AB Tam Üyeliğinin Türkiye`nin Muz Üretimi Ve Dış Ticaretine Olası

Turkı>e VI Tarım Ekonomisi Kongresi
16-18 t\lul 2004
Tokat
AB Tam Üyeliğinin Türkiye’nin Muz Üretimi Ve Dış Ticaretine Olası
Etkilerinin Değerlendirilmesi
İbrahim Y IL M A Z
Neriman K İL İT
Akdeniz Üniversitesi. Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, Antalya
Ö Z E T : Türkiye'de muzda uvgulanan vüksek oranlı gümrük vergileri ile birlikte mu/ üretim ve veriminde son yıllarda
Önemli gelişmeler sağlanmıştır Buna rağmen, halen tüketimin % 4(l'ı ithalat ile karşılanmakladır Dış rekabete karşı
sürdürülen korumanın olası A B tam üyeliği ile değişeceği acıktır Bu nedenle, çalışmada. dün>adaki vc Türkiye'deki muz
üretim ve dış ticaretindeki gelişmeler ışığında, A B 'd c uvgulanan üretim ve Özellikle dış ticaret politikalarının.
Türkiye'nin muz üretimi vc ithalatına etkisinin incelenmesi ve çeşitli önerilerin geliştirilebilmesi amaçlanmıştır.
Anahtar Kelim eler: Muz üretimi, muz dış ticareti, muz politikaları, Avrupa Birliği, I Urkiye
An Assessment of Possible EfTects of EU Membership of Turkey on Banana
Production and Foreign Trade
A B S T R A C T : İn recenl \ears. important developments vvere provided in banana production and yıeld Implementıng the
hıgh custom dutıes have plaved an ımportant role ın this development. Despite thıs development, about 4 0 % of thc
domestıc consumpıion ıs provided b> import. İt w as clear that the proteetion policy agaınst foreign competition w i11 be
changed vvith ihe ED membership. Hor thıs reason. in this study. ın the light of developments in banana production and
export bolh tor vvorld and Turkev. it w as aimed lo e\amıne the effeels of production and especıally foreign trade
policies pursued in EU on banana production and banana import of Turkcy and to develop somc suggestions
Keyv^ords Banana production. International trade of banana. Banana policies. European Union. Turkev.
1. Giriş
Bilinen en eski meyvelerden biri olan muz
dünyada 115'in üzerinde ülkede yetiştirilebilmekte
ve turunçgillerden sonra dünya meyve üretiminde
ikinci sırada yer almaktadır. İlave olarak, dünya
tarım ürünleri dış ticaretinde (604 ürün) yirminci,
bitkisel ürünlerde buğday, soya, mısır, tütün ve
pamuktan sonra altıncı sırada bulunmakta ve pek
çok ülke için dış ticarette önemli bir gelir kaynağını
oluşturmaktadır (FAO, 2004).
Türkiye'de muz üretimi, son yirmi yılda, yıllık
ortalama %5,8 gibi yüksek bir oranla artarak, 2001­
2003 ortalaması olan 93 bin tona ulaşmıştır. 2003
yılı itibariyle muz üretim alanı 23 bin dekara ulaşmış
ve dekara verim de 4,8 tona yaklaşmıştır. Bununla
birlikte.
halen
üretilen
miktar
iç
tüketimi
karşılamaktan uzaktır 2002 yılı itibariyle yaklaşık
160 bin ton olan tüketimin, yaklaşık 0o40'ı ithal
edilmiştir Türkiye'de muz üretimi yüksek gümrük
vergisi oranları ile dış rekabete karşı korunmaktadır.
Gümrük vergisi oranı 1994 yılında % 11 9’a, 2001
yılında da %149'a yükseltilmiştir. Bu oranların
gelecekte olası A B 1ye giriş ile bu şekilde
sürdürülemeyeceği açıktır.
Bu çerçevede,
bu
çalışmada, dünyadaki ve Türkiye’deki muz üretim
ve dış ticaretindeki gelişmeler kısaca ele alınarak.
AB'de uygulanan üretim ve Özellikle dış ticaret
politikalarının, Türkiye'nin muz üretimi ve ithalatına
etkisinin
incelenmesi
amaçlanmıştır.
Rekabet
olanağının bulunmaması durumunda muz üretimi ile
ilgili
bugünden
alınması
gereken
Önlemler
tartışılmaya çalışılmıştır
2.
D ünya’da ve Tü rkiye'd e Muz Üretimi ve
Dış Ticareti
2.1. Dünya’da ve T ü rkiye'd e Muz Üretimi
Pek çok ülkede muz yetiştirilmekle birlikte,
üretim bazı ülke ve bölgelerde yoğunlaşmıştır. I980
yılında yaklaşık 36,4 milyon ton olan dünya muz
üretimi yıllık ortalama %2,43 artarak 1990 yılında
46,3 milyon tona, bu yıldan sonra yıllık ortalama
% 3 ,I6 artarak 2003 yılında da 69,3 milyon tona
ulaşmıştır (Çizelge I). Günümüzde muz üretiminde
Asya ülkeleri başta gelmektedir Asya kıtasını ise
sırasıyla, Güney, Ona ve Kuzey Amerika. Afrika.
Okyanusya
ve
Avrupa
ülkeleri
izlemektedir
(Kasteele, ] 998).
Çizelge l'de dünya muz üretim ve ihracatında
önemli olan I6 ülkenin üretim miktarları 1980-2003
dönemi için verilmiştir. Çizelgede verilen ülkeler,
dünya
muz
üretiminin
yaklaşık
%
83'ünü
gerçekleştirmektedirler 2003 yılında dünya'da muz
üretiminin en çok yapıldığı ülke, 164,5 milyon
tonluk üretimi ve % 23,74Tük payı ile Hindistan dır.
Hindistan’ı Brezilya, Çin, Ekvator, Filipinler ve
Endonezya sırasıyla; %9,41, Oo8,4 I , % 8 J 0 , %7,94,
%6,22 olan payları ile izlemektedir Belirtilen bu 6
ülkenin muz üretimleri toplam üretimin yaklaşık
% 6 4 ’ünü oluşturmaktadır. Bu ülkelerden Hindistan
1980 yılından
günümüze kadar dünya muz
üretimindeki yıllık ortalama % 5,95 artış hızıyla
öncülüğünü korumuştur. Çin ise, muz üretiminde,
incelenen dönemde, yıllık ortalama % 14,1 8 gibi çok
yüksek bir artış hızıyla en büyük artışı sağlayan ülke
konumundadır. Ekvator ve Endonezya sırasıyla %
4,01, % 3,451lik artış hızlarıyla muz üretimini
geliştiren diğer ülkelerdir. Dünya muz üretiminde
I.YILM AZ, N K İLİT
başı çeken bu ülkeleri de Kostarika, Meksika,
Tayland, Kolombiya, Burundi, Vietnam ve diğerleri
izlemektedir. Bu ikinci grup ülkeler arasında,
Guatemala muz üretimindeki yıllık ortalama %
3,54’lük artış hızıyla dikkati çekmektedir.
2003 yılı itibariyle 440 bin ton olan A B muz
üretiminin % 92’si Ispanya’da (daha çok Kanarya
Adaları’nda), % 7’si Portekiz’de (Madaria ve Azores
adalarında), geri kalanı Yunanistan’da ve çok azı
İtalya’da üretilmektedir
Fransız yönetimindeki
deniz
aşırı
topraklardaki
(Martinigue
ve
Guadeloupe) üretim miktarı (yaklaşık 420 bin ton)
dikkate alındığında, A B iç üretimi yaklaşık 860 bin
tona ulaşmaktadır.
Çizelge I Başlıca Ülkeler İtibariyle Dünya Muz Üretimi (B in Ton) Dağılımı ve Verimi (kg/da)
Yıllar
ülkeler
Hindistan
Brezilya
Çın
Fkvator
Fılıpınlcr
Endonezya
Meksika
Kostarika
Tayland
Burundi
Kolombiya
Vietnam
Guatemala
Honduras
Kamerun
Panama
Diğer
Dünya
AB (15)
Ttukiye
Kaynak FAO, 2004
1980
1985
1990
1995
4354
4660
276
2269
4093
1977
1438
1108
1550
1100
1030
895
449
1401
550
1035
8210
36395
511
30
5390
5008
83ĞT
1970
3705
1909
1996
1008
1580
1384
1200
1080
484
1091
759
1067
9010
39471
454
36
7153
5726
1657
3055
2913
2411
1986
1740
1613
1547
1329
1221
454
1046
719
1177
10505
46252
470
36
10182
5801
3298
5403
3499
3805
2033
2300
1750
1421
1598
1282
705
867
980
864
101 16
55904
413
31
Türkiye’de muz üretimi Antalya ve Mersin
illerinde kıyı şeridinde dar bir alanda yapılmaktadır.
2000’li yıllara kadar Türkiye’de üretimin 30-35 bin
ton dolaylarında gerçekleştiği ve doğal koşulların da
etkisiyle yıllar itibariyle dalgalandığı, fazla bir
gelişmenin olmadığı görülmektedir. Bu dönemde,
1993 yılında en düşük üretim alanı ve 18 bin ton ile
en düşük üretim, 1985 ve 1990 yıllarında yaklaşık
36 bin ton ile en yüksek üretim miktarları
gerçekleşmiştir. 2000 yılında üretim miktarı hızla
artarak 64 bin tona, 2003 yılında da en yüksek
seviyeye 110 bin tona ulaşmıştır. Son yıllarda muz
üretimindeki hızlı artışın nedeni, Türkiye’de muz
yetiştiriciliğinde kullanılan
teknolojilerin
hızla
gelişmesi
(seracılık,
bitki
besleme,
sulama
sistemleri, zararlılar ile mücadele, ıslah çalışmaları)
ile hem maliyette düşüş sağlanması hem de verim ve
kalitede artış sağlanmasıdır (Tufan.,
2002).
Nitekim, muz veriminin, 1980-1999 döneminde
(1980-1983 dönemi ile 1992 ve 1993 yılları dışında)
genel
olarak
2,4-2,7
ton/ha
aralığında
gerçekleşmesine karşın, 2000 yılından itibaren ekim
alanında olduğu gibi alan verimliliğinde de hızlı bir
artış gözlenmiş ve 2003 yılında neredeyse ikiye
katlanarak 4,8 ton/ha seviyesine ulaşılmıştır.
Dünyada muz üretiminde dekara verim
ortalama 1525 kg dır. İncelenen ülkeler arasında
Guatemala 5252 kg/da ile en yüksek verime sahiptir.
2000
16170
5663
5140
6477
4930
3747
1863
2250
1750
1514
1651
1125
841
469
627
660
12023
66900
431
64
2001
2002
16450
6177
5477
6077
5061
4300
2028
1739
1750
1549
1375
1125
898
516
638
489
11880
67529
16450
6423
5784
5528
5264
4384
1886
1612
1800
1603
1424
1097
1000
965
650
500
11624
67994
456
75
447
95
Miktar
16450
6518
5827
5609
5500
4312
2027
1863
1800
1600
1450
1221
1000
965
689
550
11905
69286
440
110
2003
Yüzde
23.74
9,41
8,41
8,10
7.94
6.22
2.93
2.69
2.60
231
2.09
1.76
1.44
1.39
0,99
0.79
17.19
100.00
0.64
0,16
Verim
2653
1270
2244
2565
1375
1250
2790
4457
1295
533
3372
1225
5252
2298
1039
4074
-
1525
4225
4783
Genel olarak dünya muz üretiminde Latin Amerika
ülkeleri yüksek verimleri ve düşük maliyetleri ile ön
plana çıkmaktadırlar. 1995 yılı verilerine göre bir kg
muzun maliyeti, Maninique'de (Fransa) 60,1 1 Çent,
Dominik Cumhuriyetinde 50,65 Çent, St. Vincent’ta
45,14 Çent,
Fildişi
K ıy ısı’nda 24,49
Çent,
Kolombiya’da 19,68 Çent, Kostarika’da 17,57 Çent,
Ekvator’da ise 15,95 Çent (Kasteele 1998). 1994 yılı
verilerine göre Türkiye muz üretim maliyeti açıkta
98,86 Cent/kg, serada ise 77,01 Cent/kg’dır
(Eraktan, 1995). Bu veriler, özellikle Latin Amerika
(Kolombiya, Kostarika, Ekvator) muzlarının A B ve
A C P ülkelerine (Dominik Cumhuriyeti, St. Vincent,
Fildişi Kıyısı) göre maliyet açısından çok önemli
avantaja sahip olduğunu göstermektedir.
Türkiye'nin muz üretim maliyeti yüksek
görünmekle birlikte, 1994 yılında yaşanan çok
yüksek
devalüasyon,
karşılaştırma
olanağını
sınırlandırmaktadır Yine de, rekabet açısından,
Latin Amerika muzlarının önemli bir üstünlüğünün
bulunduğunu söylemek olanaklıdır. Bununla birlikte,
Türkiye’nin verim düzeyinde yaşanan hızlı artışın
(1994-2003 artış oranı % 91), günümüzde {yeterli
veri bulunmamasına karşın) yerli muzun (özellikle
sera üretiminin) iç pazarda rekabet gücünü artırdığı
söylenebilir.
Dünyada muzlar iç pazara veya dış pazara
yönelik üretilmelerine göre iki değişik sistemle
355
A B Tam IKelıgınm Türkiye'nin Muz Üretimi Ve Dış Ticaretine Olası Etkilerinin Değerlendirilmesi
yetiştirilmektedir.
Bunlardan
birincisi
ihracata
yönelik muz plantasyonları, İkincisi ise daha çok iç
piyasaya yönelik, daha az girdi kullanan küçük
işletmelerdeki üretimdir.
Dış
satıma yönelik
plantasyonlar. 1000 hektarın üzerinde, yıl boyunca
düzenli hasat olanağı sağlayan gelişmiş üretim ve
dağıtım teknikleri uygulayan işletmelerdir, öu tür
plantasyonlar Orta
Amerika. Kolomhiya
ve
Filipinlerde daha yaygındır. Ekvator gibi diğer
ihracatçı ülkelerde bu tür işletmeler daha küçük
alanlara sahiptir (Kasteele, 1998).
2.2.
Dünya’da ve Türkiye'de Muz Dış
Ticareti
FAO verilerine göre, dünyada muz dış ticaret
hacmi, tarımsal ürünler dış ticaret hacminin
0o1,12“sini, sebze ve meyve dış ticaret hacminin
°o6,52'sini oluşturmaktadır. Dünyada 80'in üzerinde
ülke tarafından muz dış satımı yapılmaktadır (FA O
2004). Bu ülkeler arasından seçilmiş başlıca ülkeler
itibariyle muz ihracat rakamları Çizelge 2 de
verilmiştir.
Muz üretimindeki artışa paralel olarak dünya
muz ihracatı da giderek artmaktadır. Dünyada
muzun yıllık ihracat artış hızı (miktar olarak) 1980­
1990 döneminde %3,09 , 1990-2002 döneminde ise
%3,79 olarak gerçekleşmiştir. Son 22 yıldaki anış
hızı ise ortalama %3,47'dir Dünya muz ihracatı
2002 yılı itibariyle miktar olarak yaklaşık 14,6
milyon tona, dçğer olarak ise 4,3 milyar î'a
yükselmiştir. Dünya muz ihracatının son 22 yıllık
gelişiminde,
1988
yılından
sonra şirkellerin
kendilerini, hızla genişleyen dünya pazarlarına
hazırlamaları ile dünya muz ihracatında büyük bir
patlama görülmüştür. 1988-1995 yılları arasında
dünya muz ihracatı neredeyse ikiye katlanmış ve
yaklaşık 13,5 milyon tonu bulmuştur. İncelenen
dönemdeki ihracat artış hızı üretimdeki artış
hızından daha yüksek gerçekleşmiştir. 2002 yılı
itibariyle dünyada üretilen muzun %21'i dış ticarete
konu olmaktadır.
Çizelge 2. Başlıca Ülkeler lliharivle Muz İhracatı
ülkeler
Ekvator
Kostarika
Filipinler
Kolomtma
Guatemala
Honduras
Panama
Fildişi Sahilleri
Brezıha
Kamerun
Dominik Cum
Diğer
Dun\a
1980
(BınTon)
1985
(BınTon)
1990
(BınTon)
1995
(BınTon)
2000
(BınTon)
1291
973
1075
836
789
783
362
844
685
108
105
50
1
1097
6735
2157
1434
840
1148
360
781
745
94
53
78
11
1634
9335
3665
2022
1213
1360
636
522
690
180
12
187
73
2842
13402
3994
2079
923
692
371
973
504
122
67
65
10
895
6886
1600
1564
802
375
489
243
72
238
79
2803
14338
2002
Miktar olarak
1 Değer Olarak
( BınTon)
Yüzde |(MılvonS) Yüzde
4199
28,79
21,61
936.6
12 84
1873
495.2
11.43
1685
1424
98 M
441
404
256
241
238
107
2735
14584
11.55
9.76
6.73
3.02
2.77
1.76
1.65
1.63
0.7
18.8
100
308.9
404.2
217.4
108.8
109. t
74
33.6
45.2
46.3
1554.7
4334.3
7.13
9.33
5.02
2.51
2.52
1.71
0.78
1,04
1.07
35.85
100.00
Ihracai/
U relim
0.75
1.01
0.31
0.98
0.98
0.46
0.73
0.95
0.04
0.35
0.21
0.21
ka\nak FAO. 2004
2002 yılında Dünyadaki muz ihracatında ilk
sırayı yarıya yakın payları ile Orta Kuzey Amerika
ülkeleri almaktadır. Orta Kuzey Amerika ülkelerini
sırası ile Güney Amerika, Asya, Afrika ve
Okyanusya ülkeleri izlemektedir (FAO, 2004).
Ekvator dünya muz ihracatının %28,79*unu
gerçekleştirmektedir.
Ekvatoru,
Kostarika
(%
12.84), Filipinler ( % 11,55), Kolombiya ( % 9,76),
Guatemala ( % 6,73) ve Honduras ( % 3,02)
izlemektedir. Bu ilk altı ülke dünya muz ihracatının
°0 72,69’unu elinde bulundurmaktadır. İncelenen
dönemde ihracatçı ülkelerden özellikle Ekvator ve
Guatemala ihracatlarım hızla artırırken, Honduras ve
Panama’nın ihracatları azalmıştır.
Dünyada muz ithalatı yapan 120’nin üzerinde
ülke bulunmaktadır. Bu ülkeler içinden seçilen
başlıca ülkelerin muz ithalatı ile ilgili veriler Çizelge
3’te sunulmuştur. 2002 yılında Dünyada miktar
olarak 13,9 milyon ton, değer olarak 5,8 milyar $
tutarında muz ithalatı yapılmıştır. Dünyada en
356
önemli muz pazarları Avrupa'da; Avrupa Birliği
(A B ) ülkeleri (Almanya, Belçika, İngiltere. İtalya,
Fransa, Polonya vd.) ile Rusya Fedarasyonu, Ona
ve Kuzey Amerika'da; A B D ve Kanada, Uzak
Doğu'da; Japonya, Çin ve Güney Kore. Ona
Doğu da Birleşik Arap Emirlikleri ve Suudi
Arabistan’dır.
2002 yılı dünya muz ithalatının miktar olarak
%28,05'ini, değer olarak % 18,28’ini dünyanın en
büyük muz pazarı olan A B D gerçekleştirmiştir. Aynı
yıl itibariyle A B 'n in (15) muz ithalatındaki payı
miktar olarak Oo34,30, değer olarak ise Oo48,30 gibi
büyük oranlardadır. Son katılan ülkelerle birlikte bu
oranın daha da artacağı açıktır. Bu nedenle AB'nin
muz piyasasına yönelik uygulamaları dünya muz
ticaretini önemli ölçüde etkilemekledir. Dünyanın
üçüncü en fazla ithalata sahip ülkesi ise %6,72’lik
payı ile Japonya'dır. Dünyada Rusya ve eski Doğu
B lo k’u ülkeleri ile Çin ve Cezayir gelişen pazarlar
olarak dikkati çekmektedirler. Türkiye ise 64,6 ton
I Y U M A / N k im
ve 25.6 milyon dolarlık ithalatı ile miktar olarak
otuzuncu, değer olarak otuz birinci sırada yer
almaktadır Diğer taraftan, dünya muz ithalatının
büyük bölümü (miktar olarak °o84.51'i, değer olarak
°o%.32'si)
gelişmiş
ülkeler
tarafından
yapılmaktadır. Diğer bir ifade ile dünyanın büyük
ölçüde güney yarım küresinde üretilen muz. büyük
ölçüde kuzey yarım küredeki gelişmiş ülkeler
tarafından ithal edilmektedir.
Dünya muz ticareti büyük oranda uluslar arası
muz şirketlerinin kontrolü altında bulunmaktadr
ABD orijinli üç firma. Chiguita (°/o 25,4), Dole (°o
25.0) ve Del Monte ( % 13,7) muz ticaretinin
yaklaşık % 64'ünü gerçekleştirmektedirler. Bu
şirketler. Ekvator orijinli N A B O A (°o 10) ve
Avrupalı
şirket
Fyffes
(%
6-7)
tarafından
izlenmektedir (Kasteele, 1998; Chambron. 1999).
Bu
şirketler
ihracat
için
ürünleri
kendi
plantasyonlarından
ve
bağımsız
üreticilerden
sağlamaktadırlar ve gerek üretici gerekse dağıtıcı
olarak muz üretim ve ticaret politikaları ve piyasaları
üzerinde önemli etkilere sahiptirler. Bu durum,
örneğin Türkiye'de, ithalat fiyatının, tam rekabet
koşullarında olası fiyattan daha yüksek oluşmasına
ve tüketicilerin daha yüksek fiyat ödemelerine yol
açmaktadır (Hatırlı at al., 2003).
Ç izclge 3. Başlıca Ölkeler İtibariyle Dün\ a Muz İthalatı
Pikeler
1980
(Bin Fon)
1985
(BınTon)
1990
(Bin Ton)
2971
3099
654
680
80
324
70
358
1232
758
176
470
68
429
341
!4
497
8
0
73
30
143
2423
614
726
87
446
47
0
195
23
70
15
135
3
114
879
6680
21
87
0.8
85
9
I 14
721.2
7015
129
84
142
1172
8887
AB (15)
Turkıse
2124
0
2248 1
ü|
3521
62~
■p-ı
56
279
246
40
426
0
89
22
2000
(Bin Ton)
3664
1223
874
810
613
504
464
400
160
657
245
33
202
60
147
122
173
147
2232
12884
4758 1
88
2002
Miktar olarak
( Bin Ton)
Yü/dc
Defler Olarak
(MılvonS)
Yu/dc
28.05
8.49
6.72
6.29
1064 3
716,2
5196
469.1
5.98
4.67
4 29
2,99
2.50
2.50
1.72
1.66
û fT
1.54
1.47
1.34
1.27
1.19
1.15
14.53
100.00
487.2
199.6
14439
3907
1183
936
876
833
650
597
417
348
348
240
231
230
214
205
187
177
166
160
2025
13930
4833
124
4779
65
34.30
0.47
403 1
1115
1079
1027
743
503
605
399
594
341
285
0
340
99
187
184
188
158
160
o
rı
ABD
Almanya
Japonsa
Belçika
Ingiltere
Rusya Fed (SSC B)
İlaha
Kanada
On__________
Fransa
Polonsa
Cezayir
Arjantin
Birleşik Arap F
İsveç
Guncs Kore
Suudi Arabistan
Portekiz
Hollanda
Diğer
Dıım a
199S
(Bin Ton)
331.1
159.2
75 4
153.7
107.2
71.7
38.8
40.5
178.7
78.2
51
86.6
90.4
905.2
5823.7 !
2812.7
25.6
18,28
12.30
8.92
8.06
8 37
3.43
s 69
2.73
1.29
2.64
1 84
1.23
0.67
0,70
3.07
1.34
0,88
1 49
1.55
15.52
100.00
48.30
0.44
Kaynak FAO. 20(M
Türkiye'de yok denecek kadar az bir miktarda
muz ihracatı yapılmaktadır. Buna karşın günümüzde
tüketimin
önemli
bir
bölümü
ithalat
ile
karşılanmaktadır. Daha önceleri yasak olan muz
ithalatı 24 Ocak 1980 kararları çerçevesinde 1985
yılında serbest bırakılmıştır. Bu yıldan itibaren muz
ithalatı 1993 yılına kadar hızla artarak 155 bin tona
yükselmiştir. 1994 yılında gümrük vergisinin %
42’ye ve ton başına alman fon miktarının 300 dolara
yükseltilmesi ile muz ithalatında yarıdan daha fazla
azalma görülmüştür. Daha sonra, ithalat miktarı yine
bir artış seyrine girmiş ve 1999 yılında yaklaşık 151
bin ton muz ithal edilmiştir. Bu yıllarda bu artışa
sınır ticareti ile gümrüksüz olarak giren muzların
katkısının olduğu bildirilmektedir. 2001 yılında sınır
ticaretinin engellenmesi ve yıl sonunda gümrük
vergisi oranının % I 19’dan % !49'a yükseltilmesi
ile ithalat önemli ölçüde kısıtlanmıştır (Kozak,
1999). Buna rağmen, 2002 yılı itibariyle toplam
tüketimin % 40'ı ithalat ile karşılanmıştır.
3.
Avrupa
Birliği
Muz
Dış
Ticaret
Politikaları
A B (15) yıllık 4 milyon ton dolaylarında muz
tüketmektedir. Bunun yaklaşık °o 20’si topluluk
içindeki (Madeira, Kanarya Adaları, ve Fransa'ya ait
Martinique ve Guadeloupe) üreticiler tarafından arz
edilmektedir. Geri kalan % 80 ithal edilmektedir.
İthalatın ° o 21'i geleneksel A C P ülkeleri olarak
adlandırılan 12 A C P (Afrika, Karayipler ve Pasifik)
ülkesinden (Fildişi Sahilleri, Kamerun, Surinam,
Somali, Jamaika, St
Lucia, St Vincent ve
Grenadines, Dominik, Belize, Cape Verde, Grenada
ve Madagaskar), ° o 3'ü diğer (geleneksel olmayan
olarak adlandırılan) A C P ülkelerinden ve ° / o 7 6 ’ s ı
Dolar Muzları olarak adlandırılan üçüncü ülkelerden
357
A B Tam Ü ye liğ in in T ü rkiye 'n in M uz Urelımı Ve Dış Ticaretine Olası E tkilerinin Değerlendirilmesi
3. Üçüncü Ülke Muzları: Latin Amerika veya ACP
(daha
çok
Latin
Amerikan
ülkeleri)
ülkeleri
dışındaki
ülkeler
bu
grubu
gerçekleştirilmektedir (Anonymous, 1998).
oluşturmaktadır ki, bu ülkelere “ dolar” ülkeleri
Avrupa B irliğ i’nde muz için ortak pazar
de denilmektedir
Bu ülkelerden gönderilen
politikası uygulanmadan önce üç tip ithalat rejimi
muzların 2 milyon tonu (1994'te 2,1 milyon
uygulanmaktaydı. Roma antlaşmasının özel bir
tona, 1995'te önce 2,2 milyon tona daha sonra
maddesine
dayanarak
Almanya,
orijinine
Avusturya. İsveç ve Finlandiya’nın katılmasıyla
bakmaksızın gümrüksüz muz ithal etmekteydi
353.000 ton artırılarak yaklaşık 2,5 tona
(Serbest ticaret rejimi). Belçika, Danimarka. İrlanda.
çıkarılmıştır)
100
ECU/ton
olan gümrük
Lüksemburg ve Hollanda ayrıcalıklı olmayan (eski
vergisine (daha sonra 1994’le 75 ECU/ton olarak
kolonilerinde yetiştirilmeyen) muzlar için % 20
değiştirilmiştir)
tabidir
Bu
kotayı
aşan
gümrük vergisi uygulamışlardır (Standart rejim) Bu
gönderilerin her bir tonundan 850 ECU gümrük
tarife ile birlikte özel miktar kısıtlamaları (kota) ise
vergisi alınmaktadır
Fransa. Yunanistan. İtalya, Portekiz, Ispanya ve
4. Avrupa Birliği'nde Üretilen Muzlar; Bu grup,
İngiltere tarafından uygulanmıştır (Lotze. 1992;
Ispanya, Yunanistan, Portekiz ve Fransa’nın
Spreen at al., 2000). Söz konusu politikaların G A T T
deniz aşırı
topraklarında
(Guadeloupe ve
çerçevesinde Haziran
I993*te yapılan panelde
Martinique) üretilen muzları kapsamaktadır Bu
G A T T kurallarına uymadığı sonucuna varılmıştır
muzlar gümrük vergisine tabi olmayıp, 854 000
Uygulanmakta olan bu politikalar Temmuz I 993 ’le
tonunun telafi edici ödemeler ile desteklenmes
muz ithalatı ile ilgili tek pazar politikasının
(defleieney
payment)
öngörülmüştür. İlave
uygulanmaya başlamasıyla son bulmuştur (Wilson
olarak, küçük üreticilerin üretimi durdurmaları
and Otsuki, 2002, Smith. 2003).
için, bir kez olmak üzere, hektara 1000 ECU
Çeşitli gümrük vergisi oranları, kotalar ve
ödeme yapılması ve üretici organizasyonlarının
karmaşık bir lisans düzenlemesi içeren bu yeni muz
kurulmasının
işletme
sermayesi
(start-up)
ortak piyasa düzenlemesi (E C Counci! Regulation
sübvansiyonu vasıtasıyla desteklenmesi kararı
404'93), uluslar arası muz pazarında büyük ses
alınmıştır.
getirmiştir (Chambron, 1999).
AB
düzenlemesi
aynı
zamanda gümrük
Bu
yeni
düzenleme
dört
ana
amacı
vergisine ve kotaya tabi üçüncü ülke muzlarının
bütünleştirmeye çalışmaktadır (Chambron, 1999).
ithalatı için lisans alınmasını zorunlu kılmaktadır
Bunlar; 1. Üye ülkelerin muz ithalat rejimlerini
Lisanslar, aşağıda belirtilen üç gruba ayrılan
uyumlu hale getirmek ve birlik üreticilerinin,
işletmeciler (operators) arasında dağıtılmaktadır
destekleme mekanizmalarından yararlanabilmeleri
(Kasteele, 1998, Spreen at al., 2000).
için,
muz
ortak
piyasa
düzenlemesini
gerçekleştirmek. 2. Geleneksel A C P ülkeleri ve
• A Grubu Lisans: Üçüncü ülke muzlarını ve/veya
A B ’ li üreticileri ucuz Latin muzlarının rekabetinden
geleneksel olmayan A C P ülkeleri muzlarını
korumak, 3. Amerikalı rakiplerine göre rekabet
öteden beri pazarlayan işletmeciler için toplam
yeteneği
az
olan
Avrupalı
şirketlerin
kotanın 0066,5 ’İ ( I 463.000 ton) ayrılmıştır.
desteklenmesini
sağlamak
ve
4.
sınırların
■ B Grubu
Lisans: Toplam miktarın D
/o30’u
açılmasından önce (on yıllık dönemde) piyasadaki
(660.000 ton) öteden beri Avrupa Birliği
pozisyonlarını güçlendirmek şeklindedir.
muzlarını ve veya geleneksel A C P muzlarını
Bu rejimle birlikte Avrupa Birliği pazarına muz
pazarlayan işletmeciler için ayrılmıştır.
satanlar dört guruba ayrılmış ve bu gurupların her
* ‘C ’ Grup
Lisans: Toplam miktarın %3.5'i
biri için ayrı önlemlerin uygulamasına gidilmiştir.
(77 000 ton) üçüncü ülke ve/veya geleneksel
Bu düzenlemenin bileşenleri aşağıdaki gibidir
olmayan A C P ülkeleri muzlarını pazarlayan ve
(Chambron, 1999; Spreen at al., 2000);
sektöre yeni girecek işletmeciler için ayrılmıştır
1. Geleneksel A C P Ülkeleri Muzları: Muz üreten
Kotaların bu şekilde dağıtılması ve üçüncü
geleneksel ACP ülkelerine, gümrük vergisiz
ülkelere ayrılan (genellikle Latin Amerika muzlarına
yıllık en çok 857.700 tonluk kota ülkeler
ayrılan) kotanın A C P ülkelerine kiralanması ile ACP
itibariyle tahsis edilmiştir ve belirlenen kotaların
şirketleri desteklenmiş ve böylece dolar şirketleri
üzerinde gönderilen muzların bir tonundan 750
karşısındaki pozisyonları güçlenmiş ve pahalı ACP
ECU alınması kararlaştırılmıştır.
muzlarının planlanandan daha fazla Avrupa Birliği
2. Geleneksel Olmayan ACP Ülkeleri Muzları:
muz pazarına girmesini sağlamıştır. Bu şekilde
Diğer ACP ülkelerinden (Dominik Cumhuriyeti,
üçüncü ülke muzları için ayrılmış olan 2 milyon
Kenya ve Gana) gönderilen muzların 90.000 tona
tonluk kota zamanla uluslar arası düzeyde bir kota
kadarının gümrüksüz, üzerindekilerin ise bir
ticareti oluşmasına neden olmuştur. Lisansın değeri
tonundan 750 ECU alınması kararlaştırılmıştır.
talebe göre büyük dalgalanmalar göstermiş ve söz
90.000'Iik
kota
ülkeler
itibariyle
tahsis
konusu bu lisansların toplam nakit değeri yıllık
edilmiştir,
olarak 1 milyarS olarak hesaplanmıştır (Chambron,
1999) Ayrıca, muz ortak piyasa düzenlemesi Aö
358
I VII M \ / . N K I N I
tüketicilerinin daha yüksek fiyat ödemelerine, buna
karşın, daha az tüketim miktarının gerçekleşmesine
neden olmuştur (Anonymous. 2003: Cadot and
Webber.
2001).
Ayrıca.
>eni
düzenlemenin
eskisinden daha kötü olduğu. A C P ülkelerine
transfer edilen her I S için tüketici başına 13 S in
üzerinde bir maliyetin üstlenildiği ifade edilmektedir
(Borrell. Iv99»
Sürpriz sayılmayacak hır şekilde seni reıım.
Latin Amerikanın en önemli muz üretici ve
ihracattı
ülkelerinin
(Kostanka.
Venezüella.
Kolombiya. Guatemala ve Nikaragua) I99<*tekı
başvurusu ılc G A T 1 ta başka bir şıka>et konusu
olmuştur (Chambron. 1999. Sprcen at al,. 2000.)
Şubat 1994'tc >apılan toplantılarda. >cni rejim,
GATT kurallarına aykırı bulunmuştur Fakat, A B
bunu kabul etmemiş \c sonraki toplantılarda, ülke
bazlı kota değişikliği ile beş şikayetçiden dördünü
ikna edebilmiştir. Guatemala dışındaki ülkeler ile
GA1 1 Uruguay Raund çerçevesinde Nisan 1994’te
bir antlaşma imzalanmıştır (Framevvork Agreement
on Bananas veya B F A ). Bu antlaşma ile toplam
üçüncü ülkeler kota tahsisinin °o 2 l'i Kolombiya'ya,
°o23.4'ü Kostarika'ya, °o 3'ü Nikaragua'ya ve %
3 ü de Venezüella’ya ayrılmıştır. Bunun yanı sıra,
bu ülkelere, A B ’den A ve C grubu ithalat lisansı
sağlayan işletmecilere kendi kotalarının % 701i
kadar ihracat sertifikası verme izni tanınmıştır.
Ayrıca, üçüncü ülkelere uygulanan gümrük tarifesi
ton başına 100 E C U ’den 75 E C U ’ye indirilmiştir.
Muz şirketleri, sistem ile ilgili halihazırdaki
sorunlarını artıran ve ulusal hükümetleri ihracat
lisansı yoluyla sisteme dahil eden bu düzenlemeye
karşı çıkmışlardır. A B D , 1995 yılında Dünya Ticaret
Örgütünün kurulmasından önce, G A T T 'a A B muz
ithalat politikalarını 2 kez şikayet etmiştir G A T T
Önceki ve 1993 yılındaki rejimin G A T T kurallarına
uymadığını bildirmiştir. Ancak. G A T T ’ın gerçek
anlamda A B 'y e bu rejimi reform etmesi yönünde
baskı kuracak bir mekanizması bulunmadığından
etkili olamamıştır. Ayrıca, bu dönemde A B muz
ithalat rejimine başta Almanya olmak üzere kendi
üyesi olan ülkelerden de itirazlar gelmiştir (Dickson,
2002; Smith, 2003).
Daha sonra Şubat 1996 yılında, Honduras,
Ekvator. Guatemala, Meksika ve A B D A B muz
ithalat rejimini D T Ö ’ye şikayet etmişlerdir. Bunun
üzerine, bir dizi toplantıdan sonra nisanda konunun
araştırılması amacıyla bir uzlaşma kurulu (Dispute
Settlement Body) oluşturulmuştur. Bu kurul mayıs
I997’de raporunu hazırlamıştır. Sonuçta, A C P
ülkeleri ile A B arasında özel tercihli antlaşmaların
yapılmasına izin verilmekle birlikte A B 'n in ithalat
rejiminde ayrımcı olduğu ve bunun için belirlenen
bazı temel unsurlarda reform yapılması gerektiğine
karar verilmiştir özellikle lisans dağıtım metodunun
ve ACP
kotalarının
ACP
ülkeleri
arasında
dağıtımının düzenlenerek 15 ay içerisinde mevcut
A B muz rtıimmde reform yapılması istenmiştir
ıDickson 2002).
Butun bu tepkilerden sonra Fkım 1097 dr
Avrupa Birliği rejimi (I Ocak 1999 a kadar) D I Ö
kuralları ile daha uyumlu olacak şekilde rcvı/c
etmeyi kabul etmiştir K hambron. 1999) A B I Ocak
1999 da muz rejiminde ilk değişiklikleri yapmıştır
Buna göre (Dickson. 2002)
a İlk rejimde üçüncü ülke (I atın Amerika, l>oUri
muzlarına verilen kotanın ‘ oOO'ının Kostanka,
Ekvator.
Kolombiya
ve
Panama
arasında
dağıtılacağı ve 12 geleneksel At. P ülkesi dışında
kalan A C P ülkelerinin de dahil olduğu diğer
bütün ülkelerin "ol 0' tuk gen kalan kotayı
aralarında paylaşacakları belirtilmiştir
b Geleneksel At P ülkeleri arasındaki ulusal kota
paylaşımının iptal edileceği ve bu ülkelerin yıllık
850 000 tonu aşmamak u/ere A B ye istedikleri
kadar mu/ ihraç edebilecekleri bildirilmiştir
c. İthalat lisansları için ihracat sertifikalarının
kaldırılacağı
vc
dağıtım
sisteminin
basitleştirileceği açıklanmıştır
d Avrupa
Birliği nde
üretim
maliyetlerinin
hesaplanmasında uygulanan yöntem gözden
geçirilmiştir ve bu durum eşiğin üzerindeki telafi
edici ödemelerin arttırılmasına yol açmıştır.
Ama bu gelişmelere rağmen, A BD , Ekvator ile
birlikte A B üzerindeki baskılarına devam etmiştir
Avrupa Birliği Kasım 1999 da muz ortak piyasa
düzenlemesinde köklii bir değişiklik yapmaya
başlamış ve 2006 yılına kadar Dünya Ticaret
Örgütünün istediği standartlara çıkarmayı taahhüt
etmiştir (Chambron, 2000).
Sekiz yıllık bir sürecin ardından Nisan 2001 'de
A B ve A B D uygulanmakta olan düzenlemeden
(transitional tarif-rai e quota system) sadece tarife
içeren bir sisteme 2006 da iki adımda geçiş için
anlaşmışlardır
Aynı
yıl
AB
muz
ithalat
düzenlemesinde iki aşamalı önemli bazı dcğjştklıkler
yapılmıştır (Dickson. 2002, FAO, 200la) Bınncı
aşama Temmuz 2001’de, ikinci aşama Ocak 2002 de
uygulanmıştır. Tarife oranı ve kota sistemi Uç gruba
ayrılmıştır Bunlar; I A Grubu Kota, 2 2 milyon ton.
2. B Grubu Kota. 353 000 ton (2. aşamada C'den
aktarılan 100.000 ton ile 453.000 ton olmuştur) ve 3.
C Grubu Kota: 850 000 ton (Ocak 2002 tarihinde
750.000 lona düşürülmüştür) şeklindedir.
A ve B grubu kotalar tüm işletmecilere »çık
olup, birlikte yönetilmekte ve kota A B şeklinde
ifade edilmektedir Bu kotaların ülkelere Uhsısı
yapılmamıştır Kota A B için üçüncü ülke (genel
olarak Latin Amerika) muzlarından ton başına 75
E ur o gümrük vergisi alınması, A C P ülkelerinden ise
gümrük
vergisi
alınmaması
kararlaştırılmıştır
Benzer bir şekilde, ithalat lisansları geleneksel
işletmeciler (°o
83) ve geleneksel olmayan
işletmeciler (‘ ol 7) arasında bölünmüştür
359
AR Tam Ü yeliğinin T ürkiye'nin M uz Üretim i Ve Dış Ticaretine Olası Etkilerinin Değerlendirilmesi
C grubu kota tüm ülkelere açık olmakla
birlikte, bu kota için de A C P ülkelerinden
gönderilen muzlar için gümrük vergisi alınmaması.
ACP
dışındaki
ülkelerden
(üçüncü
ülkeler)
gönderilenlerin
tonundan
300
Euro
alınması
kararlaştırılmıştır. İthalat lisansları ise, geleneksel ve
geleneksel olmayan işletmeciler arasında, toplam
kola üzerinden, sırasıyla % 89, % l I olacak şeklinde
dağıtılmıştır. Ayrıca, tüm gruplarda kotayı aşan
gönderiler için de A C P ülkelerinden 380 Euro/ton,
diğer ülkelerden 680 Euro ton gümrük vergisi
alınması kararlaştırılmıştır.
İkinci aşamada A C P ülkelerine uygulanan eski
muz ithalat kotasından 100.000 ton çıkarılmış ve bu
değer B Grubu ithalat kotasına eklenmiştir. Böylece
A C P ülkelerine 01.01.2002 tarihinden geçerli olmak
üzere 750.000 tonluk gümrük vergisiz bir kola
kalmıştır.
Bu düzenlemede geleneksel muz ticaret
işletmeleri için en önemli değişiklik ithalat için
1994-96 yıllarının referans olarak kullanılması ve B
grubu lisansların kaldırılmasıdır. Ayrıca, 31 Aralık
2003 tarihine kadar ithalat lisanslarının, ithalat
lisansı alma hakkı olan her bir gelenekse!
işletmecinin referans dönemindeki ithalat miktarına
göre dağıtılacağı bildirilmiştir. Aralık 2003’ten
sonra ise geleneksel işletmecilerin A B için ithalat
lisansları, ikinci aşamanın uygulanmasından itibaren
yalnızca
kullanılan
lisanslar
esas
alınarak
dağıtılacaktır. Geleneksel olmayan işletmeciler için
de. referans yılının değiştirilmesinin yanı sıra, lisans
alınabilmesi için 1994-96 döneminde 1,2 milyon
veya
üstü Euro ithalat yapmış olma şartı
getirilmiştir.
Yeni düzenleme bu haliyle, A C P ve Avrupa
Birliği
ülkeleri muz üreticilerine uygun bir
korumanın sürdürülmesini, mevcut muz ithalat
seviyesinde değişimden kaçınılmasını, uygulanacak
düzenlemenin muz fiyatları ve muz üretim
maliyetleri
üzerine
olan
etkisinin
en
aza
indirilmesini amaçlamaktadır (Dicksorı, 2002). Bu
düzenleme ile % 8 3 ’lük bir muz ithalat lisansı A 'B
grubu kotalar olarak genellikle Lalin Amerika
Ülkelerine verilirken (Çok uluslu Şirketler özellikle
Chiquita bundan büyük yarar elde etmiştir), % l 7’lik
geriye kalan muz ithalat lisansı pazara yeni girenlere
ayrılmıştır.
Daha sonra 2001 yılında Daho’daki DTÖ
toplantısında 2008’e kadar ACP ülkelerinden gelen
muzlara
ayrıcalıklı
tarife
uygulamasının
sürdürülmesine onay verilmiştir (Dickson, 2002;).
Ayrıca. 2001"de A B ’de silah ve cephane dışındaki
tüm ürünlerde geri kalmış ülkelere sıfır gümrük
uygulamasını başlatılmıştır. Bu uygulamada muz,
şeker ve pirinç geçici olarak kapsam dışı
bırakılmıştır. 2006'dan itibaren muz Üreten geri
kalmış
ülkeler
sıfır
gümrükten
yararlanabileceklerdir Buna rağmen kısa dönemde
360
bu uygulamanın önemli bir etkisi olmayacaktır
(Arias at al., 2003). Çünkü bu ülkelerin 2002 yılı
itibariyle muz ihracatı yaklaşık 50 bin tondur.
Ayrıca zaten bu ülkelerden bir bölümü ACP ülkeleri
arasında olup zaten A B ’ye gümrüksüz muz ihraç
etme şansına sahiptirler.
A B 'n in karmaşık düzenlemelerinin tersine ülke
olarak en geniş muz pazarı olan ABD. ithalatta
gümrük
vergisi
ve
miktar
kısıtlaması
uygulamamaktadır. Üçüncü en büyük muz pazarı
olan Japonya ise miktar kısıtlaması olmaksızın genel
olarak mevsimsel %
20’ I ik (nisan ve eyltll
döneminde
% I 0 olan)
bir
gümrük tarifesi
uygulamaktadır. Bunun dışında, Norveç ve Yeni
Zelanda'da muz ithalatında gümrük vergisi ve kola
uygulanmamaktadır. Avustralya'da sadece karantina
uygulamaları söz konusudur. Mısır, Tunus ve Fas'ta
muz ithalatından sırasıyla % 60, % 100 ve %54 5
gümrük
vergisi
alınmakta,
lisans
sistemi
uygulanmaktadır. Yapmış oldukları muz ithalatından
sadece gümrük vergisi alan bazı ülkeler ise, Cezayir,
Arjantin, Polonya. Uruguay, Bulgaristan, Şili, Çin,
Mısır, Macaristan. Malta, Kore Cumhuriyeti, Rusya
Federasyonu,
Suudi Arabistan ve İsviçre’dir.
Bununla birlikte gümrük vergisi oranı ülkeden
ülkeye büyük değişiklikler göstermektedir. (FAO,
2001b.).
4. Sonuç ve Öneriler
Dünyada en önemli muz üreticileri Hindistan,
Brezilya, Çin, Ekvator, Fi I ip in Ier ve Endonezya'dır
Buna karşın, bu ülkelerden sadece Ekvator ve
Fil iptnler önemli ihracatçılardandır. En önemli
ihracatçı ülkeler, Ekvator ve Kostarika başta olmak
üzere Latin Amerika ülkeleridir. En büyük muz
pazarlan ise gelişmiş ülkeler olup, AB, ABD ve
Japonya başta gelmektedir Dünya muz piyasasının
önemli bir özelliği ise bu pazara uluslar arası muz
şirketlerinin hakim olmasıdır. Türkiye muz üretim
ve veriminde son yıllarda önemli gelişmeler
sağlanmasına karşın, tüketimin % 40 ı ithalat ile
karşılanmaktadır.
A B'd e muz ortak piyasa düzenlemesinin II
yıllık bir geçmişi bulunmaktadır. Buna ragıner,
dünya muz ticaretini önemli ölçüde etkileyen bu
politika, G AT Î ve DTÖ çerçevesinde pek çok
tartışmaya neden olmuş ve pek çok değişikliğe
uğramıştır. Gelecekte de bu değişimin sürmesi
beklenmektedir. A B muz ortak piyasa düzenlemesi
ile, ithalatta gümrük vergisi, kota ve lisans
uygulamaları
vasıtasıyla
AB
ve
denizaşırı
topraklarındaki üreticiler ve başlangıçta daha çok
eski sömürgelerden oluşan A C P ülkeleri muz
üreticilerinin, karşılaştırmalı üstünlüğe sahip ucuz
Latin Amerika (dolar) muzlarına karşı korunması
sağlanmaktadır. Uygulamayla aynı zamanda A B ’lı
muz ticaret şirketlerinin de korunmasına ve
güçlendirilmesine çalışılmıştır. 2006’da lisans ve
İ.YILM A Z. N .K İL İT
kota uygulamalarının kaldırılması ve ithalatta sadece
gümrük tarifesinin kullanılması planlanmaktadır.
2008 yılına kadar ise A C P ülkeleri muzlarına
ayrıcalıklı tarifenin sürdürülmesi öngörülmektedir.
G ATT ve DTÖ çerçevesinde yapılan görüşmelerde
AB
üreticilerinin
desteklenmesinin
müzakere
konusu olmadığı söylenebilir. Bu nedenle, A B muz
üreticilerinin
destelenmesinin
sürdürüleceği
beklenmektedir. Ancak bu konuda destekleme
araçlarının değişebileceği söylenebilir.
Türkiye’nin olası A B üyeliğinin muz üretimini
nasıl etkileyeceği konusunda kesin yargılarda
bulunmak oldukça güçtür. Bununla birlikte bazı
çıkarımlarda bulunulabilir. Öncelikle Türkiye’nin
tam üyeliği ile birlikte, A B ’de Türkiye en Önemli
muz üreticisi ülkelerden biri haline gelecektir ve
muz ortak piyasa düzenlemesinden yararlanma
olanağı söz konusu olabilecektir. Gelecekte de
AB'de
muz
ithalatında
gümrük
vergisi
uygulamasının
sürdürülmesi
beklenmektedir.
Dolayısıyla bu uygulama, Türk muz üreticilerinin
yararına olacaktır. Ancak, bunun düzeyi, bugün
Türkiye’nin uygulamakta olduğundan daha düşük
olabilecektir. Bu konuda A B ve Türkiye'nin son
yıllardaki
ithalat
ve
perakende
fiyatlarının
karşılaştırılması bazı ilave fikirler sağlayabilir.
A B ’de muz perakende fiyatları ülkeden ülkeye
değişmekle birlikte 1,5 S/kg dolaylarındadır. Bu
düzey Türkiye’deki muz fiyatları ile paralellik
göstermektedir. İthalat fiyatı (F O B , 2001-2002) A B
()5 )’de 0,57 S/kg iken, Türkiye’de 0.40 $/kg.dır Bu
farklılık, lisans masrafları ve kalite farklılıklarından
kaynaklanabilir. Bugünkü koşullarda tam üyeliğin
bu farklılığı gidereceği ve ithalat fiyatlarını
yükseltebileceği söylenebilir.
Tam üyelik durumunda yurt içi dinamikler de
önemli ölçüde belirleyici olabilecektir. Türkiye'de
kişi başına
gelirin
artması
muz tüketimini
dolayısıyla üretim ve ithalatı artırabilecektir. Yerli
muzun aroma, ince kabuk vb. özellikleri rekabet
şansını anıran, raf ömrünün kısalığı ise azaltan
faktörler olarak belirtilebilir. Ayrıca, son yıllarda
gözlenen verim ve kalitedeki artış rekabet şansını
anırmaktadır. Bu açıdan, sera üretimi açık alanlara
göre daha şanslı olarak görülmekle birlikte, bugünkü
durumu net olarak ortaya koyabilecek çalışmalara
gereksinim
duyulmaktadır.
Özellikle
maliyet
açısından rekabet edilebilirlik tam açık değildir.
Olası olumsuz etkilenme durumunda alternatif ürün
yetiştirme
olanaklarının
da
belirlenmesi
gerekmektedir. Olumsuz etkilenmenin daha fazla
olabileceği açıkta yetiştiricilik için organik tarım bir
fırsat yaratabilir.
Anonymous, 2003. The Banana Dispute. Briefing Report.
http://www.andidas.deviantart.nel/projecls/
Arias, P . Dankers, C, Liu. P and Pilkauskas. P., 2003.
The World Banana Economy 1985-2002, FA O .
Rome http www.fau org/documents/
B o it c II, B , 1999 Bananas: Straighten ing out Bent Ideas
on Trade as Aid. Cenlre for International Economics,
Canberra. Sydney.
Cadol and Webber, 2001. Banana Split: Policy Proccss.
Particularislic Interests, Polilical Capture and Money
in
Trans-Allanlic
Trade
Politics.
http://www.hec.unil.ch/ocadot/PAPERS/bananej.doc
Chambron, A.C., 1999. The "Green Gold” o f the TNCs.
http://www.bananalink.org.uk.
Chambron. A.C.. 2000 Straightening the Bent World o f
Banana European Free Trade Assosiation (E F T A ).
Norway.
Dickson. A. K . 2002. The EU Banana Regime: History
and Interests. http: 7www.bajianalink.org uk.
Fraktan. S., 1995 Anamur Muz İşletmelerinin Ekonomik
Analizi,
Sorunlar ve Çözüm
Yolları.
Ankara
Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No: 1432.
Ankara
FAO. 200la. An Assessmenl of the New (April 2001)
Banana Impori Regime in the European Community.
hııp://fao org.DOCRİ/P/MEETINU/004/Y 1948e.HTM
FAO,
2001b
Review
of Banana
Trade
Policy
De v e Io pmen ts.
hnp: fao. org.DOC R E P/M E ET IN G/
004/Y l855e.HTM
FAO.
2004.
Faoslat
Database,
Agricullure
Dala
http://www.fao.org
Hatırlı. S.A.. Jones. E. and Aktaş A. R.. 2003. Measuring
Market Powcr of the Banana Import Market in
Turkey Turkish Journal of Agricullure and Forestr>
27: 367-373, Ankara.
Kasteele. A.. 1998 The Banana Chain: The Macro
Economics
of
the
Banana
Trade
http: ww w bananalink org uk.
Kozak. B., 1999. Muz Yetiştiriciliği. T M M O B Ziraat
Mühendisleri Odası İçel Şubesi Yayınları. Anamur,
http w ww.muzgen.tr.
Loize. M.. 1992. Implicalions of Single European Market
1993
for
Tradilional
Banana
Suppliers.
A
Disscrtation. University of R cad ing. Dep. O f Agr
Econ. And Management. UK.
Smith. J. C , 2003. Compliance Bargaining in the W TO :
Eeuador
and
the
Bananas
Dispute.
Georgc
Washington University. Working Paper. U S A .
Spreen, T. M. Paggi. A. Flambert and W . Fernandes.
2000 An Anal)sis of the ELI Banana Trade Regime
Seleeted
poster
presented
at
the
American
Agrieultural
Economics
Association
meetings.
Tampa, FL, Augusl 2000.
Tufan.
L.,
2002.
Türkiye'de
Muz
Üretimindeki
Gelişmeler, http://www.muz.gen.tr
Wilson and Otsuki, 2002, To Spray or Not to Spray:
Pesticides, Banana Exports, and Food Safety.
Development Research Group, World Bank.
Kaynaklar
Anonymous, 1998. Bananas: Reconciling VVTO Rules and
Producers' Interests. www.europarl.eu.int/...
361