozuklukların orduya yansıyan etkilerinden dolayı tarihteki
en ağır bozgunlarından birini yaşadı.
Ordunun bütün donatımı hazinesi, topları, cephanesi terk edilmek
zorunda kalındı.
Bu yenili nedeniyle; Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa,
padişah IV. Mehmet tarafından idam edildi. Oysa Merzifonlu Kara
Mustafa Paşa bu yenilginin izlerini silebilecek tek devlet adamıydı.
Osmanlı ordusunun bu yenilgisi karşısında cesaretlenen Batılı ülkeler
Osmanlı Devleti’ne karşı Avrupa’da Kilise'nin etkisiyle "Kutsal İttifak"
oluştu.
II. Viyana yenilgisinden sonra Osmanlıların batı yönündeki ilerleyişi
tam olarak durdu. Bundan sonra Osmanlı savunmaya geçerken, Türkleri
Avrupa’dan atma girişimleri yeniden başlatıldı.
Haçova Savaşı ve Zitvatorok Antlaşması (1593-1606):
Aralıklarla 17. yüzyıl boyunca devam etmiştir. 1593 yılında Dalmaçya
kıyılarında barınan ve Almanya'nın desteklediği Hıristiyan Üskok
çetelerinin Osmanlı Devletine verdiği zararlar karşısında Telli Hasan
Paşa komutasında Avusturya topraklarına girdiler. Böylece 1568 yılında
yapılan anlaşma bozulmuş oluyordu. III. Mehmet bilhassa kendisi sefere
çıkarak Eğri Kalesini fethetmişti (1596). Avusturya ordusu Haçova
savaşında yenildi. Daha sonra Kanije kalesi alındı (1606). Düşman
eline geçmiş olan Estergon kalesi alındı (1601). Böylece 13 yıl süren
savaşlar (1593-1606) Zitvatorok Antlaşması ile sona erdi.
Karalofça Antlaşması
1683-1699 Savaşları (Felâket Seneleri)
Haçlılar Birliği (Kutsal ittifak):
Papa bütün Hıristiyan dünyasının başı olarak yeni bir "Haçlı Birliği"
kurdu. Avusturya, Venedik, Lehistan, Rusya ve Malta bu birliğe
katıldı.
Venedikliler Mora yarımadasına ve Dalmaçya kıyılarına,
Ruslar; Azak tarafına,
Lehistan; Podalya ve Boğdan üzerine
Avusturya; Macaristan ve Erdel üzerine saldırdılar (1686) .
Zitvatorok Antlaşması’nın başlıca Maddeleri şunlardır:
-Osmanlı devleti; Eğri, Kanije, Estergon kalesini alıyordu.
- Hiçbir toprak kayıp etmemiş oluyordu. Ancak en dikkat çekici yanı
Avusturya'nın o güne kadar ödemekte olduğu Yıllık vergi (30 bin altın )
kaldırılıyordu.
-Bir defaya Mahsus olmak üzere 200 bin kara kuruş (10 bin altın) savaş
tazminatı olarak ödeyecekti.
-Avusturya imparatoru Osmanlı padişahı ile eşit sayılacaktı.
Bu sırada IV. Mehmet tahtan indirildi II. Süleyman tahta getirildi.
Sadrazam Fazıl Mehmet Paşa iç işlerini düzelttikten sonra savaşta
şehit edildi. Bu sırada II. Süleyman indirilmiş II. Ahmet tahta
çıkarılmıştır. Bir değişiklik yapılarak Sultan II. Mustafa padişah oldu.
Sultan II. Mustafa bizzat savaşa çıktı, bazı başarılar elde ettiyse de kesin
bir sonuç alamadı ve Macaristan alınamadı. Bu sırada Venedikler Sakız'ı
işkâl etmiş, Ruslar Azak kalesini almışlardı (1693). 1697’de Zenta
bozgunundan sonra padişah II. Mustafa ve Sadrazam Amcazade
Hüseyin Paşa barış istedi.
1658-1664 Savaşları ve Vasvar Antlaşması:
Erdel Beyi Rakoçi, Eflak ve Boğdan beyleri ile anlaşarak Osmanlı
Devletine karşı isyan etti. Sadrazam Köprülü Mehmet Paşa bu isyanı
bastırdı. Osmanlı devletine bağlı bu üç beyliği değiştirdi. Avusturya'nın
işe karışması üzerine Avusturyalılarla yapılan savaşta Avusturyalılar
Zerinvar’da yenildi. Avusturyalılar telaşa kapıldılar. Bunun üzerine
yapılan Vasvar Antlaşması’na göre (1664):
—Avusturyalılar Erdel işine karışmayacaklardı
—Erdel Osmanlı Devletine bağlı kalacak
—Avusturya savaş tazminatı ödeyecek (200 bin kara kuruş: 10 bin
altın).
—Uyvar kalesi Türklerde kalacak.
— Barış süresi 22 yıl olacaktı.
İkinci Viyana Kuşatması (1683–1699):
YILINDA ALMANYA-AVUSTURYA
Kutsal Roma-Germen imparatoru Devleti’nin baş şehri Viyana'nın
Osmanlılar tarafından kuşatılması ve Osmanlı ordusunun yenilmesiyle
başlayan ve 16 yıl süren bozgunlar devrine tarihimizde felaket seneleri
denir. Bu devir ile birlikte Osmanlı devleti gerilemeye başlar. Bu
gerileme öğle uzun sürer ki, ancak Sakarya Savaşı’ ile sona erer.
Savaşın Sebebi:
Macaristan'ın Avusturya denetiminde bulunan bölgedeki koyu
Katolik olan Avusturya Kralı I. Leopok, Mezhep özgürlüğünü kaldırması
üzerine, Macar Beylerinden İmre Tokeli Avusturya'ya karşı
ayaklanarak Osmanlı devletinden yardım ister. Ancak bir asırdır ciddi
zaferlere susamış olan ve eski devirdeki fütuhatı özleyen ordu ve
toplumun da etkisi ve isteğini yerine getirmek üzere Merzifonlu Kara
Mustafa Paşa, güçlü ve ağır donanımlı bir ordu ile sefere çıkar.
Osmanlı Ordusundaki askerlerin sayısı yardımcı kuvvetlerle beraber 500
bini buluyordu. 1682'de başlayan Viyana’nın kuşatılması üzerine tüm
Avrupa ayağa kalkar. Eğer Fetih gerçekleşse idi Osmanlı devletinin
Kaderi de değişirdi.
-Kırım Beylerinin gereken ilgiyi göstermemeleri,
Karlofça Anlaşma:
Devlet çok yıpranmış. II. Mustafa'nın savaşa devam etmek istemesi
üzerine sadrazam ve devlet büyüklerinin isteğiyle Belgrat civarında
Karlofça Kasabası’nda Avusturya, Venedik, Lehistan ve Rusya gibi
devletler ile iki aydan fazla süren bir görüşme sonucunda 1699 yılında
Karlofça Anlaşması imzalandı. Buna göre;
1. Temeşvar Osmanlılarda kalmak üzere bütün Macaristan ve Erdel
Avusturya'ya verildi.
2. Podolya ve Ukrayna, Lehistan'a (Polonya)
3. Mora Yarımadası ile Dalmaçya kıyıları Venedik'e bırakıldı.
4. Lehistan'ın Kırım' a verdiği vergi kaldırıldı.
5. Antlaşma 25 yıl sürecek, Avusturya’nın garantörlüğünde olacaktır.
Not: Karlofça anlaşması Osmanlı devletinin toprak kayıp ettiği
ilk anlaşma oldu.
Kalofça ve İstanbul Antlaşmaları ile kaybedilen toprakları geri
almak, 18. yüzyıl Osmanlı devlet siyasetinin temelini oluşturmuştur.
Kaybedilen yerler geri alınmadığı gibi yeni topraklar da elden
çıkmıştır.
Antlaşmanın Sonuçları (önemi): Osmanlı Devleti, ilk defa
topraklarının büyük bir kısmını kaybetti. Duraklama Devri kapandı,
Gerileme Devri başladı.
Avrupa devletleri savunmadan saldırıya geçti.
Osmanlı Devleti'nin Avrupa'daki egemenliği sona erdi ve toprak kaybetti.
Avrupa'nın bu ilerlemesi ancak Sakarya Savaşı'nda (1921) durduruldu.
Kutsal ittifak sırasında sefere çıkan II. Mustafa (1695-1703) ordusunun
başında savaşa çıkan son padişah olmuştur.
İstanbul Antlaşması:
Rusya Karlofça Antlaşması’nda imza yetkileri olmadıklarından bir yıl
sonra sonra Osmanlı Devleti ile 1700 yılında İstanbul Antlaşması’nı
yapmıştır. Ruslarla yapılan antlaşmaya göre;
Azak kalesi ve çevresi Ruslara verildi.
Ayrıca Ruslar İstanbul'da elçi bulunduracak.
BAHÇELİEVLER CUMHURİYET ANADOLU LİSESİ
-10. SINIF TARİH DERSİ-
Kutsal yerlere (Kudüs'ü) serbestçe ziyaret edecekti.
3. OSMANLI - LEHİSTAN İLİŞKİLERİ;
Boğdan: Kuzey Romanya
Eflak: Güney Romanya
XVII. yüzyılda Osmanlı-Lehistan ilişkilerinin bozulmasının
temelinde Erdel, Boğadan ve Ukrayana kazakları ile ilgili
sorunlar yatmaktadır.
1. Hotin Seferi ve Anlaşması: Lehistan, Sokullu M. Paşa tarafindan
himaye edilmişti. 1587 yılından sonra fırsat buldukça Eflak, Boğdan,
Erdel işlerine karışıyordu. Bunun üzerine (1618-1622) Genç Osman
tarafından bir sefer düzenlendi. Kesin sonuç alınamadı. Yeniçerilerin
gayretsizliği yüzünden Lihistan’ın teklifi üzerine Hotin Anlaşması yapıldı.
Bu anlaşmaya göre;
-Hotin Kalesi, Osmanlı Devleti’ne bağlı olan Boğdan’a bırakıldı.
—Birbirlerinin toprağına saldırmayacaklar.
—Eskisi gibi kırım hanlığına 40 bin altın ödeyecekti.
2. Sultan IV. Mehmet'in Lehistan Seferi ve Buçaş Antlaşması:
Yarım asır sonra başlayan bu savaşlarda Lehliler Osmanlı himayesindeki
Kazaklara saldırdılar. Savaş, Podolya topraklarının üzerinde devam etti.
Lehistan önemli zararlara uğradı. Aynı yıl Buçaş Anlaşması
yenilenerek;
-Podolya'nın Osmanlılara Geçtiği kabul edildi.
Lehistan’nın Ukrayana’dan çekilmesi kabul edilmiştir.
Not: Buçaş Antlaşması ile Osmanlı Devleti, Kuzey-Batı
Avrupa’da en geniş sınırlarına ulaşmıştır.
4. OSMANLI- VENEDİK İLİŞKİLERİ:
Osmanlı Devleti ile Venedikler arasında yapılan savaşların
temel nedenini denizlerde üstünlük kurma ve ticari
faaliyeetlerini en üst düzeyeede gerçekleştirme amacı
oluşturmuştur.
XVII. yüzyılda Osmanlı Venedik ilişkileri 1645 yılında Osmanlı deniz
güvenliğini zedeleyen Venediklilerin elinde olan Girit adasının
kuşatılmasıyla başladı. Girit; Ege ve Doğu Akdeniz’in güvenliği
bakımından da önemliydi.
Daha sonra Vezir Deli Hüseyin Paşa, Kandiye şehrini kuşattı. Ancak
bu kale kendisini 25 yıl savundu. Venedikler bir ara Ege denizindeki Türk
limanlarına saldırdılar ve Çanakkale Boğazı’nı kapattılar. Köprülü
Mehmet Paşa’nın sadrazamlığı döneminde, Venedikler yenildi- Girit
Mücahitlerine yardım ulaştırıldı.
Daha sonra Fazıl Ahmet Paşa, Girit'ten Venedikleri kovarak Kandiye
şehrini fethetti. Bundan sonra Venedikler 1683 yılında Viyana
bozgunundan yararlanarak Mora’yı ele geçirdi. 1699 yılında Karlofça
Anlaşması Venediklerin lehlerine sonuçlandı.
Not: Girit’in alınması Osmanlı Devleti’nin Ege ve Akdeniz’deki
hâkimiyetini güçlendirmiştir.
5. OSMANLI-RUSYA İLİŞKİLERİ
Rusya Osmanlı himayesindeki Özi Kazaklarına saldırınca Sadrazam
Merzifonlu Kara Mustafa Paşa sefere çıktı ve 1678'de Çehrin Kalesi'ni
aldı. Rusların isteği ile Bahçesaray (Çehrin) Antlaşması imzalandı.
Bu antlaşmaya göre
-Kiev, Ruslarda kalmaya devam etti.
-Özi (Dinyeper) Nehri iki devlet arasında sınnır oldu.
Savaşın Önemi: İlk Osmanlı - Rus antlaşması olması yönüyle
önemlidir.
İÇ İSYANLAR
XVII. Yüzyılda İç İsyanların Sebepleri, Nitelikleri ve Sonuçları;
1.Merkezde Çıkan isyanlar
2. Anadolu'daki Celali isyanları
3. Eyaletlerde çıkan isyanlar.
1. Merkez (İstanbul) İsyanları: Esas özelliği tamamen askeri
olmasıdır.
Sebepleri:
-Kapıkulu Ordusunun bu isyanları genellikle padişahların veya devletin
önemli idarecilerini değiştirmek için yapmışlardır.
-Devlet Merkezindeki yönetici zümrelerin birbirleri ile olan
mücadelelerinin isyanların perde arkasını meydan getirmesidir.
VEDAT AKBULAK (www.asyaahileri.com)
Kapıkulu askerlerinin isyanlarının başlangıcı Fatih devrine kadar iner.
Cülus bahşişi veya ulufe yüzünden çıkmıştır. İsteklerinin kabul
edilmesi ise onların güçlerini anlamalarını göstermiştir.
-Kapıkulu Ocağı'na usulsüz ve gereğinden fazla asker alınması ,gibi
nedenlerle halktan katılım olduğunu ve ulemanın da desteğinin olduğu
görülmüştür.
Başlıca isyanlar ise;
İSYANLAR
Genç Osman'ın (Sultan II. Osman) Öldürülmesi:
Hotin Seferi’nde, yeniçerilerin işe yaramaz olduğunu görünce orduda
ıslahatın gerekli olduğunu anladı. Ayrıca Genç Osman başkenti
İstanbul'dan Anadolu'a taşımayı düşünmüştür. Saray dışından evlenen
ilk Padişahtır. Osmanlı Devleti'nde ilk defa Islahatlar yapmayı düşünen
padişahtır. Fakat bu olay tecrübesizliği nedeniyle öldürülmesine neden
oldu.
IV. Murat Devri isyanları:
Genç Osman'dan Sonra I. Mustafa padişah olmuştu. Sarayda devamlı
kapalı kalmak ve öldürülmek korkusuyla şuurunu kaybetmişti. Bundan
dolayı yerine IV. Murat geçti. Hazine boştu. Cülus için sarayda altın
eşyalar eritilerek askere dağıtıldı.
1632 'de yeniçeriler tekrar ayaklanarak Vezir-i Azam Hafız Ahmet
Paşa ve bazı idarecilerin başını istediler. Yeniçerilerin istediği kişiler
kendilerine verilince bu şahısları isyancılar; Padişahın gözleri önünde
parçaladılar.
Daha sonra Sipahiler, IV. Murat'ı tahtan indirmek istediler. Fakat
Yeniçeriler işe karışmayınca iş su yüzüne çıktı. Bu olayda Topal Recep
Paşa idam edildi. IV. Murat yönetimi ele aldıktan bir süre sonra Osmanlı
Devletinde, canlanma görüldü (1632).
IV. Mehmet Devri İsyanları:
1656 yılında ayaklanan kapıkulu ordusu Alay köşkünde Padişahı davet
ettiler. Sonra dertlerini dile getirerek bizzat işlerle artık kendisinin
ilgilenmesini istedirler.
—Girit' te durum çok acıklı bir duruma düşmüş
—Memleket harap olmuş, köylüler memleketlerini terk etmişler.
—Asker maaş yüzü görmemekte
—Sadrazam ve vezirler, çoğu zaman saltanat ortaklarının korkusundan
durumu bildirememektedirler.
—Hazinenin durumu kötü olup iki sene sonraki gelirler
harcanmaktadır.
2. Anadolu’da Çıkan İsyanlar.
Yavuz Sultan Selim döneminde Tokat civarında Bozoklu Celal adında
bir sipahinin çıkardığı isyan daha sonra Anadolu’daki isyanların genel adı
olmuştur.
Bu isyanların temel nedenleri:
Ekonominin bozulması:
İran ve Avusturya ile yapılan savaşları kazanmak amacıyla aşırı
harcama yapan devlet masraflarını karşılamayınca halktan ağır vergiler
almaya başlandı.
Artan vergiler yanında iltizam sisteminin yaygınlaştırılması,
-yerel yöneticilerin kanunlara aykırı vergi toplaması
-yerel yöneticilerin halkı adaletsiz yönetmeleri.
Bu durum halkın devlete olan güveninin sarsmış ve çeşitli bölgelerden
isyanlar çıkmıştır.
Çıkan isyanlar nedeniyle köyler yakılıp yıkıldı. Can güvenliği olmayan
reaya yerleşim yerini ve toprakları terk ettiler.
Celali İsyanlarının başlıcaları:
Karayazıcı, Canbolatoğlu, Tavil Ahmet, Deli Hasan ve
Kalenderoğlu gibi kişilerin elebaşılığını yaptıkları Celali isyanlarını
devlet sert tedbirler alarak bastırabilmiştir.
İsyanların Sonucu:
Anadolu’da güven ve huzur ortamı kalmazken
-Binlerce insan hayatını kaybetti.
-Zengin topraklar yakılıp yıkılması sonucu üretim azaldı.
-Vergilerin düzenli toplanamaması Osmanlı Devleti’ni zayıflattı.
Bu isyanlar nedeniyle Avusturya ve İran ile yapılan savaşlarda Osmanlı
Devleti’ni zor durumda kaldı.
BAHÇELİEVLER CUMHURİYET ANADOLU LİSESİ
-10. SINIF TARİH DERSİ-
VEDAT AKBULAK (www.asyaahileri.com)
XVII YÜZYILDA ISLAHAT HAREKETLERİ
XVII. yüzyılın sonlarından itibaren Osmanlı kurumlarında bozulmalar
başladı.
Kurumlardaki bu bozulmalar ve usulsüzlükler Kanuni döneminde
yapılan uygulamalarla başlamış etkisini sonra göstermiştir. Devlet
düzenindeki bozulmalar devletin duraklamasına ve imparatorluğunun
eski ihtişamlı döneminden uzaklaşmasına yol açtı. Osmanlı devlet
adamları imparatorluğu eski güçlü dönemlerine döndürmek ve
duraklamadan kurtarmak amacıyla kurumlarda bazı yeni düzenlemeler
yaptılar.
Islahat, sözcüğü; kötü durumdan kurtulmak için yapılan değişiklik,
düzeltme ve iyileştirme anlamına gelir.
XVII. yüzyılda Osmanlı’da idari, askeri ve ekonomik alanlarda devletin
aksayan ve bozulan kurumlarını düzeltmek amacıyla bazı devlet
adamlarının yaptığı yeniliklere “Islahat Hareketleri” denmiştir.
Osmanlı tarihinde ilk ıslahat hareketleri XVII. Yüzyılda başlamıştır.
Bu yüzyılda yapılan önemli ıslahatlar:
- I. Ahmet Dönemi Islahatları
- Kuyucu Murat Paşa Islahatı
- II. Osman'ın yapmak istediği Islahatlar
- IV. Murat dönemi Islahatları
- Tarhuncu Ahmet Paşanın Islahatı
- Köprülüler Devri Islahatları
a. Köprülü Mehmet Paşa Islahatları
b. Köprülü Fazıl Ahmet Paşa Islahatları
a. I. Ahmet Dönemi (1603-1617):
XVII. yüzyılın başında tahta geçen I. Ahmet kardeşler arasındaki taht
kavgalarını önlemek amacıyla saltanat hukukunda değişiklikler yaptı. Bu
değişikliğe göre hükümdar öldüğünde yerine hanedanın en yaşlı ve
Akallı üyesinin getirilmesi kabul edilmiştir, buna Ekber ve Erşed
Kanunu denir.
Bu yasanın çıkarılmasından sonra taht kavgaları önemli ölçüde
azalsa da ancak kafes usulü getirilerek şehzadelerin sancağa çıkma
geleneği
engellendiği
için
şehzadelerin
yönetim
deneyimi
kazanamamasına neden oldu.
I. Ahmet döneminde; Anadolu’da Celâli İsyanları yaygınlaştı. Bu
dönemin sadrazamı olan Kuyucu Murat Paşa, güvenliği sağlamak
amacıyla iç isyanları bastırmak için tamamen askeri tedbirler aldı.
Kuyucu Murat Paşa; Anadolu'da çıkan isyanlarda 60 bin kişi idam
edilmiştir.
Kuyucu Murat Paşa aldığı sert tetbirlerle Celali isyanlarını
bastırmışsa da isyanların nedenleri ortadan kaldırılmadığı için kısa süre
sonra yeni isyanlar tekrar baş göstermiştir.
Bilgi Notu: Sultan Ahmet Camisi, 1609-1616 yılları arasında
Sultan I. Ahmet tarafından İstanbul'daki tarihi yarımadada
Mimar Sedefkâr Mehmet Ağa'ya yaptırılmıştır.
Yazıları Diyarbakırlı Seyyid Kasım Gubari tarafından
yazılmıştır. Bu cami Türkiye'nin 6 minareli ilk camisidir.
b. Sultan II. Osman'ın Islahatı:
(Genç Osman)
Tahta geçince Padişah olanın kardeşini öldürme usulünü babası I.
Ahmet gibi kaldırarak kardeşlerini öldürmedi.
Saray dışından evlendi. (Yavuz devrinden sonra Padişahlar saraydaki
cariyelerle evlenirdi.) En önemli ıslahatı Kapıkulu askerlerini kaldırmak
istemesiydi.
e. IV. Murat Islahatı (1623–1640):
IV. Murat tahta geçtiğinde çocuk yaştaydı. Bu nedenle yönetme yetkisini
Annesi Kösem Sultan ile Sadrazam Ali Paşa kullanmışlardır. İlk işi;
İstanbul'da kapıkulunun yüksek rütbeli subayları (Ocak zorbalarını)
ortadan kaldırmıştır. Her türlü isyan belirtisini çok sert şekilde ezmiştir.
-Tütün ve içkiyi yasaklamıştır.
-Kahveleri yıktırmıştır. İran üzerine yaptığı iki seferden sonra
Anadolu'yu isyancılardan temizlemiş.
Bu dönemde özellikle Koçi Bey ve Kâtip Çelebi'nin raporları
önemlidir. Koçi Bey hazırladığı raporunda devletin Kanuni Sultan
Süleyman'dan sonra yaşadığı sıkıntıları, kurumların nasıl bozulduğunu
detaylıca ortaya koymuş ve çözüm önerilerini sunmuştur.
-Ancak ne var ki; Ünlü Koci Beyin ıslahat için sunduğu raporu
uygulayamadan 28 yaşında ölmüştür.
IV. Murat Döneminde Yapılan Mimari Eserler: Revan Köşkü,
Bağdat Köşkü, Niğde Bedesteni, Üsküdar Çinili Camisi ve Külliyesi,
Bayram Paşa Sıbyan Mektebi (Çeşme, külliye), Konya Şerafettin Camisi
Bilgi Notu: IV. Murat döneminde; Hazarfen Ahmet
Çelebi'nin kanat takarak Galata Kulesi'nden Üsküdar'a
uçmuştur.
f. Tarhuncu Ahmet Paşanın Islahatı:
IV. Mehmet devrinde Tarhuncu Ahmet 1652' de sadrazam oldu.
-Padişah mührü verirkenPaşa ne dersin: "Girit, Donanma ve bir massariftir. Masarife para
yetiştirmeye taahhüt eder misin?" denildiğine bu görev Tarhuncu
Ahmet tarafından kabul edilmiştir.
Tarhuncu Ahmet Paşa, sadrazamlığa getirildiğinde Girit Savaşı yüzünden
maliye iyice bozulmuştu.
Tarhuncu Ahmet Paşa ilk önce Hazineyi ele aldı. Tımar sistemini
düzenlemeye çalıştı. Devlet hazinesinden çıkan paranın denetimine
önem verdi, israf ve rüşvet kapılarını kapadı.
Bütçeyi denkleştirmek için giderleri kıstı. Modern anlamda ilk bütçe
çalışmalarını yaptı.
Bütün mali defterdarı inceletti, ancak menfaatleri sarsılacak olanlar
padişahı inandırarak (Padişahı tahtan indirmek için plan yaptığı
iddiasında bulunularak) sadrazamı idam ettirdiler.
KÖPRÜLÜLER DEVRİ ISLAHATLARI:
Sultan IV. Mehmet (Avcı) 1648-1687 çok küçük olduğundan önce
Kösem Sultan sonra da Valide Turhan Saltanat devlet yönetiminde
söz sahibi olmuş. Turhan Valide Sultan Köprülü Mehmet Paşa’yı
sadrazamlığa getirtti.
Köprülü Mehmet Paşa Islahatı (1648-1661):
Köprülü Mehmet paşa fitne ve fesat çıkaranları ve Kapıkulu askerlerini
sıkı denetim altına aldı.
Venedikleri yenerek Çanakkale boğazlarını açtı.
Ege adalarını aldı. Girit'e yardım gönderdi.
Erdel Beyi Rakoçi'nin isyanını basstırdı.
Halep Valisi Abaza Hasan Paşa’nın isyanını bastırarak Abaza Hasan
Paşayı idam ettirdi.
Köprülü Fazıl Paşa (1661–1667):
27 yaşında babasını ölümü üzerine yerine geçti. Girit’in Fethini
tamamladı. Halka ağır gelen bazı vergileri kaldırdı. Cizyenin toplanmasını
düzene koydu. Orduda bulunmayan fakat ulufe alanların ödeneklerini
kesti. Avusturya savaşlarında aşiret kuvvetlerinden yararlandı.
Devlet adamlarının bayramlarda padişaha gönderdikleri hediyeleri
kestirdi.
Taşrada üreyen ayanların etkisini kırmaya çalıştı.
XVII. yüzyılda düzenlenen hareketlerin genel özellikleri:
Köklü çözümlerden uzak korku ve şiddete dayanan önlemlerle toplum
düzeltilmeye çalışarak yüzeysel ıslahatlarla yetinilmiştir.
Islahtçı devlet adamlarının sık sık değiştirlmesi veya öldürülmesi
yüzünden ıslahatlar sonuçsuz kaldı.
Toplum ve devletteki bozulmaların Kanuni dönemindeki kanunlara bağlı
kalınarak düzeltilebileceğine inanıldı.
-Islahatlar genelde askeri alanda yapılmıştır.
-İsyanların gerçek nedenleri araştırılmadı. Geçici çözümler yolları
bulundu.
-Avrupa’daki bilimsel gelişmeler takip edilemedi, köklü tedbirler
alınamadı.
-Islahatlar çıkarları zedelenenler tarafından engellenmiş, bu yüzden
başarıya ulaşılamadı.
Özellikle Safiye Sultan döneminde İngiltere kraliçesi ile meydana gelen
yakınlaşma ve İngiltere Kraliçesinin ricası üzerine bazı atamaların
yapılması Osmanlı Devleti’nin içten karışmasına neden olmuştur.
-Devleti yönetebilecek kabiliyetteki bilgili, tecrübeli devlet adamları ve
şehzadeleri çeşitli nedenlerle engellenmeye çalışılmıştır.
BAHÇELİEVLER CUMHURİYET ANADOLU LİSESİ
-10. SINIF TARİH DERSİ-
VEDAT AKBULAK (www.asyaahileri.com)
bozulduğu bu dönemde tımar dağıtımındaki usulsüzlükler birçok tımar
sahibinin dirliğini kaybetmesine ve Anadolu’da İsyanlara (Celali
ayaklanmaları) neden oldu.
XVII. yüzyılda devlet ekonomi üzerindeki ve peşin para ihtiyacını
gidermek için iltizamı yaygınlaştırdığı mültezimlerin topladığı vergiler
doğrudan hazineye aktarılmaya başlandı. İltizam sistemi devlet
görevlilerine verilen tımar topraklarının azalmasına yol açtı. Köylüler de
yüksek orandaki vergileri ödeyemedikleri için topraklarını terk edip şehri
göçtüler. Bunun sonucunda üretim azaldı, tımar sisteminin bozulmasıyla
Tımarlı sipahilerin oranında önemli ölçüde azalma oldu. Bu yüzden
orduya ücretli asker alındı. Sekban denilen bu askerler, barış zamanda
işsiz kalınca halktan zorla haraç almaya başladılar. Bu durum halkın
devlete olan itimadının azalmasına ve iç isyanlara neden oldu.
Sekban: Tımar sisteminin bozulması nedeniyle
orduya Sekban adında ücretli askerler alındı. Bu askerler
savaş zamanında asker, barış zamanında ise işsiz
olduklarından halktan haraç toplamaları Anadolu'da asayişin
bozulmasına ve isyanların çıkmasına neden olmuştur.
Bilgi Notu:
İltizam ve Mukataa:
Fatih Sultan Mehmet döneminde tımar dışında kalan
bölgelerin vergilerini toplamak için getirilen bir düzenlemedir.
Bir bölgenin kanunla belirlenmiş vergisini toplayıp hazineye
yatırma işidir.
İltizam: ihaleyle belirlenen sisteme iltizam denir.
Mukataa: İhaleye kaynak olan toprağa mukataa denmiştir
Mültezim: İltizam (ihale) işini
yapanlara mültezim denmiştir.
Tımar’dan İltizam’a:
Tımarların hak eden kişilere değil de rüşvet karşılığında hak etmeyenlere
verilmesi sistemin bozulmasında önemli rol oynadı. Merkezi otoritenin
ÖZET
Soru Cevap Metoduyla Tekrar:
1. Dünyanın Yedi Harikası:
1. Hindistan'daki Taç Mahal Anıt Merkezi oldu
2. Portekiz'in başkenti Lizbon'da ilan edildi yeni listeye Ürdün'deki Petra
Antik kenti
3. Çin Seddi
4. Brezilya'daki Kurtarıcı İsa Heykeli
5. Peru'daki Maçhu Picchu Antik Kenti
6. Meksika'daki Chichen İtza Piramidi
7. İtalya'nın Roma kentindeki Kolezyum
2. Taç Mahal’ın mimarı:
Mehmet İsa Efendi ve Mehmet İsmail Efendi (Mimar Sinan'ın
talebelerinden)
Taç Mahal Anıtı’ndaki yazıları yazan hattat: Serdar Efendi eserin
yapımı için Şah Cihan tarafından İstanbul’dan davet edilmiştir.
3. Merkezi otoritenin zayıflamasının sebepleri
1. Veraset sistemindeki değişiklikler; ekber ve erşet sistemi ile kafes
usulü getirildi.
2. Yeniçeri Ocağının bozulması
3.Rüşvet ve adam kayırmanın artması
4. Yönetimde saray adamlarının ve valide sultanların etkili olmaları
4. Osmanlı ekonomisinin duraklama döneminde bozulmasının
sebepleri:
1 Haktan ağır vergiler alınması
2. Köylünün toprağını terk etmesi
3. Tarım üretiminin azalması
4. Savaşların uzun sürmesi ve masraflarının artması
5. Ordunun bozulması
6. Tımar sisteminin bozulması
5. XVII. yüzyılda yaşamış ünlü halk ozanımız:
Karacaoğlan
6. İkinci viyana kuşatması öncesi Osmanlı devletinden yardım isteyen
Macar kontu kralı:
Tökeli İmre:
7. İltizam işini yapan kişi:
mültezim
8. XVII. yüzyılda Avrupa'da etkili olan ekonomik düzen:
merkantalizm
9. 1639 da Osmanlı devleti ile İran arasında imzalanan anlaşma:
Kasr-ı Şirin
10. Tımar sisteminin bozulmasıyla orduya alınan ücretli asker:
sekban
11. Babur Şah’ın yazdığı otobiyografik ve seyahat hatıra eserin (kitap)
adı Babürname
12. Bir hanedanın başta bulunduğu ve meclisin de görev yaptığı rejim:
meşrutiyet
13. XVII. on yedinci yüzyılda Avrupa'daki bilimsel çalışmalardan dolayı
döneme verilen isim:
akıl çağı
14. İçinde bulunan kötü durumu daha iyi duruma getirebilmek için
yapılan değişiklik:
Islahat
15. Osmanlı devletindeki resmi tarihçi:
vakanüvis
16. 17. yüzyılda Anadolu’da yaşanan isyanların genel adı:
celali
17. IV. Murat’a rapor hazırlayan devlet adamlarından biri:
Koçi Bey ve Katip Çelebi
18. Evliya çelebi'nin eseri:
seyahatname
19. Avusturya'da imparator ailesi prenslerine verilen unvan:
Arşidükü (ceser)
20. Kutsal ittifak savaşları sonucunda imzalanan anlaşma:
Karalofça
21. Hükümdarların siyasi iktidarı kayıtsız şartsız elinde bulundurduğu
siyasi rejim:
monarşi
22. Geliri doğrudan hazineye giden topraklar:
iltizam
23. Osmanlı Devleti’nde bir bölgenin kanunlarla belirlenmiş vergisini
toplayıp hazineye yatırma işinin ihale edilmesi sistemine:
iltizam
24. Sultanahmet Camisi'nin mimarı:
sedefkar Mehmet Ağa
25. Osmanlı devletinin Avusturya’ya karşı diplomatik üstünlüğünü
kaybettiği anlaşma:
Zitvatorok
26. İstanbul ayaklanmalarını çıkaranlar:
yeniçeri ve sipahiler
27. Coğrafi keşifler Osmanlı devletini …………. etkilemiştir.
olumsuz
28. Lagari Hasan çelebi kimdir?
IV. Murat döneminde ilk defa roket ile uçan adam
30. Osmanlı Devleti’nde ikinci viyana savaşı hangi padişah döneminde
yapıldı.
IV. Mehmet
31. Cülus bahşişi ilk defa hangi padişah döneminde verildi?
Fatih Sultan Mehmet
32. Doğuda en geniş sınırlara ulaştığımız anlaşma:
Ferhat Paşa Anlaşması
33. Ruslarla yapılan ilk resmi anlaşma:
Bahçesaray (Çehrin)
34. Çınar Vakası olarak bilinen Vakayı Vakvakiye hangi padişah
döneminde oldu.
IV. Mehmet
BAHÇELİEVLER CUMHURİYET ANADOLU LİSESİ
-10. SINIF TARİH DERSİ-
IV. Murat
IV. Mehmet
DEĞERLENDİRME SORULARI VE CEVAPLARI
döneminde çıkan isyanlardır.
-Anadolu İsyanları: Celali İsyanları taşrada çıkan isyanlardır.
Bunlar: Karayazıcı, Canbolatoğlu, tavil Ahmet,
Deli Hasan ve Kalenderoğlu gibi kişiler tarafından çıkarılmıştır.
-Eyalet İsyanları: Osmanlıya bağlı Eyaletlerin çıkardığı isyanlardır.
Bunlar; Erdel, Boğdan, Eflak, Halep, Yemen, Bağdat,
Kırım isyanlarıdır.
Soru 1: Duraklamanın iç ve dış nedenleri nelerdir yazarak açıklayınız?
Cevap:
A. DURAKLAMANIN İÇ NEDENLERİ
1. Merkez Yönetimin Bozulması
-Yönetimin bozulması
-Kafes Usulü
-Merkezi otoritenin zayıflaması
-Rüşvet ve iltimasın artması
Not: İsyanların temel nedeni merkezi otoritenin ve ekonominin
bozulmasıdır.
Soru 3: Duraklama döneminin siyasi olaylarını genel olarak
özetleyerek yazınız?
2. Eğitimin bozulması
-Beşik Ulemalığının ortaya çıkması
-Pozitif bilimlerin okutulmaması
DURAKLAMA DÖNEMİ SİYASİ OLAYLARI
-Osmanlı Devleti bu dönemde sınırlarını genişletmeye devam etmiştir.
3. Ordunun bozulması
-Kanun'u Kadim'e uyulmaması
-Yeniçerilerin bozulması
-Tımar sisteminin bozulması
Doğu’da en geniş sınırlara ulaşıldı:
-1590 Ferhat Paşa Antlaşması ile doğuda en geniş sınırlara ulaşıldı.
Siyasi üstünlük sona erdi:
-1606 Zitvatoruk Antlaşması ile Osmanlı'nın Avrupa'daki siyasi
üstünlüğü sona erdi.
4. Ekonominin (Mâliyenin) bozulması
-Savaşların uzun sürmesi ve yenilgiler alınması
-Ganimet ve vergilerin azalması
-Lüks ve israfın artması
-Tımar sisteminin bozulması
-Sık sık padişah değişikliği - cülus bahşişi verilmesi
Doğu’da İlk Defa Toprak kaybedildi:
-1611 Nasuh Paşa Antlaşması ile doğuda ilk kez toprak kaybedildi.
-1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması ile bugünkü Türkiye-İran sınırı çizildi.
B. DURAKLAMANIN DIŞ NEDENLERİ
-Devletin doğal sınırlara ulaşması
-Güçlü devletlerle komşu olunması
-Avrupalıların Osmanlıya karşı birlikte hareket etmesi (Haçlı birlikleri)
-Coğrafi keşifler sonucunda Avrupa'nın zenginleşmesi ve Osmanlı
Devleti'nin elinde bulunan ticaret yollarının ve Akdeniz limanlarının
önemini kaybetmesi
Batı’da en geniş sınırlara ulaşıldı:
-1672 Bucaş Antlaşması ile batıda en geniş sınırlara ulaşıldı.
-Osmanlı'nın 1683 II. Viyana bozgununu yaşaması Osmanlı'yı
Avrupa'dan atma düşüncesini ortaya çıkardı.
Batı’da İlk Defa Toprak kaybedildi:
-1699 Karlofça Antlaşması ile batıda ilk kez toprak kaybedildi.
Soru 2: Duraklama Dönemi çıkan isyanların adlarını yazınız?
Cevap:
DURAKLAMA DÖNEMİ İSYANLARI
-Merkez İsyanları: İstanbul İsyanları, Kapıkulu İsyanları ve Yeniçeri
İsyanlarıdır
İstanbul İsyanlarının en önemlileri:
III. Murat,
II. Osman,
1. (
2. (
3. (
4. (
5. (
6. (
7. (
8. (
9. (
10. (
11 (
) XVII.
VEDAT AKBULAK (www.asyaahileri.com)
Osmanlıya Karşı Kutsal İttifak oluşturuldu:
-Avrupalı Devletler Osmanlı'ya karşı birleşerek Kutsal İttifak-ı oluşturdu.
-Osmanlı Devleti'nin ilk büyük toprak kayıpları da bu dönemde
gerçekleşti.
yüzyılda Avrupa’da mutlakiyetten parlamenter yönetime geçilmiştir.
) XVII. yüzyılda şehzadelerin sancağa çıkma uygulamasına son verilmesi Osmanlı Devleti’ni olumsuz yönde etkilemiştir.
) Devlet yönetiminde otoritenin zayıflaması halkın da devlete olan güveninin sarsılmasına yol açmıştır.
) XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti ile Safaviler arasında Baharat Yolu üzerinde denetim kurma mücadelesi yaşanmıştır.
) Zitvatorok Anlaşması ile Osmanlı Devleti Avusturya üzerindeki üstünlüğünü güçlendirmiştir.
) İstanbul ayaklanmalarında Kapıkulu askerleri aktif rol üstlenmiştir.
) Merkkantilizm, Osmanlı Devleti’nin Avrupa devletlerine ilk imtiyazları vermesine neden olmuştur.
) Tımar sisteminin bozulması Celali ayaklanmalarını çıkmasının temel nedenlerinden biri olmuştur.
) Celali ayaklanmalarının en önemlisi Çınar Olayı’dır.
) Osmanlı Devleti’nin Avusturya ve İran ile mücadele etmesi iç sorunlara yeterince eğilememesine yol açmıştır.
) Serav antlaşması II. Osman döneminde İran ile yapılmıştır.
1-Y, 2-D, 3-D, 4-Y, 5-Y, 6-D,. 7-Y, 8-D, 9-Y, 10-D, 11-D,
TEST:
1. Aşağıdaki antlaşmalardan hangisi XVII. yüzyılda imzalanmamıştır?
A) Zitvatorok
B) Edinne Segedin
C) Serav
D) Kasrışirin
E) Karlofça
2.Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nin Duraklama devrine
girmesine ortam hazırlayan etkenlerden değildir?
A) Balkanlarda ulusçuluk hareketlerinin başlaması
B) Saray kadınları ve ağalarının yönetime karışması
C) Şehzadelerin kafes usulü ile yetiştirilmesi
D) Tımar sistemi ve Kapıkulu Ocağı’nın bozulması
E) Merkezi otoritenin zayıflaması
3.Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nin 17. yüzyılda içinde
bulunduğu şartlar arasında gösterilemez?
A) Uzun savaşların olması
B) Devlet bütçesinin açık vermesi
C) Eyaletlerde isyanların çıkması
D) İç isyanların çıkması
E) Padişahların yetkilerinin kanuni olarak kısıtlanması
4.Osmanlı Devleti’ni Avrupa’da en geniş sınıra ulaştıran ‘Bucaş
Antlaşması’ aşağıdaki devletlerden hangisi ile imzalanmıştır?
A) Fransa B) Avusturya C) Lehistan D) Venedik E) Rusya
5.Aşağıdakilerden hangisi Duraklama Dönemi’nin özelliklerinden
değildir?
A) Savaşların uzun sürmesi
B) Padişahların hiç sefere çıkmaması
C) Bütçenin açık vermesi
BAHÇELİEVLER CUMHURİYET ANADOLU LİSESİ
-10. SINIF TARİH DERSİ-
D) Özellikle askeri alanda ıslahatların yapılması
E) Orduda disiplinin bozulması
6. Osmanlı Devleti’nin Duraklama döneminde maliyenin bozulmasında
aşağıdakilerden hangisi etkili olmamıştır ?
A) Savaşların uzun sürmesi
B) Saray masraflarının artması
C) Akdeniz ticaretinin önemini yitirmesi
D) Tımarlı sipahilerin sayısının artması
E) Sık sık cülus bahşişi dağıtılması
7. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı İmparatorluğu’nun duraklamasına
yol açan nedenlerden biridir ?
A) Ülkede çeşitli milletlerden ve dinlerden kişiler bulunması
B) Yeni ticaret yollarının keşfi
C) Avrupa’nın bilim ve teknikte ilerlemesi
D) Avrupa Hıristiyanlarının Osmanlılara birlikte karşı koyması
E) İmparatorluğun doğal sınırlara ulaşması
8.Aşağıdakilerden hangisi XVII. Yüzyılda henüz Osmanlı Devleti’ni tehdit
eden büyük bir sorun değildir?
A) Ordunun bozulması
B) Azınlık hakları
C) Celali isyanları
D) Devlet adamı yetersizliği
E) Sarayın devlet işlerine karışması
9.Osmanlı devletinde 17.yüzyılda ilk denk ve modern bütçeyi hazırlayan
devlet adamı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Koçi Bey B)Tarhuncu Ahmet Paşa
C) Köprülü Mehmet Paşa
D) Amcazade Hüseyin Paşa
E) Merzifonlu Kara Mustafa
Paşa
10. Aşağıdakilerden hangisi 17.yüzyıl ıslahatlarının özellikleri arasında
gösterilemez?
A) Yüzeyseldir
B) Baskı ve şiddete dayalıdır
C) Devlet politikasına dönüştürülememiştir
D) Avrupa’dan yararlanılmıştır
E) Kişilere bağlı kalmıştır
11. Osmanlı Devleti’nin Duraklama döneminde çıkan celali isyanlarının
temel nedeni olarak aşağıdakilerden hangisi gösterilebilir?
A) Merkezi otoritenin bozulması
B) Vergilerin adaletsiz şekilde toplanması
C) Rüşvet ve iltimasın artması
D) Yöneticilerin gelişigüzel atanması
E) Kadıların adaleti iyi uygulayamaması
12. Otuz Yıl Savaşları sonunda imzalanan Vestfalya Antlaşması ile
Avrupa halkına mezhep seçme özgürlüğü verilmiştir.
Buna göre Vestfalya Antlaşması’nın Avrupa’da aşağıdaki fikirlerden
hangisini güçlendirdiği savunulabilir.
A) Laiklik B) Milliyetçilik C) Merkantilizm D) Sosyalizm E) Mutlakiyet
13. Osmanlı Devleti'nde tımar sistemi dışında kalan toprakların kanunla
belirlenmiş vergilerini ihale usulü ile toplanıp hazineyeyatırılması ile ilgili
sistem aşağıdakilerden hangisidir?
B) Has A) Dirlik D) Zeamet C) lltizam E) Haraç
14. Kanuni Sultan Süleyman'ın son seferi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Malta Seferi
B) Macaristan Seferi
C) İran Seferi
D) Hind Seferi
E) Zigetvar Seferi
VEDAT AKBULAK (www.asyaahileri.com)
15. Aşağıdakilerden hangisi Kanuni döneminde imzalanan Amasya
Antlaşması ile ilgili olamaz?
A) Iranla imzalanan ilk esaslı antlaşmadır.
B) Bağdat, Tebriz ve Doğu Anadolu Osmanlılara bırakılmıştır.
C) Iran doğuda Şiilik propagandası yapmayacaktır.
D) Bugünkü Türkiye - Iran sınırı çizilmiştir.
E) Hacıların güvenliği Osmanlılarca sağlanacaktır.
16. Yavuz devrinde öncelikle doğu politikası izlenirken, Kanuni devrinde
doğu politikası ihmal edilmemiş ancak daha ziyade batı politikası
izlenmiştir.
Kanuni devrinde izlenen Batı politikasında temel amaç aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Habsburg hanedanının gücünü kırmak
B) Akdeniz’i Türk gölü haline getirmek
C) İslamiyet’i tüm Avrupa’da yaymak
D) Protestanların koruyuculuk haklarını almak
E) Fransa'nın dostluğunu kazanmak
17. Sokullu Mehmet Paşa aşağıdaki görevlerden hangisinde
bulunmamıştır?
A) Kaptan-ı Derya
B) Vezir
C) Divan Başkanlığı
D) Sancak Beyi
E) Vezir-i Azam
18. Memlükler Cem Sultan'ı desteklerken neyi amaçlıyorlardı?
A) Cem Sultandan bazı ayrıcalıklar almayı
B) Osmanlı Devletini daha fazla karıştırmayı
C) Cem'in askeri kişiliğinden yararlanmayı
D) Osmanlı Devleti'ne karşı koz olarak kullanmayı
E) Osmanlı Devleti ile dostluk kurmayı
19. Yükselme Dönemi'nde Osmanlı Devleti'nin yabancılara verdiği
kapitülasyonlarla ilgili aşağıdaki maddelerden hangisi Fransa'nın isteği
üzerine XVIII. yüzyılda değiştirilmiştir?
A) Hıristiyanlar Kudüs'ü ziyaret edebilecektir.
B) Kapitülasyonlar antlaşmayı imzalayan hükümdarların hayatı ile
sınırlıdır.
C) Yabancılara seyhat hakkı verilmelidir.
D) Ticaret gemilerinden alınacak gümrük vergisi azaltılacaktır.
E) Herkes serbest ticaret yapabilecektir.
20. Aşağıdakilerin hangisiyle Osmanlıların Akdeniz'deki üstünlüğü
sarsılmıştır?
A) Preveze Deniz Savaşı
B) Cerbe Deniz Savaşı
C) Inebahtı Deniz Savaşı
D) Hind Seferleri
E) I. Viyana Kuşatması
21. Aşağıdaki antlaşmaların hangisiyle; Osmanlı sadrazamı ile Avusturya
kralı eşit sayılarak Avrupalılara Osmanlı siyasi üstünlüğü kabul
ettirilmiştir?
A) Amasya Antlaşması
B) İbrahim Paşa Antlaşması
C) Zitvatorok Antlaşması
D) Nasuh Paşa Antlaşması
E) Hotin Antlaşması
22. Aşağıdakilerden hangisi Kanuni döneminde alınan yerlerden biri
değildir?
A) Rodos
B) Malta
C) Belgrat
D) Trablusgarp
E) Budin
CEVAPLAR:
1-B ,2-A, 3-E, 4-C, 5-B, 6-D, 7-E, 8-B, 9-B, 10-D,
11-B, 12-A, 13-C, 14-E, 15-D, 16-A, 17-D, 18-D, 19-B, 20-C,
21-B, 22-B
Kaynak: 10 Sınıflar Tarih Dersi Kitabı
www.asyaahileri.com