RONALD LEWCOCK, The Old Walled City of San`a
advertisement
YA LO VA Ü N İ V E R S İ T E S İ İ S L A M İ İ L İ M L E R FA K Ü LT E S İ A LT I AY L I K H A K E M L İ D E R G İ YIL: 1, SAYI: 2, OCAK - HAZİRAN 2016 RONALD LEWCOCK, The Old Walled City of San’a, Belgium 1986, 124 sayfa. Sümeyra OCAK* İslâm Şehir Tarihi ve İslâm Mimarîsi alanlarındaki önemli çalışmalarıyla tanınan Ronald Lewcock bu eserini UNESCO desteğiyle hazırlamıştır. Tarihî geçmişi, şehir mimarîsi ve kültürel zenginliği yönünden önemli olan, beyaz yapıları, minareleri, kuleyi andıran evleriyle kitapta ‘Arabistan’ın incisi’ olarak nitelendirilen Yemen’in başkenti San’a modernleşme ve gelişmenin bütün tarihi şehirlerde meydana getirdiği tamiri imkânsız tahribatlara maruz kalmaktadır. Yazar bu esrinde UNESCO tarafından Dünya Miras Listesi’ne alınan San’a’yı tarihî, kültürel, mimarî ve sosyal yönleriyle incelemiş ve bu şehrin önemi hususunda okuyucuyu bilgilendirmeyi hedeflemiştir. Kitap giriş bölümü ile ‘ Şehrin Tarihi ve Gelişmesi’, ‘Sosyal Yapı ve Yaşam’, ‘Tarihî San’a Kent Mimarîsi’ ve ‘Tarihî Şehrin Korunması’ başlıklarıyla dört bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde İbn-i Rüşd’ün el-A’lakü’n-nefîse isimli eserinden alıntılar yapılarak San’a’nın iklim, bitki örtüsü, fizikî ve coğrafî özellikleri anlatılmıştır. Şehrin Arap yarımadası üzerindeki konumuna değinilerek iklime bağlı olarak gelişen yerleşim planı ve mimarî özellikler incelikleriyle açıklanmış ve anlatım harita ve fotoğraflarla desteklenmiştir. Bu bölümde son olarak San’a’nın ihtişamlı binaları, kuleyi andıran evleri, kervansarayları, hamamları, camileri ile önemli bir kültürel miras olduğu ancak bu tarihî değerlere verilen tahribatın arttığı; eski şehir kapılarının yok olduğu, surların yıkıldığı, modern yapılaşmanın giderek eski yapıları yok ettiği ancak bunlara rağmen şehri korumada henüz geç kalınmadığı ama geçen zamanın da kritik olduğu hatırlatılmıştır. ‘Şehrin Tarihi ve Gelişmesi’ başlıklı ilk bölümde San’a’nın Hz. Nuh’un oğlu Sâm tarafından bulunduğu, şehrin ‘Azal’ olarak bilinen ilk isminin de Sâm’ın torunlarından birinin ismi olduğu söylenerek şehrin geçmişi çok eski tarihlere dayandırılmıştır. Şehrin kesinlikle Arabistan’ın en eski yerleşim birimlerinden biri olduğu ancak modern yapılaşma nedeniyle henüz bir arkeolojik inceleme yapılamadığından şehrin kökeni ve antik çağlara ait net bir bilginin verilemediği belirtilmiştir. Şehrin 632 yılında Hz. Ali tarafından müslümanlaştırılması, daha sonra Zeydî imamların hakimiyetine girmesi, 16. yüzyılda Osmanlı egemenliğine girmesi ancak 1913’ten itibaren tekrar imamların hakimiyeti ele geçirmesi, 1962 yılında da cumhuriyetin kurulması safhaları ayrıntılı olarak anlatılmıştır. Ayrıca bu bölümde geçmişten günümüze San’a’da yaşamış sâbiîlik, hristiyanlık ve yahudilik hakkında da bilgi verilmiştir. ‘Sosyal Yapı ve Yaşam’ başlıklı ikinci bölümde milattan önceki dönem, İslâm öncesi dönem ve * Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslâm Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı Doktora Öğrencisi. 106 YA LO VA Ü N İ V E R S İ T E S İ İ S L A M İ İ L İ M L E R FA K Ü LT E S İ A LT I AY L I K H A K E M L İ D E R G İ YIL: 1, SAYI: 2, OCAK - HAZİRAN 2016 İslâm sonrası dönemlerdeki sosyal yapı tahlil edilmeye çalışılmıştır. Geçmişten itibaren toplumda sosyal sınıf statülerinin var olduğu belirtilerek hâlâ insanların taşıdıkları hançer ve kafalarındaki başlıkların onların seyyid, kadı veya diğer itibarlı bir sınıfa ait olduklarını göstermesi bu duruma örnek olarak verilmiştir. Bunun dışında sosyal yaşamla alakalı olarak hayat pahalılığı, yaşam şartları, yemek kültürü, eğlence tarzları hatta Yemenlilerin vazgeçilmezi olan ‘gat’ bitkisinden dahî bahsedilmiştir. ‘Tarihî San’a Kent Mimarisi’ başlıklı üçüncü bölümde ise şehrin simgesi olan ve kuleyi andıran evlerin mimarîsi, yapısal özellikleri, süslemeleri, iç döşemelerine kadar anlatılmış; bazı meşhur tarihî evlerin plan, çizim ve fotoğraflarına da yer verilerek anlatım görselleştirilmiştir. Evlerin dışında tarihî camiler, minareler, hamamlar ve çarşılar da mimarî ve tezyinî unsurları ele alınarak incelenmiştir. ‘Tarihî Şehrin Korunması’ başlıklı son bölümde şehrin kültürel ve tarihî dokusunu bozan bilinçsiz modern yapılılaşma eleştirilerek görüntüyü bozan diğer etmenlerden trafik, çöpler, antenler vurgulanmış ve acil alınması gereken önlemlerle çözümler sıralanarak bölüm sonlandırılmıştır. Kitap San’a’nın tarihî, kültürel, mimarî, sosyal gelişimini ve önemini ayrıntılarıyla ele alması, anlatılanların harita, fotoğraf, plan ve çizimlerle desteklenmesi ve tarihî kaynak eserlerin yer aldığı bibliyoğrafyası ile faydalı bir eserdir. Kitabın sonunda yer alan ve M.Ö 5000 yılından başlayarak San’a’nın tarihî gelişimini gösteren kronoloji de okuyucular için ilgi çekici bir ektir. Kitap bu yönleriyle bizler için faydalı bir eserdir. 107
