Fethedilen Bölgelerdeki Verimli -yi Etkisi

Çan akkal e Onse ki z Mar t Üniv ersitesi
(Sayfa 49 - 62)
Fethedilen Bölgelerdeki Verimli
-yi
Etkisi*
Fatih O
**
Abstract
This article has been focused on the impact of agriculture and agricultural income
in the Islamic conquest of Rashid Chalips. Mesopotamia, Egypt, Syria was conquered as the
more fertile areas compared to the Arabian Peninsula. Therefore the argument of orientalists
claiming that seize these fertile areas was the purpose of the Islamic conquests were evaluated.
The impact of fertile agricultural land on conquests, has tried to determine in an objective
way.
Keywords: Rashid Caliphs, Islamic Conquests, Agriculture
Özet
Bu makalede, Hulefâ-
Anahtar Kelimeler: HulefâHz. Peygamber in
1
*
1
Bu makale
-
Hâlbuki bu fetihleri organize eden Müslüman Araplar,
Hulefâ-
Bkz. Fayda, Mustafa, Hulefâ-
, XII, 325-330.
Müslümanlar, çok güçlü ve azimli bir feti
-
son verdiler. Bizans
2
Hulefâsahip
Mezopotamya
4
3
tarih
6
Yani
7 Bu
olarak adland
5
unsurlardan ziyad
8
2
Meselâ Hodgson
Philip K. Hitti, History of the Arabs, s. 142.
Hulefâ-i
3
, s. 114-153, 199-246.
, s. 1-6; Günaltay,
4
5
Hulefâ-
, s. 32-33.
, s. 356, 357, 360.
6
7
8
Bkz. Bernard Lewis, The Arabs in History, s. 55-56.
Bu iddialar için bkz: Ahmet Turan Yüksel,
, sa.
History of the Arabs, s. 144; Lewis, The Arabs in History, s. 56-57; Malise Ruthven,
, s. 28.
Fethedilen Bölgelerdeki Veri mli
-
|51
fetihlerinin sürdürülmesindeki temel motivasyon ka
9
Caetani nin
10
rolünün tespiti önemlidir.
un dikkat
gö
in zeki ve karizmatik bir lider olarak
elde etti
11
,
cihad , fetih , ve
lâ-yi Kelimetullah
Fetihlerdeki Rolü
ivasyonun
si
12
13
cihad
15
14
Bunula birlikte fiziksel,
ruhsal, ahlaki ve entelektüel çaba anlaml
9
Hodgson,
, I, 150; Will Durant,
, s. 13; Nitekim Sprenger, Nöldeke, Grime ve
elde etmek, Yahudiler
,
10
11
, s. 246-248.
Caetani,
, X, 113.
Armstrong, Hz. Muhammed, s. 237.
12
Tarihindeki Etkileri, s.17-
Asabiyet
, III, 453-455; Demircan, Kabile
, s. 28-36.
13
14
15
Durî,
Topluluklar
, s. 36-36.
Konuyla ilgili olarak bkz: ÖzelCihad
Bkz: Fahrettin Atar,
, XXXVIII, 428-431.
Kabile
, VII, 527-534.
16
inanç ile Müslümanlar, girdikleri fetih hareketleri
a
lâ-yi Kelimetullah
tabiriyle
17
du.
18
türlü izah edil
Nitekim Muhammed Hamidullah
19
20
21
sa
rolü oldukça büyüktü.22
d b. Ebî Vakkâs
e elçi olarak gönderilen
Rüstem, Sâsânîler in güç ve kudretinden, sahip o
-çorak,
16
17
18
Armstrong, Hz. Muhammed, s. 243-244.
Bkz. Durî,
, s. 24; Mustafa Fayda, Fetih
Demirci, Hz. Ebû Bekir
Hamidullah,
Peygamber
, s. 449, 450.
, s. 11-
Suriye
, c. 10, sa. 2 (2008), ss. 104-108;
, c. 1, sa. 1, (2014), s. 16.
, s. 342-354; Mahmudov, Hz.
19
20
çok büyü
idi. Bkz. Hamidullah,
Nitekim Hz. Peygamber
ü
, s. 11-13.
Hz. Peygamber
21
22
Mahmudov, Hz. Peygamber
, s. 450.
Bkz. Arnold,
Tarihi, s. 22.
, s. 449-450.
Fethedilen Bölgelerdeki Veri mli
-
|53
in,
insanla
diyerek
sahip olurlar, olma
23
göstermelerini istemekteydi.24 Ebû Ubeyde de (ö. 18/639) askerlerine hitab ederken
Allah
diyordu.25
e
ve Allah
26
Zaten herhangi
-Hayl, Nihavend
tler ele
27
m
mad
asker temini
28
23
24
25
26
27
Dîneverî, el-Ahbâru t, s. 120-121.
Taberi, Târîhu l-Umem ve l-Mülûk
Nihâye, IX, 553.
el-Bidâye ve n-Nihâye, IX, 554, 558.
Taberi, Târîhu l-Umem ve l-Mülûk
Dineverî, el-Ahbâru t, s. 138.
l-Esîr, el-Kâmil fî t-Târih
el-Bidâye ve n-
el-Bidâye ve n-Nihâye, IX, 560, 565.
Bizans ve
28
, DBAAD
bkz. Apak,
, c. 1, sa. 2 (2001), ss. 152-158; Mehmet
Azimli, Hulefâ, sa. 6 (2005), s. 183, 185.
29
Müslümanlar ise, fethettikleri bölge
30
31
sürdüren çiftçiler,
32
Sa d b. Ebî Vakkâs
in serbest
33
Ehvaz
34
müsaade edilerek kimsenin öl
35
in
36
Bununla birlikte ifade etmek gerekir ki Hz.
37
38
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
Durî,
, s. 20, 36.
Lewis, The Arabs in History, s. 57-58; Bkz. Durant,
Mari
Arnold,
s. 78ar, s. 711-718
Sâsânîler
Medeniyeti, s. 56; Öztürk, Hristiyan Yazarlardan
, sa. 5 (2002), s. 87-95.
, s. 43-45.
de bu yolla servet ve güç elde etmekteydiler. Bkz. Sümer, Dihkan
, IX, 289.
l-Esîr, el-Kâmil fî t-Târîh
el-Bidâye ve n-Nihâye, X, 5.
Belâzurî, Fütûhu l-Büldân, s. 532.
Belâzurî, Fütûhu l-Büldân, s. 546-547.
Bu konuyla ilgili detaylar için bkz. Ebû Yusuf, Kitâbu l-Harâc, s. 110-118; Yahya b. Adem, Kitâbu l-Harâc, s.
-i Müslimler, s. 26Hulefâ, s. 128-135.
Hulefâ, s. 186-190.
Fütûhu l-Büldân, s. 569.
Fethedilen Bölgelerdeki Veri mli
-
|55
arazileri ask
Gayr39
Vergilerini devlete ödeyen hür
40
41
Bütün
fethedilen yeni
öneml
42
43
44
en verimli bölgelerinde
Hadramevt, Yemâme ve Uman gibi beldelerden Müslümanlar, Halife Osman a
45
39
40
41
42
43
44
45
Bu konuyla ilgili detaylar için bkz. Ebû Yusuf, Kitâbu l-Harâc, s. 110-118; Yahya b. Adem, Kitâbu l-Harâc, s.
-i Müslimler, s. 26Hulefâ, s. 128-135.
Ebû Yusuf, Kitâbu l-Harâc, s. 263kanallar için bkz. Belâzurî, Fütûhu l-Büldân, s. 496-497, 551el-Bidâye ve n-Nihâye, X, 53.
Belâzurî, Fütûhu l-Büldân, s. 383.
Bkz. Demirci, Hz. Ebû Bekir
, c. 1, Sa. 1, (2014), s. 15-16.
Fütûhu l-Büldân a Göre
Fetihlerden Sonraki Faaliyetler
, sa. 9 (2000), ss. 45HulefâKültürü, s. 307-310.
Fethedilen bölgele
Fütûhu l-Büldân a Göre
Fetihlerden Sonraki Faaliyetler
-57.
Emvâl, s. 620-621.
46
-
47
Neticede vuku bulan
48
Cerîr b. Abdullah el-
a
önce hiçbir Arap a nasip olmayan güzellikte ganimetlerin kendilerinin eline
49 Burada bahsi geçen ganimetler, Hz. Ömer in bir
ikliminden gelen Ara
taksim edilmesini beklemekteydiler. Nitekim onlara göre bu konudaki uygulama
50
51
d b. Ebî Vakkâs
d üzerin
46
47
48
, s. 321-330; Demirci, Hz. Ebû Bekir i
, c. 1, Sa. 1, (2014),
s. 15-16.
Belâzurî, Fütûhu l-Büldân
el-Bidâye ve n-Nihâye, IX, 591.
Belâzurî, Fütûhu l-Büldân, s. 351l-Esîr, Üsdü'l-Gabe fî Ma'rifeti's-Sahâbe, I, 529elab fî Ma'rifeti'l-Ashâb, I, 475.
49
diyordu.
Bkz. Dîneverî, Ahbâru t-
, s. 114-115.
50
lBöylece Hayber
51
d, Tabâkâtü l-Kübrâ, II, 107Fetihlerden sonra bu verimli topraklar için Sevâd
-Hamevî, Sevâd
ere Irak
Mâverdî, el-Ahkâmü s-Sultaniyye, s. 223.
Târîhu l-Medîne, I, 181-182.
Mu cemu l-Büldân, III, 272-273; Nitekim Mâverdî,
Sevâd
Fethedilen Bölgelerdeki Veri mli
-
|57
-i Müslim halk da köle
öylece henüz
konuldu.52
.
in
53
da u
54
bölgelerin verimlil
. Ömer
oluyla bu
55
52
53
54
55
Ebû Yusuf, Kitâbu l-Harâc, s. 110-118; Yahya b. Adem, Kitâbu l-Harâc, s. 40-42; Belâzurî, Fütûhu l-Büldân, s.
Ravza, Devrü l-Arab fî Tatvîri z-Ziraa fi l-Irak, s. 108-110; Demirci, Sevâd ,
, XXXVI, 577.
Halîfe b. Hayyât, Târîh
Emvâl, s. 183Fütû
l-Magrib,
s. 123-132; Belâzurî, Fütûhu l-Büldân, s. 306; Taberî, Târîhu l-Umem ve l-Mülûk, IV, 106-109.
Ravza, Devrü l-Arab fî Tatvîri z-Ziraa fi l-Irak, s. 112-113.
, s. 329; Hizmetli,
, XXXIX, 40-41; Bkz. Azimli, Hulefâ, y. 3, sa. 6, s. 186.
Bütün bunlarla birlikte ifade etmek gerekir ki Müslümanlar fethettikleri
faaliyetle
Fetihlerin hemen
56
57
ve adil
58
idarecilerin tar
yandan
59
Avrupa
60
etmek üzere
61
62
gibi ifadeler
Sonuç
Sonuç olarak ifade etmek gerekir ki Hulefâfetihlerinin ana gayesi bu yeni dini insanlara iletmekti. lâ-yi Kelimetullah tabiriyle
leye girmek verimli
Bununla birlikte Bizans ve Sâsânî hâkimiyetindeki çiftçilerin maruz
56
Belâzurî, Fütûhu l-Büldân, s. 377Tekâsîm, s. 133.
57
Kitâbu l-Harâc, s. 136-137;
Belâzurî, Fütûhu l-Büldân, s. 375, 379; Ebû Ubeyd, Emvâl, s. 146Hulefâ, s. 147-153.
Hulefâ, s. 301-310.
Watson,
, s. 91-98; The Arab Agricultural Revolution and
Its Diffusion 700The Journal of Economy, Vol. 34, No. 1, s. 10. Bu bitki türleri için bkz. Watson,
, s. 9-76; Ravza, Devrü l-Arab fî Tatvîri z-Ziraa fi l-Irak, s. 17-
58
59
60
61
62
el-Mesâlik ve l-Memâlik, s. 14-15; Makdisî, Ahsenü t-
Bkz. Idrisi, T
Watson, The Arab Agricultural Revolution and Its Diffusion 700No. 1, s. 8.
Idrisi,
fluence on Europa
FSTC, s. 2-19.
The Journal of Economy, Vol. 34,
FSTC, s. 2.
Fethedilen Bölgelerdeki Veri mli
-
|59
ndan gelen bu ins
de edilecek
edilmes
göstermektedir. Ancak Hz. Ömer
geçirmek olmad
Müslümanlara
seferler durma nokta
Kaynakça
Sebepler Üzerine
Apak, Adem,
, Cilt 10, sa. 2 (2008), ss. 101-121.
Siyasî Tarihindeki Etkileri,
__________
-159.
Armstrong, Karen,
Arnold, Thomas Walker,
h,
Fâtimiler Dönemi
Atar, Fahrettin,
, XXXVIII, 428-431
Azimli, Mehmet, Hulefâer
, y. 3, sa. 6 (2005) ss. 177-193.
, trc. Selim
-Cenker
Târîhu Medîneti s-Selâm I-XVIII,
Beyrut (t.y.)
,
rûf, Dâru'l-Garbi'l-
Belâzurî, Ahmed b. Yahya b. Cabir (ö. 279/892-93), Fütûhu l-Büldân, thk.
Abdullah Enîs et-Tabbâ ve Ömer Enis et-Tabbâ, Müessesetü l Maarif, Beyrut, 1987.
Caetani, Leon,
-X, trc. Hüseyin Ca
,
Ankara 1963.
, Asabiyet
Demircan, Adnan,
, III, 453-455.
Demirci, Abdurrahman, Hz. Ebû Bekir
, c. 1,
sa. 1, (2014), s. 16.
Demirci, Mustafa, Sevâd
, XXXVI, 575-578.
Dîneverî, Ebî Hanîfe Ahmed b. Dâvud (ö. 282/895), el-Ahbâru t, thk.
Abdulmun
l Ammeti li s-Sekâfe, t.y.
Durî, Abdülaziz,
, trc. Sabri Orman, Endülüs
Ebû Ubeyd
Kitâbü l-Emvâl
Ebû Yusuf
Harac
Fayda, Mustafa, Fetih
__________ Hulefâ__________,
Günaltay,
-Herevi el-Ezdi Ebû Ubeyd (ö. 224/838),
89/1409.
-Ensâri el-Kûfi (ö. 182/798), Kitâbü l, XII, 467-470.
, XII, 325-338.
-i Müslimler,
, sad. M. Mahfuz Söylemez,
Gürbüz, Osman,
Fetihlerine Etkileri Din
Halîfe b. Hayyât
thk. Ekrem Ziyâ el-Ömerî, Daru Taybe, Riyad 1985.
Hamidullah, Muhammed,
Tarih;
, trc. Nazire Erinç Yurter,
Hitti, Philip K., History of the Arabs From the Earliest Time to the Present, Tenth
Edition, Macmillian Education LTD, London 1970.
Hizmetli, Sabri,
eri ve
, XXXIX, ss. 27-54.
Hodgson, Marshall G. S.,
-III
Idrisi, Zohor, The Müslim Agricultural Revolution and its Influence on
Europa Foundation for Science Technology and Civilisation (June 2005), Edt. Lamaan
Ball, Manchester, ss. 2-19.
, Ebû Ömer Cemaleddin Yusuf b. Abdullah b. Muhammed
Kurtubi Nemeri (ö. 463/1071), el-Ashâb I-VIII, thk. Ali Muhammed
Bicavi, Beyrut 1412.
Fethedilen Bölgelerdeki Veri mli
-
|61
-
, Ebu lel-Bidâye ve n-Nihaye I-XXI, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin etTürkî, Dâru l-Hicr li t-Tibaa ve n-1999.
d, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa'd b. Meni' ez-Zührî (ö. 230/845),
Tabakâtü l-Kübrâ I-X, thk. Ali Muhammed Ömer, Mektebetü l-Hanci, Kahire 2001.
, Ebû Zeyd Ömer b.
b. Abide Nemeri (ö. 262/876), Târîhu lMedîneti l-Münevvere: Ahbaru'l-Medineti'l-Münevvere I-IV
Abdülhakem, Ebü'l(ö. 257/871),
-Magrib, thk. Abdülmüt im Amir, Kahire 2001.
Zenceveyh, Ebû Ahmed Humeyd b. Mahled b. Kuteybe el-Ezdi (ö.
l-Esîr, Üsdü'l-Gabe fî Ma'rifeti's-Sahâbe I-VIII, thk. Ali Muhammed
Muavviz ve Adil Ahmed Abdülmevcud, Darü l-Kütübi l__________, el-Kâmil Fî t-Târîh I-XI, thk. Ebu l-Fidâ Abdullah el-Kâdî, Daru lKütübi lLewis, Bernard, The Arabs in History, Oxford Universty Press, New York 1993.
,
,
HulefâDoktora Tezi,
Özel, AhmetCihad
, VII, 527-534.
Öztürk, Levent,
__________ Hristiyan Yazarlardan Mari ye Göre Müslüm
Yönetimine Örnekler
, sa. 5 (2002), ss. 87-95.
Ravza, Sehim Hamed Al-i Sânî, Devrü l-Arab fî Tatvîri z-Ziraa fi l Irak münzü l
Fethi
d-Devleti l-Ümeviyye, Müessesetü l-Hammade li dDirâseti l-Câmiyye, Katar 2001
Ruthven, Malise-Azim Nanji,
, Harvard
University Press, y.y. 2004.
-Mehmet ÖzdemirOryantalistlerin Hz. Muhammed Tasavvuru
Sümer, Faruk, Dihkan
, IX, 289-290.
Taberî, Ebû Ca fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-Taberî el(ö. 310/923), Tarihü t-Taberî I-X, thk. Muhammed Ebu
lMa ârif, Kahire 1990.
Watson, Andrew M., Agricultural Innovation in the Early Islâmic World; the
Diffusion of Crops and Farming Techniques 700-1100, Cambridge Universty Press,
Cambridge 1985.
__________ The Arab Agricultural Revolution and its Diffusion 700The Journal of Economic History, Vol. 34 (1974), No. 1, Cambridge Economy Press, ss. 8Wellhausen, Julius, Arap Devleti ve Sükûtu
Ankara 1963.
Will, Durant,
Yâkût el-Hamevî
Ebî Abdillah Yâkût b.
Abdillah el-Hamevî er-Rûmî elMucemü l-Büldân I-V, Dâru sSadr, Beyrut 1977.
Yahyâ b. Adem, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Adem b. Süleyman (ö. 203/818),
Kitâbü'l-Harac, thk. Hüseyin Munis, Daru Yüksel, Ahmet Turan,
sa. 6 (1996), ss. 169-195.
__________
Fütûhu l-Büldân a Göre Fetihlerden Sonraki Faaliyetler
sa. 9 (2000), ss. 45-79.