SİYASİ LİDERLER VE MEDYA BİLGE BAĞCI Kitle

SİYASİ LİDERLER VE MEDYA
BİLGE BAĞCI
Kitle iletişimi araştırmalarının incelendiği üç dönemden ilki, 1910'larda başlayıp 1940'a kadar süren
evredir; bu evrede, kitle toplumunun ortaya çıkması, 1.Dünya Savaşı döneminde kitle iletişim araçlarının
propaganda ve manipülasyon amaçlı kullanımları ve totaliter rejimlerin yükselişi gibi etmenlerin etkisiyle,
güçlü medya karşısında pasif, "atomize olmuş kişiler" görüşünün başatlık kurduğu söylenir.
1940-1960'lar arası olan ikinci evre kitle iletişiminin bir disiplin olarak geliştiği dönemdir. Bu dönem
ABD'de yapılan etki araştırmaları ve bu araştırmaların sonucunda "medyanın etkisinin sınırlı olduğu"
bulgusuyla tanımlanır.1960'ın sonundan itibaren (üçüncü evre) Avrupa kaynaklı, gerek uzun vadeli etkileri
ve kurumsal yapıları kendine sorun edinen bir ölçüde reformist denebilecek "ana damar" çalışmalar,
gerekse radikal, Neo-Marksist çerçevede eleştirel yaklaşımlar yayılmaya başlar.
Medya alanındaki eleştirel yaklaşımlar bağlamında, yapısalcı yaklaşımlar, medyayı ideolojik bir güç
olarak tanımlarken; ekonomi politik yaklaşım, medyayı ekonomik temele yaptıkları vurguyla kapitalist
üretim dinamiklerini sorunsallaştırırlar. Öte yandan, ekonomi politik yaklaşıma karşı güçlenen kültürel
çalışmalar, medyayı toplumsal rızanın kazanıldığı ya da kaybedildiği bir mücadele alanı olarak görürler.
Yapısalcılar dünyanın ne olduğunu değil, insanların bu dünyayı nasıl anlamlandırdıklarını keşfetme çabası
içindedir. Birmingham Kültürel Çalışmalar Merkezinin 1968-1979 yılları arasında yöneticiliğini yapan Stuart
Hall'e göre; televizyon içeriğini nasıl işlediğimizin gerçek belirleyicileri; bireylerin çeşitli gruplar ve sınıflar
arasında yaşarken biriktirdikleri ideolojiye, dile, kavramlara, kategorilere, düşünce imgelerine ve temsil
sistemlerine bağlıdır.
Hall, medyanın toplumdaki tahakküm ilişkileri içinde sürekli olarak inşa edilen ve tekrar tekrar
üretilerek pazara sunulan temsil pratikleri ile iktidar ilişkilerini ve ürünlerini meşrulaştırdığını söyler. Medya,
yayıncılık ilkelerinde nesnellik, yansızlık ve dengeyi kutsallaştırır. Bu nedenle her zaman iki zıt görüşe yer
verilir ve program sunucusu olgun ve tarafsız görünüm içerisindedir. Zıt görüşleri ise izleyene ıslah edilmesi
gereken aşırılıklar olarak sunulur. Ama medya Televizyonda da gazetede de belli öncüller, dokunulamazlar
ve sınırlar içerisinde hareket eder. İşte bu öncüller ve dokunulamazlar bizim ortak duyumuzdur. Ortak
duyuya uymayan görüşler ise Hall'un da belirttiği gibi 'sapkınlar' olarak değerlendirilir ve medyadan
dışlanır.(E, 2004)
İktidarı iletişimin bir aracı olarak tanımlayan Niklas Luhmann'ın iktidar kavramı, "sembolik olarak
genelleştirilmiş iletişim aracını” ifade etmektedir. Luhmann'a göre, egemen iletişim, birisinin haber verme
(duyurma, bildirme) eylemi ile ötekinin eylem hakkında verdiği karar tarafından karakterize edilmektedir.
İktidar, iletişimin bu türünü, iktidar sahibi ve iktidara tabi olan açısından olası yapmaktadır.
Sembolik olarak genelleştirilmiş bir iletişim aracı olan iktidar, basitleştirilir ve iletişimin karmaşık yapısı
içinde, genelleştirilmesi nedeniyle, çeşitli durumlarda iletişime giren kişiler tarafından aynı şekilde
yorumlanan bir işleve sahip olur.
Van Dijk Söylemin ve İktidarın Yapıları adlı makalesinde; birçok iktidar sahibinin (ve konuşmalarının)
haber medyasında yeknesak bir şekilde yer aldığını ve böylece iktidarlarının daha da onaylanabileceğini ve
meşrulaştırılabileceğini vurgular. Seçmeci kaynak kullanımı, tekdüze haber temposu, ve haber başlığının
seçimi yoluyla haber medyası hangi haber aktörlerinin kamuya yeniden sunulacağına, onlar hakkında neler
söyleneceğine karar verir. Gazeteciler başkalarının iktidarlarının nasıl tasvir edileceğini ve aynı zamanda
sözgelişi kendi örgütlerini öbürlerinden bağımsız kılarak kendi örgütlerinin iktidarına nasıl katkıda
bulunacaklarını öğrenirler. Van Dijk, haber çalışanlarının hakim siyaset karşısında eleştirel olduklarını
söyleyenleri şöyle yanıtlıyor: "Başat haber medyasında temel normlara, değerlere ve iktidar
düzenlemelerine karşı açık bir meydan okuma çok nadiren gelişir". Van Dijk farklı toplumsal grupların
(azınlıklar, göçmenler, 3.Dünya ülke insanları) haberlerde nasıl temsil edildikleri üzerine söylem analitik
çalışmalar yapmış, temsil ediliş biçimlerinin, güçlü grupların-ulusların temsil ediliş biçiminden tamamen
farklı olduğu sonucuna ulaşmıştır. Bu çalışmaların sonucunda; bu gruplara, başat kitle medyasında çok az
yer verildikleri, sorunlu, yetersiz/geri, yardıma muhtaç ve Batının mekan, konut, iş, eğitim gibi değerli
kaynaklarını tehdit eden insanlar olarak sunulduklarına dair saptamalar yapılmıştır.
Manufacturing Consent (Rıza Üretimi) adlı kitaplarında Chomsky ve Herman; tüm haberlerde
baskınlıkları hissedilen "elit konsensüs’ün” olayları nasıl belli bir ideolojik bakış açısıyla sunduğunu ortaya
koyarlar. Zira, medya baronları toplumdaki güçlü ekonomik ve kültürel "elitin" manipülatif haberlerini ön
plana çıkartarak "kültürel hegemonyanın" varlığını sürdürebilmesi için gerekli zemini hazırlamaktadırlar.
Propaganda yaklaşımlarında, habercilikte ulusal iktidar odaklarına hizmet etmenin temelinde sistemli ve
siyasal bir kimlik yaratma çabaları görülmektedir. (İnceoğlu, 2006)
Bütün bu kuramların ve düşüncelerin ışığında siyasi liderlerin ya da siyasi partilerin medyada
yansıtılma biçimlerinde iki temel etken göze çarpıyor. Bunlar: Siyasi liderlerin imajları ve siyasal
kampanyalar.
SİYASİ LİDER İMAJLARININ SEÇİMLERDE ETKİSİ
Günümüzde birçok unsurun değişmesi ile birlikte, liderlerin taşıması gereken özellikler, liderlerin
davranışları ve tutumları da değişime uğradı. Bu noktada siyasi liderlerin yardımına 'imaj' yetişmektedir.
İmaj, toplum üzerinde bir etki oluşturmak için siyasi liderler tarafından bir silah gibi kullanılmaktadır. Hitap
ettiği topluluklara uygun imaj tasarlayan ve yönetim gerçekleştiren liderler tarafından bir silah gibi
kullanılmaktadır. Hitap ettiği topluluklara uygun imaj tasarlayan ve yönetim gerçekleştiren siyasi liderler o
topluluklar tarafından daha çok tercih edilmektedirler. Bu nedenle adaylar kişisel imajlarına dikkat etmek
durumundadırlar. Fiziksel özellikler, karakter, mizaç, yürüyüş, duruş biçimi, eğitim, giyim tarzı gibi simgeler
kişinin imajını oluşturmada etkili faktörlerdir. Bu doğrultuda siyasi liderlerin kullandıkları aksesuarlarıyla
hatırlanmaktadırlar. Süleyman Demirel'in kalabalıklara salladığı şapka, Bülent Ecevit'in mavi gömleği ve
kasketi, Necmettin Erbakan'ın parlak kravatları, Mesut Yılmaz'ın fuları, Cem Uzan'ın seçim kampanyası
boyunca beyaz gömlek giymesi gibi kullanılan aksesuarlar ve özdeşleştirilen renkler siyasileri diğer
adaylardan ayıran ve seçmenin hafızasında kolaylıkla kalabilecek sembollerdir.
Türk Siyasetinde Etkili Olmuş Parti Liderleri Örnekleri
Bülent Ecevit Örneği:
Bülent Ecevit 70'li yıllara kadar alışık olunan politikacıların aksine düzgün, yapmacıksız tavırları ve
çok özenli kullandığı Türkçe ile kısa sürede bir idol olmayı başarmıştır. Pek çok siyasetçinin bilerek ya da
farkında olmaksızın kötü kullandığı Türkçe'den en iyi Ecevit yararlanmış ve dile katkıları olmuştur. Bülent
Ecevit, mavi renkli gömleği ve gökyüzüne uçurduğu güvercinlerle yetmişli yıllardaki barış, özgürlük ve
kardeşlik ihtiyacına cevap vermiştir.
Süleyman Demirel Örneği:
Süleyman Demirel Türk siyasi tarihinin önemli isimlerindendir. Demirel'in Türk siyasi yaşamına
katılması ise, 1962'de Adalet Partisi'ne üye olmasıyla başlamıştır. Bu yıllarda Demirel, 1960'lı yılların başında
ABD şirketi olan müteahhitlik firması Morrison Knudsen Inc'in Türkiye temsilciliğini yapmıştır. Bu dönemde
Demirel adı, Morrison adı ile çok fazla anılır olduğu için Demirel, “Morrison Süleyman” lakabı ile anılmaya
başlamıştır. Bu lakabına karşı, özellikle 1970'li yılların başında kendisince de benimsenip onaylanan
yakıştırma ise Çoban Sülü'dür. Bu yakıştırma daha çok, Demirel'i destekleyen yayın organlarınca onun
'halktan biri' olduğunu vurgulamak için takılmış bir lakaptır. Demirel'in imajı 'baba' ile doruğa çıkmıştır.
Turgut Özal Örneği:
Turgut Özal'ın seçim kampanyasını birlikte yürüttüğü reklam ajansının dikkatini, deneme
çekimlerinde, Özal'ın el hareketlerinin neredeyse yüzünün tamamını kapattığı fark edildiğinde elinde bir
kalem tutması uygun görülür. Bu kalem sadece bu dezavantajlığı ortadan kaldırmakla kalmamıştır, hesap
kitap bilen, işine hakim imajını da pekiştirmiştir.
Tansu Çiller Örneği:
Çiller genellikle giydiği beyaz kıyafetleri ile dikkat çekmiştir. Kürsüye iki eli ile yaslanması erkeksi bir
imaj vermektedir. Dil sürçmeleri ile dikkat çekerken ilginç göndermelerde bulunmaktadır. Unutulmayan
imaj nesnesi, eşarbıdır. Erkeksi üslubu, beden dilini erkeksi kullanımı hafızalardadır.
Siyasi liderlerin imajları onların kimlikleri haline gelmiştir. Çoğu zaman bir partiden bahsettiğimizde
onu siyasi lideriyle hatırlarız ya da siyasi liderden bahsettiğimizde gözümüzde onun kimliği olarak canlanan
imajıyla anımsarız. Kimi zaman imajları onları halkın gözünde birinci göstermiş kimi zaman da sonuncu
sırada bırakmıştır. Siyasi liderler imajlarını halka, medya aracılığıyla aktarırlar. Miting alanlarında, Televizyon
programlarında, çekildikleri fotoğraflarda vs. Medyanın bu konuda büyük aktör olması büyük bir çıkar ilişkisi
ekseninde gerçekleşir. Medya, istediği siyasi lideri bazen baskı bazen ise karşıt görüş halinde halka sunar.
Sürekli bir gelişim ve dönüşüm içerisindedir.
SİYASAL KAMPANYALAR
Demokratik toplumlarda siyasal hayata katılmanın iki temel aracı vardır. Bunlar siyasal partiler ve
seçimlerdir. Ortak görüşü paylaşan insanların örgütlü olarak halk adına iktidarı kullanması siyasal partilere;
oy verme davranışları, siyasal adayların belirlenmesi ve demokratik ortamın geliştirilmesi de seçimlere
önem kazandırmaktadır. Demokrasilerin hem partiler hem de seçim sistemleri açısından ele alındığında
gelişen ve genişleyen bir yapıya sahip olduğu görülmektedir. Özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren
kitle iletişim araçlarının hızlı gelişimi ve yaygınlaşması ve buna bağlı olarak yüz yüze ilişkilerin zayıflaması
hayatın biçim değiştirmesine yol açmıştır. İnsanoğlunun yaşamındaki bu değişim siyasal partilerin seçim
kampanyalarına da yansımış, daha kapsamlı ve planlı çalışmayı hedefleyen örgütsel çalışmalara yerini
bırakmıştır.
Pazarlama metotlarının siyaset alanına uygulanabilirliği konusundaki arayışlar, “politik pazarlama”
kavramını ortaya çıkarmıştır. Kitle seçimleri ve medyanın gelişmesinin doğal sonucu olarak ortaya çıkan bu
kavram ilk olarak 1950-1960’lı yıllarda ABD’de kullanılmaya başlanmıştır. Ülkemizdeki gelişmelere
bakıldığında ise, siyasal kampanyaların 1977’den itibaren şekil değiştirmeye başladığına tanık olunmaktadır.
Reklam ajanslarının bu kampanyalarda kullanılmasının ardından propagandanın etkinliğini artırması,
seçmen sayısındaki artışlarla beraber de kitle iletişim araçlarının yaygın kullanımı başlamıştır. Değişen ve
gelişen kampanyalar, pazarlamanın getirdiği yeni boyutla siyasal parti liderlerinin, parti programlarının,
adayların ve hatta partilerin bir ürün gibi tasarlanarak satışa sunulduğu bir hal almıştır. Bu sunum
karşılığında siyasal partilerin beklediği, müşteri konumundaki seçmenin oyunu alabilmektedir.
Amerika, Almanya'ya karşı savaşa girme kararı aldı ve Basından Amerika'nın savaş emellerinin
desteklenmesi istendi. Wilson sadece Amerika'da değil Avrupa’da da özgürlüğü yaymak istiyor düşüncesi
ortaya atıldı ve Wilson insanları özgürleştiren biri olarak gösterildi. Onu halk kahramanı haline getirdiler.
Fransa’da televizyon siyasal yaşama 1960’larda girmiş ama siyasal liderler tarafından etkin olarak
kullanılmaya başlanması 70’lı yılların ortalarına bulmuştur. 70 ve 80’li yıllarda yapılan seçimlere damgasını
vuran Fransız dahi reklamcı Jacques Seguela çeşitli kampanyalarda önemli başarılar elde etmiş ve özellikle
81 seçimlerinde “La force tranquille” (Sakin güç) ve yaratıcı dehasıyla ile Mitterand’ın seçilmesinde bir hayli
etkili olmuştur. Başlarda oldukça büyük bir handikap olarak görülen Mitterrand’ın utangaç, içe kapanık tarzı
Seguela’nın ince dokunuşu ve “Sakin güç” sloganı ile önemli bir avantaja dönüşmüştü. Bu oldukça basit
görünen ama Fransa iletişim tarihine altın harflerle yazılan fikir, Mitterrand’a iki dönem süren bir iktidarın
yolunu açtı. 78 yaşında görevi bırakan Mitterrand Fransız devlet başkanları arasında en uzun süre görev
yapan başkan oldu.
Genç Parti’nin 3 Kasım 2002 Genel Seçimlerinde yürüttüğü politik kampanya ve seçmen nezrinde
oluşturulmaya çalışılan Cem Uzan imajıdır. Öyle ki, girdiği ilk kez seçimde % 7 gibi beklenmedik bir oy
oranına ulaşan Genç Parti’nin seçim kampanyası tamamen ''lider odaklı olup, Cem Uzan’ın hemen alınıp
tüketilmeye yönelik bir ürün olarak tasarlanması'' dikkat çekicidir. Türk siyasi hayatında ilk olarak Turgut
Özal ile başlayan bu süreç Cem Uzan ile daha da ön plana çıkmıştır. Cem Uzan toplumun alışık olduğu
geleneksel siyaset adamın olmanın ötesinde, üretimden tüketime müşteriye sunulmaya hazır bir ticari bir
ürün olduğuna göre; burada bir soru karşımıza çıkmaktadır. Acaba seçmen ya da pazar mantığı içerisinde
değerlendirilecek olunursa tüketici kitle, bu ürünü alıp hemen tüketmekte midir? İşte bu sorunun yanıtı
açısından Genç Parti imaj kampanyası güzel bir örnek oluşturmaktadır. Yıldız’ın (2003) ifadesiyle bırakın
%7’yi, bu yöntemle, kısa bir süre önce kurulmuş bir partinin %2-3’ün üzerinde aldığı her oran bile, imaj
kampanyasının başarılı olduğunu göstermektedir. Ayrıca günümüzde politikanın imaj çalışması odaklı bir
girişim türüne dönüşme eğilimin kazandığı gücü göstermesi bakımından da ilgi uyandırmaktadır.
Büyük Yalan Teorisinin yaratıcısı, Hitlerin Halkı Aydınlatma ve Propaganda bakanıDr. Joseph
Goebbels ismi ise siyasi kampanya denildiğinde akla gelen ilk isimlerden biridir. Öyle ki Hitler’in
propagandası yaparken bunu alenen ve açık bir şekilde sözleriyle de ifade eder:
⦁
Basın hükümetin kullandığı dev bir klavyedir.
⦁
Bir şeyi ne kadar sık tekrarlarsanız insanlar ona o kadar erken inanırlar.
⦁
Politik konuşmanın tek amacı insanları söylediklerinizin doğru olduğuna inandırmaktır.
⦁
Bir yalanı bin defa söylerseniz yalan, yalan olmaktan çıkar; gerçeğin ta kendisi olur.
⦁
Kitlelere olanı değil duymak istediklerini söylemek siyasetin ana prensibidir.
⦁
Bir liderin ömrü halka kurdurduğu rüyanın ömrü kadardır.
Siyasi iletişimde televizyon reklamcılığı 1952’de Müttefik Kuvvetler Başkomutanı Dwight
Eisenhower’ın seçim kampanyası ile başladı denilebilir. “i like ike” ve “Eisenhower Amerika’ya yanıt veriyor”
yapımları ile efsanevi başkan Tv reklamcılığı ve siyasi iletişim adına çok önemli bir çağın başladığını işaret
ediyordu. Bir başka örnek olarak ise Ak Parti’nin 22 Temmuz genel seçimi kampanyası için hazırlanan
reklamlarda, 2002’den bu yana yapılan icraatlar ve gelecek dönemdeki projelere vurgu yapılmıştır. Ana
temaya pozitif bir anlayış hakimdir. AK Parti’ye Cumhurbaşkanı seçtirmemeye dönük eylemlerin halka
anlatılması ise daha çok Başbakan Erdoğan’ın mitinglerinde ve basınla olan diyaloglarda vurgulanmıştır. AK
Parti, 22 Temmuz genel seçiminde yürüttüğü kampanya çalışmaları ve siyasal reklamlarında ekonomi,
sağlık, eğitim, ulaşım, demokratik haklar, konut sorunu, terör ve sosyal güvenlik gibi Türkiye’nin kronikleşen
meselelerini farklı boyutlarıyla tartışmıştır.
Gazete reklamları için yüksek tirajlı gazeteler (Hürriyet, Milliyet, Sabah) daha çok tercih edilmiştir.
Ayrıca seçim sürecinin son haftasına girildiğinde siyasal reklam yayınına ağırlık verilerek kampanya
mesajlarının akılda kalıcılığının sağlanması hedeflenmiştir. AK Parti’nin imaj reklamlarında Erdoğan’ın liderlik
karizmasına ve parti imajına dayalı içerik üretilmiştir. Tayyip Erdoğan’ın çeşitli büyüklükte fotoğraflarının
kullanıldığı siyasal reklamlarda, güçlü karizmatik lider imajı öne çıkarılmıştır. Kalabalık bir seçmen grubu ile
Erdoğan’ın görüntüsünü içeren fotoğraflarla, seçmenlerin çoğunun seçimlerde AK Parti’ye oy vereceği
anlatılmak istenmiştir. Böylelikle ikna edilmeye çalışılan kararsız seçmenin AK Parti’yi desteklemesi için
kanaat oluşturulmaya çalışılmıştır. Bu tarz reklamlarda AK Parti lideri Tayyip Erdoğan’ın doğrudan kişisel
özellikleri sunulmazken; geçmiş dönemde yapılan icraatların takdimi niteliğindeki “biz” ifadeli genel bir
sesleniş liderin ağzından verilmiştir. (Kübra Güran Yiğitbaşı)
İmaj reklamlarının hepsinde “Güven ve İstikrar İçinde Durmak Yok Yola Devam” “Birlik ve Beraberlik
içinde Durmak Yok Yola Devam” gibi parti sloganlarıyla bütünleşen tarzda Tayyip Erdoğan’ın hareket
halindeki fotoğrafının kullanılması dikkat çekicidir.AK Parti’nin “Durmak Yok Yola Devam” sloganı sürekliliğe,
güven ve istikrara gönderme yapan başarılı bir slogan olarak uzun süre kullanılmıştır. Bu sloganla AK Parti, 3
Kasım 2002 tarihinden sonraki icraatlarını “yol” ve “yürüme” metaforlarıyla ifade etmiştir. Bu kampanya
döneminde “Her şey Türkiye için”, “Yeter Karar Milletindir!” ve “Yolun Açık Türkiye” gibi sloganlar da
kullanılmış- tır. Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın 2005 yılı Diyarbakır konuşması ile çözüm iradesini açıkça
ortaya koymasından bu yana Kürt sorunu ve daha sonra Çözüm Süreci olarak adlandırılan süreç, hükümet
ve ülke gündeminin önemli konularından biri olmuştur. Bu gündemin bir yansıması sayılabilecek ve bir
cevap niteliği taşıyacak şekilde ayrılıkların reddedilerek birliği vurgulayan ve AK Parti’nin hassasiyetlerini
aktaran “Tek Millet, Tek Bayrak, Tek Vatan, Tek Devlet” sloganı da bu seçim sürecinde kullanılmıştır. Ayrıca
Demokrat Parti’nin mirası olarak siyasal yaşamda yer edinen “Yeter Söz Milletindir” sloganı, aynı mirasın AK
Parti tarafından sürdürüldüğünün vurgulanması amacıyla “Yeter Karar Milletindir”e dönüşmüştür.
Sloganların ekonomik istikrar, toplumsal beraberlik, gelecek hedefi, umut vurgusu, güvenlik-özgürlük
dengesi ve sağ muhafazakar siyasal kültüre sahip çıkma bağlamında şekillendiği görülmektedir.
Sonuç Ve Değerlendirme:Dünyada 4.güç olarak ilan edilen medya unsuru çeşitli aygıtlarla
hayatımızın da ayrılmaz bir noktası haline gelmektedir.Kitle İletişim araçları halkı bilgilendirme amaçlı
kullanılmasının yanında siyasal propaganda aracı olarak da kullanılmaktadır. Siyasi partiler halkı etkilemek
için medyayı bir araç olarak kullanırken Medya da kendi varoluşu içerisinde siyasi partilerden etkilenerek
kendini beslemektedir. Görülen odur ki, Siyasi Liderler Ve Medya kavramı artık bir bütünün ayrılmaz parçası
haline gelmiştir.
Kaynakça
E, A. (2004). "Medya-Güç İdeoloji Ekseninde Merve Kavakçı Haberlerinin İki Farklı Sunumu", Haber, Hakikat
ve İktidar İlişkisi. Ankara: Elips Yayıncılık.
İnceoğlu, Y. (2006, Ekim 27). bianet.org. http://bianet.org/bianet/medya/86980-medya-iktidar-iliskilerinintarihsel- adresinden alındı
Kübra Güran Yiğitbaşı, A. Ö. (tarih yok). Türkiye'de Siyasal İletişim. SETA.