otistik spektrum bozukluğu olan çocukların

OTİSTİK SPEKTRUM BOZUKLUĞU OLAN ÇOCUKLARIN ANNELERİNDEKİ
BAŞ ETME TUTUMLARI VE DEPRESYON İLE ANKSİYETE DÜZEYLERİYLE
İLİŞKİSİ
İbrahim DURUKAN*, Murat ERDEM**, Ali Evren TUFAN***
Tümer TÜRKBAY**
ÖZET
Amaç: Bu araştırmada otistik spektrum bozukluğu (OSB) tanılı çocukların annelerinin baş etme tutumları ve bu tutumların annelerin depresyon ve anksiyete düzeyleri ile ilişkisi araştırılmıştır.
Yöntem: Araştırmanın örneklemini Gülhane Askeri Tıp Akademisi Çocuk Ruh Sağlığı ve Hastalıkları
polikliniğine ardışık başvuran, DSM-IV-TR tanı ölçütlerine göre otistik bozukluk ve başka türlü adlandırılamayan yaygın gelişimsel bozukluk tanıları konmuş, 3-14 yaş aralığında 40 çocuğun annesi ile aynı
yaş aralığındaki sağlıklı 30 çocuğun annesi oluşturmuştur. Her iki gruptaki annelerin başa çıkma tutumları Başa Çıkma Tutumlarını Değerlendirme Ölçeğiyle, depresyon ve anksiyete düzeyleri ise Beck
Depresyon Ölçeği ve Beck Anksiyete Ölçeği ile değerlendirilmiştir. Sonuçlar: OSB grubu çocukların
annelerinin beck depresyon ve anksiyete ölçeği puanlarının kontrol grubundan yüksek olduğu saptanmıştır. OSB grubunda sağlıklı kontrollere oranla Başa Çıkma Tutumlarını Değerlendirme Ölçeğinin aktif
başa çıkma, yararlı sosyal destek kullanımı, diğer meşguliyetleri bastırma alt ölçekleri ve sorun odaklı
başa çıkma yöntemlerinin toplam puanı daha yüksek saptanmıştır. Tartışma: OSB’nin tedavi sürecinde annelerin depresyon ve anksiyete belirtilerinin düzeylerinin yüksek olabileceği akılda tutulmalıdır. Bu
annelerin hangi başa çıkma yöntemlerini kullandıklarının bilinmesi klinisyenlere psikiyatrik görüşmede
desteklenmesi gerekli olan alanları işaret edecektir.
Anahtar sözcükler: Otistik spektrum bozukluğu, başa çıkma, anne
SUMMARY: COPING STRATEGIES AND RELATION OF COPING STRATEGIES WITH DEPRESSION
AND ANXIETY LEVELS OF MOTHERS OF CHILDREN WITH PERVASIVE DEVELOPMENTAL
DISORDERS
Objective: The aim of this study was to investigate coping skills used by mothers of children with autistic spectrum disorders (ASD) and the relationship between the coping skills and depresssion and anxiety levels of mothers. Method: The research included 40 mothers of children between ages 3-14 years
diagnosed as autistic disorder or pervasive developmental disorder- not otherwise specified (PDD-NOS)
who had applied to the Gülhane Military Medical Academy Child and Adolescent Psychiatry outpatient
clinic consequetively and 30 mothers of healthy children in the same age range. The coping skills of mothers were evaluated by COPE and depression and anxiety levels of mothers were evaluated by Beck
Depression Inventory and Beck Anxiety Inventory. Results: It was found that the Beck depression and
anxiety scores of mothers in the study sample were significantly higher than those of healthy controls.
The scores of active coping, seeking of instrumental social support and restraint coping subscales and
total scores of problem focused coping skills were significantly higher in ASD group compared with
healthy controls. Conclusions: It should be kept in mind that the depressive and anxiety symptom levels of mothers of children with ASD might be higher than the healthy controls. Awareness about the coping skills used by mothers of ASD group points out the necessary aspects that should be supported by
clinicians in psychiatric interview.
Key words: Autistic spectrum disorder, coping, mother
Dezintigratif Bozukluğu tanılarını içermektedir
(APA,1994).
GİRİŞ
Otizm, 3 yaşından önce başlayan ve yaşam
boyu süren, sosyal ilişki kurma, iletişim, davranış ve bilişsel gelişmede gecikme ve sapmayla
belirli nöropsikiyatrik bir bozukluktur. Otistik
Spektrum Bozuklukları (OSB) Otistik Bozukluk,
Asperger Bozukluğu, Yaygın Gelişimsel
Bozukluk-Başka Türlü Adlandırılamayan (YGBBTA), Rett Bozukluğu ve Çocukluk Çağı
OSB’li çocukların bakımı aileler için zorlu
bir yaşantı olarak kabul edilmekle birlikte,
özgün sorunların nelerden kaynaklandığı ve
bunların otistik belirtilerle ilişkisi açık değildir
(Duarte ve ark. 2005). OSB’li çocukların sorun
oluşturan davranışlarının annelerin iyilik halini
olumsuz etkilediği (Abbeduto ve ark. 2004) ve
aşırı strese yol açtığı (Hastings ve ark. 2005b,
Lecavalier ve ark. 2006) bildirilmektedir.
Hasting ve arkadaşları (2005b) okul öncesi
*Uzm.Dr., Gülhane Askeri Tıp Akademisi, Çocuk Ruh
Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, Ankara.
** Uzm.Dr., J.Genel K.Lığı Anıttepe Dispanseri, Ankara.
***Uzm.Dr., Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi, Elazığ.
****Doç.Dr., Gülhane Askeri Tıp Akademisi, Çocuk Ruh
Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, Ankara.
Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi : 17 (2) 2010
75
DURUKAN VE ARK.
dönemdeki otistik çocukların aşırı hareketlilik,
dürtüsellik, öfke nöbetleri, irritabilite, agresif
davranışlar gibi davranış sorunlarının olmasının
annelerin stresini arttırdığını, ancak bu belirtilerin şiddetinin annenin stresiyle ilişkili olmadığını saptamışlardır. Sivberg (2002) ise otistik
çocukların anne babalarının, sağlıklı çocukların
anne babalarına göre aile içinde daha sık iletişim
sorunları ve çatışma yaşadıklarını saptamışlardır. Başka çalışmalarda da OSB tanılı çocuğa
sahip olmanın, annenin stresini artırıcı bir
durum olduğu vurgulanmıştır (Fong 1991;
Phetrasuwan ve Shandor Miles 2009).
şey bilinmektedir.
Bedensel yakınmalar, depresyon ve anksiyete bozukluğu gibi ruhsal sorunlar otistik
bozukluğu olan çocukların annelerinde sağlıklı
çocukların annelerine göre daha sık gözlenmektedir (Miller ve ark. 1992; Hanson ve ark. 1994;
Orsmond ve ark. 2007; Daniels ve ark. 2008;
Carter ve ark. 2009). Seltzer ve arkadaşları (1995)
zihinsel ve bedensel engelli çocuğa sahip anne
babalarda depresyon ve alkol bağımlılığının
daha sık görüldüğünü bildirmiştir.
Bu çalışmada OSB içindeki otistik bozukluk ve YGB-BTA tanılı çocukların annelerinin
baş etme tutumları ve bu tutumların depresyon
ve anksiyete düzeyleri ile ilişkisinin araştırılması amaçlanmıştır.
Başa çıkma, zorlanmaya yol açan durumlara karşı bireyin yanıt verme işlevidir. Zihinsel ya
da bedensel gelişim geriliklerinde çocuğun bakımı ile ilişkili güçlükler ortaya çıkabilmesine karşın, uygun başa çıkma yöntemlerinin anne babaları, zorlayıcı durumun etkilerinden korumaya
yönelik bir rol oynayabileceği belirtilmektedir
(Essex ve ark. 1999; Seltzer ve ark. 1995). Başa
çıkma yöntemleri, gelişimin yaygın olarak etkilendiği OSB’li çocukların anne babaları için tedavi sürecinde yaşanan sorunlara uyum sağlayıcı
düzenekler olarak kabul edilebilir.
YÖNTEM VE GEREÇLER
Örneklem ve İşlem
Bu araştırma Nisan 2008- Kasım 2008 tarihleri
arasında Gülhane Askeri Tıp Akademisi Çocuk
Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı
Polikliniğine yapılan ardışık başvuruların
değerlendirilmesi sonucunda DSM-IV-TR tanı
ölçütlerine göre Otistik Bozukluk ve YGB- BTA
tanıları alan, 3-14 yaş aralığında 40 çocuk ve 2248 yaş aralığındaki anneleri dahil edilerek, olgulara ilişkin veriler değerlendirilmiştir. Denek
grubundaki anneler ve çocuklar intakt ailelerden
seçilmiştir.
Başa çıkma tutumları sorun odaklı, duygusal odaklı ve işlevsel olmayan başa çıkma tutumları olarak üçe ayrılabilmektedir (Folkman 1980).
Sorun odaklı başa çıkma tutumları problemi
çözmeyi ya da stresin kaynağını değiştirmek için
bir şeyler yapmayı (ör. planlama) amaçlarken,
duygusal odaklı başa çıkma tutumları sıkıntı
hissini azaltma ya da sıkıntıyı yönetmeyi (ör.
yadsıma) amaçlamaktadır. İşlevsel olmayan
başa çıkma tutumları ise stres oluşturan etkenler
ya da yaşam olaylarıyla psikiyatrik bozukluklar
arasındaki ilişkinin anlaşılmasında rol oynarlar
(Rohde ve ark. 1990).
Araştırmaya katılacak annelerin en az ilköğretim mezunu olması, halen psikiyatrik bir
bozukluğa bağlı tedavi görmüyor olmaları şartı
aranmıştır. Erişkin psikiyatrisi uzmanı tarafından uygulanan klinik görüşme ve SCID-I sonrası Eksen I psikiyatrik bozukluk tanısı alanlar dışlanmıştır. Kontrol grubu süreğen bir hastalığı
olmayan çocukların anneleri arasından seçilmiş;
yaş, cinsiyet ve sosyoekonomik düzey bakımından hasta grubuyla uyumlu, Anıttepe
Dispanseri Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları polikliniğine başvuran 30 sağlıklı çocuğun annesinden
oluşmuştur. Her iki gruptaki annelerin başa
çıkma başa çıkma tutumları Başa Çıkma
Tutumlarını Değerlendirme Ölçeğiyle, depresyon ve anksiyete düzeyleri ise Beck Depresyon
Ölçeği ve Beck Anksiyete Ölçeği ile değerlendirilmiştir. Deneklerin yazılı onamı alınmıştır.
Farklı başa çıkma yöntemleri bireyin yaşadığı stres üzerine değişik etkilerde bulunabilmektedir. Örneğin zeka geriliği olan erişkinlerin
annelerinin daha çok sorun odaklı ve daha az
duygusal odaklı başa çıkma tutumları kullandıklarında aşırı stresin olumsuz etkilerini dengeleyebildikleri gözlenmiştir (Essex ve ark. 1999).
Başa çıkma yöntemlerinin zeka geriliği olan
bireylerin annelerinin yaşadığı stresi dengeleyici
bir rol oynadığı kabul edilmesine karşın (Seltzer
ve ark. 1995; Essex ve ark. 1999) bu yöntemlerin
OSB olan çocukların annelerinin ruh sağlığı ve
iyilik hali üzerindeki rolleri hakkında daha az
76
Otistik Çocukların Annelerindeki Başetme Tutumları
den ilk 5 tanesinin puanlarının toplamı sorun
odaklı başa çıkma puanını, 6-10. alt ölçek puanlarının toplamı duygusal odaklı başa çıkma puanını, son beş alt ölçek puanlarının toplamı ise
işlevsel olmayan başa çıkma puanını vermektedir.
KULLANILAN ÖLÇEKLER
Beck Depresyon Ölçeği (BDÖ): Depresyonda
görülen bedensel, duygusal, bilişsel ve motivasyonel belirtileri ölçer. Ölçek depresyon belirtilerinin derecesini nesnel olarak belirlemeyi amaçlamaktadır. 21 maddenin her birinde 4 seçenek
vardır ve her madde 0-3 arasında puan alır. Bu
puanların toplanmasıyla depresyon puanı saptanır. Toplam puanın yüksekliği depresif belirtilerin şiddetini gösterir. Ülkemizde geçerlilik ve
güvenilirlik çalışması Hisli (1989) tarafından
yapılmıştır. Aynı çalışmada BDÖ için kesim noktası 17 puan olarak belirlemiştir.
Verilerin Değerlendirilmesi
Verilerin istatistiksel analizinde, SPSS paket
programının 15.0 sürümü kullanılmıştır. Sayısal
verilerin karşılaştırılmasında t-testi, niteliksel
verilerin karşılaştırılmasında ki-kare testi kullanılmıştır. Depresyon ve anksiyete düzeyleri ile
COPE alt ölçek puanları arasındaki bağıntı
Pearson bağıntı testi ile değerlendirilmiştir.
Anlamlılık düzeyi <0.05 olarak kabul edilmiştir.
Beck
Anksiyete
Ölçeği
(BAÖ):Bireyin
yaşa¬dığı anksiyete belirtilerinin şiddetini ölçmektedir. 21 maddeden oluşan, 0-3 arası puanlanan Likert tipi bir kendini değerlendirme ölçeğidir. Toplam puanın yüksekliği kişinin yaşadığı
anksiyetenin yüksekliğini gösterir. Beck ve arkadaşlarınca (1988) geliştirilmiş, ülkemizde geçerlilik ve güvenilirlik çalışması Ulusoy ve arkadaşlarınca (1998) yapılmıştır. BAÖ için kesim noktası yoktur. Ancak BAÖ’den alınan puanlara
göre hastaların anksiyete düzeyleri; 0–7 puan
arası düşük, 8–15 puan arası hafif, 16-25 puan
arası orta ve 26-63 arası ise yüksek düzeyde anksiyete şeklinde sınıflandırılmaktadır.
BULGULAR
DSM-IV-TR’ye göre olguların %50 (n=20) ‘si
“otistik bozukluk”, kalan %50’si ise (n=20) YGBBTA tanısı almıştır. OSB olan olgularla sağlıklı
kontrol grubunu oluşturan olgular arasında yaş
(p=0.11) ve cinsiyet (p=0.23) açısından fark saptanmamıştır. OSB grubundaki annelerin 8‘i
(%20) çalışan anne, 32’si (%80) ise ev hanımı; 5’i
(%12.5) ilköğretim, 16’si (%40) lise, 19 tanesi
(%47.5) ise yüksek okul ya da üniversite mezunuydu. Her iki grubun yaş (p=0.07) ve eğitim
düzeyleri (p=0.08) benzer bulunmuştur.
Baş Etme Tutumlarını Değerlendirme Ölçeği
(COPE): Stresli durumlar karşısında kullanılan
başa çıkma yöntemlerini belirlemek için Carver
ve arkadaşları (1989) tarafından geliştirilmiştir.
Türkçe formunun geçerlilik ve güvenilirlik çalışması Ağargün ve arkadaşlarınca (2005) yapılmıştır. Ölçek 60 sorudan oluşan bir öz bildirim
ölçeğidir. Dört seçenek üzerinden yanıtlandırılır.
Bu yanıtlar: 1=Asla böyle bir şey yapmam;
2=Çok az böyle yaparım; 3=Orta derecede böyle
yaparım; 4=Çoğunlukla böyle yaparım, şeklindedir.
BDÖ puanı OSB olan olguların annelerinde 15.7
± 8.6, kontrol grubu annelerinde 8.8 ± 2.6 olarak
saptanmış, aradaki fark anlamlı bulunmuştur
(p< 0.01). Ancak her iki grupta da depresif belirti düzeylerinin depresyon düzeyinde olmadığı
görülmüştür. OSB olan olguların annelerinin
BAÖ puanı 18.0 ± 12.1, kontrol grubu annelerin
BAÖ puanı ise 10.7 ± 6.3 olarak saptanmış, bu iki
grup arasında da istatistiksel anlamlı fark saptanmıştır (p<0.01). Anksiyete düzeyinin araştırma grubunda orta düzeyde, kontrol grubunda
ise hafif düzeyde olduğu görülmüştür.
COPE 15 alt ölçekten oluşmaktadır: 1.Aktif baş
etme, 2.Geri durma, 3.Plan yapma, 4.Yararlı sosyal destek kullanımı, 5.Diğer meşguliyetleri bastırma, 6.Pozitif yeniden yorumlama ve gelişme,
7. Dini olarak baş etme, 8. Şakaya vurma, 9.
Duygusal sosyal destek kullanımı, 10.
Kabullenme, 11. Davranışsal olarak boş verme,
12. Madde kullanımı, 13. İnkar, 14. Zihinsel boş
verme, 15. Soruna odaklanma ve duyguları
açığa vurma. Her alt ölçekten toplam 4 ve 16
puan arasında alınabilmektedir. Bu alt ölçekler-
OSB grubunun alt grupları (otistik bozukluk,
YGB-BTA) karşılaştırıldığında otistik bozukluk
tanılı çocukların annelerinin BDÖ puanı ile
YGB-BTA grubu arasında anlamlı fark bulunmuşken (p<0.05), BAÖ puanı açısından bu iki alt
grup arasında fark bulunmamıştır (p> 0.05).
COPE alt ölçeklerinden aktif başa çıkma, yararlı
sosyal destek kullanımı, diğer meşguliyetleri
77
DURUKAN VE ARK.
bastırma alt ölçekleri ve sorun odaklı başa çıkma
yöntemlerinin toplam puanı OSB grubunda
kontrol grubundan yüksek bulunmuştur
(Tablo 1).
oranla yüksek saptanmış, ayrıca otistik bozukluk tanılı çocukların annelerinin depresif belirti
düzeyleri YGB-BTA grubuna göre yüksek bulunmuştur. OSB olgularının annelerinin sorun
odaklı başa çıkma yöntemlerini daha sık kullandıkları saptanmıştır. Ayrıca OSB olgularının
annelerinde sorun odaklı başa çıkma yöntemleri
ile BDÖ puanı arasında olumsuz bağıntı, işlevsel
olmayan başa çıkma yöntemleri ile hem BDÖ
hem de BAÖ puanları arasında olumlu bağıntı
saptanmıştır.
Tablo 1 : Otistik Spektrum Bozukluğu (OSB) ve
Kontrol Gruplarının Baş Etme Tutumlarını
Değerlendirme Ölçeği alt ölçek puanlarının karşılaştırılması.
Ba
Etme
Tutumlarını
Deerlendirme
Ölçeinin Alt Ölçekleri
OSB grubu
Kontrol grubu
(n=40)
(n=30)
t
Aktif baa çıkma
12.58± 2.45
11.46± 1.65
2.14*
Plan yapma
12.68± 2.66
12.13± 1.61
1.05
1.42
Geri durma
9.85± 2.17
9.20± 1.44
Yararlı sosyal destek kullanımı
13.18± 2.88
11.73± 2.33
2.24*
Di er meguliyetleri bastırma
11.00± 2.48
9.53± 1.43
3.11**
2.93**
Sorun odaklı baa çıkma (toplam)
59.25± 9.43
54.06± 5.19
Pozitif yeniden yorumlama
13.10± 2.50
12.93± 1.31
0.36
Dini olarak baa çıkma
12.35± 3.40
13.06± 2.58
-0.96
akaya vurma
6.68± 2.46
7.66± 1.95
-1.82
Kabullenme
10.80± 2.37
10.06± 2.53
1.25
Duygusal sosyal destek kullanma
12.60± 2.94
11.66± 2.24
1.66
Duygusal odaklı baa çıkma (toplam)
55.60± 7.56
55.40± 7.03
0.11
12.65± 2.97
12.00± 1.85
1.12
nkar
5.90 ± 2.23
5.60± 1.22
0.67
Davranısal olarak bo verme
6.23 ± 2.34
6.86± 2.43
-1.12
-1.57
Soruna odaklanma ve duyguları açı a
çıkarma
Zihinsel bo verme
8.65 ± 2.19
9.40± 1.65
Madde kullanımı
5.08 ± 2.78
4.53± 1.38
1.07
38.25± 7.76
38.40± 4.81
-0.93
levsel olmayan baa çıkma (toplam)
Araştırmamızda OSB olan çocukların annelerinin hem anksiyete hem de depresif belirti
düzeyleri sağlıklı kontrollere oranla yüksek saptanmıştır. Bu araştırmada eksen I psikiyatrik
bozukluk tanılı anneler çalışmadan dışlanmıştır.
OSB’li çocukların annelerinin BDÖ puanlarının,
bu ölçek için belirlenen kesim noktasının altında
olmasına karşın kontrol grubunu oluşturan sağlıklı çocukların annelerinden yazında belirtildiği
şekilde (Piven ve ark. 1990, Gündoğdu 1995,
Piven ve Palmer 1999, Demir ve ark. 2000,
Akçakın ve Erden 2001) anlamlı düzeyde yüksek olması OSB olan çocukların annelerinin depresyon açısından daha yüksek oranda risk taşıTablo 2 : OSB grubundaki annelerin Baş Etme
Tutumlarını Değerlendirme Ölçeği puanları ile depresyon-anksiyete düzeyi arasındaki bağıntı.
Ba Etme Tutumlarını Deerlendirme Ölçei
*:p< 0.05, **: p< 0.01
Beck Depresyon Beck Anksiyete
Alt Ölçekleri
OSB grubunda COPE alt ölçek puanları ile BDÖ
ve BAÖ puanları arasındaki bağıntı araştırıldığında; aktif başa çıkma (r=-.44), plan yapma (r=.40) ve pozitif yeniden yorumlama (r=-.50) alt
ölçekleriyle BDÖ puanı arasında olumsuz bağıntı; yadsıma (r=.45), madde kullanımı (r=.38) ve
işlevsel olmayan başa çıkma toplam puanı
(r=.47) ile BDÖ puanı arasında olumlu bağıntı;
madde kullanımı (r=.37) ve işlevsel olmayan
başa çıkma puanları toplamıyla (r=.39) BAÖ
puanı arasında olumlu bağıntı saptanmıştır
(Tablo 2).
TARTIŞMA
Bu araştırmada OSB olan çocukların annelerinin
depresyon ve anksiyete düzeyleri ile hangi baş
etme yöntemleri kullandıkları araştırılmıştır.
OSB olan çocukların annelerinin depresif ve
anksiyete belirti düzeyleri sağlıklı kontrollere
Aktif baa çıkma
-.44** (a)
-.22
Plan yapma
-.40**
-.10
Geri durma
.08
.12
Yararlı sosyal destek kullanımı
-.18
-.02
Di er meguliyetleri bastırma
-.14
.05
Sorun odaklı baa çıkma (toplam)
-.03
-.05
Pozitif yeniden yorumlama
-.50**
.13
Dini olarak baa çıkma
-.29
-.02
akaya vurma
.09
.11
Kabullenme
-.10
.14
Duygusal sosyal destek kullanma
-.01
.27
Duygusal odaklı baa çıkma (toplam)
-.30
.12
Soruna odaklanma ve duyguları açı a çıkarma
.27
.28
nkar
.45**
.28
Davranısal olarak bo verme
.27
.02
Zihinsel bo verme
.14
.21
Madde kullanımı
.38*
.37*
.47**
.39*
levsel olmayan baa çıkma (toplam)
(a)
78
: Pearson korelasyon katsayısı, *: p< 0.05 , * *:p< 0.01
Otistik Çocukların Annelerindeki Başetme Tutumları
dıklarına işaret etmektedir. Yine benzer şekilde
anksiyete belirti düzeylerinin sağlıklı kontrollere
oranla yüksek saptanması önceki araştırmalarla
(Piven ve ark. 1991, Piven ve Palmer 1999,
Gündoğdu 1995) uyum göstermektedir. Ancak
bu bulguların yapılacak yeni araştırmalarla desteklenmesinin yararlı olacağı düşünülmektedir.
Otistik bozukluk tanılı çocukların annelerinin
BDÖ puanları YGB-BTA grubundan yüksek olarak saptanmıştır. Bu durum otistik bozukluğun
YGB-BTA‘dan daha ağır bir klinik tablo olmasından kaynaklanıyor olabilir.
(2008) OSB’ li çocuk ve ergenlerin annelerinin
kullandıkları başa çıkma yöntemlerinden aktif
başa çıkma ve plan yapmayı annenin kızgınlığı
ya da depresyonundan çok kişisel olgunlaşmasıyla ilişkili görmüştür. Aktif başa çıkma yöntemlerine başvuran annelerin kişisel olgunlaşmaya koşut olarak hastalığa bağlı ortaya çıkacak
sorunlarla daha güçlü baş edebileceği öngörülebilir.
OSB’li çocukların annelerinin yararlı sosyal destek kullanımı puanlarının sağlıklı kontrol grubuna göre yüksek olması sorunun çözümü ya da
soruna uyum sağlanması için bu bireylerin daha
çok öneri, yardım ya da bilgi arayışında olduklarına işaret ediyor olabilir (Carver ve ark. 1989).
Yararlı sosyal destek kullanımı belki her stresörle karşılaşıldığında başvurulan bir yöntem
olmakla birlikte, OSB’li çocukların annelerinin
hastalığa uyum sağlamalarını kolaylaştırması ve
dolayısıyla çocuğa verilecek bakımı olumlu etkilemesi beklenebilir.
Önceki araştırmalarda otistik çocukların annelerinin anksiyete düzeylerinin yüksek olması
çocukların sosyal ilişkilerdeki güçlükleri, konuşma gelişiminin olmaması ya da gecikmesi, stereotipik davranışlar, aşırı hareketlilik ve göz
temasının olmamasıyla ilişkili bulunmuştur
(Bebko ve ark. 1987, Ohta ve ark. 1987).
Başa çıkma yöntemlerinin otistik çocukların
annelerinin ruh sağlığı ve genel iyilik haline
etkileri belirgin değildir. Abbeduto ve arkadaşları (2004), Higgins ve arkadaşları (2005) başa
çıkma yöntemlerinin kullanılmasıyla annelerin
uyumu ve yaşadıkları stres arasında bir ilişki
olmadığını savunmuştur. Lin ve arkadaşları
(2008) otistik çocukların anne babalarının sorunlarla başa çıkmada kendini değiştirerek uyum
sağlama, tedavi arayışları ve destek arama davranışları sergilediklerini vurgulamıştır. Bu çalışmada bahsedilen üç başa çıkma yönteminin
COPE ölçeğinin sorun odaklı alt ölçekleriyle
benzer olduğu görülmektedir. Hastings ve arkadaşları (2005a) ise okul öncesi ve okul çağı otistik çocukların ailelerinde duygusal odaklı başa
çıkma yöntemlerine benzeyen aktif kaçınma
yönteminin artmış stres düzeyiyle ilişkili olduğunu saptamış fakat çalışmamızdan farklı olarak sorun odaklı başa çıkma yöntemlerini anne
babanın stresi ile ilişkili olmadığını savunmuşlardır.
Bastırma yöntemi potansiyel bir başa çıkma yöntemi olarak görülmezken, strese yanıtta zaman
zaman gerekli ve işlevsel bir yanıt olabilmektedir (Carver ve ark. 1989). OSB’li çocukların annelerinin yaşamlarındaki diğer önceliklerin yerine
çocuklarının bakım ve tedavisini koymaları,
hem hastalığın gidişi hem de anne babaların ruh
sağlığı açısından önemli gözükmektedir (Smith
ve ark. 2008).
Sorun odaklı başa çıkma yöntemlerine, sıklıkla
olumlu beklentiler olduğunda başvurulur
(Carver ve ark. 1989). Bu araştırmada genel olarak sorun odaklı başa çıkma yöntemlerinin araştırma grubunda daha sık kullanıldığı ve sorun
odaklı başa çıkma yöntemleri ile BDÖ puanları
arasında olumsuz bağıntı olduğu saptanmıştır.
Smith ve arkadaşları (2008) okul öncesi otistik
çocukların annelerinin sorun odaklı başa çıkma
yöntemlerini daha çok, duygusal odaklı başa
çıkma yöntemlerini ise daha az kullanmalarının
annelerin iyilik haliyle ilişkili olduğunu saptamışlardır.
Bu araştırmada sorun odaklı başa çıkma yöntemlerinden aktif başa çıkma, yararlı sosyal destek kullanımı ve diğer meşguliyetleri bastırma
yöntemlerinin araştırma grubunda sağlıklı kon
trollere oranla daha sık kullanılması OSB’li
çocukların annelerinin zorlayıcı durumun üstesinden gelmek ya da etkilerini azaltıp uyum sağlamak için girişimlerde bulunduklarını ve gerçekçi önlemler alma çabasını göstermektedir.
(Carver ve ark. 1989). Smith ve arkadaşları
Araştırma grubundaki çocukların annelerinin
sorun odaklı başa çıkma yöntemlerini daha sık
kullanmaları süreğen gidişli ve kesin tedavisi
olmayan bu hastalığa uyum sağlama ve çözüm
üretme çabasına işaret ediyor olabilir. Ancak
çalışmanın kesitsel doğası nedeniyle annelerin
başa çıkma davranışlarının OSB fenomenolojisi
79
DURUKAN VE ARK.
ile zamansal ilişkisi hakkında kesin bir görüş
belirtmek güçtür.
nın kısıtlılıklarıdır.
Sonuç olarak OSB’li çocuk ve ergenlerin takip ve
tedavisinde hastaya odaklanmanın yanında aile
işlevlerinin de sorgulanması ve özellikle annenin değerlendirilmesi ve bu annelere yönelik
koruyucu ruh sağlığı hizmeti oluşturmaya yönelik politikalar geliştirilmesi önemli gözükmektedir. Bildiğimiz kadarıyla bu araştırmada kullanılan COPE, OSB olan çocukların annelerine ülkemizde ilk kez uygulandığından bu araştırma bir
ön araştırma olarak değerlendirilebilir. Daha
geniş örneklemlerde ve farklı yaş gruplarında
başa çıkma becerilerini değerlendiren çalışma
desenlerinin kullanılmasının yararlı olacağı
düşünülmektedir. Ayrıca, annelerin başa çıkma
davranışları ve OSB’li çocuğun oluşturduğu
ruhsal sorunlar arasındaki ilişkinin daha kesin
olarak ortaya konabilmesi için uzunlamasına
yürütülecek araştırmalara gereksinim duyulmaktadır.
Bu araştırmada OSB olgularının annelerinde
sorun odaklı başa çıkma yöntemlerinden aktif
başa çıkma, plan yapma alt ölçek puanları ile
BDÖ puanları arasında negatif bağıntı bulunmuştur. Bu annelerin aktif başa çıkma, plan
yapma ve olumlu yeniden yorumlama baş etme
yöntemlerini daha sık kullanmaları depresif
belirti düzeylerinde azalmaya yol açıyor olabilir.
OSB olgularının annelerinde işlevsel olmayan
başa çıkma yöntemlerinden inkar, madde kullanımı ve işlevsel olmayan başa çıkma toplam
puanı BDÖ ile, madde kullanımı ve işlevsel
olmayan başa çıkma toplam puanı ise BAÖ ile
olumlu bağıntılı bulunmuştur. Bu durum OSB
olgularının annelerinde işlevsel olmayan başa
çıkma yöntemlerinin kullanılmasının depresif ve
anksiyete belirti düzeyleri ile ilişkili olduğunu
düşündürmektedir. Pottie ve Ingram’ın (2008)
OSB tanılı çocukların anne babalarının günlük
sıkıntı ve iyilik halleri üzerinde kullandıkları
başa çıkma düzeneklerinin etkisini değerlendirdikleri çalışmalarında destek arama, sorunlu
davranışların olumlu olarak yeniden tanımlanması gibi başa çıkma davranışlarının gün sonunda hissedilen duygu durumu olumlu etkilediği,
geri çekilme, sorunu yok sayma gibi yanıtların
ise duygu durumu olumsuz etkilediği gösterilmiştir. Bahsedilen çalışmada başa çıkma davranışları ile duygu durumun ilişkisinin OSB belirtilerinden ve tanıdan itibaren geçen süreden
etkilenmediği görülmüştür. Smith ve arkadaşları (2008) da başa çıkma yöntemlerinin anne
babaların duygu durumunu etkileyebileceğini
bildirmektedir. Bu çalışmanın sonuçları da benzer şekilde sorun odaklı başa çıkma yöntemlerini kullanmanın duygu durumu olumlu, işlevsel
olmayan başa çıkma yöntemlerini kullanmanın
ise duygu durumu olumsuz etkilediğini düşündürmektedir.
KAYNAKLAR
Abbeduto L, Seltzer MM, Shattuck P ve ark. (2004) Psychological
well-being and coping in mothers of youths with autism, Down
syndrome, or fragile X syndrome. Am J Ment Retard 109(3): 237254.
Ağargün MY, Beşiroğlu L, Kıran ÜK ve ark. (2005) COPE (Başa
çıkma tutumlarını değerlendirme ölçeği): Psikometrik özelliklere
ilişkin bir ön çalışma. Anadolu Psikiyatri Dergisi 6:221-226.
Akçakın M, Erden G (2001) Otizm tanısı konmuş çocukların anne
ve babalarındaki ruhsal belirtiler. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı
Dergisi 8(1):2-10.
American Psychiatric Assossiation (1994) Diagnostic and
Statistical Manual of Mental Disorders, Fourth Edition.
Washington DC.
Bebko JM, Konstantareas M.M, Springer J (1987) Parent and professional evaluations of family stress associated with characteristics
of autism. J Autism Dev Disord 17: 565-576.
Araştırmanın kesitsel olması, farklı zamanlarda
OSB tanısı konmuş olgulardan oluşması, çocukların zihinsel işlev düzeylerinin kontrol edilmemiş olması, OSB içinde iki alt grup olarak değerlendirilen otistik bozukluk ve YGB-BTA gruplarındaki olgu sayısının azlığı, araştırmaya alınan
olguların yaş grubunun homojen olmaması ve
araştırmaya alınan olguların belirti şiddetlerinin
bir ölçekle (ör. Childhood Autism Rating Scale,
CARS) değerlendirilmemiş olması bu çalışma-
Beck AT, Epstein N, Brown G ve ark. (1988) An inventory for measuring clinical anxiety: Psychometric properties. J Consult Clin
Psychol 56:893-897.
Carver CS, Scheier MF, Weintraub JK (1989) Assessing coping
strategies: A theoretically based approach. J Pers Soc Psychol
56:267-283.
80
Otistik Çocukların Annelerindeki Başetme Tutumları
Carter AS, Martínez-Pedraza Fde L, Gray SA (2009) Stability and
individual change in depressive symptoms among mothers raising
young children with ASD: maternal and child correlates.
J Clin Psychol 65(12):1270-80.
Lecavalier L, Leone S, Wiltz J (2006) The impact of behaviour problems on caregiver stress in young people with autism spectrum
disorders. J Intellect Disabil Res 50:172-183.
Lin CR, Tsai YF, Chang HL (2008) Coping mechanisms of parents
of children recently diagnosed with autism in Taiwan: a qualitative study. J Clin Nurs 17(20):2733-2740
Daniels JL, Forssen U, Hultman CM ve ark. (2008) Parental
psychiatric disorders associated with autism spectrum disorders in
the offspring. Pediatrics 121(5):e1357-62.
Miller AC, Gordon RM, Daniele RJ ve ark. (1992) Stress,appraisal
and coping in mothers of disabled and nondisabled children. J
Pediatr Psychol 17:587-605.
Demir T, Mukaddes NM, Demir DE ve ark. (2000) Otistik bozukluğu olan çocukların annelerinde birinci eksende yer alan psikiyatrik bozuklukların araştırılması. Düşünen Adam 2:82-86.
Ohta M, Nagai Y, Hara H ve ark. (1987) Parental perception of
behavioral symptoms in Japanese autistic children. J Autism Dev
Disord 17:549-563.
Duarte CS, Bordin IA, Yazigi L ve ark. (2005) Factors associated
with stress in mothers of children with autism.
Autism 9: 416-427.
Orsmond GI, Lin LY, Seltzer MM (2007) Mothers of adolescents
and adults with autism: parenting multiple children with disabilities. Intellect Dev Disabil 45(4):257-70.
Essex EL, Seltzer MM, Krauss MW (1999) Differences in coping
effectiveness and well-being among aging mothers and fathers of
adults with mental retardation. Am J Ment Retard 104(6):545563.
Phetrasuwan S, Shandor Miles M (2009) Parenting stress in mothers of children with autism spectrum disorders. J Spec Pediatr
Nurs 14(3):157-65.
Folkman S, Lazarus RS (1980) An analysis of coping in a middleaged community sample. J Health Soc Behav 21:219-239.
Piven J, Gayled J, Chase GA ve ark. (1990) A family history study
of the adult siblings of autistic individuals. J Am Acad Child
Adolesc Psychiatry 29:117-184.
Fong PL (1991) Cognitive appraisals in high- and low-stress mothers of adolescents with autism. J Consult Clin Psychol 59(3):
471-474.
Piven J, Chase GA, Landa R ve ark. (1991) Psychiatric disorders in
the parents of autistic individuals. J Am Acad Child Adolesc
Psychiatry 30(3): 471-478.
Gündoğdu B (1995) Otistik ve normal çocuğu olan anne babaların
evlilik uyumlarını algılaması ve bazı değişkenler yönünden karşılaştırılması. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Eğitimde Psikolojik Hizmetler Anabilim Dalı. Yayımlanmamış
uzmanlık tezi.
Piven J, Palmer P (1999) Psychiatric disorder and the broad autism
phenotype: evidence from a family study of multiple-incidence
autism families. Am J Psychiatry 156(4):557-563.
Hanson MJ, Hanline MF (1994) Parenting a child with a disabilities: a longitudinal srudy of parental stress and adaptation. J Early
Intervent 14:234-248.
Pottie CG, Ingram KM (2008) Daily stres, coping, and well-being
in parents of children with autism: a multilevel modeling approach.
J Fam Psychol 22 (6): 855-864.
Hastings RP, Kovshoff H, Ward NJ ve ark. (2005a) Coping strategies in mothers and fathers of preschool and school-age children
with autism. Autism 9: 377-391.
Rohde P, Lewinsohn PM, Tilson M ve ark. (1990) Dimensionality
of coping and its elation to depression. J Pers Soc Psychol
58(3):499-511.
Hastings RP, Kovshoff H, Ward NJ ve ark. (2005b) Systems analysis of stress and positive perceptions in mothers and fathers of preschool children with autism.
J Autism Dev Disord 35(5):635-644.
Seltzer MM, Greenberg JS, Krauss MW (1995) A comparison of
coping strategies of aging mothers of adults with mental illness or
mental retardation. Psychol Aging 10(1):64-75.
Higgins DJ, Bailey SR, Pearce JC (2005) Factors associated with
functioning style and coping strategies of families with a child
with an autism spectrum disorder. Autism 9(2):125-137.
Sivberg B (2002) Coping strategies and parental attitudes, a comparison of parents with children with autistic spectrum disorders
and parents with non-autistic children. Int J Circumpolar Health.
Suppl 2:36-50.
Hisli N (1989) Beck depresyon envanterinin üniversite öğrencileri
için geçerliği ve güvenirliği. Türk Psikoloji Dergisi 7:3-13.
Smith LE, Seltzer MM, Tager-Flusberg H ve ark. (2008) compara-
81
DURUKAN VE ARK.
tive analysis of well-being and coping among mothers of toddlers
and mothers of adolescents with ASD. J Autism Dev Disord
38(5):876-889.
Ulusoy M, Şahin NH, Erkmen H (1988) Turkish version of the
Beck Anxiety Inventory: Psychometric properties. J Cogn
Psychother 12:163-172.
82