Travma
advertisement
POLİKLİNİKTE TSSB’NİN DEĞERLENDİRİLMESİ Doç. Dr. Burhanettin Kaya Travma… Kişinin beden bütünlüğüne, yaşamına yönelik bir tehdit… Travma … Kişinin güçsüzlüğüyle yüz yüze gelmesi Karşı konulmaz bir güç tarafından çaresiz bırakılma Travma Bireyin bilgi işleme, stres etkenine anlam verme, olağan baş etme sistemlerini felce uğratan bir şey…. herkes için sıkıntı kaynağı olan, olağan ya da olağandışı yaşantılar… Travma … Gerçek bir ölüm ya da ölüm tehdidi Kişinin fizik bütünlüğüne yönelik bir tehdit olayı yaşama ya da tanık olma Bir yakının ölümü ve öldürülmesi, yaralanmasını öğrenme vs. Aşırı korku, çaresizlik, dehşete düşme… Travma… Tip I travma: Ani, beklenmedik, tek olay… Tip II travma: Yineleyici yaşantılar… bireysel/toplumsal tekil/çoğul kesitsel/süregen Travma… İnsan eliyle istemli oluşturulan travmalar (işkence, savaş, tecavüz, şiddet) İnsan eliyle istemsiz oluşturulan travmalar (araç kazaları, iş kazaları) Doğal afetler (Deprem, sel, kasırga, orman yangınları) İnsan eliyle bilerek oluşan travmalar 1. 2. 3. 4. 5. Politik nedenlerle işkence ya da kötü muamele Politik nedenlerle olmayan işkence ya da kötü muamele Savaş travması Tecavüz, cinsel şiddet Aile içi şiddet Tanım sorunları Dogal afet-insan eliyle ayrımı ne kadar gerçekçi? «Sonra-post» nereden başlıyor? Olagan dışı? Trafik kazası (+) Tanıklık (+) İş-eş kaybı (-) şiddet sonucu ölüme tanık olma (+) Travmanın etkileri Duygular, duygulanım, duygudurumda Kişilikte Beden algısında Kendini gerçekleştirmede Hayaller, umutlar, gelecek tasarımlarında Davranışlarda Bilişsel şemalarda Değerler, inanç sistemlerinde Bir aile ve bir toplumda yaşıyor olma algısında Özerklikte Güven duygusunda Bağlanmada Kendisini ve dünyayı anlamlandırmada Eşle, ebeveynlerle, çocuklarla, toplumla ilişki kurmada Travmaya ruhsal yanıtı etkileyen faktörler Kişinin travmatik yaşantıyı anlamlandırması Sosyal bağlam (Travmatik yaşantı öncesi, sürecinde ve sonrasında) Travmanın yaşanma koşulları Önceki ve sonraki travmalar Yaş ve gelişme dönemi RUHSAL YANIT Ek kayıplar Hazırlıklılık, İnanç ve değerler sistemleri Başa çıkma kapasitesi, Savunma mekanizmaları Destek Sistemleri Önceki ruhsal durumu Fiziksel sağlığı Travmanın epidemiyolojisi • • • Yaygın…, Sıklığının giderek artıyor, Yoksulluk ve yoksunluk artışı ile bağlantılı; • • • Maruz kalma daha sık Sonuçları daha ağır ve yıkıcı, Cinsiyet; • • Kadınlar daha sık taciz/tecavüz veya istismara uğruyor Erkekler kaza, savaş, şiddete maruz kalıyor Travmanın epidemiyolojisi İnsan eliyle bilerek gerçekleştirilen olaylar daha travmatik Yetişkinliğin başlangıcında nüfusun %25’i, 45 yaşına geldiklerinde büyük bir çoğunluk en az bir travmatik yaşantı bildiriyor. Erkeklerin %60.7’i, kadınların %51.2’si en az bir travmatik yaşantı bildiriyor Ruhsal travma ile ilişkili bozukluklar Travmaya verilen yanıtlar tekil bir bozukluktan çok bir durumlar yelpazesidir. Ruhsal travmalar çeşitli psikiyatrik ve fiziksel hastalıkların ortaya çıkmasını kolaylaştırırlar. Ruhsal travma ile ilişkili bozukluklar Ruhsal travmanın; 1. 2. gerekli ama yeterli olmadığı, gerekli olmadığı ama tetikleyici olabildiği bozukluklar … Ruhsal travma ile ilişkili bozukluklar 1. Ruhsal travmanın gerekli ama yeterli olmadığı durumlar; Akut stres tepkileri, Akut Stres Bozukluğu (ASB), Eşik altı Travma Sonrası Stres Bozukluğu ( eşikTSSB), Akut TSSB, Kronik TSSB, Geç Başlangıçlı TSSB, DESNOS , Karmaşık TSSB, Travmatik Yas 2-Ruhsal travma yaşamanın gerekli olmadığı ama tetikleyici olabildiği durumlar; Kişilik Bozuklukları, Majör Depresyon (MD), Diğer Anksiyete Bozuklukları, Diğer Duygudurum Bozuklukları, Somotoform Bozukluklar, Dissosiyatif Bozukluklar, Cinsel İşlev Bozuklukları, Uyku Bozuklukları, Ağrı Bozuklukları, Psikotik Bozukluklar Sık görülen belirtiler -Dezoryantasyon -Ajitasyon -Depersonalizasyon, derealizasyon -Şaşkınlık, sersemlik, afallama duygusu -Bilinçlilikte daralma -Uyaranlara cevap verme zorluğu -Somatik -Depresif duygudurum -Haz alamama -İştah azlığı -Halsizlik ve enerjisizlik -Değersizlik ve aşırı suçluluk duyguları -Ölüm ve intihar düşünceleri yakınmalar -Cinsel fonksiyon bozuklukları -Artmış risk arama davranışı -Psikotik reaksiyonlar -Madde kullanımı Evre 1 Kriz Tepkisi KT Evre 2 Akut Stres Tepkisi Evre 3 Travma sonrası stres tepkisi Evre 4 Travma sonrası stres bozukluğu AST TSST TSSB Tarihçe… Soldier’s heart (asker kalbi) Otonomik kardiyak belirtiler… Amerika Sivil savaşı sırasında TSSB’ye benzer belirtiler gösteren bir sendrom. “Rahatsız kalp (irritable heart)” 1871 yılında Jacob Da Costa askerlerde benzer bir durumu tanımlamış Shell-shock Savaşın neden olduğu ruhsal çöküntü Birinci Dünya Savaşı sırasında top ateşinin beyin sarsıntılarına yol açması sonucu ortaya çıkan bir durum. Savaş nevrozu veya operasyon yorgunluğu (combat neurosis, operational fatique)İkinci Dünya savaşı sonrasında Nazi toplama kamplarında kalanlar, Japonya’ da atom bombası sonrası gözlenen belirtiler… TSSB (DSM-IV) Gerçek bir ölüm ya da ölüm tehdidi Kişinin fizik bütünlüğüne yönelik bir tehdit olayı yaşama ya da tanık olma Bir yakının ölümü ve öldürülmesi, yaralanmasını öğrenme vs. Aşırı korku, çaresizlik, dehşete düşme… yaratan bir yaşam olayına yanıt olarak oluşan psikiyatrik belirtiler… TSSB, DSM-IV Ölçütleri A- Travma B- Tekrarlama belirtileri (1) C- Kaçınma belirtileri (3) D- Aşırı uyarılmışlık belirtileri (2) E- Süre ölçütü (1 ay) F- Sosyal, mesleki yada diğer alanlardaki işlevselliğin bozulması TSSB (ICD-10) Kişiyi tehdit eden ya da yıkıcı nitelikte herkes için sıkıntı kaynağı olabilecek olağandışı stresli bir olay ya da duruma karşı, gecikmiş ya da uzamış olarak ortaya çıkan uzun ya da kısa süreli bir yanıt… TSSB, ICD-10 Ölçütleri Travma • Geçici geri dönme, yeniden yaşama, duygusuzluk, • Panik, korku ve saldırganlık nadir… • Kaçınma ve uyarılmışlık belirtileri tanı için gerekli değil… • Başlangıç travmadan sonraki 6 ayı geçmemeli, 6 aydan sonra çıkarsa başka tanı… • Çoğunluğu iyileşir… • Az sayıda kronikleşme… • Kalıcı kişilik bozukluğu… • Travma sonrası stres bozukluğu Yeniden yaşantılama; a) b) Olaya dair sıkıntı veren anıların elde olmadan tekrar tekrar anımsanması (çocuklar travma ile ilgili oyunlar oynayabilirler) Olayı, sık sık, sıkıntı veren bir biçimde rüyada görme. (Çocuklar, içeriğini tam anlamaksızın korkunç rüyalar görebilirler) c) d) e) Travmatik olay sanki yeniden oluyormuş gibi davranma ya da hissetme (o yaşantıyı yeniden yaşıyor gibi olma duygusunu, illüzyonları, hallüsinasyonları ve dissosiyatif geriye dönüş epizodlarını kapsar) Travmatik olayı hatırlatan iç ya da dış olaylarla karşılaşma üzerine yoğun bir psikolojik sıkıntı duyma, Travmatik olayı hatırlatan iç ya da dış olaylarla karşılaşma üzerine yoğun bir fizyolojik tepki gösterme Travma sonrası stres bozukluğu Kaçınma-küntleşme; a) b) c) d) e) f) g) Travmaya eşlik etmiş olan düşünce, duygu ya da konuşmalardan kaçınma, Travma ile ilgili anıları uyandıran etkinlikler, yerler ya da kişilerden uzak durma, Travmanın önemli bir yönünü anımsayamama Önemli etkinliklere karşı ilginin ya da bunlara katılımın belirgin olarak azalması İnsanlardan uzaklaşma ya da insanlara yabancılaştığı duyguları Duygulanımda kısıtlılık (örn. sevme duygusunu yaşayamama) Bir geleceği kalmadığı duygusunu taşıma Travma sonrası stres bozukluğu Aşırı Uyarılmışlık; a) b) c) d) e) uykuya dalmakta ya da uykuyu sürdürmekte güçlük tahammülsüzlük (irritabilite) ya da öfke patlamaları düşüncelerini belirli bir konu üzerinde yoğunlaştırmada zorluk çekme (hipervijilans) tetikte olma hali ve aşırı irkilme tepkisi gösterme Travma ile ilişkili ruhsal bozuklukların epidemiyolojisi Yaygınlık %1-14 Risk gruplarında %3-75 Eşik altı form %6-14 ABD de %7.8 (erkek %5, kadın %10) Savaşa katılanlarda ve yaralananlarda %17.5-45 İşkence görmüş gruplarda %23-54 tecavüz kurbanlarında %25-50 Mültecilerde % 50-55 Travma ile ilişkili ruhsal bozuklukların epidemiyolojisi TSSB’ye sıklıkla Depresyon eşlik ediyor Kadınlarda daha sık İnsan elinden çıkan kasıtlı olaylardan sonra daha sık Sağlık çalışanları ve yardım ekiplerinde daha nadir Hazırlıklı olmak ruhsal bozuklukların ortaya çıkmasında koruyucu … Travma ile ilişkili ruhsal bozuklukların epidemiyolojisi Travmatik olaylarda yaşanan stresin büyüklüğü ile belirtilerin ortaya çıkışı ilişkili (Toplama kamplarında kalanların %75’ inden fazlasında TSSB ortaya çıkmıştır) Daha çok genç yetişkinlerde görülmekle birlikte çocuk ve yaşlılarda da ortaya çıkmaktadır. Tek/boşanmış/dul olanlarda, ekonomik problemi olanlarda daha sık Erkeklerde en sık görülen travma biçimi çarpışma, kadınlarda ise saldırı ya da tecavüz Travma Sonrası Stres Bozukluğu Tanı Sorunları ??? Tanı sorunları A Belirleyici mi? Anomali mi? Travmadan söz etmezse ne ad vereceğiz İş-eş kaybı vs. olaylar sonucu TSSB’nin tüm belirtileri çıkarsa ne ad vereceğiz? Tanı sorunları... B Yeniden yaşantılama yalnızca PTSD ‘ye özgü mü? “Tekrarlama Zorlantısı” Anlaşılamayan yaşantıya anlam kazandırma (yerleşik bilişsel şemalara oturtma) yalnızca TSSB değil her türlü travmatik yaşantıda görülen bir fenomen Tanı sorunları… C Horowitz’e göre bu duyarsızlaşma zorlayıcı anı ve düşüncelere bilinçdışı bir savunma Bu doğru ise travma ile küntleşme arasında bağ kurma ortadan kalkıyor. Ölçeklerin güvenilirliği şüpheli hale geliyor B ve C homeostazisi sağlamaya yönelik “patolojik sorunlar” süreçler Tanısal geçerlilik Varolan belirtiler TSSB’yi diğer bozukluklardan ayırt edebiliyor mu? Tanısal geçerlilik TSSB’ye özgün olduğu belirtilen belirti kümesi yalnızca olağan dışı deneyimler sonucu mu ortaya çıkıyor? Tanısal geçerlilik Olağan dışı travma yaşayanlar PTSD tek tablo mu? PTSD oluşma sıklığı? Tanımlamada etiyolojik etken belirtilmiş, doruluğu tam olarak test edilmemiş Tanısal geçerlilik: Ayırıcı tanı-ektanı Gerek TSSB belirtileri, gerekse başka bozuklukların belirtileri TSSB tanısı alan kişilerde ek eksen I ve II bozuklukların görülmesi PTSD tanısının geçerliliğini tartışılır kılıyor Alt tipler Akut, kronik, geç başlangıçlı… Uzunlamasına çalışmalarda farklı klinik tablolar- Sivas Olayları araştırması (Sungur ve Kaya 2001) Geç başlangıçlı (3. ayda başlayıp 5. ayda biten olgular???) Travma ile ilişkili ruhsal bozuklukların epidemiyolojisi Yaygınlık %1-14 Risk gruplarında %3-75 Eşik altı form %6-14 ABD de %7.8 (erkek %5, kadın %10) Savaşa katılanlarda ve yaralananlarda %17.5-45 İşkence görmüş gruplarda %23-54 tecavüz kurbanlarında %25-50 Mültecilerde % 50-55 Travma ile ilişkili ruhsal bozuklukların epidemiyolojisi TSSB’ye sıklıkla Depresyon eşlik ediyor Kadınlarda daha sık İnsan elinden çıkan kasıtlı olaylardan sonra daha sık Sağlık çalışanları ve yardım ekiplerinde daha nadir Hazırlıklı olmak ruhsal bozuklukların ortaya çıkmasında koruyucu … Travma ile ilişkili ruhsal bozuklukların epidemiyolojisi Travmatik olaylarda yaşanan stresin büyüklüğü ile belirtilerin ortaya çıkışı ilişkili… (Toplama kamplarında kalanların %75’ inden fazlasında TSSB ortaya çıkmış) Daha çok genç yetişkinlerde görülmekle birlikte çocuk ve yaşlılarda da ortaya çıkmakta... Tek/boşanmış/dul olanlarda, ekonomik problemi olanlarda daha sık… Erkeklerde en sık görülen travma biçimi çarpışma, kadınlarda ise saldırı ya da tecavüz… Klinik gidiş Yaygınlığı travma sonrası süreçte zamanla azalıyor…. Uzun sürebilen ve yeti yitimine yol açabilen bir hastalık... Risk etkenleri a- Travmatik olayla karşılaşma riskini artıran etkenler b- Ruhsal travmaya maruz kalma sonrası hastalıkların oluşmasını ve sürmesini kolaylaştıran etkenler Travmatik olay ile ilişkili etkenler Kişisel etkenler Çevresel etkenler Ruhsal travmayla karşılaşma riskini artıran etkenler Erkek cinsiyet Çocukluk çağı davranış sorunları Ailede psikiyatrik hastalık öyküsü Kişilik özellikleri (nörotisizm ve içe dönüklük) Önceki travma deneyimi Önceki psikiyatrik hastalık öyküsü Şehirde yaşıyor olmak Düşük eğitim seviyesi TSSB’ ye yatkınlığa neden olabilecek etkenler Çocukluk döneminde travma varlığı Borderline, paranoid, antisosoyal ve bağımlı kişilik özellikleri Yetersiz destek sistemi Psikiyatrik hastalıklara genetik-yapısal yatkınlık Son zamanlarda stresli yaşam değişiklikleri Kontrolün içsel olandan çok dış odaklarda olduğunu hissetme Son zamanlarda yoğun alkol alımının olması TSSB ile ilişkili risk etkenleri Travma Kişinin olayı doğrudan yaşaması, Yaşamı tehdit etmesi, fiziksel yaralanma ve kayıplara yol açması, Süreğen olması, Kasıtlı ve insan eli ile yapılması Travma anında dissosiyatif belirtilerin olması Hissedilen korku, çaresizlik ve dehşetin aşırı olması Travmatize olmuş bir toplumun üyesi olmak, Akut veya süregen ikincil stresler, Basın yayın aracılığıyla travmatik görüntülere maruz kalmak Ruhsal travma hastalıkları ile ilişkili risk etkenleri Bireysel özellikler Kadın cinsiyet Bekar, dul ya da boşanmış olmak Yoksulluk veya düşük sosyoekonomik düzey Düşük eğitim düzeyi Çocukluk-Yaşlılık Azınlık üyesi olmak Kişinin kendisinde veya ailesinde psikiyatrik bir hastalık öyküsü Genetik yatkınlık Çocukluk çağı ruhsal travmaları Dayanıklılıkta yetersizlik, işlevsel olmayan başa çıkma yöntemleri Bazı kişilik özellikleri (içe dönüklük ve nörotisizm) TSSB ile ilişkili risk etkenleri Çevresel Etkenler; . Tıbbi, psikolojik ve sosyal yardım servislerine ulaşımın yetersizliği, Sosyal kaynakların ve desteğin azlığı, Az gelişmiş / gelişmekte olan bir ülkede yaşamak, Göç edilen bölge veya ülkede yaşamak. ETYOLOJİ TSSB gelişmesinde stres birincil neden. Bireysel psikososyal, biyolojik faktörler Travma sırasında ve sonraki etkenler, travma öncesi risk etkenlerine göre TSSB gelişmesinde daha belirleyici Kişinin travmaya olan öznel yanıtı Kadınlarda daha ↑; Etnik ve kültürel farklılık daha düşük rol oynuyor. Artan yaşla birlikte “yeni olgu” görülme olasılığı ↓ Etiyolojik etken... Stres etkenleri yalnızca TSSB değil her türlü fiziksel ve ruhsal patolojiye neden olabiliyor… Stresör homojen özellik göstermiyor Daha önce de özgül stres etkenleriyle özgün sendromlar arasında bağlantı kurma çabaları var Semptom var stres etkeni yok Risk etkenleri Süreğenleşmeyi kolaylaştıran etkenler Küntleşme, anhedoni belirtilerinin ön planda olması İnsan elinden çıkan travmalar, Olay sırasında verilen tepkinin yoğunluğunun fazla olması Belirtilerin niteliği ve şiddeti, Eşlik eden diğer psikiyatrik ve tıbbi hastalıkların varlığı, Öncesinde ASB’nun varlığı, Olay öncesi ruhsal bozuklukların varlığı, Sosyal destek azlığı Travmaya bağlı kayıpların olması Olay öncesi ve sonrası yaşanan travmatik olayların ve olumsuz diğer yaşam olaylarının varlığı Oluş nedenleri Klasik stres paradigması (travma-yatkınlık) Klinik stresparadigması (travmanın anlamı) Yetersiz kalıyor Etyolojik Düzey TSSB oluşumunda travmatik olay anahtar rolünde. Travma: oluşumuyla kişinin sağlığını ve iyilik halini tehdit eden herhangi bir deneyim olarak tanımlanıyor. Bireyin kendisi, dünya ve diğerleri hakkındaki temel inançlarını sarsabilecek geniş aralıktaki bir olay “travmatik” olarak algılanabilir. Etyoloji... Belki de travmanın şiddeti ve doğası akut TSSB’yi belirlerken Bireysel yatkınlık Çevresel faktörler Travmanın anlamı Semptom özellikleri Daha önceki travmatik deneyimler Kişilik özellikleri kronikleşmeyi belirliyor TSSB gelişme olasılığını artıran etkenler … Travma şiddetinin artması Travma süresi Kişiye yakınlığı Tehlikeli olarak algılanması Travmatize olduğu durumların fazlalığı Başka kişilerin Travmaya neden olması Tepkiler alması Etiyoloji… Bilişsel-davranışsal yaklaşım “insanın kavrayışı dışında olması,bağlantının kopması, kaçışın olmayışı iki fazlı öğrenme (koşulsuz ve koşullu uyaran)” Travmanın değerlendirilmesi Değerlendirme varolan sorunların saptama, çıkabilecek olası sorunları kestirebilmek ya da risk etkenlerini öğrenebilmek amacıyla yapılır. Değerlendirmede görüşme formları, çizelgeler, ölçekler kullanılmalıdır (TSSB, depresyon, anksiyete, dissosiyatif tepkiler)… Veriler uygun psikososyal müdahalelerin geliştirilmesi ve tedavi yaklaşımı için yol göstericidir. Kullanılan ölçekler Yetişkinler için TSSB Ölçeği (CAPS) Olayın etkileri Ölçeği TSSB Tanı Ölçeği Çocukluk çağı travma ölçekleri Disosiyatif yaşantılar ölçeği (DES) TSSB Ölçeği sivil versiyonu BDÖ,BAÖ,BUÖ … Ruhsal travmanın değerlendirilmesi AmaçVar olan sorunları tespit edebilmek Ortaya çıkması olası sorunları öngörebilmek Risk etkenlerini belirleyebilmek Değerlendirme basamakları Yaşanılan travmanın öğrenilmesi Psikolojik belirti ve bulguların araştırılması Risk etkenlerinin araştırılması Ruhsal travmanın değerlendirilmesi Yaşanılan travmanın öğrenilmesi; “başınızdan unutmak istediğiniz çok acı verici bir olay geçti mi?” “başınızdan deprem, yangın, fiziksel veya cinsel saldırı, şiddete maruz kalma, çatışmaya katılma, bir kişinin öldüğüne veya yaralandığına tanık olmak gibi çok acı verici bir olay geçti mi?” Ruhsal travmanın değerlendirilmesi Ruhsal belirti ve bulguların araştırılması; TSSB belirtilerinin kısaca taranması; Bu olayla ilgili kabuslarınız veya sıkıntılı rüyalarınız oluyor mu? İstemediğiniz halde ya da ortamda size olayı hatırlatacak herhangi bir neden yokken olayla ilgili düşünceler, görüntüler, hayaller aklınıza takılıyor mu? Bunları düşünmemeye çalışıyor musunuz? Size olayı hatırlatan durumlarla karşılaştığınızda bunlardan uzaklaşmaya çalışıyor musunuz? Kendinizi duygularını yaşayamayan biri gibi taşlaşmış, donuk veya başkalarından, çevrenizden, çeşitli etkinliklerden uzak ve ayrı hissediyor musunuz? Ruhsal travmanın değerlendirilmesi Ruhsal belirti ve bulguların araştırılması; Travma sonrası ortaya çıkabilecek diğer belirtiler; • Olay sırasındaki olayları ve duyguları yeniden yaşıyor gibi olma • Deprem olacak korkusu ile kolaylıkla yapamadığı davranışlar • Yaşama karşı olan ilgi azlığı, uyku sorunları, çabuk sinirlenme veya öfkelenme ile ilgili sorunları • Unutkanlık ve dikkatini toplama güçlüğü • Her an deprem olacak kaygısıyla tetikte bekleme • Depremle ilgili yaşadıklarını hatırlayınca duyduğu fizyolojik tepkiler • Suçluluk düşünceleri, hayattan aldığı zevk, gelecek umutsuz olmak • İntihar düşünceleri Ruhsal travmanın değerlendirilmesi Travma öncesi, sırası ve sonrasındaki etkenlerin araştırılması Felaket öncesi etkenler Kadın olmak, dul olmak, yoksul olmak, psikiyatrik hastalığın olması Felaket sırasındaki etkenler Olayı doğrudan yaşamak, kayıpların olması, yaralanmak, dissosiyatif tepkiler vermek Felaket sonrası etkenler Sosyal desteğin az olması, iş ve ekonomik kayıplar, göç etmek zorunda kalmak DEĞERLENDİRME KILAVUZU Yaşanılan travmanın öğrenilmesi Belirli bazı travma sonrası stres belirtilerinin kısaca taranması kabus veya sıkıntılı rüyalar elde olmadan, davetsiz bir şekilde akla gelen düşünceler bu düşünceleri bastırmaya, yok saymaya çalışma travmayı hatırlatan durum, yer ve olaylardan kaçınma küntleşmiş veya duygusuz hissetme Travma sonrası ortaya çıkabilecek diğer belirtilerin araştırılması Travma öncesi, travma sırası ve travma sonrası öykünün derinleştirilmesi ve risk etkenlerinin saptanması Değerlendirmede başlangıçta açık, öykünün derinleşmesi gerekiyorsa kapalı uçlu sorulardan yararlanılabilir Her belirtinin niteliği kadar, ne kadar sıkıntı veya rahatsızlık verici olduğu, ne kadar sürdüğü, işlevselliği ve günlük etkinlikleri ne oranda etkilediği de araştırılmalıdır. Travma poliklinikte ne kadar sorgulanıyor? Travmanın konuşulması anımsanmasının rahatsız edici olması… TSSB belirtilerini tolere etmede zorlanmaları nedeni ile ifade güçlüğü Bir çok birey travmatik yaşantıları hakkında bilgi vermek konusunda gönüllü değil… Hekimlere özellikle travma öyküsünün varlığının sorulması önerilmekte… Çeşitli araştırmalar TSSB ve travmatik deneyimlerin yeterince değerlendirilmediğini bildirmektedir Ayaktan psikiyatri hastaları arasında travma deneyimi %40-80, TSSB ise %18-46 Travmatik yaşantılar ve TSSB yaygın… Yatan hastalarda dosya tanısı 3/175 iken, ölçeklerle konan tanı %38.3 Özellikle aranmadığında sıklıkla atlanmaktadır (Kavakçı ve ark. 2013) Travmatik deneyimlerin sorgulanması Türkiye'de çeşitli bölgelerde görev yapan159 psikiyatrın değerlendirildiği bir araştırma %35’i TSSB tanısı olan hastaları olduğunu belirtiyor (Kavakçı ve ark. 2012) Hekimlerin TSSB tanısı konan hastası sayıları %20.4’ü 0-1 %36,9’u 2-5 %14,1’i 6-9 %4,7’si 12-20 TSSB olan hasta gördüklerini bildirmişlerdir. Bu araştırmada çalışmaya katılan psikiyatrlara son bir yıldaki örseleyici/stresör olayları, yaşam boyu travmatik deneyimleri, yaşam boyu kayıplar ve yas deneyimleri çocukluk çağı travmatik yaşantılarını ne oranda taradıkları sorulmuş... %27’si dört seçenekten sadece birini %40,1’i iki seçeneği %16.4’ü üç seçeneği %8.8’i tüm seçenekleri taradıklarını bildirmiştir. Buradan çıkan sonuç… Travma deneyimlerinin yeterince sorgulanmıyor TSSB tanısını yeterince konmadığı, bu tanının gizli kaldığı Bir çok travma hastasının kendisini eşlik eden hastalığı ile ifade ettiği TSSB tanısının gizli kalması hastaların sıklıkla yetersiz tedavi aldıkları anlamına gelir Uzmanların yalnızca %30’u travma terapisine yönelik eğitim aldığını bildirmiş… %15’i TSSB hastalarında psikoterapi uyguladıklarını bildirmiş… Bir çok travma hastası etkili tedavi göremiyor ! Psikiyatri uzmanlarının önemli bir kısmının epidemiyolojik çalışmaların bildirdiği oranların altında TSSB tanısı olan hasta gördüklerine, travma deneyimlerini yeterince aramadıklarına travma terapisine yönelik bir eğitim almadıklarına işaret etmektedir.
