Türkiye`nin küresel ekonomiye entegrasyonu üzerine gözlemler
advertisement
tepav Küreselleşme ve kriz Slide 1 türkiye ekonomi politikaları araştırma vakfı Türkiye’nin küresel ekonomiye entegrasyonu üzerine gözlemler Güven Sak İstanbul 20 Mart 2008 Küreselleşme ve kriz Slide 2 Çerçeve Küreselleşme olgusuna uzun dönemli bir bakış Î Tanımlar: Küreselleşme dalgaları Î Türkiye üzerine yansımalar Son küreselleşme dalgasının kapımıza getirdikleri Î Türkiye’nin kontrolsüz entegrasyon süreci Î Şirketlerimiz nasıl intibak ediyor? • Nasıl risk biriktiriyoruz? Ne yapmalı? Î İkinci nesil reform süreci Î Sanayi politikası ve kontrollü intibak süreci Küreselleşme ve kriz Slide 3 Küreselleşme ve kriz (1) Küreselleşme sürekli bir yeniden yapılanmayı beraberinde getiriyor Î Ulusal ekonomiler birbirleri ile sürekli bir etkileşim içinde yapı değiştiriyorlar Küreselleşmenin iki ayağı Î Ticari entegrasyon: Üretim faaliyetlerinin ve mal hareketlerinin küresel ölçekte örgütlenmesini ve yürütülmesini ifade ediyor Î Finansal entegrasyon: Ulusal finansal piyasaların birbirine bağlanmasını, birlikte hareket etmesini ifade ediyor. Küreselleşme ve kriz (2) Finansal entegrasyon kaynaklı krizler, ticari entegrasyona göre daha çok ve daha gürültülü Î Sebep: Finansal piyasaların daha hızlı intibak ediyor olması Ayrıca ticari entegrasyonun yol açtığı problemler son derece yerel kalıyor ve dışarıdan zor izleniyor. Î Şimdilerde Türkiye’de olduğu gibi Yeniden yapılanma ve değişim gibi kelimeler, içinde kriz olgusunu zaten barındırıyor Î Sektörlerin önemi artar, sektörlerin önemi azalır; becerilere talep artar, becerilere talep azalır. Ne yapacağız? Açık fikirlilikle Türkiye’de olana bitene bir bakalım Küreselleşme ve kriz Slide 5 Küreselleşme ve kriz (3) Her değişim süreci, kendi kazananını ve kaybedenini yaratıyor Î Küreselleşmeye karşı artan direncin temelinde de bu yatıyor Î Ancak, teknoloji ve küreselleşmenin etkilerini de ayırmak gerekir Problem: Bir halden diğerine en az hasarla geçişi yönetmek Î Bu mümkün olabilir mi? Dönüşümü yönetmek mümkün değilse, küresel entegrasyon kontrolsüz oluyor, ortaya bir kriz hali çıkıyor Î Finansal krizler ve küresel rekabete karşı koyamayan sektörler Küreselleşme ile kriz arasında bir ilişki var mıdır? Slide 6 Birinci küreselleşme dalgası Birinci küreselleşme dalgası Î1870’de başladı, I. Dünya Savaşı’nın başlaması ile sona erd ÎTaşımacılığın gelişmesi ve ticaretin önündeki engellerin azaltılması Îİhracatın dünya üretimi içerisindeki payının yüzde 8’e yükselmesi ÎI. Dünya (Ticaret) Savaşı ile korumacılığın yeniden canlanması Ara dönem- (1914-1980) ÎBüyük buhran, iki adet dünya savaşı ÎGümrük duvarlarının yükseltilmesi, ithal ikameci politikalar ÎBretton Woods sisteminin kurulması Küreselleşme ve kriz Slide 7 Üçüncü küreselleşme dalgası 1980’de başladı ve soğuk savaşın sona ermesiyle hızlandı Doğu Asya ülkeleri küresel ekonomiye hızla entegre oluyor Î Çin’de kırsaldan kente yılda 20 milyon insanın göçü (300 milyon hala kırsalda) Î Merkezin tüketim kalıplarının yaygınlaşıyor Bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmeler iş yapma biçimlerini değiştiriyor, verimliliği arttırıyor Dün ticari entegrasyon hammaddeyi alıp merkeze getirme amaçlıydı. Î Şimdi iş süreci bir bütün olarak küresel ölçekte yeniden örgütleniyor. Dün finansal entegrasyon hammadde için merkez ülkelerden çevre ülkelere gidenlerin parasal işlemleri içindi. Î Bugün ise çevrede yaşayanların finansal ihtiyaçları için. Küreselleşme ve kriz Slide 8 Ne değişti? Sermayenin miktarı ve dolaşım hızı Küresel sermaye serbestisi endeksi (1820-2005) Birinci dalga İkinci dalga Kaynak: Reinhart ve Rogoff (2008) Küreselleşme ve kriz Slide 9 Finansal entegrasyon kriz getirir mi? Sermaye serbestisi ve bankacılık krizi yaşayan ülkelerin yüzdesi (1800-2005) Bankacılık krizi yaşayan ülkelerin yüzdesi Sermaye serbestisi endeksi (sol eksen) Bankacılık krizi yaşayan ülkelerin yüzdesi (sağ eksen) Küreselleşme ve kriz Slide 10 Ne değişti? Ticari entegrasyon Dünya mal ihracatının dünya üretimi içindeki payı (1870-2006) Birinci dalga İkinci dalga Kaynak: OECD ve Dünya Bankası Küreselleşme ve kriz Slide 11 Finansal entegrasyon ve Türkiye’nin yakınsama performansı Türkiye’de kişi başına milli gelir (1820-2005, AB ve ABD’nin yüzdesi olarak) Küresel sermaye serbestisi endeksi (1820-2005) Kaynak: Pamuk (2007), Reinhart ve Rogoff (2008) Küreselleşme ve kriz Slide 12 Bizden daha iyi yakınsayanlar var Seçilmiş ülkelerde kişi başına düşen milli gelirin ABD’de kişi başına düşen milli gelire oranı (PPP, 1975-2005) 90% 80% AB -15 / ABD 70% 60% Kore / ABD 50% 40% 30% Türkiye / ABD Çin / ABD 20% 10% 0% 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 Kaynak: Dünya Kalkınma Göstergeleri Küreselleşme ve kriz Yakınsayamadığımız yılları nasıl geçirdik? 1980’ler: Küresel ekonomiye entegrasyonun ilk adımları 1990’lar: Makroekonomik ve siyasi istikrarsızlık 1996: Gümrük Birliği Anlaşması Siyasi/ekonomik istikrarsızlığın hakim olduğu bir açık ekonomi olmanın sonucu: Î 2001 krizi Slide 13 Küreselleşme ve kriz Slide 14 2001 sonrası performans umut verici Kriz ertesinde başarıyla uygulanan ekonomik program Göreli makroekonomik istikrarın tesisi Î Tarihsel ortalamaların üzerinde bir hızla sürdürülen ekonomi büyüme Gümrük Birliği’nin işlemeye başlaması Î Artan ticari entegrasyon: 100 milyar dolarlık ihracat hedefinin aşılması Î Artan doğrudan yatırımlar: 2002-2006 döneminde 35,5 milyar dolar Küreselleşme ve kriz Slide 15 Küresel ekonomi ile artan entegrasyon Mal ve hizmet ihracatı, 1987-2006 (2000 ABD doları ve Milli gelirin yüzdesi) 200,000 50 150,000 40 30 20 10 100,000 Toplam Dış Ticaret, milyon $ (Sabit Fiyatlarla, 2000 ABD Doları), sağ eksen 0 19 87 19 88 19 89 19 90 19 91 19 92 19 93 19 94 19 95 19 96 19 97 19 98 19 99 20 00 20 01 20 02 20 03 20 04 20 05 20 06 Toplam Dış Ticaret (Milli Gelir içindeki Payı, %) 60 Toplam Dış Ticaretin Milli Gelir İçindeki Pay, %, sol eksen 50,000 0 Toplam Dış Ticaret, Milyon $ (Sabit Fiyatlarla, 2000 ABD Doları) 250,000 70 Küreselleşme ve kriz Slide 16 Türkiye’nin ihracat sepetinin yapısı değişiyor UNCTAD’ın tanımladığı ürün gruplarının toplam ihracat içerisindeki payı, Türkiye (1989-2005) Kaynak: UNCTAD sınıflandırması, TEPAV’ın hesaplamaları, COMTRADE veritabanı Küreselleşme ve kriz Slide 17 Diğer bazı ülkelerde de benzer bir durum söz konusu UNCTAD’ın tanımladığı orta ve yüksek becerili işgücü gerektiren ürünlerin toplam ihracat içerisindeki payı, Türkiye ve seçilmiş ülkeler (1989-2005) Kaynak: UNCTAD sınıflandırması, TEPAV’s hesaplamaları, COMTRADE veritabanı Küreselleşme ve kriz Slide 18 Türkiye’deki özel sektör artık daha fazla sayıda ülkeye ihracat yapıyor Seçilmiş ülkelerin 1 milyar dolar tutarından daha fazla ihracat yaptığı ülke sayısı Kaynak: COMTRADE, TEPAV Hesaplamaları Küreselleşme ve kriz Slide 19 1 milyar doların üzerinde ihraç ettiğimiz ürünlerin sayısı artıyor Seçilmiş ülkelerin 1 milyar dolar tutarından daha fazla ihracat yaptığı ürün sayısı Kaynak: COMTRADE, TEPAV Hesaplamaları Küreselleşme ve kriz Küresel ekonomiye nasıl entegre oluyoruz? Sadece ihracatın miktarına ve yapısına bakarak küresel ekonomideki konumumuzu anlamak mümkün değil Cari açığın ulaştığı seviyeler de bu görüşü destekliyor Sektörlerin içinde bulunduğu durum dikkate alındığında herhangi bir politika çerçevesine sahipmişiz gibi görünmüyor Slide 20 Küreselleşme ve kriz Slide 21 Rekor seviyedeki cari açık Cari denge / milli gelir (2000-2007 ilk 9 ay) Kaynak: TCMB Küreselleşme ve kriz Slide 22 Türk lirasındaki reel değerlenme cari açığı tetikliyor… Seçilmiş ülkelerdeki reel kur endeksi 1996=100 (1996-2006) Kaynak: UNCTAD, Trade and Development Report 2006-2007 Küreselleşme ve kriz Slide 23 Daha çok ithal ara girdi kullanan sektörler daha hızlı büyüyor bu durum cari açığı da tetikliyor İmalat sanayi alt sektörlerinin yıllık ortalama büyüme hızı ve ithalat gereği İthalat gereği Ortalama büyüme (2002-2006) Büro Muhasebe ve Bilgi İşleme Makineleri İmalatı 34% 37% Radyo ve telekom cihazları 43% 27% Tıbbi, Hassas ve Optik Alet, Saat İmalatı 37% 15% Kimyasal Madde Ürünleri İmalatı 41% 11% Deriden İşlenmiş Bavul, Çanta vb. İmalatı 23% 1% Tekstil Ürünleri İmalatı 20% 0% Tütün Ürünleri İmalatı 14% 0% Giyim Eşyası İmalatı 29% -1% Sektörler 2007’de durum değişiyor Küreselleşme ve kriz Slide 24 İmalat sanayindeki ikili yapı İmalat sanayi alt sektörlerinin yıllık ortalama büyüme hızları (2002-2007) 30.0% 25.0% 20.0% 15.0% 10.0% 5.0% 0.0% -5.0% Kaynak: TUİK Küreselleşme ve kriz Slide 25 Özellikle emek yoğun sektörlerin durumu endişe verici Seçilmiş ülkelerde çalışılan saat başına işgücü maliyetleri (ABD doları) 3.0 2.5 2.0 1.5 1.0 0.5 0.0 2000 2001 Çin 2002 Hindistan 2003 Malezya 2004 Filipinler 2005 2006 Türkiye Kaynak: Economist Intelligence Unit Ekonomik durum ve ikinci nesil reformlar Slide 26 Tekstil sektöründen bir örnek 5084 sayılı teşvik kanunu Î Amaçlar net mi? Fiyat rekabetine ve ucuz işgücüne dayalı bir strateji ne kadar makul? DTM’nin dahilde işleme rejimi düzenlemesi Eskiler için 2008’de teşvik kalkıyor; sadece yeniler faydalanacak Kahramanmaraş’taki iplik üreticileri Î Kaybedenler: Daha önce kurulmuş olanlar; Kahramanmaraş dışındakiler Î Yeni kurulanlar da kurdan dolayı kaybediyorlar Î Uzun vadede kazanan? Ekonomik durum ve ikinci nesil reformlar TV sektöründen bir örnek Televizyon üretimi – elektronik sektörü Î İhracatın en hızlı arttığı sektörlerden Î Tüplü TV’lerde AB’de %50’den fazla pazar payı Î Belirleyici unsur: AB’nin Doğu Asya ülkelerine uyguladığı anti- damping vergisi AB, 2007’de anti-damping vergilerini müzakereye açtı (2002’de biliniyordu) ve vergiler sıfırlandı Türkiye’de LCD-Plazma üretimine geçilmedi Î Dünyada “Panel” üretebilen sınırlı sayıda oyuncu var. Doğu Asyalılar artık LCD’yi tüplüden daha ucuza imal edebiliyorlar Î Profilo-Telra’nın iflası. Vestel ve BEKO zarar açıklıyor. Î Samsung’da 4000 AR-GE personeli, Türkiye’de 400. Slide 27 Küreselleşme ve kriz Slide 28 Neden böyle? Bu sektörlerin içinde bulunduğu kriz halinin tek sorumlusu küreselleşme midir? ÎYükselen Asya, azalan karlar, artan hammadde fiyatları Var olan kurumsal çerçevenin ve politika tasarım sürecindeki zayıflıkların rolü yok mudur? Mesele sektör seçmek değil, sektörlerin sorunlarını analiz edip, strateji ve çözüm geliştirmek ve uygulamak Î Devlet yardımları sistemi Î Sistem yatırımcıya yanlış sinyaller gönderiyor Î Sektörel ve bölgesel teşvik – proje bazlı teşvik Küreselleşme ve kriz Slide 29 Ne yapmalı? Küreselleşmenin yarattığı olumsuzlukları en aza indirmek için bir stratejiye ihtiyaç vardır ÎSanayi stratejisi ve ikinci nesil reform sürecinin öncelikleri 2008 yılında bu ihtiyaç daha da belirgin hale gelmiştir ÎKüresel finansal piyasalardaki çalkantılar ABD’de bu arada olanlar Kamu otoritesinin menkul kıymetleşme sürecini sağlıklı yönetmemiş olması geleneksel finansal piyasaları krize sürükledi. Ortada artan bir karşı taraf riski algılaması ve buradan kaynaklanan güven krizi var. İntibak, iflaslar ve küreselleşme sürecinde biriken çevre sermayesinin merkeze alınması yoluyla olacak gibi duruyor. Cari Hesaplar Fazlası Veren Ülke Gruplarından Toplam Sermaye Çıkışının Dağılımı (%) 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 1995 2000 Petrol ihracatçısı ülkeler Doğu Asya 2006 Batı Avrupa Diğer Kaynak: McKinsey Yeni bir Sanayi Politikası Çerçevesi Slide 31 İkinci nesil reformlar Ekonominin kurumsal altyapısı Î Yargı, vergi, kamu yönetimi Finansmana erişim Î KOBİ kredileri; kayıtdışılıkla mücadele İstihdam politikaları Î İşgücü maliyetleri • İşgücü maliyetlerini düşürmek iş dünyasının bağlayıcı kısıdını ortadan kaldırmak için yeterli değildir. Î Nitelikli işgücü (eğitim reformu) Girdi maliyetleri Î Altyapı ve enerji reformları Önceliklerimizi iyi saptamamız gerekiyor. Kaybedecek bir 100 günümüz daha yok. Kaybettiğimiz her gün, rakiplerimizi yakalamamızda geri kaldığımız bir gün daha demektir. Yeni bir Sanayi Politikası Çerçevesi Slide 32 Dört ayaklı bir sanayi politikası Yatırım ve iş yapma ortamının iyileştirilmesi/düzleştirilmesi Değer zincirinin yüksek katma değer yaratan halkalarına geçmek için malumat toplanması Î Kümelenme ve değer zinciri çalışmaları Piyasa aksaklıklarına yönelik, sektörel-bölgesel değil proje-faaliyet bazlı bir devlet yardımı sistemi Geçiş sürecinden zarar göreceklerin kayıplarını telafi etmeye yönelik politikalar Özel sektör ve kamu sektörü arasında etkin işleyen bir diyalogun sağlanması Sonuçlar Türkiye ekonomisi küresel entegrasyondan kaynaklanan bir dönüşüm sürecinin içinde Dönüşüm kelimesi içerisinde kriz olgusunu zaten barındırıyor Î2001 krizine benzer bir kriz değil ekonominin belli sektörlerinde karşılaşılan sıkıntılar Enerjimizi ve potansiyelimizi doğru değerlendir, önceliklerimizi doğru belirlersek en az hasarla yeni bir aşamaya geçeriz Eylem planlarından, planlanmış eylemlerin hayata geçirildiği bir döneme geçmeliyiz
