ISLAM`DA AILE ve ÇOCUK TERBIYESI (II)

ll
"
ISLAM'DA
•
AILE ve ÇOCUK
•
•
TERBIYESI (II)
o
İstanbul2005
{Qj
~
ENSAR NEŞRİYAT
Ticaret Anonim Şirketi
© Tebliğierin muhteva ve dil bakımından sorumluluklan tebliğ sahibine, telif haklan
İSAV'a eserin her türlü basım hakkı anlaşmalı olarak Ensar Neşriyat'a aittir
ISBN : 975-6794-39-9
İslami İlimler Araşhrrna Vakfı
Tarhşmalı İlmi Toplanhlar Dizisi: 18
Kitabın Adı
İslam' da Aile ve Çocuk Terbiyesi (Il)
Yayma Hazrrlayanlar
Dr. İsmail Kurt
Seyit Ali Tüz
Editör
Prof. Dr. İbrahim Canan
Dizgi- Mizanpaj
Ensar Neşriyat
Kapak Tasanm
Kenan Ağırman
Baskı
Karmat
2. Basım
Nisan 2005
İsterne Adresi
Ensar Neşriyat Tic. A.Ş.
Süleymaniye Cad. No: 13 Süleymaniye 1İstanbul
Tel : (0212) 513 43 41 - 513 03 09
Faks : (0212) 522 46 02
www .ensarnesriya t.com
GAYRİ MÜSLİM CEMiYETLERDE
YAŞAYAN MÜSLÜMAN AİLELERİN
PROBLEMLERİ ve ÇÖZÜM YOLLARI1
Hülya KÜÇÜK
DİB Kur'an Kıırsıı
Öğreticisi
Yeryüzündeki elli iki İslam Devleti'nde (yani nüfusunun büyük bir bölümünü müslümanların oluşturduğu devletlerde) yaşayan müslümanların
haricinde, dünyanın dört bir yanında milyonlarca müslüman yaşamaktadır
ve yerli azınlık statüsünde olanların yanında göçmen azınlık statüsünde
olarılar da vardır.
Her türlü baskı ve yasağa rağmen ayakta kalmayı başarabilen Rusya
Federasyonu'ndaki müslümarılar, Hindistan, Çin, ve eski Osmanlı topraklarında (Yunanistan, Bulgaristan ve Arnavutluk gibi), Filipinler' de yaşayan
azınlık statüsündeki müslümanlar okumak, ticaret veya çalışmak için koşuş­
tururken kendisini Amerika veya Avrupa devletlerindeki gayrı müslim bir
cemiyetin ortasında bulan müslümanlar .... hangisini saysak ki...
Önceleri "Doğu dinleri" grubuRda telakki edilen İslam dini, dünyanın
dört bir yanına yayılmış bu müslümanlar ve genişleyen yazılı ve görüntülü
İslam} neşriyat sayesinde, artık "Doğuların ve Batıların" dini olmuştur.
Kur'an-i Kerim'deki "De ki Doğu da Batı da Allah'a aittir; dilediğini doğru yola
iletir" ( el-Bakara, 142) ayetinden kasıt bu olsa gerektir.
Bu cemiyetlerde yaşayan çocukların problemlerini geçen yıl tertiplenen "İslam' da Aile ve
Çocuk Terbiyesi-I" sempozyumuncia sunduğum tebliğimde ele aldığımdan burada o komılarda fazla teferruata girmeyeceğim.
262
İSLAM'DA AİLE ve ÇOCUK TERBİYESİ SEMPOZYUMU (Il)
Sayıları milyarları aşmaya başlayan müslümanların, gayrı İslam! cemi-
yetlerde yaşayanları, din ve kültürleri hakkında şuurlanmaları ve bunun
gitgide artması ile doğru orantılı olarak artan problemleri kendilerine
yetmiyormuş gibi, komünizmin yıkılışından sonra, kendisine yeni bir düş­
man arayan Batı'nın hedef tahtası haline de gelmişlerdir. Diğer taraftan "dini
birliği" herşeyden üstün tutan tavrıyla Batı, İslam'a giren (ihtida eden) kendi
öz vat~ndaşlarını bile çıkınaza sokmuştur. Öyleki artık Batı' da, mühtedilerin
yapacağı tek şey vardı: Diskriminasyona uğrayan yabancılara layık görülen
her türlü eza ve cefaya hazır olmak. Hatta sadece bu sebeple müslüman olduğu zaman, adını ve kıyafetini değiştirmeyenler olduğu gibi, hem İslam
hem de Batı kültürlerinde kullanılan isimleri arayanlar ve bu şekilde
müslümanlığım saklayanlar vardır.
Bizim konumuz olan Kuzeybatı Avrupa' daki müslümanların şimdiki
durumlarını daha iyi anlayabilmek için İslamiyetİn kıtadaki tarihine kısaca
göz atmakta fayda vardır zannediyorum.
Avrupa İslamiyet! e, doğuşundan kısa bir süre sonra güneyde İspan­
ya'yı fetheden Endülüs Erneviieri (710-1492); doğuda, kuzeyden gelen kabiJelerin İslamiaşmaları ve Osmanlı Devleti'nin Viyana kapılarına kadar dayanmasıyla tanışmıştı.
İspanya' daki müslümanlar, yi.izyıllar boyu Endülüs'ü iktisadi, siyası,
sosyal ve kültürel sahalarda ilerletirken, halkın teveccühüne mazhar oluyor
ve böylece İslamlaşmalarına hizmet ediyorlardı. Halktan müslüman olanlara
"müsalime", Arap baba ve İspanyol annelerden doğan müslüman nesle ispanyolca "muladies", Arapça "müvelledun" denilirdi. Bir nesil sonra fetihlerle gelen müslümanlarla bu yeni neslin arasını ayırt etmek zorlaştı. Bu arada İslam hoşgörüsü karşısında yumuşayan Hırıstiyan halk, İslam'a ait birtakım kültür değerlerini benimsediler; bunlara da "müsta'rib" dendi. Ne var ki
1960'lı yıllardan sonra, bir taraftan "Tavaif-i Müluk" denilen emirlikler arasındaki çekişmeler, diğer taraftan kuzeyden- gelen Hırıstiyan orduların baskısı, devleti gitgide zayıflattı ve nihayet 1492' de bölgedeki son İslam merkezi
olan Gırnata şehrinin düşmesiyle müslümanların Endülüs'teki hakimiyetleri
son buldu ve ülkeden çekilmek zorunda kaldılar. (Şu anda ülkede yaşayan
100 binin üstündeki müslümanlar bunların devamı değildir. Bunlar Kuzey
Afrika ülkeleri, Pakistan, Mısır, Suriye, Lübnan, Irak ve. diğer İslam ülkelerinden okumak veya çalışmak için gelen müslümanlardır (Eski
MÜSLÜMAN AİLELERİN PROBLEMLERİ ve ÇOZÜM YOLLARI
263
müslümanların bir kısmının baskılar sonucu dinlerini değiştirmiş, bir kısmı­
nın da göç etmiş olduklarını hatırlatalım). M. Hartmaım, İslamiyetİn en çok
yayılmış olduğu zamanlarda İspanya' da bulunan müslüman nüfus hakkında
bir şey söylemenin mümkün olmadığını, yalnız 1492'de müslüman ve
yahudi cemaatin bir arada iki milyonu aşmakta olduğunu ve nihayet III.
Philippe ''Moriscolar"ın son bakiyesini 1609-1615 yıllarında· İspanya'dan
kovduğu zaman, memleketi terkedenlerin belki 500 bine vardığını kaydeder.
Hıristiyan Avrupa ile İslam dünyasını karşı karşıya getiren en önemli
olay, şüphesiz XI. asırda başlayan Haçlı seferleridir. Bu seferlerin iki tarafın
kalplerinde oluşturduğu nefret, şu .anda bile müslümanlada Avrupa ülkeleri
arasında normal kültürel ilişkilerin kurulmasını engellemektedir. Bir Rüşdi
olayının tesirinin yıllarca sürmesi başka hangi sebeple olabilir (Şu anda Avrupa yayın organlarında hala konuyla ilgili yayınlara rastlamanız mümkündür). Batı Avrupa-İslam dünyası ilişkileri, Osmanlı Devlet-i Alisinin Orta
Avrupa ülkelerine kadar uzanan fetih çizgisiyle siyasi düzeyde devam ederken, XVII. asırda başlayan sömürgecilik hareketiyle Batı Avrupa ülkeleri
diğer İslam ülkeleriyle de ilişkiye geçtiler ve zamanla bazılarını hakimiyetleri altına aldılar. Batılı kaynaklar, sömürgeciliği Naployon'un Mısır seferiyle
(1798-1801) başlatırlar.
XX. asrın başı, az önce de belirttiğimiz gibi Batı Avrupa'nın bir taraftan,
yer yer İslam ·dünyasındaki sömürgeciliğine, diğer taraftan işçi ve göçmen
müslümanların Avrupa ülkelerine göçüne şahit oldu. Bu göç, İkinci Dünya
Savaşı'ndan sonra (bilhassa 1960'lı yıllarda), insan gücü açısından fakideşen
Avrupa devletlerinin ülkelerine işçi davet etmeleriyle hızlandı. Bu XX. asrın
son çeyreğinde Avrupa'da toplam 16-17 milyon müslümanın var olduğu
sanılmaktadır (Yugoslavya, Yunanistan, Bulgaristan, Arnavutluk, Macaristan, Romanya ve Polanya' daki müslümanlar dahil, bunlar bizim konumuz
dışı olduğundan, bunlar hakkında teferruata girmiyoruz. "Balkan ülkeleri"
veya ·· Ooğu Avrupa" diye niteleyebileceğimiz bu ülkelerde yaşayan
müslümanlardan bilhassa Yunanistan ve Bulgaristan' da yaşayanların çektikleri eza ve cefalar, maruz kaldıkları asimilasyon ayrı bir tebliğ başlığı altında
işlenmelidir). Fransa, ekseriyeti Kuzey Afrikalılar ve 75 bini Fransız mühtediler olmak üzere 3 milyon müslüman barındırmakla başı çekerken, bunu 2
milyon ile -ki 1.5 milyonu Türk'tür-, 50 binin üstünde de Alman müslüman
olduğu sanılıyor- Almanya; 1.5 milyon ile İngiltere; 400 bin ile (TDV İslam
Ansiklopedisi'ne göre 5000, Hollanda kaynaklarına göre 1500'ü Hollandalı
264
İSLAM'DA AİLE ve ÇOCUK TERBİYESİ SEMPOZYUMU (Il)
müslüman olmak üzere) Hollanda; 350 bin ile Belçika; lOO'er bin ile Avusturya, İspanya ve İsviçre; 50 bin ile Danimarka; 40 bin ile İsveç; 25 bin ile
Norveç; 20 bin ile Portekiz; 5000 ile İrlanda takip etmektedir.
·
Yukarıda
gibi, yakın bir tarihe kadar, müslüman ül~
kelerin çoğu, Hır~stiyan ülkelerin hakimiyeti altında idi. Batılı, müslümanı
kukla olarak elinde oynatmıştı, hatta şimdi bile dalaylı yollardan aynı oyunlarına devam etmektedirler. Bu sebeple, son yıllarda iyice belirginleşen yabancı düşmanlığının altında, yıllarca müslümanların kaynaklarını sömüren,
kültürünü yok eden ve hala da etmeye çalışan Batı'nın, bu insanların bir gün
kendilerinden öç alacağı korkusu yatmaktadır. Fas'a, İslam hukukuyla ilgili
araştırmalar yapmak için giden bir Bollandalı öğretim üyesi, "Müslümanlara
yaklaşmak için 'selamün aleyküm' desem bile bana 'aleykümselam'
demiyorlar. Ne yapsak, ne etsek bizim onlardan farklı olduğumuzu ve daha
da önemlisi bir zamanlar onları söı:nürdüğümüzü unutmuyorlar" derken
veya gazeteler "Buraya gelmek için her türlü illegal yolu kullanarılar ve mülteci olarak gelenler, bir gün ülkemizi ele geçirip bizim kültürümüze galip
gelecekler; o zaman azınlık biz olacağız" derken hep bu korkuyu dile getirmektedirler.
da
işaret ettiğimiz
"İslam garip başladı, garip bitecektir; ne mutlu o gariplerden olanlara"
diyen Rasulullah'ı doğrularcasına başlayan eza ve cefalar, tabii ki başka
problemleri de beraberinde getirmiştir. Gittikleri ilk yıllara nispeten çok iyi
durumda olan Kuzeybatı Avrupa' daki göçmen müslümanların 1990'lı yıllar­
daki ailevi problemleri şunlardır (Birçok problemin, diğer gayrı müslim
memleketlerdeki müslümanlarda da aynı olduğunu söyleyebiliriz):
1- AİLENİN KURULUŞU SIRASINDA GÖRÜLEN PROBLEMLER
Burada rastlanabilen problemler
müslümanların
bizzat kendilerinin hatalı tutumlarından kaynaklanmaktadır. Şöyle ki "daru'l-harp" diye niteledikleri -ki daru'l-eman demek aslında dah~ doğrudur- ve/ bilhassa ekonomik
bazı
imkanlarin çok çekici olduğu Kuzey Avrupa ülkelerinde,
müslümanların, ikamet izni almakiçin çeşitli hilelere başvurmaları ve burada evliliği de bir alet olarak kullanmaları, öyle yaygın bir hale gelmiştir ki
artık mahalli idareler müslümanların evlilik ve boşanmaianna hep şüpheyle
bakar olmuş ve bu tüı: sahtekarlıkları önlemenin çarelerini üretmek gereğine
çoktan inannıı~tır. Zira müslümanların bir.kısmı, anavatandaki akrabalarını
da oturdukları ül~enin imldinlarından(!) faydalandırabilmek için, kendi ev-
MÜSLÜMAN AİLELERİN PROBLEMLERİ ve ÇOZÜM YOLLARI
265
latlarını istemedikleri evliliklere sürükleyip intiharlara kadar varan feci ha-
diselerin müsebbibi olurken, diğer bir kısmı 3-5 yıl sonra ayrılmak şartıyla,
para karşılığı bu işi (sahte evliliği) yapacak kimseler bulmanın peşindedir.
Mesela Hollanda' da böyle bir eş, 5 yıldan sonra resmi oturum hakkına sahip
olur ve eşinden ayrılsa da mezkı1r ülkede kalmaya devam edebilir. İşte bu
sahte evlilikler de umumiyetle bu süre için yapılır; tıpkı mut'a nikahı gibi.
Bu evlilikleri önlemek için harekete geçen Hollanda, Belçika, Almanya
ve Danimarka gibi memleketlerde idareler, "sınırlayıo" tedbirlerle işe baş­
lamışlardır.
Danimarka Sosyal DemokrafParti Genel Başkan Yardımcısı Birte Weis
"Yaptığımız araştırmalarda, ikişer sene aralıklarla tekrar tekrar evlenen·
Türklere rastladık. Mesela bir Türk'ün ikişer fasılalada dokuz defa evlendiğini tespit ettik. Bu da gösteriyor ki 'ya yakınlarını Danimarka'ya getirmek,
ya da ticaret gayesiyle evlilikler yapılıyor. Özellikle Türkler, Pakistanlılar,
İran ve Iraklılar bu uygulamayı kötüye kullanıyorlardı" derken hiç mi hiç
mübalağa etmiyordu. Resmi nikahını kardeşine verenler mi dersiniz, yaşı
sebepiyle yanına alamadığı kızını-oğlunu yanına alabilmek için oturumu
olan diğer çocuğuyla resmi nikahlı gösterenler mi dersiniz ... vs. hepsi var.
Tabii bir taraftan mezkur gayeye matuf evlilikler yapılırken çoğu kere
diğer tarafta hiçbir hakka sahip olmayan dini nikahlı eşin bulunması, onu
yanlarına almak için yine aynı hilelere başvurmaları veya din özgürlüğün­
den fayada!anmaya çalışarak "Benim dinime göre bu evliliğim geçerlidir.
Hatta dört evlilik geçerlidir. Benim, dinimi yaşamama kim engel olabilir ki"
diye bağırıp hapishane köşelerinde sürünenler dahi vardır.
Bu suistimali, oralarda "turist" veya "mülteci" sıfatıyla bulunanlar daha
çok yapmakta, üstelik kendilerine alet olabilecek gayrı müslimler bulmakta
da güçlük çekmemekte, hatta bazen karşı cinsin temiz duygularını istisniarda
da tereddüt edilmemektedir ve çoğu durumda "geçici" diye yapılan bu nikah, taraflardan birinin ayrılmak istememesiyle "daimi'liğe dönüşmekte,
eşin dini, ahlaki ve kültürel durumu üzerinde bir lahza bile düşünülmeden
başlanan bu evlilik, devam ettirilmek mecburiyetinde kalınmaktadır.
Oturum izni .almak
için:buşvurulan
yollardan biri?i de Kilise'nin yardımına başvurmaktır Hrıstiyan olanlara, Kilise belli şartlada oturum izni
sağlamaktadır. Bu yardımdan faydalanmak isteyenlerin samirniyetle din
değiştirdikleri söynenıez ama herşey "Hırıstiyan oldum" demekle bitrne-
İSLAM'DA AİLE
266
ve ÇOCUK TERBİYESİ SEMPOZYUMU (Il)
mekte, Kilise beş yıl onu takip etmekte, ondan bazı şeyler beklemektedir.
Oralarda "mülteci" veya "kaçak" sıfatıyla bulunanları gafil avlıyan ise 'genelde "Yahova Şahitleri" dir. Bu durumdaki kişilere yardım edip karşılığında
onlardan müslümanlara kendi öğretilerini anlatmalarını, yani misyonerlik
yapmalarını isterler. Korkunç birşey! Ama gerçek!
Yurtdışında
isteyenlerin, bu hakkı elde etmek için, teb'ası
oldukları devlete olmadık iftiralarda bulundukları gerçeği de ayrı bir husustur. Dünya kamuoyunu müslüman devletler hakkında yanlış bilgilendirmekten başka amacı olmayan Batı, buna alet olacak kimselere neden oturum izni
vermesin ki!
iltica
hakkı
2- AİLE FERTLERİ ARASINDAKİ MÜŞAHHAS BÖLÜNMELER
Eşierini anavatanlarından
seçen müslümanların -ki bu, %80 nispetine
her yabancı gibi, evliliklerinin ilk yıllarında eşini yanına alamaması, aile bölünmelerinin ilk halkasını oluşturmaktadır. Yeni çıkan yasalar bunu
daha da zorlaştırır niteliktedir. Şöyle ki: Bundan böyle, sadece, mahalli idarelerce belirlenen miktarda gelir düzeyine sahip olanlar eşierini yanlarına alabileceklerdir.
yakındır-
Din!, kültürel veya iktisadi sebeplerle anavatanda eğitim görmekte olan
çocuklar, bunların yanında kalan aile fertlei.-i, şu veya bu sebeple yanlarına
alaroadıldan diğer aile fertleri, .-bilhassa aile büyükleri, diğer birçok akraba,
muhite alışamadığı için anavatana geri dönen anne, diğer halkaları oluştu­
rurlar. Bu sebeple bir ayakları devamlı anavatanlarında olmak zorundadır
ama yine de umumiyetle akraba desteğinden mahrum, yardıma ihtiyaçları
olmadığı zannedilen insanlardır; oysa her insan gibi onlar da akraba ve dostların maddi ve manevi yardımıarına muhtaçtırlar. Etraflarındaki insanların
kendilerini para makinası gibi görmesinden veya artık kendi kültüründen
uzaklaştığından dolayı bazen 10 -15 yıl gibi uzun süre anavatanıarına uğra­
mayanlara da rastlamak mümkün. Tatilini İs~içre, İspanya gibi yerlerde geçirıneye başlayanlar, ikinci ve üçüncü nesiller ·arasında daha çoktur ve ileride
daha da çok olacaktır.
Çocukların
anavatanda
okutulması
sebeplerinin başında,
çocuğun gayrı
İsHim'i eğitimin menfi tesirlerinden korunması veya anavatandaki özel okul-
lardan faydalanrİ1a arzusu gelmekle beraber ebeveynin ikisinin birden çalış­
ması, bu çocuk için alınan iki katlı eğitim ödeneği, çocuği.ın okula uyum
MÜSLÜMAN AİLELERİN PROBLEMLERİ ve ÇOZÜM YOLLARI
sağlayamaması,
267
dil probh,;mi sebepiyle sınıfta biraz geride olan çocuğun
"Yavaş Öğrenen Çocuklar Okulu"na gönderilmek istenmesi gibi sebepler de
rol
oynamaktadır.
Anavatanında evlenip çocuk sahibi olduktan sonra ayrılıp tekrar baba
evinEi, dönenler, birçok başka hilekihlığın yanında bu çocuğu babasının nüfus
kütüğüne yazdırıp "çocuğuyla kardeş olanlar" da az değildir. Zaten bütün
aile birleşmelerinde az veya çok hilekarlıklara rastlanır. Mesela "Bakacak
kimsesi yok; bizim bakmamız lazım" beyanıyla getirilen bir yaşlı aile ferdi
için daha sonra "Durumumuz bozuldu, ona bakmamız için yardıma ihtiyacımız var" diye sosyal yardım bürosuna başvuranların gün geçtikçe arttığın­
dan, bu gibi ·başvurular ihtiyatla karşılanır olmuştur. Bundan zararı, aile
büyüğünü, gerçekten bakmak gayesiyle yanına alanlar görmektedir; zira bu
gibi başvuruların kabulü zorlaşmaktadır. Aslında büti.in Avrupa memleketlerinde aile büyükleriyle oturma teşvik edilmektedir. Görev yaptığım camilerden birinde, "müslüman yaşlıların durumu" ile ilgili araştırma yapan bir
araştırınacıya -ki bu, devlet destekli büyük bir organizasyonun sadece bir
bölümüydü- bunun gayesini sorduğum zaman "60'lı yıllarda buralara gelen
Türkler artık yaşlandılar; ama bizim yaşlıhır için yaptırdığımız kuruluşlar­
dan faydalanmıyorlar. Acaba neden? Bunu araştırıyoruz. Aynı zamanda
biliyoruz ki müslüman aileler büyükleriyle birarada kalabiliyorlar. Bizimkiler ise bunu istemelerine rağmen yapamıyorlar. Bunun sırrını öğrenmek
istiyoruz" demişti.
evden kaçan çocuklar, bölünmelerin diğer acı bir şeklini
oluşturmaktadır. Evdeki baskı ve kurallardan kurtulmak, bağımsızlık kazanmak, bazen de evin problemli hayatından kurtulmak gibi sebeplerle evden kaçan kızların, evdeki kurallar, din (%14 nispetinde), evlilik gibi hususlarda ebeveyniyle ayrılığa düşüp problemli çocuk haline geldikten sonra
evden kaçıp sığınma evlerine giden\ ~ya suç işleyip, ıslahhanelere veya koruyucu aile yanına yerleştirilen ve belki bir daha evine dönmek istemeyen
müslüman erkek çocukların sayısında son yıllarda bir tırmanışın olduğunda
bütün araştırıcılar müttefiktirler.
Son
yıllarda,
Bazen de ailesi anavatana dönmek
cukların evdenkaçtığı görülür.
Almany.:ı
nıncaya
istediği
halde buna
razı
olmayan ço-
gibi bazı ülkelerde, bazı boşanma hallerinde, dava sonuçlakadar, bazende, aile çocuğun koruyuculuğuna layık görülmediği
İSLAM'DA AİLE ve ÇOCUK TERBİYESİ SEMPOZYUMU (Il)
268
için, çocuk, başka aile yanına verilmekte, bu da çocuğun ailesinden uzaklaş­
masına ve sağumasına sebep olmaktadır.
3- AİLE FERTLERİ ARASINDAKİ MÜCERRET KOPUKLUKLAR
Bu kopukluğun iki şekli vardır:
kültür, din veya anlayış
farklılığı herkesin hissedeceği kadar barizdir. Gayri İslam} memlekette oturup oranın kültüründen az çok birşeyler almış, hele hele madd1 kültürünü
büyük bir hazla benimsemiş bir kimsenin, çok daha değişik şartlara sahip
anavatandan birisiyle evlenmesi, dinleri aynı dahi olsa kültür çatışmasına
sebep olurken, Müslümanlığı kabul etmediği zaman daha çok olmak üzere,
evlendikten sonra ihtida etsin etmesin, bir gayri müslimle, dillerinin bile ayrı
olduğu birisiyle evli olmak, bu kültür çatışmasıyla birlikte, kominikasyon
kopukluğunu da getirir. Birbirlerini aniayacak duruma gelmeleri ancak aradan uzun yıllar geçtikten sonra mümkün olmaktadır -tabii evlilik o kadar
sürerse-. Mesela, bir Batılı müslümanı, doğuştan müslüman olanın İslam
hakkındaki vurdumduymazlığı ve anavatanına ait bazı kültür değerleri rahatsız edebilir.
a)
Karı-Koca Arasında: Çoğu eşler arasındaki
Bazı
durumlarda yabancılar arasında yıllarca yaşamış, benliğinin özlemini çekmiş veya yeni ihtida etmiş olan tarafın "aşırı" muhafazakar olması
da uyumsuzluğa sebepiyet verebilmektedir.
Çalışan eşle çalışmayan arasında
da belli bir kültür farklılığı meydana
gelmekte, bazen de· birbirleriilin söz ve davranışlarını anlamaz hale dahi
gelmektedirler. Zira ev sahibi kültürle temas ne kadar artarsa, ondan alınan
unsurlar da o kadar artmaktadır.
b) Evlat-Ebeveyn Arasında: Genç muhacirlerin uyumunu gP'"çekleştirmek
amacl.yla, ev sahibi cemiyet, di'renme unsuru olarak görülen ve ı.egatif ışık
gibi kabul edilen eski sosyo-kültürel sistemin bütün karakterlerini yok etmeye çalışır.
Bu, genç nesillerle ebevyni arasında normalde var olan kültür farkını iyice büyüterek ölümlere dahi sebep olabilecek çatışnialara yol açar. Bu çatışma yüzünden babasını uykudayken vuran 12 yaşındaki bir çocuktan söz
eden bir gazete, aileyi tutuculukla suçlamıştı. Mevcut eğitim sistemi çocukla ,
ebeveyni arasına zaten yeterince mesafe koymaya yeterken, bilhassa
müslüman çocukların hedeflediği "integrasyon" çalışmaları meseleyi daha "
MÜSLÜMAN AiLELERiN PROBLEMLERİ ve ÇOZÜM YOLLARI
269
da altından kalkılmaz hale getirmektedir. Bilhassa "müslüman çocuklar"
diyorum, çünkü ev sahibi 'kültüre en yabancı kültür olarak "İslam kültürü"
görülmekte, çalışmalar bu yönde kesafet kazanmaktadır. Mesela, Hollandalı·
parlamenter Bolkestein "Her kültürün parladığı, üstün olduğu bir devir vardır, İslam'ın da vardı ama arhk bitti. Şimdi devir akılcılık, insanlara ve fikirlerine saygı, kadın-erkek eşitliği ye Hırıstiyanlık temellerine dayanan Bah
kültürlerinin devridir ve bu kıymetleri haiz olmayan her kültürden üstündür
deyip İslam' ı çağdışılıkla suçlayarak "hangi millet ve dinden olurlarsa olsunlar, insanlara ve fikirlerine ne kadar saygılı"(!) olduklarım gösteriyordu.
Çünkü bu çalışmalar, müslümanların din ve kültürlerini silmeyi, yok etmeyi
amaçlamaktadır. Bu şekilde, oradaki genç müslüman nesilde kendi kültürüne karşı şüphe uyandırılmaya, aşağılık duygusuna itilmeğe çalışılmaktadır.
Okullarda Eğitim ve Din Dersi
Bazı
Avrupa memleketlerinde (mesela Belçika'da), 2 yaşından itibaren
4 yaşından itiba"'-ı:.ı ,, 'ıaşlayan okul eğitiminde çocuklar,
integrasyonu hıziandırma çalışmala t doltrultusunda, her türlü gayri müslim
bayramına ve diğer sosyal faaliyetlere iştirake teşvik edilmekte veya zorlanmaktadır. Yapılan istatistiklere göre, mesela Belçika ve Hallonda'da
müslüman çocukların %50'si Protestan veya Katolik okullara.devam etmekteydiler. Hollanda' da ilkini 1988-89 eğitim yılında gördüğümüz İslam okulları bu oram biraz düşürmüş olsa gerekir. Ancak bazı İslam okullarında da,
güya çoCU:klar cemiyetten bütünüyle tecrit edilmiş olmasın diye, tamamen
din! bir aktivite olan "SintNicolas" kutlarnalarına bile iştirak ettirilmektedir.
Bu İslam okulları güzel bir gelişme olarak karşımıza çıkmasına rağmen, malzeme ve öğretmen açısından ideal olmadığı gibi, ayrımcılığa hatta ırkçılığa
götürecekleri, integrasyona engel olacakları iddialarıyla yıprahlmaya çalışılmaktadır. Evlerinde yaşadıkları Islam'ı okulda; da. gören çocukların, bir
süre sonra bunu içinde yaşadıkları cemiyette de görrnek isteyeceklerinden
korkulmaktadır(!) (Ek-2'de Hollanda'daki bÖyle okullardan, 1992-93 eğitim
yılı itibariyle %100'ü Türk çocuklarından oluşan birine ait, "Okulda Mev1id
Kandili Kutlaması"yla ilgili bir davetiye örneği sunulmuştur). Bir taraftan
İslam okullarının (integrasyon ve emansipayon) diğer din ve milletlerle kaynaşmaya engel olacağı ve dolayısıyla müslümanların kendi içlerine kapanmalarına sebep olacağı tartışmaları sürerken, diğer taraftan bazı okullar (mesela, Hollanda Ede' deki Hırıstiyan-İslam okulu, çocuğu, çok dinli bir toplum
(diğer bazılarında
.----
270
İSLAM'DA AİLE ve ÇOCUK TERBİYESİ SEMPOZYUMU (Il)
içinde yaşamaya hazırlamak gayesiyle iki din! birden vermeye ve iki dinin
özel günlerini okulda kutlamaya çalışır.
Ama ne olursa olsun, eğitim programları -bilhassa tarih, biyoloji gibi
dersler- televizyon, kitap. dergi gibi yayınlar ,birçok gayri İslam! unsurlada
doludur (aslında bu açıdan birçok İslam ülkesi onlardan geri kalmamaktadır). Bütün bunların yanında, verilen din! eğitim devede kulak kalmaktadır.
Zaten İslam okullarının kurulduğu yılların öncelerinde, müslüman çocuklar
İslam dersini gayri müslimlerden öğreniyordu. Şimdilerde, dil bilen nesillerin imdada yetişmesiyle bu problem büyük nispette çözülmüşe benzemektedir.
Bazı Avrupa Ülkelerindeki Şu Andaki Duruma Bakarsak
1917' den beri, Hollanda' da eğitim yasaları, çeşitli hayat görüşlerine damümkün kılar ve bu durumda· devlet; yer, zaman
ve öğretmenierin maaşları gibi hususlarda bu okullarda %100 yardımda
bulunur (-hangi din veya görüşten olursa olsun-. Devlet okullarında ise önceleri bu imkan yoktu. "Çocuğunu özelliği olan bir eğitimden geçirmek isteyenlPr nasılsa biraraya gelip kendi okullarını kurabildiğine göre devlet okullarında artık herkesin arzuna göre bazı derslerin konması gereksizdir" tezi
savunuluyordu. Ancak son yıllarda ebeveynlerden gelen şiddetli baskı üzerine "Herhangi bir devlet okulunda, belli bir dine veya görüşe mensub öğ­
rencilerin 8 veya ll'iniri ebeveyni, okulda bu din veya görüşün bir ders olarak okutulmasını istiyorlarsa, bunu yazılı olarak idareye bildirirlerse, okul
idaresi bu dersi koymak zorundadır. Ayrıca ders verecek öğretmeni de kendileri seçerler hükmü verilmiştir". Tuhaftır ki müslüman ebeveynler, ilk
zamanlar öğretmen olarak kendi camilerinin din görevlisini istedikleri her
zaman "Din görevlileriniz camilerde ders verirken çocuklara hep dayak atı­
yorlar. Burada da aynı şeyi yaparlar. Oysa 15izde dayak yasaktır. Üstelik dil
de bilmiyorlar" engeliyle karşılaşmışlar. Bayan öğretmene ise, "dayak atmazlar" kabullenmesiyle karşı olmadıklannı söylemiŞlerdi; ama bayan din görevlisi de zaten o zamanlar yoktu ve bu sebepJe müslüman çocuklar, hakları
olan bir şeye yıllarca ya kavuşamamış ya da ehliyetsiz kişilerin elinde, hatta
Protestan veya Katalik okullarında papazların elinde kalmışlardı. Bilhassa
İslam okullarının kuruluşundan sonra ise, öğrencilerinin büyük bir bölümünü kaybetm!ekten korkan okullar, hem din dersi, hem de dil eğitimi hususunda tavırlarını yumuşatmak zorunda kalmışlardır.
yalı okulların kurulmasını
MÜSLÜMAN AİLELERİN PROBLEMLERİ ve ÇOZÜM YOLLARI
BelÇika' da devlet
tarafından
resmen
tanınmış
dinlere, devlet
271
okullarının
programında yer verilmesi mecburidir. Kısa adı ICC olan İsHim Kültür Mer-
okullardaki müslüman çocuklarının din!
mesul tutulmuştu ama son yıllarda bazı karışıklıklardan, rahatsıziıkiardan söz edilmektedir. Şu anda, 1987'den beri ülkede bulunan din
der~i öğretmenlerine (ki bu arada, Türkiye' den oraya gönderilen din görevlilerinin "din dersi öğretmeni" sıfatıyla gönderildiklerini hatırlatalım) süresiz
oturum verilmiş, diğerlerine sadece bir yıllık oturum verilip 3 yıl içinde de
dil ve gerekli formasyon diplamaları almaları, aksi takdirde yurt dışı edilecekleri karara bağlanmıştır. Hükümet, bazen ICC, bazen de 1Türk veya Fas
büyükelçilikleriyle öğretmen tayinleri hususunda anlaşamamaktadır.
kezi,
Eğitim Bakanlığı tarafından,
eğitiminden
Almanya' da devlet ve din kesin olarak ayrılmış olmalarına (yani devletin Hollanda ve Belçika gibi laik olmasına karşılık) devlet Kilise'nin elindedir. Öğretmenleri Kilise belirler. Devlet de yer, zaman, para ve pedagojik
formasyonları almalarına yardım eder. Alman Anayasası'nın 7. maddesi,
kamu okullarında din dersi imkanını garanti eder. Ancak Almanya' da mevcut olan "eyalet sistemi" gereği -ki Almanya'da onbir eyalet vardır- her eyalet federal anayasaya ters düşmernek kaydıyla, kendi şartlarına göre kanun
yapma yetkisine sahiptir. Bu, tabii ki din dersleri verme hususunda da geçerlidir. Bir çok eyalette bu, normal branş dersidir ve Kültür Bakanlığı'nın yetkisindedir. Kilise, öğretmen ve dersin muht~vasıyla ilgilenir. Durum böyle
olunca bu haktan müslümanlar faydalanamaz; zira onların, Hıristiyanların
kilisesi gibi, hepsi adına karar verecek bir makam veya otoriteleri yoktur. Bu
problemi Kuzey Reen Westfalya eyaleti şöyle çözmüş: Kültür Bakanlığı, Kilise dışında, yerli ve yabancılara "kültür eğitimi" alanlarında mesuliyetler
yüklenerek birtakım faaliyetler yapma hakkına sahiptir. Yani "Anadil ve
Kültür" dersleri onun mesuliyeti altındadır. Öyleyse, neden, "Din Eğitimi de
(bakın "Din Dersi'' denmiyor, zira Bakanlık buna yetkili değil) bu "kültür"
muhtevası içinde ele alınıp o çerçevede okul programına sokulmasın?! Nitekim bu ayarlama Alman-yadaki ilkok_ul seviyesi çocuklar için yapılabilmiştir.
Alman yetkililer, T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara, Marmara ve Mısır­
Ezher ilahiyat Fakülteleri ile öğretim programının içindekiler ve amaçları
hakkında görüşmeler yapmış, 1984-1985 yıllarında bu program 26 öğretmen
tarafından denendikten sonra, bazı teolojik ve pedegojik düzeltmeler de
yapılarak tatbik e başlanmıştır. Ek-2' de "Religiose Unterweisung Für
Schüleer ijlamischen Glaubens" adı altında, "Landesinstitut FGt Schule und
272
İSLAM!DA AİLE ve ÇOCUK TERBİYESİ SEMPOZYUMU (II)
Weiterbildung" tarafından, Almanca ve Türkçe olarak hazırlarian bu program taslak kitabından bir sahife (Almanca- Türkçe) örnek göreceksiniz. Bu
kurulun daha ileri sınıflar için çalışmalar yaptığını, mesela 7-8. sınıflar için
hazırladığı kitaplarınin çıktığını da eklemeliyim.
İngiltere' ç:Ie durumtamamen farklı: Devlet Kilise'ye bağlı ve bütüri okullarda din e~'itimi (tabÜ ki Hıristiyanlık) mecburidir. Ancak ebeveyn isterse çocuğunu bu derslere sokmayabilir. Geçtiğimiz yıl bazı okullarda, isteyenler için, İslam'ın da programa alınması çok sevindirici bir gelişmedir şüphe­
siz.
Avusturya'da müslüm'an
çocukların
haftada iki saat din dersi alma
hakkı vardır.
Danimarka' da da müslüman çocuklar kamuya ait okullarda din dersi
alma şansına sahiptirler.
Tabii bu okulların yanında, artık son zamanlarda sayıları iyice artan
camilerde verilen din eğitimi de göz önünde tutulmalıdır. Camiler, bilhassa
yurtdışında, sadece ibadet yeri değil, daha çok eğitim mek.aru ve daha da
mühimi şahsiyet sembolüdür. Bilhassa son yıllarda, camiierin minareli olarak yapılabilmeleri ve hatta çoğlınluğunu müslümanların oluşturduğu yerlerde, bazı vakitler açıktan ezan okuma izni verilmesi, bu sembolizmi güçlendirmiştir.
Anadolu İmam-Hatip Okulu
Hollanda Diyanet Vakfı'nın Türk-İsHim federasyonlarıyla ortaklaşa olarak Antalya Bozyazı'da 1993-94 eğitim yılında, eğitim ve öğretime açtığı
"Anadolu İmam-Hatip Okulu" da başka bir ümit olacak mı? Bunu zaman
gösterecek. Şöyle ki. bu okul Hollanda'da (veya genel anlamda yurt dışında)
ikamet eden Türk çu, .. !.Jan arasından imam hatip yetiştirme gayesiyle kurulmuş, İngil~zce eğitim yapmakta olup, ileride ağırlığı Hollandaca ve Hollanda teolojisine vermeyi, yaz dönemini de gerekli ek kurslada desteklerneyi
hedefleyen yatılı bir okuldur. ilahiyat Yüksek Okulu veya Fakültesi kısmının
Hollanda'da açılması düşünülmektedir. "Neden Türkiye'de değil de Hollanda' da?" sorusuna kurucular şöyle cevap veriyorlar:
"Hollanda toplum yapısı ve yaşam biçiminin, cami cemaatinden bazı
bekle{ıtileri, talepleri vardır. Bu taİeplerin büyük bir bölümünün cemaat
tarafından karşılanması ise oldukça zordur. İnanç sahibi bu insanlarımız
MÜSLÜMAN AİLELERİN PROBLEMLERİ ve ÇOZÜM YOLLARI
273
aktüel gelişmelerle ve Hollanda sosyal hayatına katılırola ilgiı: •rneselele.rin
çözümü, din adarnlarırnızdan beklenmektedir. Oysa buraya gelen din görevlileri, Ankara' dan Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından 4 veya 6 yıllığına gönderiliyor lar. Bu kısa süre içinde, din görevlisinin bu toplum hayatını tanıya­
bilmesi ve bu alanda kendisinden beklenen özel görevi yapması hemen hemen imkansızdır. Zaten bu iş için en lüzurnlu araç olan "dil" problemini de
halletmesi zordur.
Ve benim zanrurnca bu problemi aşmaya, namaz kıldırrnaktan tutun da
Kur'an ve din, çlersi vermek, rnevlitlere gitmek, cenaze yıkamak, cernaatin
her türlü problemiyle ilgilenmek gibi birçok görevi bir arada yapan din görevlilerinin ne vakti elverir, ne de bazıları açısından, l<abiliyeti ... Zira dil öğ­
renmek bir kabiliyettir ama genç neslin artık gitgide Türkçeyi unuttuklarıru
ve imarnların hutbelerini dahi anlarnakta güçlük çektiklerini de ekleyin siz
bu dil problernine.
Üstelik Hallandalı veya genel anlarnda Avrupalı meslektaşlarından çok
çok farklı bir görev alanı vardır. A vr'upalı din görevlileri, Kilise üyelerinin
sosyal, ailev1 ve eğitimle ilgili meselelerinde yardırncı olmak, Kilise içi ve
dışı olmak üzere iki ayrı sahada görev yapmak için yetiştirilir, görev yapacakları alana göre ihtisas yaparlar. İmamların ise bu iki görevi birden hem de
görev öncesi bu işe hazırlanma dıkları halde yapması beklenmektedir. Ayrıca
zaman zaman diğer dinleri temsil eden meslektaşlarıyla toplantılar yapmakta, genelde dil bilmedikl~rinden tercüman kullanmak zorunda kalmaktadır­
lar. Bu diğer gruplarla ilişki içine girmenin daha başka yetenekleri gerektirdiği de rnuhakkaktır. Üstelik Avrupa toplumunda cereyan eden olayları
gereği gibi takip edememektedirler. Diğer yandan, etraflarım sarmış yabancı
bir cemiyete, İslam' ı tanıtmak, İslam'la ilgili ön yargılarından temizlemek ve
müslümanları da onların tesirinden koruyabilecek bilgi ve tecrübeye muhtaçtırlar. Gelin görün ki bu görevlilerin içinde, karşılaştıkları ilk din adamı
veya A vrupalıya, ilk söz olarak "umarım müslüman olursun" diyecek kadar
adap dışı ve cahilane hareket edenleri, Türkiye şartlarına göre hazırlanmış
vaazlardan, yazılardan vaaz edenleri vardır. İşte bütün bu problemler yüzünden, hiçbir teolojik eğitimi olmayan bir Hallandalı rnüslurnan, Mısır' da
üç-beş ay kalıp biraz Arapça öğrenme kle, Hollanda' da cami açıp kendisini
oranın görevlesi ilan eder, İslam'la ilgili bütün radyo ve televizyon programIarına katılır ama bizim üniversiteli imamımız sus pu~, namaz kıldıı·ıp cenaze yıkar sadece. Dil problemini aşmış, görev yaptığı yerin sosyal ve kültürel
hayatına karışmış din görevlilerinin sayısı, parınakla gösterecek kadar azdır.
274
İSLAM'DA AİLE ve ÇPCUK TERBİYESİ SEMPOZYUMU (Il)
Bu problem Faslılarda yok sayılır. Zira onlar, din görevlilerini, oturduklan
memlekette yetiştirmeşe çalışırlar. Bu sefer de tabii teolojik bilgi, seviye d,üşük olmaktadır. Velhasıl yurt dışına, normal vatandaşını bile "misyoner olarak gönderen Batı'ya karşılık biz din görevlimizi dahi bir-iki günlük seminer
vererek gönderiyoruz (şimdilerde sadece bir yıllık bir dil kursu verilmekte
ama bu da gönderilclikleri ülkenin dili değil, kendilerinin önceden öğrendik­
leri yabancı dili ilerietmeleri için olsa gerektir).
Mesela Hollandalıların, din görevlisi olarak gidenlerin haricinde, herhangi bir meslek dalında görev yapmak üzere Yurtdışına gönderdikleri görevlilerden bazılarını (Kilise'nin kendisiyle anlaştığı kişileri), Hollandaca
"zendingsdingshuis" denen bir nevi misyonerlik okulları vardır. Burada,
Leiden yakınlarındaki "Hendrık Kraemer Institut" adlı bir okuldan söz etmek istiyorum: Bu okulun etrafında, üçüncü dünya ülkelerinin kültürlerine
göre düzenlenmiş irili ufaklı kulübeler vardır ve buralarda, o memleketlere
gidecek kişiler aileleriyle birlikte ağırlanarak gidecekleri ülkenin dili ve kültürü hususunda eğitim alırlar. Bu okulda, ayrıca görev yapacakarı ülkeden
insanlarla bir arada olma şansları da mevcuttur. Öğrettikleri en önemli şey
ise "Hz. İsa'nın hikayesini (yani Hırıstiyanlığı) en inandırıcı ve en etkili şe­
kilde çevrelerine nasıl anlatacaklaradır. Bu okulda, yılda iki kez kurs açıl­
maktavebu süre zarfında ortalama 852 kişi eğitim görmektedir.
Yukarıda
müslüman çocukların eğitimiyle ilgili olarak anlattıklarımız,
1 milyona yaklaşan (718.501) Türk öğrencisini de yakından ilgilendiriyor: Bunların 51.256'si okul öncesi, 460.590'ı ilkokul,
51.243'ü orta eğitim, 34.282'si özel eğitim okulu, 117.630'u meslek eğitimi
veren liselerde eğitim görüyor. Türk öğrencilerin en kalabalık oldukları ülke,
460.672 ile Almanya' dır. Milli Eğitim Bakanlığı yurt dışında yaşayan
2.539.677 Türk vatandaşına 19 eğitim müşaviri ve 19 eğitim ataşesi görevlendirmiştir. Yurt dışındaki vatandaşlarımızın her türlü probleminden çok eği­
tim problemleriyle ilgilenmek lazım geldiğini herkes teslim eder. Onların
anavatana gönderecekleri dövizlerden başka bir şey düşünmeyenler bilsinler
ki bu insanlar, kültürlerinden iyice koptukları gün, o dövizler de kesilecektir;
zira tatillerinde bile artık Türkiye'ye değil başka yerlere gideceklerdir. Nitekim genç nesil artık böyle yapmaya başlamıştır.
yurt
dışındaki sayıları
Bu arada şunu da belirtelim ki müslümanların, askeriyeye erbaş veya
subay olarak girmeye, çifte vatandaşlığı kabule teşviklerin ardında, başka
kültürden olanların, ekseriyet içinde eritilmeleri düşüncesi yatmaktadır.
MÜSLÜMAN AiLELERiN PROBLEMLERİ ve ÇOZÜM YOLLARI
275
Şöyle ki ev sahibi ülkenin vatandaşlığına girmekle, mill! hususiyetler daha
az önem taşıyacak, ikinci nesil, doğduğu ülkenin karakterleriyle daha çok
tanınacak, üçüncü nesil çocuklarda bu şans tamamen kaybolacaktır.
Yine mesela Almanya'da 60'lı yılların başında Protestan Kilisesi'nin
Hannaver merkezli ve Katalik Kilisesi'nin Köln merkezli doğrudan doğruya
müslümanlara müteveccih sosyal-kültürel çalışmaları olmuştur. Bugün bunlardan başka daha birçok kilise kuruluşu da bu babda çalışmalar yapmaktadır. Bunlara Hırıstiyan-İsUlm diyaloğu yönünde ağırlık veren ve misyoner
kuruluşlarından destek alan Franfurt'taki CİJBEDO örnek gösterilebilir.
Çoğu
mahallelerde bulunan semt evleri de aynı adla Hırıstiyanlık ve
Batı kültürü propogandası yapmaktadır. Bu çalışmalarda umumiyetle yaşlı­
lar gözden çıkarılmış, çocuklar ve gençler hedeflenmiştir. Mesela okulda geri
olan çocuklara yardımcı olmak, çevredeki yabancılara yardımcı olmak (!)
gayesiyle çeşitli kurslara devamlarını ve böylece cemiyet içine çıkmalarını
sağlamak gibi bahanelerle onlarla ilişki içinde olmaya azam! önem verirler;
hiç olmazsa yabancıları kendi grupları içinde bir araya getirip kendileri de
onlara gözcülük ederler. Pastaral görev yapan, yani Kilise dışında oldukları
grubun dilini öğrenmeye, hatta onları yaz tatillerinde anavatanlarında izlemeye de önem verirler ki bu, onların hangi gayeye hizmet ettiklerini gösterir.
Nesillerin nasıl bir değişim içinde olduklarını tespit için de çeşitli araştırma­
lara başiarimıştır bile. Diğer taraftan integrasyon için, İsHim'ın kendisinden
ve Kur'an'ın yeni yorumlarından faydalanmayı öne süren politikacı ve
gazeticiler de vardır.
4- BOŞANMALARDA GÖRÜLEN ARTlŞ
Son yıllarda dünyanın birçok yerinde boşanmalarda bir artış olduğu,
her araştırıcının müttefik olduğu bir husustur. Her ülke için ortak sebepler
varsa da durum, Kuzeybatı Avrupa gibi gayrı müslim memleketlerinde yaşayan müslümanlar için bazı hususiyetler arzeder:
a) Evliliklerin Kuruluşunda Yapılan Hataların Sebep Olduğu Boşanma­
lar: Birinci maddede sözünü ettğimiz ikamet belgesi veya ticari maksatla
yapılan evliliklerle, taraflardan birinin arzusu dışında yapılan evlilikler ömrü en kısa olan evliliklerin başında gelmektedir. Bu durum bazen kadının
evden kaçmasıyla veya kadın sığınma evlerine gitmesiyle bitmektedir. Gerçi
müslüman kadınlar normal sığınma evlerine fazla iltifat etmemektedirler
ama son yıllarda müslüman kadınlar için özel sığınma evleri yapılmaktadır.
276 .
İSLAM'DA AİLE ve ÇOCUK TERBİYESİ SEMPO:lYUMU (II)
Yukarıda
da sözünü ettiğimiz gibi, eşler arasındaki dil, eğitim, mail durum farklılıkları gayrı mÜslim memlekett~ yaşayan ve sonra·dan oraya, giden
. eşler arasında daha barizdir. Bu durumun getirdiği problemierin sonucu
olarak gayri meşru ilişkilerin sayısında bir artış gözden kaçmayacak kadar
açıktır. Aile kavgaları ve dayak gibi olaylar da sık sık şahit olunan şeyler­
dendir. Eskiden bu durumda çaresizlik içinde kıvranan kadın, şimdilerde
aynı çaresizliği göstermemektedir. Ancak çareyi hala eşini öldürmekte bulan
eşler de yok değildir.
Bu durumun bir benzeri de zoraki evliliklerin ya da başka özel sebeplerin sonucu olarak kocanın, karısı ile hiçbir ilişkisi yokmuşçasına onu
terkedip ayda yılda bir yanına uğraması, ya da hiç yanına uğramaması, baş­
ka kadınlarla, özellikle Avrupalı kadınlarla birlikte olmasıdır. Bu o kadar
yaygın bir problemdir ki "keşke köyümde kalsaydım, açlıktan ölseydim de
bunlar başıma gelmeseydi" dedirtir oradaki müslüman kadınlara. Bu gayrı
meşru ilişkilere girenierin daha çok erkekler olması, onların toplumun baskı­
sından uzak olmalarıyla ilgilidir. Sayısız gayrı meşru ilişkilere girmiş bir
erkek rahatça camiye girip çıkarken, üstünde böyle bir şaibe taşıyan kadın
toplum içine bile çıkamaz. Bunu hepimiz biliyoruz. Hatta göreve gittiğim bir
Hollanda şehrinde kocasının, çantasında bulduğu bir adres yüzünden öldürdüğü kadının cenazesine, ne kendi ailesi ne de yakınları sahip çıkıyor,
cemaat de yardımdan ictinab ediyordu. Neredeyse cenaze ortada kalacaktı
ama cemaati cenazenin kalkmasına yardımları için ikna ettik sonunda. Peki
aynı duyarlılığı erkekler için gösterebiliyor muyuz? Gösterseydik hal yukarıda anlattığım gibi mi olurdu? Oysa erkeklerin namuslu olmadığı bir toplumda kadınlar iffetli olmaya nasıl devam ederler.
b) Ekonomik Sebebpli Boşanmalar: Sosyal yardım teminatının bulunduğu birçok gayrı muslim memlekette yaşayan müslümanlar, bundan faydalanmak gayesiyle resmen boşanıp din! nikahlarını tazeleyip yine bir arada
oturmaya devam etmek şeklinde bir "sahte boşanma" şekli çıkarmışlardır.
Zira bu durumda, işsiz ve kendine bakan· kimsesi olmayan(!) kadın, sosyal
yardım talebinde bulunabilmektedir. Meselenin fıkhl yönünü fıkıhçı hocalarıma bırakıyorum ama sosyolojik açıdan bu bir felakettir. Boşanmalarının
ciddi mi sahte mi olduğunu araştıran ekiplere yakalanmamak için, çoğu kere
birlikte çarşıya dahi çıkamamak ta, birlikte görüldükleri zaman "dayımın
kızı", "dayımın oğlu" gibi yalanlar söylemek zorunda kalmaktadırlar. Gerçi
imam nikahı, "birlikte yaşamak" denen nikahsız evliliğin bulunduğu bir
MÜSLÜMAN AİLELERİN PROBLEMLERİ ve ÇOZÜM YOLLARI
277
cemiyetteneden suç olsun? sorusunu soranlar az değildir ama şunu hatırla­
talım ki "birlikte yaşamak" da bu ülkelerde bir nevi evlilik sayılır ve taratlara
bazı yükümlülükler yükler. Zaten imam nikalu suç değil, "imam nikahıyla
evli olduklarını saklamak" suçtur.
YİJle
bu sosyal yardıma güvenerek, "nasılsa ayrıldığımda işsiz dahi olsam aç kalmam" diye düşünerek ayrılığı hafife alanlar vardır. Ancak ileride,
iş aramayana bu yardımın verilmeyeceği yolunda kanunlar çıkarılarak, bilhassa azınlık ve göçmen kadınların çalışmaya zorlanması planlanmakta ve
·aynı zamanda mezkur suistimaller önlenmeye çalışılmaktadır.
c) Problemli ve stres dolu hayat,
lıkların sebep olduğu boşanmalar.
işsizlik,
içki kumar gibi kötü
d) "Ferdi bağımsızlık" ve "emansipasyon" gibi
leri meftun etmesi.
mefhumların
alışkan­
genç
çift~
e) Aile Büyükleriyle Birlikte Oturmanın Getirdiği Problemierin Sebep
Avrupa'ya giden birinci nesil arhk 50 yaşın üstündedir ve
çocuklarını oralarda bırakıp vataniarına dönecek de değillerdir. Bu da, ihtiyarlıklarını oralarda geçirecekleri anlamına gelir. Bunlar ya hiç yabancı dil
bilmez veya çok az bilir. Genelde çevrelerine karşı çekingendirler, din ağır­
lıklı bir hayat ve büyüttükleri evlatlarının yarıında oturmak isterler. Avrupalılar gibi yaşlılar evinde veya yaşlılara mahsus olarak yapılmış evlerde oturmak istemezler. Bu bizim kültürümüzün bir parçasıdır. İşte bu, gayrı muslim
memleketlerde yaşayan aileler, daha doğrusu yaşlı nesil, yalnız kalmak veya
evlatlarının kontrollerini kaybetme korkusuyla, her yerdekinden daha çok
çekirdek aile şekline karşı çıkmakta, genç nesil ise bağımsızlığını aramakta
olduğundan, bu durum bazı problemlere umumiyetle, evinde serbest hareket edemeyen çiftl~r dışarıda gayrı meşru hayat sürmektedirler (Aslında
birçok Avrupa ülkelesinde evlenen her çiftin yeni ev tutması şarttır ama bu
evi el altından kiraya verip çocuklarını yanında tutmayı becerenler çoktur).
Olduğu Ayrılıklar:
Tabii son zamanlarda "müslüman yaşlıların" problemleriyle ilgilenen
birçok dernek kurulmuş, birçok araştırma başlatılmıştır. Çünkü müslüman
yaşlılar, diğer yaşlılara sunulan hizmetlerden faydalanmamakta, faydalanamamaktadırlar. Neden bu böyledir? Neler istiyorlar? Bunların cevap bulması
lazımdır. Ayrıca bizden öğrenecekleri şey leri araştırdıkianna da eminim.
Görev yaptığım camilerden birine gelen bir araştırınacıya -ki Türk ve yabancıların birlikte çalıştığı bir araştırmaya yardımcı oluyordu- (Bkz. Ek-3) araş-
İSLAM'DA AİLE ve ÇOCUK TERBİYESİ SEMPOZYUMU (Il)
278
hrmanın
sebepini sorduğum zaman, yukarıda serdettiğim sebeplere ek olarak şunu söyledi: "Müslümanlar genelde çocuklarının yanında kalıyorlar.·
Acaba bunu nasıl başarıyorlar? Mesela bizde de çocuklarıyla kalmak isteyenler var, ebeveyı'ıine bakmak isteyenler var ama bunu umumiyetle
başaramıyorlar. Siz nasıl yapıyorsunuz? Yapanlar acaba isteyerek mi yapı­
yorlar? Bunları da öğrenmek istiyoruz".
Bu boşanma sebeplerine ek olarak şunu da belirtmeliyiz ki, boşanmanın
hangi ülkede vuku bulduğu da çok mühimdir. Bazı müslüman memleketler
gayri müslim memleketlerle hukuk! anlaşmalar yapmış olduğu halde Tunus
ve İran gibi memleketler için aynı şeyi söylemek mümkün değildir ve tabii
bu, sıkıntılara sebep olmaktadır. Orada boşanmış olduğu halde kendi ülkesinde hala evli sayılması, bu boşanmayı orada tasdik ettirememesi
mağdurenin -mağdure diyoruz z'ira mağdur olan umumiyetle kadındır. Erkek, aldığı boşanma kararını rahatça tasdik ettirebilir. Tunus, İran gibi bazı
ülkelerdeki güya İslam'a uygun olduğu iddia edilen kanunlar, bunu kadın
için her zaman mümkün kılmaz- bazen ülkesine gitmekten içtinabına sebep
olmaktadır.
5- SOSYO-KÜLTÜR EL ve HUKÜKİ PROBLEMLER
yeme-içme, ev edinme gibi ihtiyaçları vardır ve bunları
karşılamak için faydalı faaliyetlerde bulunur. Azınlıkların da tabii bu nevi
problemleri vardır ve bunları muhit hakkındaki sınırlı bilgisi ve kifayetsiz
lisanı ile çözmeye çalışır. Hatta çoğu bu hususta, biraz dil bilen çocuğundan
yararlanma yoluna gider. Çocuklar bazen ev reisi edasına girerler bu yüzden. Çünkü bazen evde tek dil bilen o olur. Bu durum ikinci ve üçüncü nesilde daha nadir olacaktır veya hiç olmayacaktır.
Her
insanın
Gayrı müslim memleketlerde yaşayan müslümanların cami, ezan, İs­
lam'a uygun yiyecek, içecek, okul, İslam! yapılanma, mezarlık gibi her türlü
ihtiyaçları için hep kendilerinin teşebbüsü g~reklidir (Mesela Avusturya' daki
müslümanlara, kendilerine ait mezarlık tahsis edilmiştir. Aslında,
müslümanlar ekseriyetle, ölüsünü yabancı bir memlekette bırakmak istemernekte ve bu sebeple ölüsünü memleketine getirmeyi tercih etmektedir).
Hastane, hapishane, askeriye, yatılı okul ve işyerlerinde karşılaştıkları
her türlü problemle de kendileri ilgilenmek zorundadırlar. İslam'ın resmen
din olarak tanındığı Belçika, Fransa gibi yerlerde bu olay nispeten kalaysa
MÜSLÜMAN AİLELERİN PROBLEMLERİ ve ÇOZÜM YOLLARI
279
da, diğer yerlerde İslam henüz bir "kült" durumundan öte kabul edilmediğinden durum biraz daha zordur. Mesela bir müslüman askere, İslam'a göre
haram sayılan yiyecekler yerine başka yiyecekler çıkması için "hasta olduğu
için bu yiyecekleri yiyemez" şeklinde bir rapordan başka türlü . yardım
edilemez. Hümanizmin bile bir din olarak kabul edildiği bir yerde İslam'ın
kabul edilmemesi ne kadar üzücü birşey ise müslümanların aralarındaki
ihtilaflar yüzünden fazla biryol katedememiş olmaları da o kadar üzücüdür.
Şöyle ki gayri müslim memleketterin hepsinde hüküm süren laiklik gereği,
din işleri halka bırakılmıştır ve dernekler aracılığıyla yürütür. Müslümanlami ise, birçok franksiyonlara ayrılmış olmak yüzünden büyük bir dernek
çatısı altında toplanıp işlerini yürütmeleri imkansızdır. Hatta Hollanda' da
hükümet, müslüman derneklerin kendi aralarından seçecekleri kişilerle, tek
bir demek çatısı altında "İslam Raad= Yüksek İslam Konseyi" adıyla toplanmaları -ki müslümanları ilgilendiren hususlarda karar alırken bu kuruluş­
la müşavere edilecekti- resmen istemiş, böyle bir kuruluş yıllarca kurulamamış, en son 1992 yılında, ülkenin en büyük İslam teşkilatı olan Hollanda
Diyanet Vakfı'na bu görev verilmiş, o zamanki vakıf başkanı (ve tabi! aynı
zamanda· din hizmetleri müşaviri) Dr. Fahri Demir'in özverili çalışmaları
sonucu nihayet "İslam Raad" adı altında toplanmışlar ama ne yazık ki bu
kuruluşa karşı birçok alternatif "İslam Raad"lar kurulmuştur. Ayrıca asıl
Raad'ın çatısı altında, hiçbir kadın derneğine yer verilmemesi, üstelik "neden yer verilmedi?" sorusuna karşılık, Marokan (Faslı) temsilcinin "onlara
biz hizmet ederiz" şeklinde cevap vermesi, hem Hollanda basını hem de bazı
müslüman kadın demekleri tarafından tepkiyle karşılanmıştı. Zaten
müslümanların, kadınları birçok işte geri planda tutması, Hollanda basının­
da zaman zaman tartışmalara ve "eğer bizim memleketimizde yaşıyorla:rsa
bu hususta da bizim gibi davranmalı, kadınlara erkeklerle eşit statü tanımalı­
lar" gibi görüşlerin sık sık gündeme gelmesine sebep olmaktadır.
Asıl
konumuz olan Raad' a dönersek, şu anda herşeye rağmen asıl Raad,
çalışmalarına devam etmektedir. Ancak nasıl çahşmaksa, Hollanda'nın Sesi
Radyosu'nun Hollandaca yayın yapan bölümünün Ocak 1995 içerisindeki
programlarından birindı; dinlediğime göre, Hollanda hükümetinin, tatile
vesile olan bayramlardan ikisinin, İslam! bayramiara ayrılması hususunda
çalışmalar yapmasına rağmen müslümanlar konuyla pek ilgilenmemişler.
Oysa Raad, konuyla ilgilenip böyle bir fırsatı kaçırmamalı idi. Bu arada şunu
da belirtmeliyim ki Avrupa'da herhangi bir dini demek ya da kuruluşun
280
İSLAM'DA AİLE ve ÇOCUK TERBİYESİ SEMPOzy{]MU (Il)
başkanlığını
yapanlar, umumiyetle herhangi belli bir din! eğitim almış kişiler
ki zaten bu her zaman mümkün değildir. Çoğu cami derneklerinin başkanları, okuma yazması bile olmayan ama dini için birşeyler yapmaya
çalışan genelde samimi insanlardır. İçlerinde, camilerinin din görevlisini
yönlendirmeye çalışanlar, bunu beceremeyince göreviiyi şikayetle başka
yerlere göndermeye çalışanlar da vardır tabii.
değillerdir
veya bu vesileyle bulunan ve bu hususta ehliyetli kişiler de,
ihtilaf ve çekişmelerin arasında kaybolmakta, çoğu
kereler de pes edip aralarından ayrılmaktadırlar.
Oralarda
şu
yukarıda söylediğimiz
İhtiHHların geciktirdiği diğer bir hizmet de şu idi: Almanya' da, Kuzey
Ren Wesfalya Eyaleti, kendi eyalet sınırları içindeki ilkokullardaki Türk çocuklar için din eğitimi dersi kitabı hazırlamak üzere, İslam! amaçlı derneklerden birkaç din görevlisi istemişti; ama yıllarca bir cevap alamamıştı; zira
bu "birkaç" din görevlisinin "kimlerden" olması gerektiğine bu dernekler
karar verememişlerdir. Sonunda Diyanet İşleri Başkanlığı'ndan resmi yardım isternek zorunda kalmıştı ki, bu aslında onların, din! işlerde devletin
değil halkın sözü geçmesi gerektiğini savunan laiklik anlayışı gereği mümkün değildi. Bu arada, Diyanet İşleri Başkanlığı'nın yurt dışındaki rolünü
çok güzel açıklayan bir örnek de vermiş olduğumuzu sanıyorum.
Bütün bunlar din görevlilerinin, bulundukları yerlerde, ülke çapında
birleşmesi gereğini gündeme getirmiştir ve bu yolda çalışmalar başlamıştır
ama iş kolay görünmüyor. En başta "resmı din görevlileri" ile "gayrı resını
din görevlileri" arasında bazen hoş olmayan olaylar cereyan etmektedir.
Resını din görevlileri, herkesi kucaklamaya çalışmalarına rağmen, bazı gayrı
resım din görevlilerinin tesiriyle bazıları tarafından "devletin uşağı" olarak
görülmektedirler. Vatandaşların bir kısmı, resını din görevlisi isterken, aslında -genelde~ sadece bu görevlilerin maaşını devletten alması kolaylığın­
dan faydalanmak istenmektedir. Samimi devlet taraftariarına değil sözümüz.
Aynı zamanda Hollanda'da din görevlilerinin Hollanda'da eğitim görmesi, maaşlarına ve camilere devletin yardım etmesi (ki aslında şu anda belediyeler, muhitlerinde yapılan camileri, gençleri kötü alışkanlıklardan koruyan yerler olarak gördüklerinden, bilhassa çatısı altında "gençler için lokal"i bulunan camiierin yapımında zaman zaman para yardımında bulunmaktadır. Hatta bir caminin inşa masraflarının hepsini üstlenen belediyeler
vardır) gibi konularda gündemdedir. Belçika'da bu söylenenler "din dersi
MÜSLÜMAN AiLELERiN PROBLEMLERİ ve ÇOZÜM YOLLARI
öğretmenleri"
için gerçekleşmiştir ki bu öğretmenler
elver.diğince cami görevi de yapmaktadırlar.
aynı
281
zamanda vakitleri
Batı'daki bir devletin teb'ası olup birçok gayrı İslami kanuna başeğmek
zorunda olmak gibi aşılması zor problemierin varlığı ise muhakkaktır. Mesela "iki taı;afın rızasıyla meydana gelen zina", suç sayılmaz. Eşierden hiçbiri
bu durumda diğerini şikayet edemez ve tabii ne yapacağını şaşırır. Yine eşle­
rin, malları ve borçlarının ortaklığı kanunu gereği, evli bir kadın kocasının
kumar borçlarına dahi ortak olur. Bu gibi hususları bilmeyen kimseler için,
herhangi bir hukuki anlaşmazlıkla karşılaşmarun ne demek olduğunu varın
siz hesaplayın.
6- MUHİTLERİYLE İLİŞKİU):Rİ
Müslümanların
büyük çoğunluğu, içinde yaşadıkları cemiyetten neredeyse izole bir halde yaşarlar. Bu yüzden muhitlerini tanıyamadıkları gibi
kendilerini de tanıtamazlar. Son senelerde dil bilen ve atik bir neslin gelişi,
ihtida halkasının gelişmesi, bu durumu değiştirrneğe başlamıştır. İsHim'ı
muhitlerine tanıtıcı toplantı ve paneller sayısında artış olduğu gibi din görevlilerini kilise ve diğer mahallerine davet edip İsHim hakkında cemaatini
aydınlatmayı gaye edinenierin sayısında da yükselme vardır. Çünkü İsHim'ı
merak edenlerin sayısı artmıştır. Hatta sadece ve sadece bu merak, Hollanda'da Leiden ilahiyat Fakültesi'nde, eskiden beri "hayat görüşleri" dalı içinde seçmeli bir bölüm olan İslam Bölümü'nü "İslamoloji" adı altında bağım­
sız bir dala dönüşmüştür. Mastırımı burada yaptığım için beyanatıarını ilgiyle takip ettiğim bu bölümün yetkilileri, kuruluş amaçlarını böyle izah ediyorlardı. Aynı bölüp:ıün diğer şehir ve ülkelerde de kurulması beklenmektedir.
Zaten oryantalizmin tohumlarının da, Avrupalı'nın gizem'li Doğu'ya duydukları merakla atılmamışmıydı? Sadece ve sadece Doğu kıyafetlerine aşık
olduğu, bunları rüyalarında gördüğü için Doğu'nun gizemine kapılarak
müslüman olan Avrupalılar tanıdım.
Çevrelerinde kapılarını en çok aşındıranlarsa, onları tanımaya ve kazanmaya çalışan, mahallenin (Hırıstiyan) din görevlisi ve Yahova Şahitle­
ri' dir. Hatta Yahova Şahitleri'yle birlikte çalışan Türk ve Marokan (Faslı) gibi
önceden müslüman olanlara da rastlanır ki bunlar çeşitli ekonomik ve siyasi
sebeplerle irtidad etmişlerdir.
282
İSLAM'DA AİLE ve ÇOCUK TERBİYESİ SEMPOZYUMU (Il)
Müslümanların, ayrıca çeşitli
sportif ve kültürel
amaçlı
dernek ve kuru-
luşları, İslami mimari sistemine uygun evler yapmak için çeşitli faaliyetleri
de vardır. Bunların çoğu, cami dernekleri çatısı altındadır. Buralarda, cami
sadece bir ibadet yeri değil, eğitim iÇin kullanılan bir okul, düğün, mevlid
gibi sosyal aktivitelerin merkezi olan ve İslam' ı sembolize .eden mahyalardır.
Mesela Hollanda' da ilk cami, 1950'li yıllarda yapılmış, ilk minareli cami 1975
yılında Almelo şehrinde yapılmıştır (Daha önceleri bayram, cuma gibi özel
günlerde kiralanan yerlerde ibadetler yerine getiriliyor, "cami" veya
"mescid" adıyla bir yerleri bulunmuyordu). 1990'lı yıllarda Fransa' da ibadete açık 400'ün üstünde, İngiltere' de 320 civarında, Hollanda' da 350'nin üstünde cami ve mescid bulunmaktadır. Bu camiler, birbirlerini başka yerlerde
görmeye imkanı olmayan müslümanların, birbirlerini görmelerine fırsat
taruyan yerler olarak halkın teveccühüne mazhar olan yerlerdir. Türkiye' de,
kadın cemaatin camileri pek sık kullanmaması sebepiyle, Diyanet İşleri Baş­
kanlığı'nın, çok sırurlı sayıdavaize görevlendiğini düşünürsek, yurt dışında
cam iler, kadınlar tarafından kullanılınada Türkiye' dekilerden çok çok ileridirler. Bu arada, buralarda yaşayan birinci nesil veya tutucu ailelerdeki ikinci
nesil kadınların durumuna da kısaca dikkat çekmek istiyorum: Avrupa gibi ·
her türlü imkanın var olduğu bir yerde yaşarnalarına rağmen, çoğu okuma
bilmez, dil bilmez, cami ve birkaç müslüman komşu haricinde, muhitiyle
ilişkisi nerdeyse tamamen kopuktur. Yaşadığı ülkeyi tanımaz bile. Çocuklarının dilini anlamaz, hele hele tesettürlüyse yanından geçerken kendisine
hemurdanan Avrupalı'ya cevap veremez. Şu hususu vurgulamak isterim, ki
Avrupa' da yabancı düşmanlığırun asıl hedefi, kendilerinden çok ayrı gördükleri ve yaptığı sık doğumlarla müslümanların sayısını artıran bu
müslüman kadınlardır. Cami ve· derneklere gönderilen imzasız tehdit mektuplarında en çok kadınlara ateş püskürülür, tesettürlü olanlar domuzlara
benzetilecek kadar ağır hakaret! ere uğratılır. Avrupalı gibi giyineniere davranışları farklı mı sanki? Avrupalı giyim ve güzel Hollandacası ile pazarda
alışveriş yapan bir Türk kadın, aldığı çikolatayı, üzerindeki tarihe bakıp son
tüketim tarihinin geçmesi dolayısıyla geri vern:ıek için konuşmaya başlayın­
ca, tezgahın üzerine yatırılıp "Sen Türk'sün, bunu söylemeye hakkın yok"
denilerek milletin önünde dövülüyor, kimse de müd.ahele etıniyordu. Evet,
Avrupalı olmadıktan sonra "Avrupalıya benzemek" bir şeyi halletmiyor
anlaşılan. Hatta bu taklitçiliğin, müslümanlarm şu an içinde bulundukları
"aşağılık kompleksinden" l<aynaklandığmı da biliyor Batılılar. Ah bunu
müslümanlar bir aniasal ar!
MÜSLÜMAN AİLELERİN PROBLEMLERİ ve ÇOZÜM YOLLARI
283
İçinde yaşadığı cemiyetin dilini bilmeyen kimse orada nasıl yaşayacak­
tır? Bir hanım durumu şöyle özetliyordu: "Vallahi, çocuklar annerne küfretseler haberim olmaz. Ben onlara ne yapabilirim ki?! Kızım benim yanımda
erkek arkadaşına telefon açtı. Ne dediğini anlamadım ya, meğer kaçma planı
yapıyorlarmış. Kaçtı gitti. Ben sahip olamadım" derken, bir diğeri "Yazın
beni pa'i:-desüler içinde gören Hollandalılar b~na gülüyor. Ah bir dil bilsem
de karşılık versem!", bir başkası "Çocuklar evde yokken bir Bollandalı görevli kapıya gelse, kapıyı açmam. Birşey sorarsa ne derim sonra!" şeklinde
yakınıyor. İnsana lazım olan şeyi öğrenmenin farz olduğunu hatırlatırsak, bu
insanlar için de dil öğrenmenin farz olduğunu rahatça söyleyebiliriz ama
doğru düzgün bir eğitim görmemiş, hatta okuma bile bilmeyen kimseler için
-ki bu kadın, kocası izin verirse tabii, ilkönce okuma-yazma kursuna, sonra
kendi seviyesine uygun dil kursuna gidecek de dil öğrenecek. .. Bu hiç de
kolay değildir. Hele bazıları "gavur dili" öğrenmenin günah olduğuna inanıyorlarsa ...
Peki, kadınların camiden başka yere gitmeyen bu kesimi, camilerde kimin elinde? Zira Ramazan ayı dışında, caminin normal din görevlisinin konuşmalarından, derslerinden hemen hemen faydalanmazlar. Kadınlar için
özel ve periyodik vaaz ve kurs düzenleyen bay görevliler de çeşitli dedikodulara maruz kalmışlar, bu yüzden pes etmişlerdir. Diyanet tarafından
1985'lerden sonra gönderilmeye başlanan bayan din görevlisi sayısı da, her
ülkeye birer tane olacak şekilde olduğundan hiç mi hiç yeterli değildir. Bu
durumda geriye tek çare (!) kalıyor ki o da din hakkında doğru yanlış
azbuçuk bir bilgisi olan, bir-iki yıl Kur'an kurslarında okumuş kızların vaaz
ve derslerinden faydalanınakl Hollanda' daki görevim sırasında, uzun bir
süre "kimlerin fetva vermeye, din hakkında konuşmaya yetkisi vardır" konusunu anlatmaya çalıştım. Kafalarına din diye yerleştirilen bir sürü yanlış
inanç ve düşünceyi silmek nerdeyse irnkansızdı. Zaten seviye o kadar düşük
ki altı yıl boyunca cevaplarnam için bana verilen soruların hepsi aynı ve birkaç ibadet konusuyla alakah idi. Değişik konulardan bahsettiğiniz zaman
"ne dediğinizi" anlamazlar bile. Anlayabilen küçük bir kesim var elbette.
Bosna-Hersek'teki mü~lümanların durumunu anlatıp din kardeşliği ve dayanışrnadan bahsettiğiniz zaman bile, cernaatin büyük bölümü "Biz Bosna'yı,
falanı filanı değil; vaaz dinlemeye gelrniştik" derse siz ne yaparsınız? B.unları
ve daha başka konuları anlayan ve merak eden kesim, genç ve okuyan kesimdir. Öyleyse çalışmalarda onlara ayrı programlar düzenlenıneli ve özel
284
İSLAM'DA AİLE ve ÇOCUK TERBİYESİ SEMPOZYUMU (Il)
ilgi gösterilmelidir, diye düşünüyorum. Nitekim ulaşabildiğim gençlere bu
ilgiyi gösterrneğe çalışhm. Ayrıca normal programımda bütün Hollanda'yı
dolaşmak zorunda olduğumdan, belli bir muhtevaya göre bir taslak yapıp
cemaatimi yetiştirme şansım da olmadı. Ayda bir gidebildiğim yerlerin bile,
sonunda diğerlerinden farklı bir cemaate sahip olduğu gerçeğinden hareketle, Türklerin kalabalık olduğu her yere bir bayan görevli göndermenin ne
kadar faydalı olacağını söyleyebilirim. Bu, diğer müslüman gruplar için de
geçerlidir. Mesela yeni muhtediler, İslam fıkhını, Kur'an tefsirini kendi dillerinde anlatan kitap bulamayınca -ki çeşitli dillerde Kur'an tercümeleri olmasına rağmen, Kur'an tefsirleri için söyleyemeyiz- yine kırık kırpık bir din
bilgisi olan kimselerin eline kalıyorlar. Yoksa oryantalistlerin kitaplarını mı
okusunlar dersiniz?!
Yine Hollanda' da, İslam' ı Hollandaca olarak anlatan, hemen her gün
radyo ve televizyonlarda söy~eşilere katılan Hallandalı bir müslüman bayanın, İslam! bilgisi asgari derecedeydi ama bilgisini geliştirmenin yolunu da
bulamıyordu.
Hollanda'nın
çok yakın bir tarihte, artık yük olmaya başladığını düşü­
nerek özgürlüklerini geri verdiğini Surinaamlı müslümanların problemleri
de onlarla aynı; doğru düzgün yetişmiş elemanları ve kendi dillerinde -ki
bunlar da Hollandaca konuşuyorlar- yeterli kaynak kitaplara sahip olmamak.
Faslılar
ve Tunuslu kadınlar için de durum, Türklerinkinden farksızdır,
belki daha da kötüdür. Endonezyalı kadınlarsa, camiyi kuiianmada diğer
gruplardan çok daha fazla rahatlar. En arka safa diziJip erkeklerle namaz
dahi kılarlar. Bildiğimiz gibi, Endonezya yakın tarihe kadar Hoiianda'nın
sömürgesiydi. Bu dönemde kendisini İslam alimi diye tanıtan Snoucck
Hurgronje gibi oryantalistler ve hükümet kontrolünde anlatılan İslam, kadınların daha rahat olmalarına sebep olmuş olabilir. Ama en arka safta durup namaz kılmalarına denecek bir söz yok zarınedersem; zira Rası1Iullah
devrinde de böyleydi. Sahabiyelerin kıyafetlerinin nasıl olduğu ise ayrı bir
tarhşma konusudur.
Camiierin faaliyetlerine tekrar dönersek ev sahibi memleketin resmi kuruluşlarının beklentisi müslümanların, yerli halktan ayrı faaliyetler yapması
değil, integrasyonun kolaylığı açısından, kendi içlerine kanşmalarıdır (tabii
halk arasında buna karşı olanlar çoktur ve bunlar, yabancılara düşman olan
MÜSLÜMAN AİLELERİN PROBLEMLERİ ve ÇOZÜM YOLLARI
285
bilhassa genç olan kesimdir). Ancak son yıllarda artan yabancı düşmanlığı
müslümanların iyice .kabuklarına çekilmelerine sebep olmuş, bilhassa yaşlı
ve orta yaşlı kesim ile kadınlar, dışarı çıkmaktan, en rahat giÜikleri yer olan
camiye girerken bile korkar olmuşlardır Zira bir bomba atılmayacığından
kimse emin değildir. Bu sebeple bilhassa Ramazan aylarında, büyük camilerde sıkı güvenlik tedbirleri alınır.
Mahalll idareler de camiierin kültürel faaliyetlerini elinden alıp oraları
sadece "ibadet'in yapıldığı yer haline getirme çabasındadırlar. Bu arada şu­
nu da belirtelim ki_Avrupa'da diru kuruluşların "üye" usulü çalışmalarına
istinaden (yani üyesi çok olanın çok yardım alması), ileride müslümanların,
kendilerine verilmiş ve verilecek haklar konusunda problemlerle
karşılaşacabilecekleri söylentilerini, oturduğumuz mahallenin Hıristiyan din
görevlisinden bizzat işitmiştim (camilerimizin, cemaatine göre üyeleri azdır;
zira üye olanlar belli bir aiçiat ödemek zorundadırlar). Bu görevli, cami derneklerine daha fazla üye kaydetmemiz ve sözlerini "dostça bir tasviye" olarak ele almamız gerektiğini de ekledi. Bunu burada belirtmeyi bir görev addediyorum.
Değişik milletlerden olan müslümanların da aralarında, en başta dil
probleminden kaynaklanan kopukluklar vardır. Hollanda' da 90'lı yıllar itibariyle 186.700 Türk, 155.700 Faslı, 9.500 Pakistanlı, 6.800 Endonezyalı, 2.000
Tunus, Mısır, Somali, Yugoslav ve Cezayirli, 1.500 Hallandalı (TDV İsl.
Ansk. göre 5000 müslüman yaşamaktadır. Bütün bu gruplar, birlikte dernek·
ler, platformlar oluşturmalara yeni yeni başlamışlardır. Değişik ülkelerden
olmaktan ve dinleri aynı da olsa örf ve adet farklılıklarından mütevellit baş­
kalıklar pek çoktur ve hatta öyle ki ihtida eden kişi Türk islamı'nı mı,
Marokan islamı'nı mı seçeceği hususunda tereddüde düşmekte, umumiyetle
evleneceği kimsenin milliyetine göre karar vermek zorunda kalmakta, ama
yine de ileride "ayrı bir İslam tarzı" oluşturmak (mesela Alman islamı, Hollanda islamı gibi) zorunda kalacaklq.rını ifade etmektedirler. Nitekim Hallandalı müslüman kadınların kurduğu ve herkes tarafından çok iyi bilinen
"en-Nisa" derneği bu amaca müteveccih olsa gerektir.
7- EKONOMİK PROBLEMLER
Yukarıda sözünü ettiğimiz yabancı düşmanlığı ve diskriminasyon, tabii
ki etkisini en çok ekonomik sahada gösterir. Önceleri vasıfsız işçi olduğu
için, dil bilmediği için yüksek işlerde çalışamayan müslümanlar, artık bu
286
İSLAM'DA AİLE ve ÇOCUK TERBİYESİ SEMPOZYUMU (Il)
1
işlere layık
görülmedikleri için ya işsiz kalıp kahve ve kumarhaneleri dolduracak, ya da ancak onların beğenmedikleri işlerde çalışacaklardır. Hatta şim­
dilerde, bu düşük seviyeli işlerden dahi "dil, bilmedikleri" için grup grup
çı kartılmaktadırlar.
Bir kısım müslümanlar da sosyal yardım teminatma güvenerek çalış­
mak istememekte, vaktini kahve veya kumarhanelerde geçirmekte, yani
kendini ve ailesini mahvetmektedir. Zira bu yüzden ekonomik kriz içinde
olan birçok aile vardır. Hatta ben görev yaptığım camilerde "kocam bütün
paramızı harcıyor; zekat ve sadakaların hepsi Türkiye'ye gönderilmesin.
Burada benim gibi niceleri var" diyerek adeta dilenme zorunda kalan kadın­
lara rastladım.
Ekonomik doyumsuzluk, daha fazla para kazanma duygusu gibi bozukluklar ise, çocuksuz Hıri~!J.yan ailere, müslümanların (!) kendi ülkelerinden binbir hileyle getird~kleri sahipsiz çocukları satmalanna, özürlü bir çocuğu "benim çocuğum" diye götürüp özürlü çocuklara verilen devlet ödeneklerinden faydalanmaya çalışmalarına kadar varan facialara, ahlaksızlıkla­
ra sebepiyet vermektedir. Kadınlar için ise durum daha başka manzara arz
etmektedir: Çalışıp maddi bağımsızlıklarını kazanmaya teşvik, hatta ileride
zorlama ile karşı karşıya kalacaklardır. Mesela kadın, anavatandaki eşini
yanına alabilmek için çalışmak zorundadır. I<Çadının çalışması ise çocuklarını,
ailesini ihmal edip onları yabancı· kültürün kucağına atması demektir. Şu
anda yurt dışında, dil bilen bir kadının iş bulma şansı, dil bilen bir erkekten
daha çoktur.
· ... ;J
Ebeveyni bu durumda olan çocuklar, gerekli eğitimi almış olsalar dahi
sosyo-kültürel beraberlikleri ve düşük seviyeleri sebepiyle, ebeveynleriyle
. aynı seviyede kabul edilirler ve aşağı seviyedeki işlerde istihdam edilirler.
Mesela bir banka müdürlüğüne kad~r yükselmiş bir müslümanı bir Alman
veya Hallandalı meslekdaşı burada görmeye dayanamamakta, genel müdürüne "ya o ya ben" diye tutturarak onun ayağını kaydırmaya çalışmaktadır.
İş yerinde, tesettürlü bir bayanı gören bir Avrupalı, onu hemen temizlikçi
zaımetmekte ve temizlenmesi · gereken bir yer göstermeye kalkmaktadır.
Tabii bu imaj son zamanlarda değişmeye başlamıştır ama şunu da belirtelim
ki doktor Yaşar Bey gibi mesleğinde zirveye çıkmak için, sarfedilecek normal
eforun 20-25 mislini harcamak gereklidir.
MÜSLÜMAN AİLELERİN PROBLEMLERİ ve ÇOZÜM YOLLARI
287
8- SAGLIK PROBLEMLERİ
Bir yerde azınlık durumunda olmak, insanın psikolojik gerilim içinde
için kafidir ve bu gerilim, azınlıkların, kendi prestijleri ve kültürleri
hususunda şuurlanmalannın artmasıyla doğru orantılı olarak artar. Bu sebeplı; gayrı müslim memleketlerde yaşayan müslümanlarda psikolojik rahatsızlıklar normalin üstündedir. Üstelik doktor ve hemşirelerin, arasıra İslam
hakkında seminerlere katılıp müslümanlan daha iyi anlamaya gayret etmelerine, devletin zaman zaman din görevlilerinin görüşlerine başvurmalanna
(bkz. Ek-4) ve her hastahanede, hatta Katolik hastahanelerde bile imamlara,
müslüman hastalan ziyaret hakkı tanınmasına rağmen Hollanda' da her hastane, hastalarını dinlerine göre sınıflandmr, ona göre çıkarır. Hasta eğer
müslümansa (ki Hollanda' da müslümanlar, yanlış olarak "Mohammedan"
diye adlandınlırlar. Son zamanlarda bu tabire karşı çıkılınası sonucu, mezkÇır tabir daha az kullanılır olmuştur) o mahalleden sorumlu, imama devamlı bilgi fişleri yollar (bu işi aslında "Kiliseler Birliği" yapar. Bu fişte hastanın
adı-soyadı, hastahaneye giriş tarihi, çıktığı zaman da çıkış tarihi, dini vs.
yazılır. Ek-5'te böyle bir fişten örnek bulacaksınız, bilhassa psikolojik hususlarda müslümanlara yardım etmeleri çoğu durumda imkansızdır. Mesela 18
yaşındaki bir müslümcın kız, evdeki problemlerden bunalıp psikoloğa gittiği
zaman "Senin yaşındaki bir kişi, nasılsa devletten bir ödeneği ve ayrı evi hak
etmiştir; çek git kendi evinde yaşa" şeklindeki çözüm(!) teklifiyle karşılaşırsa
ne yapacaktır?!
olması
Tabii ruhi durumuna bağlı olarak diğer hastalıklar da fazla olmakta,
bu sebeple hem sık doktora gitmekte, hem de tedavileri için en ıizun zamana
ihtiyaç duyulan grubu teşkil etmektedirler. Baş ağrısı, uykusuzluk, konsantre olarnama gibi şikayetler en çok görülen semptomlardır. Üstelik bazen dil
problemi bazen de diskriminasyon sebepiyle yanlış tedaviye maruz kalmaktadırlar. Mesela müslüman kadınlar üzerinde yeni çıkan doğum kontı~ol
haplannın denenmesi, hastahanelerde, organlarının çalınmasına kadar varan
faci;~.lar bu korkuyu artıran olaylardandır. Bu sebeple "doktora gitmek" için
anavatanlarını tercih ettikleri, hatta geleneksel metodları kullandıklan veya
kendilerini "şifa dağıtıcısı" veya "hoca" diye tanıtıp hastalıklan tedavi ettiklerini iddia edenlere başvurduklan artık bilinen olaylardandır. Bunun için
yaz dönemini doktora gitmek için kullananlar, hatta sadece bunun için memleketine izine gelenler vardır.
İSLAM'DA AİLE ve ÇOCUK TERBİYESİ SEMPOZYUMU (II)
288
BU PROBLEMLERİN ÇÖZÜM YOLLARI
1) Darü'l-harb, evlilik, gayrı müslim memleketlerde onları bekleyen
tehlikeler gibi mevzular hakkında müslümanları daha da şuurlandırmak,
bunun için oralara gidecek olanlara özel kurslar düzenlemek. Nasıl ki· artık
oralarda yeni gelenlere ev sahibi memleket, örf ve adetlerini tanıtıcı,
integrasyonu kolaylaştırıcı(!) bu çeşit kurslar düzenlenmeye başlamıştır.
2) Resmi mercilerce, aile birleşimleri hususunda sahtekarlıklann ortadan kaldırılmasıyla birlikte kolaylaştırılması için gerekli girişimlerin yapıl­
ması.
3) Gayri müslim memleketlerde yaşayanların, hukuki meselelerin çözümü için birlik ve beraberliğe her zaman ve mekandakinden çok önem
vermeleri ve "bilirkişi"lerle devamlı ilişki içinde olmaları, ayrıca .dini örgütler içine yuvalanmış sol görüşlü kişilere hırşı uyaruk olmaları.
4) Bulundukları memleketin sosyal ve siyası hayatina daha faal olarak
katılmaya çalışmaları, artık "para biriktirme" derdinden kurtulup "en uygun
şekilde" yaşamaya çalışmaları.
5)
yoğun
Çeşitli
alanlarda, özellikle kültür ve sağlık alanında, müslümanlarm
olarak bulundukları ülkeler ve anavatanlarırun karşılıklı değişim
programları yapmaları.
6.) Buralara gönderilen din görevlilerin seçiminde azami dikkat gösterilmesi, dil bilmelerine, oradaki sosyal çevrelerinde yapılacak olan her türlü
sosyo-kültürel faaliyetlerde ülkelerini temsil yeteneğine sahip olmalarına
önem verilmekle beraber, bu ülkelerin hayat koşullarını bilen, buralarda
yaşayan kişilerden de din görevlisi yetiştirıneye çalışılması (ki geçtiğimiz yıl
1993-94 Hollanda Diyanet Vakfı'nın Antalya-Bozyazı'da açtığı özel okul
bunlara bir başlangıç örnek teşkil edebilecek mi, bunu zaman gösterecektir).
7) Yurt dışındaki müslümanların, kendi memleketlerinden ve dolayısıy­
la kültürlerinden kopmamaları için, ınemleketlerinin_seçimlerinde oy kullanınaları ve çifte vatandaşlığın kolaylaştırılması gerekir. Ve bilhassa, oralarda doğan çocukların nüfus kayıtlarına dikkat edilmesi gerekir. Fransa' da
1963'ten, diğer bazı ülkelerde son yıllardan beri yürürlükte olan bir yasaya
göre, bu çocuklar aynı zamanda o memleketin vatandaşı sayılırlar. Belçika' da, bu çocuklara, kendi kültürlerinde geçerli olan isimler verildiği ortaya
çıkarılmıştır. Zaten integrasyonla ilgili tartışmaları verdiğimiz bölümde söy-
MÜSLÜMAN AİLELERİN PROBLEMLERİ ve ÇOZÜM YOLLARI
289
!ediğimiz gibi, yabancılara vatandaşlık hakkı verilmesi, onların zarnai1la
kendi kültürleri içinde eritilrneleri gayesine rnatuftur. Üstelik bu dururnda
"azınlık" dururnundan çıkıp "yerli" olacaklarından, eskiden kendisine
"müslüman azınlık" olduğu için verilen bazı haklardan da faydalanarnayacaktır. Nitekim şu anda yerli müslümanlar yani ihtida etmiş müslürnanlar,
diğer müslümanlara verilmiş haklardan faydalanarnarnaktadırlar.
Ayrıca
son yıllarda sayıları artan mühtedilerin faydalanabilrneleri için
yabancı dilde eser vermeye gayret edilmelidir. Yabancı üniversitele~de doktora veya öğretim üyeligi yapan birçok teoloğurnuz ve bunların birçok eseri
mevcuttur ama çoğununki "otyantalistçe" dir. Ben zaten asıl kaynakların
yabancı dile çevrilmelerinden söz ediyorum.
KAYNAKÇA
Brouwier, Lenie, Andere Tijden Andere Mijden, Den Haag, 1992.
Dale, F. Eickelman, The Middle East, An Anthropological Approach EngelwoodCliffs,
Newjersey, Prentice Hall, 1981.
Emancipatiewerk met Zwarte en Migranten Vruowen en Hun Organizaties,
"Humanistische Verbond, Tı.ırkse en Marokaanse Stichtingen=Hümariistlik Dayanışma, Türk ve Faslı Vakıflar" tarafından hazırlanmış ortak bir çalışma, Den
Haag, 1990.
Güngör, Veyis, Batı Avnqıa Türkleri, Türk Akademisyenleri
Amsterdam, 1992.
Birliği
Yayınları,
Hampsink, Rene, Nederland en de İslam, Katolieke Üniversiteit Nijrnegen Facultei
Roosblad, Jı.ıdith der Rechtsgeleerdheid, Nijrnegen, 1992.
Hı.ırnanisme
en Islan' Cı.ılhıı.ır in Nederland, "Hı.ımanishtische Oryanizaties, Tı.ırker
en Marokanen= Hürnanistik Kuruluşlar, Türkler ve Faslılar" tarafından yapıl­
mış ortak bir çalışma, Hı.ırnanistische St-tdie Centrurn, Hollanda, 1987.
İsliim Ansiklopedisi, TDV, 4. cilt, İstanbul, 1991.
İsliim Ansiklopedisi, MEB, 5-II. cilt, İstanbul, 1993.
Küçük, Hülya, Yurt Dzşmdah Türk Çocuklannın Terbiyevi Problemleri ve Çöziim Yolları,
(I. İslamcia Aile ve Çocuk Terbiyesi Sempozyornı.ı, s. 18202), ISA V, İstanbul,
1994.
Van der Laan, Peter, Residentielee Hulpverlening aan
Marakaanse Jongeren, Den Haag, 1985.
Sı.ırinaamse,
Turkse en
Living in Two Cultures, UNESCO, Paris, Frani:e and Gower Publishing Limited,
Gowerhouse, England, Paris.
İSLAM'DA AİLE ve ÇOCUK TERBİYESİ SEMPOZYUMU (II)
290
Religiöse Untrweisung Fur Schuler Islamisehen Glaubens (Cirriculumentwicklung),
landesinstihıt Für Schule und Weiterbildung, Soest, 1986.
Salıihıı Müslim, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1981.
Silnen-i İbn Mace, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1981.
Sünen-i Tirmizi, Çağrı Yayınları, İstanbul,l981.
Söz Hakkı, Mart, Ekim 1991 (Hollanda' da çıkan "Türkler İçin Danışma Kımılu" yayın
organı).
Uluç, Sıtkı, Avnıpa'da İsliim, "Dönen/er", Brüksel, 1989.
Verslag vaİı Hendrik Kramer Instihıt, Over de ]aren 1990-1991 (Hendrik Kraenıer
Enstitüsü'nün 1990-1991
Ayrıca
"de
Volkskrmıt,
Yılianna
ait Raporn) ..
Hürriyet gazetelerinden
alınhlar
da kaynak olarak
kullanılmış­
hr.
EK-1
Islamitische basisschool
"İBN-İ SİNA" UITNODIGING"
WELKOM, WELKOM İN DE ZEGENSTRAAT 120
Aan aile ouders en iedeen,
WOENSDAC 11 OKTOBEER wordthet MEVLİD feest op de school İbn­
i Sina gevierd
"De geboorte van Mohammed".
de hele ochteend worden er allerlei activiteiten gedaan zoals; video,
muziek,
cadaautjis geven, knutselen, enzovoorts.
Wi willen U een Uw familie en vrienden uitnodigen om te komen
kijken en helpen.
De school is open voor ondereen van 9.00 UUR TOT 12.00 UUR.
U BENT ALLEMAAL VAN HARTE WELKOM lll.
KOM KI}KEN OF ll OKTOBER
İbn-i Sina basisschool Zegenstraat 120 Charlois
DAVET
l l Ekim
Çarşamba günü, peygamberimiz Hz. MUHAMMED'in doğu­
mu münasebetiyle, İslam okulu İBN-İ SİNA' da MEVLİD programı düzen-
. lenmiştir.
Bu programa bü_tün öğrenci velileri ile isteyen herkes
katılabilir.
MÜSLÜMAN AİLELERİN PROBLEMLERİ ve ÇOZÜM YOLLARI
291
Programımızda, öğrencilerin bazı
etkinliklerinin yanında din konuları
anlatan video kasetleri seyredilecektir. Öğrencilere hediyeler verilecek. İlahi­
ler okunacak, Peygamberimiz'in doğumu ile ilgili bilgiler verilecek. Biz sizleri ailenizle, arkadaşlarınızla birlikte bekliyoruz. İslam okulu İBN-i SİNA
herkese açıkhr. 11 Ekim'de sizleri aramızda görmek bizleri mutlu edecektir.
Prografn sabah saat 9' da başlayıp 12' de bitecektir.
.
İBN-İ SİNA İslam Okulu Zeegen Straat 120 CHARLOİS
EK-2
Ders Nelerle İlgili Olmalı (İçindekiler)
"Hepimiz arkadaş edinmek istiyoruz".
* Oynama ve öğrenme
- Oyun kuralları bulmak, bilmek, bunlara uymak.
-Anlaşmazlık; anlaşmazlığın nedenleri, uzlaşma, geçinme.
- Yardım etmek.
* Müslüman ve Hıristiyan çocuklar, arkadaşlar
- Oyun arkadaşları
- Okul arkadaşları
* Reddedilme, yalnız bırakılına ve ayrım ile ilgili deneyimler
- Ali'yi birlikte oynatmıyorlar.
Neler Öğrenilmeli (Öğrenim amaçları)
Anlaşmazlığın,
davranış kuralları
hazır
nedenlerini araşhrmak, uzlaşma olanakları bulmak ve
yaratmak suretiyle ortadan kaldırmaya yetenek kazanıp
olmak.
Zor koşullar altında da olsa aynı okuldaki Hıristiyan öğrencilerle arkadaşlık kurma yeteneğini kazanıp buna hazır olmak.
Arkadaşlık kurma yeteneğini kazanıp buna hazır olmak.
Arkadaş sahibi olmanın ne kadar önemli olduğunu fark etmek.
Yardım etme ve yardım kabul etme yeteneğini kazanıp buna hazır-ol­
mak.
Dersi Destekleyebilecek Yardımcı Araçlar (Yardımcı ders araçları)
*Ortak Müslüman ve Hıristiyan adlarını bulup çıkarıyoruz:
Örneğin: Ya'qup- Yakup- Jakop
.
Maryam- Meryem- Maria
Adam- Adem- Adam
Hawwa- Havva- Eva
Yahya- Yahya- Johannes
* Arkadaşlıkla ilgili İsH1m kaynakları:
İSLAM'DA AİLE ve ÇOCUK TERBİYESİ SEMPOZYUMU (II)
292
Örneğin:
Hz. Muhammed'in arkadaşı Ebu Bekir,
İbn Hişam, Sira II, 123 ve devamına göre 3
*Bir konuyu
oyunlaştırıyoruz:
"İki arkadaş, bir anlaşmazlık"
* Öğretni.ene bilgi için filmler:
FWU Nr. 32 2504 ve FWU Nr. 32 261 4
*Aramızda konuşuyoruz:
kazanma yolundaki başarılı veya başarısız denemelerle ilgili
dile getiriyoruz.
- Diğer çocuklarla olan olumlu ve olumsuz yaşantılarımızı anlatıyoruz.
- Birçok Alman çocuğunun Türk çocuklarına karşı reddedici davranışına açıklayıcı nedenler arıyoruz.
- Birbirimizin resmini yapıyoruz.
Worauf sich der Unterricht beziehen soll (Inhalte)
"Wir all e möchten einen Freund gewinneri.".
-O Spielen und Lernen
- Spielregeln erfinden, kennen, beachten
- Streiten: Gründe des Streits, Kamprami B, vertragen
- helfen
O Muslimische Kinder und christliche Kinder
- Freunde
- Spiel kameraden
- Schul kameraden
O Erfahrungen mit Ablehnung, Isolation u. Diskriminierunq
- Ali darf nicht mitspielen.
Was gelemt werden soll (Lernziele)
Fahig und bereit sein, Streit durch Untersuchung der Gründe, durch
Finden von Kapramissen und Schaffen von Verhal tensregeln beizulegen
Fahig und bereit sein, auch unter erchwerten Bedingungen,
Freundschatt mit chistlichen Mitschülern zu suchen
Fahig und bereit sein, Freundschaft zu bedründen
Erkennen, wie wichtig es ist, Freunde zu haben
Fahig und bereit sein, Hilfe zu leisten und Hilfe enzunehmen
den
Unterricht
unterstützen
Welche
Hiffsmittel
können
(Unterrichtshilfen).
O Wir sammeln gemeinsame Islamich-christliche Namen
z. B. Ya' qup -Yakup- Jakop Maryanı - Meryem Maria ·
Hawwa- Havva- Eva Yahya- Yahya- Johannes
-
Arkadaş
yaşantılarımızı
MÜSLÜMAN AİLELERİN PROBLEMLERİ ve ÇOZÜM YOLLARI
293
o Islamische Quellen über Freundschaft:
z. B. Hz. Muhammads Freund Hz. Abu Bakr, nach
Ibn Hisam: Sira II, 123 ff 3
o Wir machenein Rollenspiel:
"Zwei Freunde, ein Streit"
o Filme zur Lehrerinform<;ıtion: "Rollenverhalten und Rollenspiel".
FWU Nr. 32 2504 und "Gelenktes Rollenspiel". FWU Nr, 33 2616 o Wir
. sprechen miteinandern:
-Wir enzahlen von Erlebnissen gelungener ader misslungener Veruche,
Freunde zu gewinnen.
- Wir erzahlen von positiven und negativen Erlebnissen mit anderenKindern.
- Wir suchen Erklarungen für die ablehnende Kindern. o Wir zeichnen
uns gegenseitig.
EK-3
Sayın
bay/bayan,
Afrikaanderwijk ile Tarwewijk mahallerinde Türk yaşlıları arasında bir bilimsel araştırma yapılacak. Bu araştırmanın amacı, yaşlı ve genç
Türklerle konuşarak, yaşlılar tarafından arzu edilen ve buna nazaran verilebilen yardımı ölçmek.
Birinci nesil göçmenlerde yaşlılığın gerektirdiği sorunlarla yakında ortaya çıkacak. 50 yaşını geçen Türklerin büyük bir kısmı herhalde anavatana
dönüş yapmayacak ve ihtiyarlık günlerini Hollanda' da geçirecek. Az
Hollandaca bilen bu grubun yakın zamanda ihtiyarlara hazırlanan olanaklardan faydalanmak isteyecekleri bekleniyor.
Türk yaşlıları arasında bir araştırma hazırlama görevi ile 1991' de bir çalışma grubu ilk defa toplandı.
Görevi verenler Deelgemeente Chalois ve KVV idi.
Araştırmanın amacı Türk yaşlılarının durumunu eleştirrnek ve gelecekteki bakım vs. arzularını öğrenmek.
Aynı anda bakım örgütlerinin ne derecede bu arzuları yerine getirebilecek güçte oldukları gözden geçirilecek.
Araştırmanın sonuçları Charlois ve Afrikaanderwijkteki yaşlılara yöneltilen idareyi belirleyecek
Yaşlıların ikamet/ev durumu öncelikle araştırı lacak.
Araştırmacılarıımz sizinle 1 1/2 (birbuçuk) saat konuşacak.
Yakında
294
İSLAM'DA AİLE ve ÇOCUK TERBİYESİ SEMPOZYUMU (Il)
Onu aniattığınız her şey gizlidir. Anonim kalacağınızı bu mektupla
garantiliyoruz. Bu araştırmaya katılan örgütler:
- Kocatepe cami (bay Kılıç ve bay Akdemir)
- Migrantenopbouwwerk Tarwewijk (bay Taş)
- Huize Maaveld- KVV (bay Scchellekens),
-Charlois azınlıklar koordinatörü (bay van Genderen)
- SGGC (Sociaal Gerontologisch en Geriatrisch Centrum)
- Deelgemeente Charlois (bay Dekker)
EK-4
Eğer herhangi bir sorunuz varsa telefon ile bizimle görüşebilirsiniz:
Bay J.S.M. Schellekens, Huize Maaveld, tel.; 4 8":!: 55 55 veya
Bay M. J. Dekker, Deelgemeente Charlois., 410 74 28.
Ara!,tırmacımıza ayırdığınız vakit için şimdiden teşekkür ediyoruz.
Bütün katılan örgütler namıma selamlar,
Drs. J.S.M. Schellekens
Drs. M.J. Dekker
Deelgemeenh;; Charlois
Huize Maasveld
Onderzoek Turke ouderen in de Tarwewijk en de Afrikaan-denvıjk
Geachte mevrouw/mener,
in' de Afrikaanderwijk en de Tarwewijk wordt binnenkort een
onderzoek geraan naar Turkse ouderen. Het doel van dit onderzoek is om
via vraaggesprekken met Turkse ouderen en Turkse jorgen:!n een
invertarisatle te maken van v~anag in de twee wijken.
De vergrijzing gaat opk een rol spelen bij de eerste generatie migraten.
Een groeiend aantal Tuurken van 50 jaar en oudeer zal haar aile
waarschijlijkheid niet terugkeren naar Turkije en zij zullen hun oude dagin
Nederland doorbreengen. De kans dat dezee groep, die in het algemeen
slecht Nederlands spreekt, in de m:bije toeko-mst een beeroep doet öp de
voorzieningen voor oldereen neemt sterk toe.
In 1991 is een werkgroep samengesteld meet de opdracht een
onderzoek voor.te bereeeiden naar en öndet Turkse ouderen.
De opdrachtgevers van dit ondeerzoek zijn de Deelgemeeente Charlois
en het KVV (St. Katholiekeee Veerplegings- een Verzorgingsinnstellingen
Rotterdam).
Heet onderzoeek dat drie maandeen gaat dureeen heefb tot doel om
inzicht te krijgen in de positie van Turkse ouderen en hun vraag naar
verzorging
MÜSLÜMAN AİLELERİN PROBLEMLERİ ve ÇOZÜM YOLLARI
295
Gelijktijdig zal worden nagigaan in hoeverre de hulpverlenende
instanties in staat zijn voor Turkse ouderen te zorgen.
De gegevens zullen dienen ter ondersteuning van het te voeren omenen migranteenbeleid in de deelgemeente Charlois en de afri-kaanderwijk.
Nadrukkelijk zal de huisvestingssituatie van Turkse ouderen aan de
orde komen.
ISBI (Islamitishe Stichting Bevordering Integratie)
.
EK-5
Hollanda İslam Konseyi (IRN), Hollanda Müslümanlar Konseyi (MNR),
Müslümanların üst kuruluşları, Müslüman akademisyen ve öğrenci kuruluş­
ları, Rijmond İslam Cemiyetleri Platformu (SPIOR), İslam Okulları Üst Kuruluşu (ISBO), Hollanda İslami Eğitim ve Öğretim Vakfı (ISNO), imamlar danışma kuruluşu yöneticileri ve imam konferansına bütün katkıda bulunanlara,
·Den Haag, Temmuz 1992
Selamün Aleyküm, Kardeşler,
8 Haziran 1992 tarihinde Vooburg'da yapılan İmamlar Konferansı'nda
Hollanda Kültür Bakanlığı'ndan Bayan Drs. C.M.M Meiners'in konuşmasın­
da diğer hususlada birlikte müslümanların ruh sağlıkları ile ilgili yapısal
eksikliklere de işaret edildi ·(Bayan Meinersin açış konuşmasının özetine
bakınız, ek 1). İmamların ülke çapında bir kuruluşlarının olmadığı,
müslümanların ruh sağlığı ile ilgili ülke çapında hizmet sunacak bir servis
bürosunun bulunmadığı ve günden güne daha da ağırlaşan imamlık ve benzeri hizmetlerle ilgili eğitim verecek bir enstitünün eksikliği belirlendi.
· Müslümanlar, eksikliği belirlenen konularda sorumluluk yüklenecek
çok sayıda müslüman organizasyon bulunduğunu bilmektedir. Bu konuda
her kuruluş katkıda bulunabilir. Bu yapıların oluşturulabilmesi için çok açık
bir uzlaşma vee işbirliğine ihtiyaç duyulmaktadır.
Kuruluşunuzun da bu konuda üzerine düşeni yapmaya hazır olduğuna
kalpten inanıyoruz. Söylemek istediğimiz, bu konuİarda muhtelif kuruluşla­
rın projeler tarzında çalışmaya hazır olmalarıdır. Şu projeleri geliştirmeyi
düşünmekteyiz:
- Ülke çapında bir imamlar kuruluşu;
- Müslümanlar için rum sağlık kuruluşu;
- İmamlık ve benzeri hizmetler için bir eğitim enstitüsü.
296
İSLAM'DA AİLE
ve ÇOCUK TERBİYESİ SEMPOZYUMU (Il)
Sizin temsilcileriniz diğeleri ile birlikte önce hazırlık çalışmalarında yer
alarak bir sonrar:i safhada bağımsız tüzel kişilikler oluşturabileceklerdir.
Toplu olarak projeler üzerinde çalışılacak, böylece proje çerçevesinde yer
alan müşahhas konulara daha iyi konsantre olunması sağlanacaktır (projelerle çalışma konusunda bakınız, ek 2). Nihai amacımız, projelerle ilgili kimse- .
!erin kendi projelerini, müslüman kuruluşların destekleri ile koordine etmeleridir.
·
15 Ekim 1992 tarihinden önce kuruluşunuzdan hangi temsilcilerin, çalışmaya hazır olduklarını, hangi projelerde yer alabileceklerini bildirmenizi
rica ediyoruz. Bu konuda ilişikteki bildirim formlarını kullanabilirsiniz. inşallah Kasım ayında hangi kuruluştan, kimlerin, hangi projelerde çalışmaya
hazır olduklarını sizlere bildireceğiz. Son olarak, bu yazımızı, bu kuruluşla­
rın oluşturulmasında katkıda bulunacak kimselerin de dikkatine sunmanızı
rica ederiz. Vesselam,
Abdulkadir Jarmohamed 1Sekreter
EK-6
Bijiage 1
Sameıivatting
van de openingsinleiding van mevrouw drs. C.M.M.
Meiners, Hoof van de Hoofdafdeling Minderbeden bij het ministede van
WWC over de noodzaak van structuren binnen de moslimgemeenschap op
de imamconferentie van 8 juni 1992 te Voorburg.
in het maatchappelijk debat over de integratie van moslims blijkt steeds
weer hoezer· imams een belangrijke rol kunnen spelen in het
integratieproces, Imams zijn immers niet alleen voorgangers, maar zij
kunneeer ook een functie vervullen in de geestelijke verzorging ·of in
instellingen van maatschappelijke zorg. Naast een goede vertrouwensrelatie
met bijvoorbeeld jorgeren wordt van imams ook bijzonderee deskundigheid
en kennis van zijn uitbreidend werkterrein geeist.
in de praktijk blijk dat imams dee vraag tot interventiee Jang niet altijd
opp adequate wijze te kunnen beantwoorden. Het knelpunt ligt vooral in de
feitelijike inschakeling en toerusting van imams. Het gaat vaak om mensen
die "gelooftechnisch" wel voldoen, maar het probleem is dat zij veelal niet in
staat blijken te zijn hun boodschap helder in de actuele Nedeerlandsmaatshappelijke context te plaatsen.
De wortel van dit probleem nq ligt in de organisatievorm, beter gezegd
in hmet ontreken van een structuur, hetgeen nadelige gevolgen heeft voor
onder meer de rechtposie en de deskundigheid van de imams.
MÜSLÜMAN AİLELERİN PROBLEMLERİ ve ÇOZÜM YOLLARI
297
Rechtspositie
In de Nederlandse rechtpraak is komen vast te staan dat een imam,
evenals een prediikant, een geestelijk ambtdrager is in de zin van het
Nederlandse arbeidsrecht en zich derhal ve tegen een eventueel ontslag niet
kan beıroepen op de rechter. Een verschil is echter dat een met ontslag
bedreigde predikant zich op daatae bevoege hogere instanties van zijn
kerkelijke orgariisatie kan beropen, terwijl de imam die vorm van interne
beroepmogelijkheid ten enen male outbeert. Het resultaat kan dan zijn dat
heet ontslag van een imam, wiens eniğe titel tat (tijdelijk) verblijf in
Nedeeriand besiaten ligt in zijn aanstelling tat imam, gelijk staat aan zijn
onrniddellijke uitzetting uit Nedeerland.
Deskundigheid
Daaher ontbreaken van de sociale infrastuctuur van het land van
herkomst bij de allochtonen heeft de functie van de imam als geestelijk leider
van een gemeenschap in Nederland een groter gewicht gekregen dan deze
tat nog tae over het algemeen had. Een veel grotere nadruk is komen te
liggen op werkzaamheden als geestelijk begeleideeer en soeial werker
tegelijkertijd. Diverse omstandigheden blijken echter een goede toerusting
van de imam op al dezee terreinen in de weg te staan. Opgeleid in hun land'
van herkomst zijn imams veelal onvoldoende ingespeeld op de
Nedeerlandse samenleving. Did geldt in versterkteee mate ten aanzien van
de situatie van allochtone vrouwen en jvrgeren die in ons land zo
fundamenteel anders is dan in de landen van herkomst. Behalve dit
afwijkende referentiekader doen zich ook nog taalproblemen voor.
In het kader van de deskundigheids'1evodering kan worden gedacht
aan theologische opleidingen, waarbij ook aan de w1iversiitaire
onderwijsinstellingen een rol wordt toegedacht. de mi!:Üster van OndEı wjis
en Wetenschappen heeft de bereidheid uitgesproken or een umiversitaire
imamopleding in te ricten. Het gaaat hier om een pricc. Je- uitspraak. Het
initiatief voor een dergelijke opleiding moet uite-ra,_ d uit Islamitische
kringen zelf komen.
De commissie Hirsch-Ballin koppelt aan een imam-opleiding de
instelling van een onafhankelijR servicebureau geestetijke verzorg-ing
minderheden. Uit het feit dat WWC voor een dergelijk servicebureau al drie
jaar middelan heeft gereserveerd, moge het belang blijken dat dit
departement eraan hecht, maar ook dat eniğe haast geboden is om tat de
noodzakelijke overeensteınming te koınen. Daarnaast hecht WWC aan de
298
İSLAM'DA AİLE ve ÇOCUK TERBİYESİ SEMPOZYUMU (II)
active rol van de moslimgemenschap in de processen van opvang en
inburgerig. Indien nu vasgeteld word dat deze geenschap daarbij een beoep
doet op de inbreng van imam, dan is het van belang dat zij daartoe optimal
worden toegerist.
EK-7
OPNAME BERICHT
DO 04-01-199115 OPGENOMEN KARIMI 5
SEDIGHEHV
OP AFDELING: CARD P/A DISSELSTRAAT 3075 CB ROTTERDAM
MOHAMMEDAAN GEB. DATUM: 14-04-1934
CONVENT DER KERKEN VAN R'DAM
.HANG S
3011 GG ROTTERDAM.