DERS 2

DERS 2
TÜREV ARAÇLARLA İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR 2
• Türev Ürünlerin Kullanım Amaçları
• Korunma Amaçlı İşlemler
• Spekülatif Amaçlı İşlemler
• Arbitraj Amaçlı İşlemler
Türev Ürünler
• Opsiyon
• Future
• Forward
• Swap
Vadeli ve Alivre Sözleşmelerde Arbitraj İmkanı
• Teorik Değer=Taşıma maliyeti= Spot piyasa fiyatının gelecek değeriVadeye kadar oluşacak nakit çıkışlar
• Piyasa Değeri ≠ Teorik Değer Arbitraj olanağı
Örnek:
TL/USD Cari kur: 1,4000 TL
TL faiz oranı (rx) bir ay vadeli: %41,
USD faiz oranı (ry) bir ay vadeli: %5
Bir ay vadeli kur: 1,4700 TL/USD
Fiyatların yukarıdaki gibi olması halinde arbitraj fırsatı doğmuş olacaktır.
• Teorik Değer= 1,4(1+0,41/12)^1-0=1,44
• F (vadeli kur)= 1,47
• Piyasa Değeri ≠ Teorik Değer
Vade Başı Yapılacak İşlemler:
• 1,47 TL'den vadeli olarak 100 000 $ sat.
• Spot piyasada 1,40 TL'den bir ay sonunda faizi ile birlikle
100.000 dolar olacak döviz al.
100000
1+0,05 12
=$99585,06
• 99585,06 doları almak için %41 oran ile bir ay vadeli TL borçlan.
99585,06 ∗ 1,4 = 139419 TL
Vade Sonu
• Satın aldığın dövizin %5 ile bir aylık faiz getirisi
99585,06 ∗ (1 + 0,05 12) = $100000
100000-99585,06=$414,94
• Vadede satın alınan dövizi vererek satış taahhüdünü kapat
• Alacağın TL
147000 TL
• TL kredi faiz maliyeti
139419 ∗ 1 + 0,41 12 = 144183TL
144183-139419=4764TL
• Toplam net bakiye
147000 − 144125 = 2875TL
Yapılan İşlem
Dolar Hesabı TL Hesabı
1,47 TL'den vadeli olarak 100 000 $ sat
Spot piyasada 1,40 TL'den bir ay sonunda faizi ile birlikle 100.000
+99585,06
dolar olacak döviz al
99.590,72 doları almak için %41 oran ile bir ay vadeli TL borçlan
-139419
Satın aldığın dövizin %5 ile bir aylık faiz getirisi
+414,94
Vadede satın alınan dövizi vererek satış taahhüdünü kapat.
-100000
Alacağın TL ile krediyi kapat
+147000
TL kredi faiz maliyeti
- 4764
Toplam net bakiye
0
+2875
Örnek 2.
• Petrolün spot piyasa varil fiyatı $47 olsun
• Petrolün 1 yıllık vadeli varil fiyatı $52 olsun
• 1 yıllık ABD dolarından borçlanmanın maliyeti (faiz) yılda% 4.5 ve
• Petrol depolama maliyetleri yılda% 2 ise bu piyasada arbitraj imkanı
var mıdır?
• Teorik Değer= 47(1,045)^- 47*(0.02)=$48,15
• F (vadeli kur)= $52
• Piyasa Değeri ≠ Teorik Değer
Çözüm:
• Vadeli kontrat ile kısa pozisyon ile satış yapın ve bir yıl sonra $ 52
ödemeyi bekleyin.
• Bugün petrolün 1 varilini almak için $47 borçlanın,
• Bir yıl sonra borcunuzu 47(1 + 0.045) = $47.21 ödeyin.
• Ayrıca depolama
gerekecektir.
maliyeti
olarak
47*(0.02)=$0.94
• Bir yıllık Toplam maliyet = $ 47.21+0.94= $48,15
harcama
• Bir yıl sonra vadeli işlem ile bir varil petrol satılır ise $52 gelir elde
edilecektir.
• Vadeli sözleşmenin vadesinde, garantili risksiz kâr = 52-48,15=$3,85
• Diğer Amaçlar
• Türev ürünlerden oluşan portföyler yardımı ile risksiz getiririn
sağlandığı durumlar söz konusu olabilir.
• Böylece alacaklar ile borçlar arasında bir denge kurulması mümkün
hale gelir.
• Türev ürünler ile işlem yapmak maliyet açısından diğer menkul
kıymetlere göre daha düşük maliyetler getirecektir. Bu durumda daha
düşük maliyetle risk üstlenilmesi ve kazanç sağlanma imkanları
artacaktır.
Organize ve Tezgah üstü Borsalar
• Organize piyasalar, hukuki düzenlemelerin olduğu ve standart türev ürünlerin alınıp
satıldığı piyasalardır.
• Organize borsalarda
sözleşmelerdir.
işlem
gören
vadeli işlem sözleşmeleri standartlaştırılmış
• Bunun en önemli sonucu, piyasanın likit olmasını sağlamasıdır.
• Chicago Opsiyon Borsası (CBOT), BİST altında çalışan VİOP (Vadeli İşlemler ve Opsiyon
Borsası) gibi piyasalar organize piyasalara örnek olarak gösterilebilir.
• Bu piyasaların dışında gerçekleşen tüm diğer işlemler aslında tezgah üstü piyasalarda
gerçekleşmektedir diyebiliriz.
• Tezgahüstü borsalarda işlem gören türev ürünlerin en temel özelliği ise, organize
borsalarda yapılmaması ve dolayısıyla fiyat, miktar vade gibi unsurların standart olmayıp,
tarafların karşılıklı anlaşmasıyla belirlenmesidir.
Türev Piyasaların Etkinliği
• Türev piyasaların etkinliği ile ilgili araştırmalar son yıllarda önemli ölçüde artmıştır.
• Etkinlik kavramı, hem maliyet etkinliği hem de fiyat verimliliği açısından düşünülebilir.
• Özellikle, borsa işlem gören türevlerin standartlaştırılması, mevcut ölçek ekonomileri ve
otomasyonundan dolayı organize türev piyasaların etkin çalıştıkları ile ilgili
değerlendirmelerde bulunan birçok çalışma bulmak mümkündür.
• Maliyet etkinliği, türev araçların alım satımına ilişkin maliyetleri ifade eder. Bunlar,
borsaların ve aracıların açık bir şekilde ücretlendirdiği işlem maliyetlerinin yanı sıra türev
işlem fiyatına dahil edilen örtük işlem maliyetlerini de kapsamaktadır.
• Fiyat verimliliği, genellikle bir alıcının ödemesi gereken fiyat ile bir satıcının satarken aldığı
fiyatı arasındaki fark yoluyla ölçülür. Teklif ve fiyat arasındaki fark ne kadar düşük olursa,
fiyat etkinliği o kadar iyi olur.
• Türev piyasaların etkin çalışıp çalışmamaları genellikle koruma ve arbitraj etkinlikleri şeklinde
değerlendirilir.
Koruma Etkinliği
• Yatırımcının vadeli işlem sözleşmeleri kullanarak spot piyasadaki fiyat riskini ne ölçüde
azaltabileceğini belirlemeye çalışmaktadır.
• Finansal riskten korunma işleminin etkinliği, oluşturulan portföylerdeki getirilere bağlı
değerlendirilmektedir. B
• elirli bir vadeli işlem sözleşmesi, hangi yöntem ile korunduğuna ve risk beklentisine göre etkinliği
açısından farklı değerlere sahip olabilir.
• Vadeli işlem piyasaları üç korunma teorisi yaygın olarak kullanılır.
• Geleneksel korunma, vadeli işlem piyasalarının riskten kaçınma potansiyeli değerlendirilir. Burada
spot piyasa pozisyonlarının ters pozisyonu ile korunma sağlanır.
• İkinci bir teori, korunmak için spekülatörler gibi çalıştıklarını ziyade göreli fiyatlarla ilgilendiğini
ileri sürer.
• Günümüzde en güncel ve en çok kullanılan teori, fiyat değişimi riski, bir volatilite fonksiyonu
aracılığıyla riskten korunma modeline dahil edilerek bir portföy yaklaşımı kullanmaktadır.
• Arbitraj Etkinliği:
• Gerçek vadeli fiyatların gerçekte olması gereken teorik fiyatından sapması
durumunda arbitraj fırsatları mevcuttur.
• Etkin bir vadeli işlem piyasası, yatırımcıların bilgilerine göre, fırsat
maliyetleri ve işlem maliyetlerinin üzerinde risksiz getiri bulunmayan, yani
karlı bir arbitraj bulunmayan pazar olarak tanımlanır.
• Aradaki fark, arbitraj işlemindeki işlem maliyetinden daha büyük olmalıdır.
• Opsiyon ve vadeli işlem sözleşme fiyatları arasındaki sayısal ilişkilerden
yararlanarak arbitraj fırsatlarının boyutu ve sıklığı hakkında kanıt sağlamaya
çalışılır.
Sözleşmeler:
Türev ürünlerin türetildiği finansal ürünlere dayanak varlık (underlying asset) adı
verilmektedir.
VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ
• PAY VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ
• Borsa İstanbul Pay Piyasasında işlem gören ve Borsa tarafından belirlenen
kriterlere göre seçilen paylardır.
• ENDEKS VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ
• BIST 30 Endeks Vadeli İşlem Sözleşmeleri
• BIST 30 Fiyat Endeksi.
• DÖVİZ VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ
•
•
•
•
•
•
Dolar/TL Vadeli İşlem Sözleşmesi
Türk Lirası/ABD Doları kuru.
EURO/TL Vadeli İşlem Sözleşmeleri
Türk Lirası/Euro kuru.
EURO/USD Çapraz Kuru Vadeli İşlem Sözleşmeleri
Euro/Amerikan (ABD) Doları (EUR/USD) çapraz kuru.
• KIYMETLİ MADENLER VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ
• Altın Vadeli İşlem Sözleşmeleri
• Saf altın.
• USD/Ons Altın Vadeli İşlem Sözleşmeleri
• Saf altın.
• EMTİA VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ
• Anadolu Kırmızı Buğday Vadeli İşlem Sözleşmeleri
• Anadolu kırmızı sert ikinci sınıf baz kalite buğday
• Makarnalık Buğday Vadeli İşlem Sözleşmeleri
• Makarnalık üçüncü sınıf baz kalite buğday
• Ege pamuk Vadeli İşlem Sözleşmeleri
• 41 Renk Ege Pamuğu
• ENERJİ VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ
• Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmeleri
• Vade ayının her bir saati için Piyasa İşleticisi tarafından açıklanan Kısıtsız
Piyasa Takas Fiyatlarından (KPTF) hesaplanan basit aritmetik ortalamasıdır.
• YURTDIŞI ENDEKSİ VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ
• SASX 10 Endeksi Vadeli İşlem Sözleşmeleri
• Bosna Hersek Saraybosna Borsası’nın “The Sarajevo Stock Exchange Index 10”
(SASX 10) adlı Fiyat Endeksi.
• METAL VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ
• Çelik Hurda Vadeli İşlem Sözleşmeleri
• HMS 1&2 80:20 CFR İskenderun Çelik Hurdası Endeksi
• BYF VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ
• FBIST BYF Vadeli İşlem Sözleşmesi
• Finans Portföy FTSE İstanbul Bono FBIST Borsa Yatırım Fonu
• GECELİK REPO VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ
• Aylık Gecelik Repo Oranı Vadeli İşlem Sözleşmeleri
• Borsa İstanbul Bankalararası Repo-Ters Repo Pazarı’nda gerçekleşen aynı gün
valörlü gecelik miktar ağırlıklı ortalama basit faiz oranının aylık bileşik
ortalamasıdır.
OPSİYON SÖZLEŞMELERİ
• PAY OPSİYON SÖZLEŞMELERİ
• Borsa İstanbul Pay Piyasasında işlem gören ve Borsa tarafından belirlenen
kriterlere göre seçilen paylardır.
• PAY ENDEKS OPSİYON SÖZLEŞMELERİ
• BIST-30 Fiyat Endeksi
• DOLAR/TL OPSİYON SÖZLEŞMELERİ
• Türk Lirası/ABD Doları kuru