Dış Ticaret Hadleri

2014 EKİM
DIŞ TİCARET HADLERİ
Fiyat endeksleri veya enflasyon denildiğinde hemen akla tüketici fiyatları endeksi, üretici fiyatları endeksi
veya gayri-safi yurtiçi hasıla (GSYH) zımni deflatörü gelir. Günümüz küreselleşen dünyasında ilk başta
akla gelmese de ithalat ve ihracat fiyat endeksleri oldukça önemlidir. Şöyle ki, Türkiye ekonomisinde mal
ve hizmet ithalatı GSYH’nin yaklaşık yüzde 32’sini oluşturmaktadır. İthal ettiğimiz ürünlerin fiyatlarında
meydana gelen önemli bir değişme ülke içi enflasyon ve diğer makro değişkenler üzerinde önemli etkileri
olacaktır. Bu nedenle ihracat ve ithalat fiyat endeksleri ve bu endekslerin birbirine oranı olarak tanımlanan
dış ticaret hadlerinin takip edilmesi önem taşımaktadır.
Dış Ticaret Hadleri (DTH), basit olarak ihraç malları fiyat endeksinin ithal malları fiyat endeksine oranı
biçiminde tanımlanır. Dış ticaret hadlerinin baz alınan yıla göre, 100'den büyük çıkması, dış ticaretten
zaman içinde kazanç sağlandığını (dış ticaret hadlerinin ülke lehine gelişme gösterdiğini); 100'den küçük
çıkması ise, dış ticaretten kayba uğranıldığını (dış ticaret hadlerinin ülke aleyhine seyrettiğini)
göstermektedir. Türkiye İstatistik Kurumu 2010 Yılı (baz) 100 kabul ederek dış ticaret endekslerini
hesaplanmaktadır.
Kaynak: TUİK, Dış Ticaret Endeksleri
Genel olarak bakıldığında 2013 ve 2014'ün ilk on ayı için dış ticaret hadlerinin (2010=100) baz yılı
değerinin altında seyrettiği görülmektedir. Her ne kadar geçen yılın aynı ayına göre artış gösterse de
endeks değeri 100'ün altında kaldığından dış ticaret hadlerindeki aleyhte durum değişmemektedir (Bkz.
Grafik 1).
Dış ticaret hadlerini sektörel olarak incelediğimizde Eylül 2014'de bir önceki aya göre sadece Tarım,
Avcılık ve Ormancılık sektöründe ihracat fiyatları ithalat fiyatlarının üzerinde seyrederken; önceki yılın
aynı ayına göre bütün sektörlerde ihracat fiyatları ithalat fiyatlarından daha fazla artmıştır. Alt sektörler
açısından en fazla artış Tarım, Avcılık ve Ormancılık ile Balıkçılık sektöründe gerçekleşmiştir.
Tablo 1: Dış Ticaret Hadlerinin
Değişim Oranları Ekim 2014
Bir Önceki Aya
Göre % Değişme
A. Tarım, Avcılık Ve Ormancılık
11,33
B. Balıkçılık
-3,38
C. Madencilik Ve Taşocakçılığı
7,03
D. İmalat Sanayi
0,59
Genel Endeks Değişim
1,04
Kaynak: TÜİK Dış Ticaret Endeksleri
Bir Önceki Yılın
Aynı Ayına Göre
% Değişme
19,61
17,81
10,62
2,93
3,60
Dış ticaret hadleri ihracat miktar endeksi ile çarpıldığında Gelir Ticaret Haddi adı verilen ve ihracattan
kaynaklanan ithalat kapasitesini gösteren bir endeks değerine ulaşılır. Bu değer, baz alınan yıla göre
100'ün üzerinde ise ithalat bedelinin ihracattan sağlanan döviz geliri ile ödenme kapasitesinin yükseldiği
anlamını taşır. Bu açıdan bakıldığında, ticaret hadleri aleyhte olmasına rağmen ihracat miktar
endeksindeki artış ve ithal malları fiyat endeksindeki düşüş nedeniyle gelir ticaret hadleri Türkiye'nin
lehine gerçekleşmiştir. Bu da Türkiye'nin söz konusu dönem için dış ticaretten kazanç sağladığı anlamına
gelmektedir (Bkz. Tablo 3 ve 4).
Tablo 3: Aylara göre gelir ticaret hadleri (2010=100)
2010=100
2013
2014
Ocak
116.78
132.53
Şubat
118.05
132.00
Tablo 4: Gelir Ticaret
Hadleri Değişim Oranları
Ekim 2014
Türkiye Geneli
Tarım, Avcılık ve Ormancılık
Balıkçılık
Madencilik ve Taşocakçılığı
İmalat
Mart
114.80
130.95
Nisan
110.94
122.81
Mayıs
119.17
126.15
Önceki
Aya
Göre
(%)
Önceki Yılın
Aynı Ayına
Göre (%)
-0.89
13.95
34.55
-6.96
-1.55
-1.43
31.68
39.53
-1.15
13.71
Haziran
119.92
126.07
Temmuz
119.75
139.11
Ağustos
117.77
114.63
Eylül
126.25
132.14
Ekim
115.10
131.16
Nitekim, Tablo 3 ve 4'e göre, 2014 ylında gelir ticaret hadleri 2013'ün ilk dokuz ayı ile karşılaştırıldığında
oldukça yüksek seyretmektedir. Gelir ticaret hadleri sektörel açıdan incelendiğinde, en fazla artışın
balıkçılık ve tarım sektörlerinde gerçekleştiği görülmektedir. Buna karşılık, madencilik ve taş-ocakçılığı
sektöründe azalış dikkati çekmektedir.