Özne, Yüklem - E

ÜNİTE: CÜMLE BİLGİSİ (ÖGELER VE CÜMLE TÜRLERİ)
KONU: Özne, Yüklem
ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ
1.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi sadece özne ve yüklemden oluşmuştur?
A) Adam dalgın ve yorgun hâlde evine yürüyordu.
B) Oturarak başarıya ulaşan tek yaratık tavuktur.
C) Gözlerimi önümde yürüyen çocuğun üzerinden ayıramıyordum.
D) Balonu patlayan çocuk sessizce ağlıyordu.
Çözüm:
Özne ve yüklem bir cümlenin temel ögeleridir.
YÜKLEM: Cümlenin hüküm ifadesi taşıyan asıl unsurudur. Tek başına cümle özelliği gösterir. Diğer ögeler
yükleme sorulan sorularla bulunur.
ÖZNE: Cümlede yüklemin gösterdiği işi, hareketi, oluşu yapan ögedir. Yükleme “kim, ne” soruları sorularak
bulunur.
Seçenekleri inceleyelim:
Adam dalgın ve yorgun hâlde evine yürüyordu.
Özne
Z.T.
D.T.
Y.
yürüyordu : Yüklem
Kim yürüyordu? Adam : Özne
A’ da
Oturarak başarıya ulaşan tek yaratık tavuktur.
Özne
Yüklem
tavuktur : Yüklem
Ne tavuktur ? Oturarak başarıya ulaşan tek yaratık: Özne
B’ de
Ben \ Gözlerimi önümde yürüyen çocuğun üzerinden ayıramıyordum.
G.Ö. B.li N.
D.T.
Y.
ayıramıyordum : Yüklem
Kim ayıramıyordu? Ben : Gizli özne
C’ de
Balonu patlayan çocuk sessizce ağlıyordu.
Özne
Z.T.
Y.
ağlıyordu : Yüklem
Kim ağlıyordu? Balonu patlayan çocuk : Özne
Cümlenin ögeleri bulunurken şunlara dikkat edilmelidir:
D’ de
a) Söz öbekleri tek öge olarak alınır, bölünmez.
İkileme, tamlama, birleşik filler, edat grupları, deyim öbekleri söz öbeğidir. Bu öbekler özne, nesne, zarf
tümleci, dolaylı tümleç veya yüklem olabilir.
Cümledeki sözcük sayısının çokluğu öge çokluğu demek değildir. Birden çok sözcük tek öge dahi olabilir.
Tarihin önemsenmesindendir. yüklem – isim tamlaması olduğundan tek ögedir.
b) Bağlaçlar ve ünlemler cümlede herhangi bir öge olarak kullanılmaz.
2.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne, gizli öznedir?
A) Güneş, bulutları pembeleştirerek Nil’ in ufuklarına yaklaştı.
B) Her şey ışıklı bir masalın derinliğine çekildi.
C) Durur gibi görünen hayat, devamlı değişmektedir.
D) Züleyha’nın gülümsemesine gülümsedi gözlerinin içiyle.
TÜRKÇE
57
İLKÖĞRETİM 7
Çözüm:
GİZLİ ÖZNE: Cümlede yazılmayan, varlığı yüklemdeki kişi ekinden anlaşılan gerçek öznelerdir. Sadece
şahıs (kişi) zamirlerinin yalın hâli gizli özne olur.Özne yükleme sorulan “kim, ne” sorularıyla bulunur.
I. Tekil kişi : Ben
II. Tekil kişi : Sen
III. Tekil kişi : O
I. Çoğul kişi : Biz
II. Çoğul kişi : Siz
III. Çoğul kişi : Onlar
Seçenekleri inceleyelim:
A’ da Güneş, bulutları pembeleştirerek Nil’in ufuklarına yaklaştı.
Özne
Yüklem
Kim yaklaştı? Güneş: Özne cümlede belirtilmiştir.
B’ de Her şey ışıklı bir masalın derinliğine çekildi.
Özne
Y.
çekildi: Yüklem Çekilen ne? Her şey:
C’ de Durur gibi görünen hayat, devamlı değişmektedir.
Özne
Y.
değişmektedir: yüklem Değişen ne? Durur gibi görünen hayat: Özne cümlede belirtilmiştir.
D’de O \ Züleyha’nın gülümsemesine gülümsedi gözlerinin içiyle.
G.Ö.
Y.
gülümsedi: Yüklem
Kim gülümsedi? O (Gizli özne)
III. tekil kişinin özne olduğu, yüklemdeki kişi ekinden anlaşılıyor.
Cevap D’ dir.
3.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözde özne vardır?
A)
B)
C)
D)
Sergideki tüm resimler beğenildi.
Gökyüzü, uzayın tanınmasıyla daha da genişleyecektir.
Herkes kendine ait olan yerde bulunmalıdır.
Her yeni başlayan günde ne ile karşılaşacağımızı bilemeyiz.
Çözüm:
SÖZDE ÖZNE: Edilgen çatılı bir yüklemin öznesi, sözde özne olur. Böyle cümlelerde özne yüklemi yapan
değil, yapılan işten etkilenen durumundadır. Gerçek özne değildir.
Halılar yıkandı. Yıkanan ne? Halılar.
Halılar, özneyi bulmak için sorulan soruya yanıt vermektedir. Ancak işi yapan halılar değildir. Halılar bu işten
etkilenendir. İşi yapan belli olmadığı için öznenin yerini tutmaktadır.
Seçenekleri inceleyelim:
A’ da Sergideki tüm resimler beğenildi.
Sözde Ö.
Y.
Beğenilen ne? Sergideki tüm resimler
Beğenen kim? Bu soruya yanıt yoktur. Bu cümlede beğenme işini gerçekleştiren belli olmadığı için aslında
işten etkilenen varlık özne görevini üstlenmiştir. Buna sözde özne denir.
B’ de
genişleyecektir → yüklem
C’ de
bulunmalıdır → yüklem
Ne genişleyecektir? Gökyüzü (Açık özne)
Kim bulunmalıdır? Herkes (Açık özne)
D’ de
bilemeyiz → yüklem Bilemeyen kim? Biz (Gizli özne)
Cevap A’ dır.
İLKÖĞRETİM 7
58
TÜRKÇE
4.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözde özne sıfat tamlamasından oluşmaktadır?
A) Sinan’ın söylediklerini aynen yapmış.
C) Doğru söz her zaman reddedilir.
B) Sevgiyle güçlüklerin hepsi aşılabilir.
D) O, eskiden yaramaz bir çocuktu.
Çözüm:
Sinan’ ın söylediklerini aynen yapmış. Kim yapmış? O → Gizli özne
Y.
Sevgiyle güçlüklerin hepsi aşılabilir.
S.Ö.
Y.
Ne aşılabilir? Güçlüklerin hepsi → Sözde özne
Kim aşabilir? Sorunun cevabı yoktur. Gerçekte nesne olan öge burada özne yerine kullanıldığından sözde
öznedir. Ancak “güçlüklerin hepsi” belirtili isim tamlamasıdır.
B’ de
C’ de Doğru söz her zaman reddedilir. Reddedilen ne? Doğru söz : Sözde öznedir. Reddeden belli değil
Sözde Özne
Y.
niteleme isim
sıfatı
Sıfat tamlaması sözde özne olarak kullanılmıştır.
D’ de O, eskiden yaramaz bir çocuktu.
Ö.
Y.
Kim yaramaz bir çocuktu? O (O öznesi adıldır, tamlama değildir.)
Cevap C’ dir.
5.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne cansız bir varlıktır?
A)
B)
C)
D)
Bal tutan, parmağını yalar.
Kitaplar, bilgiyi doğru biçimde aktarır.
Güvenme varlığa, düşersin darlığa.
Her zaman güler yüzlüydü.
Çözüm :
ÖZNE: Cümlede yüklemin gösterdiği işi, hareketi, oluşu, durumu yapan temel ögedir. Yükleme “kim, ne “
sorularından uygun olanı sorularak bulunur. İnsanlar için yükleme “kim” sorusu; hayvan, bitki, cansız varlıklar
ve soyut kavramlar için “ne” sorusu sorulur.
Seçenekleri inceleyelim:
A’ da Bal tutan, parmağını yalar. Kim yalar? Bal tutan: Özne canlı varlık (insan)
Özne
Y.
B’ de Kitaplar, bilgiyi doğru biçimde aktarır.
Özne
N.
Z.T.
Y.
C’ de Sen / Güvenme varlığa, Sen / düşersin darlığa. Sıralı cümle olduğundan iki ayrı yüklem vardır.
G.Ö.
Y.
G.Ö.
Y.
Güvenme: Yüklem
Düşersin : Yüklem
Kim güvenmesin?
Kim düşer?
: Sen
: Sen
özne
insan
Özneler cümlede açıkça görünmüyor. Yüklemin aldığı şahıs ekinden 2. tekil şahıs (Sen) olduğu anlaşılıyor.
D’ de O Her zaman güler yüzlüydü. Güler yüzlü olan kim? O : Gizli özne
G.Ö.
Z.T.
Y.
TÜRKÇE
59
İLKÖĞRETİM 7
6.
“Yardımlaşma, sosyal hayatın gereğidir.” cümlesinin öznesi için aşağıdakilerden hangisi
doğrudur?
A) Açık özne
C) Gizli özne
B) Sözde özne
D) Mantıkça özne
Çözüm:
Bu soruda özne ile ilgili bilgilerimizden yararlanalım.
Öznenin açık özne, sözde özne, gizli özne gibi türleri vardır.
AÇIK ÖZNE: Cümlede açıkça yazılan öznedir, aynı zamanda gerçek öznedir.
Arkadaşın yarın ne yapacak? Kim yapacak? → Arkadaşın (Açık özne)
Özne
Y.
GİZLİ ÖZNE: Cümlede yazılmayan, yüklemin aldığı kişi ekinden anlaşılan öznedir. Gizli özne olarak
kullanılan sözcükler kişi zamirlerinin yalın hâlidir.
Ben \ Sana bu kitabı veremem. Veremeyen kim? → Ben
G.Ö.
Y.
“Ben” olduğunu yüklemdeki şahıs ekinden anlıyoruz. Özne cümlede yazılmamıştır. Gizli özneler de gerçek
öznedir. vereme – m
I.tekil şahıs eki
SÖZDE ÖZNE: Eğer cümlenin yüklemi edilgen bir fiil ise öznesi sözde özne olur. Fiilin bildirdiği bir işi özne
değil de başkası yapıyorsa, özne bu işten etkileniyorsa sözde öznedir.
“Masanın üzeri güzelce temizlendi.” cümlesinde “temizlendi” yüklemdir. Ne temizlendi? Masanın üzeri
Temizleyen kim? → Bu soruya yanıt olmadığı için “masanın üzeri” sözde öznedir.
Sözde özne, gerçek özne değildir. Gerçek özne, yüklemi yapan öznedir. Özne ayrıca hâl eklerinden hiçbirini
almaz. Buna göre seçenekleri inceleyelim:
Yardımlaşma, sosyal hayatın gerçeğidir. Sosyal hayatın gerçeği olan ne? → Yardımlaşma
Açık özne
Y.
Özne, cümlede açıkça belirtildiğinden ve tek bir sözcükten oluştuğundan doğru yanıt, A’ dır.
7.
Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi farklı türde bir sözcüktür?
A) Her yiğidin gönlünde bir arslan yatar.
B) İp inceldiği yerden kopar.
C) Haberi pazar öğleden sonra aldım.
D) Dış görünüşe bakarak verilen kararlar yanıltıcıdır.
Çözüm :
YÜKLEM: Cümlenin yargı bildiren asıl öğesidir. Yüklem bildirme veya dilek(isteme) kipinde çekimlenmiş bir
fiil (çekimli fiil) olabileceği gibi, isimler ve isim soylu sözcükler ek fiil alarak yüklem olurlar.
Yüklem, tek başına bir cümle özelliği gösterir. Cümlede yüklemi bulmak için herhangi bir ögeye soru
sormayız, tüm soruları yükleme sorarız.
Şema ile gösterelim :
isim + ek fiil
Fiil + kip eki + kişi eki
yüklem
yüklem (çekimli fiil)
sarı (idi, imiş, im, isin, idir, iyiz, işiniz, idirler)
İLKÖĞRETİM 7
gel – di – m
60
TÜRKÇE
Söz öbekleri cümlede, yüklem görevinde kullanılabilir.
Sarı kedi küçücüktü.
Etkili olan onun sözleriymiş.
isim + ek fiil
isim tamlaması + ek fiil
Okula giden bendim.
zamir + ek fiil
Başarılı olmak tek isteğimdi.
sıfat tamlaması + ek fiil
Yıllar önce evi terk etti.
Birleşik fiil +kip eki (çekimli fiil)
Seçenekleri inceleyelim:
A’ da “Her yiğidin gönlünde bir arslan yatar.”
Y.
Çekimli bir sözcüktür ve hüküm ifadesi taşır.
→
yat – ar →çekimli fiil
yat – mak
fiil mastar
fiil geniş
eki
zaman kipi
B’ de “İp inceldiği yerden kopar.”
Y.
→
kop – ar → çekimli fiil
kop – mak
fiil mastar
fiil geniş
eki
zaman kipi
C’ de “Haberi pazar öğleden sonra aldım.”
Y.
→
al – dı – m → çekimli fiil
al – mak
fiil mastar
fiil di’li I.tekil
eki
g.z. şahıs
D’ de “Dış görünüşe bakarak verilen kararlar yanıltıcıdır.”
Y.
yanıltıcı – idir (dır) Ek-fiil alarak oluştuğu için yanıt, D’dir.
yanıltıcı – mak →
isim
mastar
isim ek fiil eki
8.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem çekimli bir fiildir?
A) Yel gibi gelen, sel gibi gider.
C) İnsanda her zaman gurur vardır.
B) Umut, fakirin ekmeğidir.
D) Yalnızlık Allah’ a mahsustur.
Çözüm:
ÇEKİMLİ FİİL: Fiilin herhangi bir dilek ya da haber kipi ile şahıs eki almış halidir.
Kipler ikiye ayrılır:
Haber (Bildirme) Kipleri
1) Di’li Geçmiş zaman(dı,di,du,dü,tı,ti,tu,tü)
2) Miş’li Geçmiş Zaman (mış,miş,muş,müş)
3) Şimdiki zaman (-yor)
4) Gelecek zaman (-acak,-ecek)
5) Geniş zaman (-r)
TÜRKÇE
Dilek Kipleri
1) Gereklilik kipi ( -malı,-meli)
2) Şart kipi (-sa,-se)
3) İstek kipi (-a,-e)
4) Emir kipi (-)
61
İLKÖĞRETİM 7
KİŞİ EKLERİ
Fiile gelen eklerdir. Bunlar aynı zamanda çekim ekidir.
Ben
→ -m
Biz
→ -ız, -iz, -uz, -üz, -k
Sen
→ -n
Siz
→ -nız,niz
O
→Onlar → -lar, -ler
Soruda istenen çekimli fiili bulmak için cümleleri inceleyelim:
B’ de
Umut, fakirin ekmeğidir. Yüklem, bir sözcük grubundan oluşmaktadır.
Ö.
Y.
Fakirin ekmeği belirtili isim tamlamasıdır. Ek-fiil alarak yüklem olmuştur.
C’ de İnsanda her zaman gurur vardır. Var işim → var – dır → dır ek fiil
D.T.
Z.T.
Ö
Y
Yüklem olan sözcük isimdir.Ek fiil alarak yüklem olmuşlardır. Ek fiil isim soylu sözcüklere gelir.Bir sözcüğün
isim mi, fiil mi olduğunu anlamak için –mak,-mek eki getirilir. Anlamlı olursa fiil, olmazsa isimdir.
D’ de Yalnızlık, Allah’a mahsustur. → Mahsus (mak) olmaz
Ö.
D.T.
Y.
mahsus - idir (tur) → İsim ek fiil alarak yüklem olmuştur.
isim
ek fiil
A’ da Yel gibi gelen, sel gibi gider.
Ö.
Z.T.
Y.
gid – er → gitmek anlamlı olduğundan fiildir.
fiil geniş
zaman kipi
Geniş zaman kipi almıştır. 3. tekil şahıs eki olmadığından yüklemde yazılmaz; ama yüklemden 3. tekil şahıs
olduğu anlaşılır. Buna göre cevap A’ dır.
İLKÖĞRETİM 7
62
TÜRKÇE
1.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi sadece
özne ve yüklemden oluşmuştur?
A)
B)
C)
D)
2.
Yorgun düşen gözlerini dinlendirmelisin.
Misafirlerin getirdiği hediyeleri açmadı.
Dere tepe her yan yemyeşildi.
Ablasının kendisine yardım etmesini
istiyor.
6.
Çocuklar balkondan sarkıyordu.
Çiçek gibi duruyordu masalar.
Arkadaşlarıyla her zaman iyi geçinirdi.
Sofraya kalabalık bir aile oturdu.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi sadece
özne ve yüklemden oluşmuştur?
7.
Oylamada teklifi kabul eden hepimizdik.
Sıraların üstüne resimler yapmışlar.
Benim istediğim kitap buydu.
Ailesi her zaman destek oluyordu.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözde
özne kullanılmıştır?
A)
B)
C)
D)
A) Akşamları inci bir gerdanlıktır Mardin.
B) Balık üretme çiftliklerinde alabalık
yetiştiriliyor.
C) Odasına izinsiz girince çok sinirlendi.
D) Bülbül, ömründe gördüğüm en güzel
kuştur.
4.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
belgisiz zamir cümlenin yüklemi
olmuştur?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne,
cümlede yazılmamıştır?
A)
B)
C)
D)
3.
5.
Evrakları dosyaya dikkatlice yerleştirdi.
Bahar gelince evin her yeri temizlendi.
Telefonunu bu takside unutmuştu.
Kamyonlar yollarda büyük tehlike
yaratıyor.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne
belirtili isim tamlamasından
oluşmaktadır?
A)
B)
C)
D)
Karanlık sokaklar beni ürkütür.
Saçının teline zarar gelsin istemem.
Elbisenin astarı sökülmüştü.
Duvarın boyasını ben hiç beğenmedim.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem
bir zamirden oluşmaktadır?
8.
A) Bu dolapta gördüğün her şey onundu.
B) En zor soruları yapıp en kolaylarını
kaçırmış.
C) Çamaşırları bir an önce kurusun diye
balkona astı.
D) Dertli baba, ay sonunu nasıl getireceğini
düşünüyordu.
İLKÖĞRETİM
7
TÜRKÇE
Aşağıdaki cümlelerin hangisi sadece
özne ve yüklemden oluşmaktadır?
A)
B)
C)
D)
63
Bilgisayar kursu kayıtlarını bana sordu.
Hayatında en sevdiği kişiydi.
Şehrin güzelliği büyüleyiciydi.
Dereyi görmeden paçaları sıvama.
TÜRKÇE
İLKÖĞRETİM
7
9.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinin öznesi
gizli öznedir?
A)
B)
C)
D)
13.
A)
B)
C)
D)
Yıllar oldukça hızlı akıp gidiyor.
Herkesin her dediğine hemen inanıyor.
Leylekler artık göç etmeye başladı.
Bu kasabanın insanları cana yakındır.
14.
10.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem
zamirdir?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
yüklemin altı yanlış çizilmiştir?
Arkadaşlarıyla burayı temizlemiş.
Okula annesiyle birlikte geliyordu.
Bu bahçenin çiçeklerine bakan benim.
O, benim her dediğimi yapar.
Çocuklar neşeyle koşuyor.
Şu ana kadar kimse gelmedi.
Yaptıklarından dolayı pişman oldu.
Artık buralardan alıp başımı gideceğim.
I. Çocukken biz ne isteyebilirdik ki
yaşamdan.
II. Bu kadar zor değildi yaşam.
III. Hepimizin mutlu bir geleceği olsun diye
ailelerimiz çırpınırdı.
IV. Her istediğimizi yapmak için uğraşırlardı.
Parçada numaralanan cümlelerden
hangisinin öznesi soyut bir kavramdır?
A) I
11.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “kalem”
sözcüğü sözde özne görevindedir?
A)
B)
C)
D)
15.
Kalemi alıp çantasına koydu.
Kalem masaya bırakılmış.
Kalem yere düştü.
Bu kalemden bana da al.
12.
Kızıl saçlı kıza soracaksın.
Konya Ovası’na hayran kaldık.
Solgun kazak dolapta duruyor.
Kayıp sokak çocuklarına ulaşıyor.
İLKÖĞRETİM 7
D) IV
Her insan doğayı korumalıdır.
Yapraklar rüzgârla hışırdıyordu.
Düğünde yemekler çok beğenildi.
Önemli toplumsal konuları çözümlediler.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözde
özne kullanılmıştır?
A) Üçü de iyi bir iş yaptığına inanıyordu.
B) Babam arabanın yavaşça yaklaştığını ve
terzi dükkânı önünde durduğunu
görmüş.
C) Terzi amca dükkânına yeni kumaşlar
getirmiştir.
D) Hayat bilgisi dersi yapılıyordu.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne
bir sıfat tamlamasıdır?
A)
B)
C)
D)
C) III
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde gizli
özne kullanılmıştır?
A)
B)
C)
D)
16.
B) II
64
TÜRKÇE
17.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi sadece
özne ve yüklemden oluşur?
21.
A) Dünyada ne kadar insan varsa o kadar
da farklı huy ve davranış vardır.
B) Türk musikisinin önemli isimlerinin özel
eşyaları sanatseverlere tanıtıldı.
C) Özellikle bu bölge yeşillendirilmeye
çalışılıyor.
D) Bayılınca hemen hastaneye götürüldü.
A) Kültürünün zenginleşmesi, sanat dolu
çevresi, onu yazmaya doğru itiyordu.
B) Bu romanın kahramanları, ulusal
değerlere yabancılaşmış, zengin ve yarı
aydın kişilerdir.
C) Kitaplarının vitrinlere konduğunu
göreceksin.
D) Çok iyi bir iş başardın oğlum, dedi.
22.
18.
Aşağıdaki cümlelerden hangisi sadece
özne ve yüklemden oluşmamaktadır?
Aşağıdaki cümlelerden hangisinin
öznesi isim tamlamasından oluşmuştur?
A)
B)
C)
D)
A) Ben, kardeşim ve annem gideceğiz.
B) Bütün işlerin bitirildiği bir gün, parkın
açılışı yapıldı.
C) Sinan dayının vasiyeti böyleydi.
D) Sevindiğimi gören annem de
neşeleniyordu.
23.
19.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözde
özne yoktur?
Kışlar onun sükutuyla gelir.
Silinir dünyanın tozu dumanı.
Yola düştüm gezer gezer ağlarım.
Bu dünya da onun bir bucağıdır.
Aşağıdaki cümlelerden hangisinin
öznesi bir isim tamlaması değildir?
A) Türk toplumu birçok konuda duyarlıdır.
B) İlkbahar sabahları böyle umarsızca
yaşandı.
C) Gül, yerleşik hayatın bir simgesidir.
D) Sevda türküsü yayıldı gül bahçesine.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde gizli
özne vardır?
A) Dostluğu devam ettirmek geride
kalanların ödevidir.
B) Dünyanın en yaman yazıcısı da olsanız
yine de hayatı yazıya sığdıramazsınız.
C) Çınarlar devrilir ülkemizde; yerine
yenileri gelmez.
D) İçimde buna benzer duygular var.
24.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne
sıfat tamlaması şeklinde bileşik addır?
A) Bu soruları kolayca çözebilirim.
B) Bu işten de kolayca sıyrılıverdiler.
C) Bilgili insanlara çok ihtiyacımız var.
D) Yazın sivrisinekler çoğalır.
20.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözde
özne vardır?
25.
A) Genç adam çocuklar gibi sevinçliydi.
B) Bu dünyada ne ekersen onu biçersin.
C) Bugünkü toplantıda okul sorunları dile
getirilecek.
D) Hastalarla, yaşlılarla, çocuklarla özel
olarak ilgilenirdi.
TÜRKÇE
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem
belirtili isim tamlamasıdır?
A) Uzun uzun kendisinden söz etti.
B) Kapıların gıcırtısı insanı rahatsız ediyor.
C) Affetmek, büyüklüğün şanındandır.
D) Çürümüş meyveleri atın.
65
İLKÖĞRETİM 7
ÜNİTE:
KONU:
CÜMLE BİLGİSİ – ÖĞELER
Nesne, Zarf Tümleci, Dolaylı Tümleç
ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ
1.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf tümleci görevi bakımından diğerlerinden farklıdır?
A)
B)
C)
D)
Bundan iki buçuk yıl önce kansere yakalandı.
Yılanın başı küçükken ezilir.
Olayı duyunca küplere bindi.
Yüzündeki sıkıntılı ifadeyi zorla da olsa değiştirdi.
Çözüm:
ZARF TÜMLECİ: Yüklemin zamanını, durumunu, miktarını, yönünü, koşulunu gösteren ögedir. Zarf tümleci
tek bir sözcük ya da sözcük öbeği olabilir.
Zarf türündeki tüm sözcükler zarf tümleci görevini üstlenirler. Zarfların anlam özellikleri zarf tümleçleri için de
geçerlidir. Örneğin: Zaman zarfları, zaman bildiren zarf tümlecidir, durum zarfları, durum gösteren zarf
tümlecidir.
Edatlarla kurulan söz öbekleri zarf tümleci olarak kullanılırlar.
Yükleme;
Ne zaman, nasıl, ne kadar, ne ile, kim ile, niçin, kim için soruları sorularak bulunur.
Seçenekleri inceleyelim:
A’ da
Bundan iki buçuk yıl önce kansere yakalandı.
O
G.Ö.
Z.T.
D.T.
Y.
(Ne zaman)
(Neye)
B’ de Yılanın başı küçükken ezilir.
Özne
Z.T.
Y.
(Ne)
(Ne zaman)
C’ de
O Olayı duyunca küplere bindi.
G.Ö.
Z.T.
Y.
(Ne zaman)
D’ de
O Yüzündeki sıkıntılı ifadeyi zorla da olsa değiştirdi.
G.Ö.
B.li N.
Z.T.
Y.
(Neyi)
(Nasıl)
Cevap D’ dir. A, B, C seçeneklerinde zarf tümleci “ne zaman” sorusuna cevap veriyor.
Zaman bildiren zarf tümlecidir. D’deki zarf tümleci durum bildiren zarf tümlecidir.
2.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı tümleç isim tamlamasından oluşmaktadır?
A)
B)
C)
D)
Özgürlüğü sadece özgürlük heykelinde bulduk.
Minik köpeğine yiyecek veriyordu.
Yeri yurdu belli olmayan mutluluk için yüzlerce çileye katlanırız.
Parlak zekâ, insanı bütün nimetlere kavuşturmaz.
İLKÖĞRETİM 7
66
TÜRKÇE
Çözüm:
DOLAYLI TÜMLEÇ: Yüklemin bildirdiği hareketin, yerini ve yönünü gösteren ögedir. Cümlede dolaylı tümleç
olan isim –e, -de, -den hâl eklerini alır. Dolaylı tümleçler tek sözcük veya söz öbeğinden oluşabilir.
Yükleme: kime neye, nereye kimde nerede, nede kimden nereden, neden soruları sorularak
bulunur.
İsim Tamlaması : En az iki ismin bir araya gelerek oluşturduğu tamlamadır.
Seçenekleri inceleyelim:
Biz Özgürlüğü sadece özgürlük heykelinde bulduk.
G.Ö. B.li N.
Z.T.
D.T.
Y.
(Neyi)
(Nasıl)
(Nerede)
A’ da
özgürlük
(isim)
(T.yan)
B’ de
C’ de
heykel-i-nde
(isim)
(T.nan)
Dolaylı tümleç belirtisiz isim tamlamasıdır.
O
G:Ö.
Minik köpeğine yiyecek veriyordu.
D.T.
B.siz N.
Y.
(Neye)
(Ne)
minik
sıfat
köpeğine
isim
Biz
G.Ö.
Yeri yurdu belli olmayan mutluluk için yüzlerce çileye katlanırız.
Z.T.
D.T.
Y.
(Niçin)
(Neye)
yüzlerce çile
sıfat
isim
Dolaylı tümleç sıfat tamlamasıdır.
Dolaylı tümleç sıfat tamlamasıdır.
Parlak zekâ, insanı bütün nimetlere kavuşturmaz.
Ö.
B.li N.
D.T.
Y.
(Ne)
(Kimi)
(Neye)
D’ de
bütün
sıfat
nimetlere
isim
Dolaylı tümleç sıfat tamlamasıdır.
Cevap A’ dır.
3.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat tamlaması görevindeki dolaylı tümleç vurgulanmıştır?
A) Kimse yalana ve iftiraya göz yummaz.
B) İnsanlar, sahte tevazulara inanmamaktadır.
C) Edep, edepsizden öğrenilir.
D) Moral ve destek insanın yardımına koşar.
Çözüm:
CÜMLE VURGUSU: Cümlede asıl anlatılmak istenen öge vurgulanır. Cümlede vurgu ikiye ayrılır:
a) Fiil cümlelerinde vurgu : Fiil cümlelerinde vurgu yüklemden bir önceki ögededir.
Yüklem cümlenin başında ise o zaman vurgu yüklemdedir.
Ali seni dün okulda beklemiş.
D.T.
Seni dün okulda Ali beklemiş.
Ö
TÜRKÇE
Vurgu dolaylı tümleçte
Vurgu öznede
67
İLKÖĞRETİM 7
Beklemiş seni dün okulda Ali. Devrik cümle olduğu için vurgu yüklemde.
Yüklem
b) İsim cümlelerinde vurgu : İsim cümlelerinde vurgu yüklemdedir.
Vurgu yüklemde
Onu etkileyen tek şey çocuğun gözyaşlarıydı.
Yüklem
Seçenekleri inceleyelim:
→ Dolaylı tümleç vurgulanmış ama sıfat
tamlaması değildir.
A’ da
Kimse yalana ve iftiraya göz yummaz.
Ö.
D.T.
Y.
(Kim)
(Neye)
B’ de
İnsanlar, sahte tevazulara inanmamaktadır.
Ö.
D.T.
Y.
(Kim)
(Neye)
sahte
Niteleme S.
C’ de
D’ de
tevazu → Dolaylı tümleç sıfat tamlamasıdır. Vurgu dolaylı tümleçtedir.
isim
Edep, edepsizden öğrenilir.
Ö.
D.T.
Y.
→
(Ne) (Kimden)
Vurgu dolaylı tümleçte ancak sıfat tamlaması değildir.
Moral ve destek insanın yardımına koşar. Belirtili ad tamlaması dolaylı tümleçtir, vurgulanmıştır.
Cevap B’ dir
4.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne vardır?
A) Birisini eleştirmek için en uygun yer aynanın karşısıdır.
B) Uygun dediğin zaman, gelmez.
C) Dertlerini gözyaşlarında boğmak isteyenlere, dertlerin yüzme bildiğini söyle.
D) Her insan, herkes karşısında, her şeyden sorumludur.
Çözüm:
NESNE: Cümlede yüklemin bildirdiği işten etkilenen ögedir. Cümlede öznenin yaptığı işten, oluştan,
hareketten etkilenen varlık veya kişidir. Nesne ikiye ayrılır:
1- Belirtili Nesne: Belirtili nesne olan sözcük ismin “–i” hâl ekini alır ve yükleme sorulan “neyi, neleri, kimi,
kimleri” sorularına cevap verir.
2- Belirtisiz Nesne: Yalın hâldedir. Yükleme sorulan “ne, neler” sorularına cevap verir.
Seçenekleri inceleyelim:
A’ da Birisini eleştirmek için en uygun yer aynanın karşısıdır.
Z.T.
Özne
Y.
(Niçin)
(Ne)
B’ de
Uygun dediğin zaman, gelmez.
Özne
Y.
(Ne)
C’ de
Sen Dertlerini gözyaşlarında boğmak isteyenlere, dertlerin yüzme bildiğini söyle.
G.Ö.
D.T.
B.li N.
Y.
D’ de
Her insan, herkes karşısında, her şeyden sorumludur.
Özne
D.T.
D.T.
Y.
(Kim)
(Nerede)
(Neyden)
Doğru cevap C’ dir
İLKÖĞRETİM 7
68
TÜRKÇE
5.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne yoktur?
A)
B)
C)
D)
Yaşamak, solumak değil, çalışmaktır.
Kıskanç kişi hayatı boyunca mutluluğu tadamaz.
Çevresinde gördüğü şeyleri bize anlattı.
İnsan, mutlu ve huzurlu yaşamak için özgürlüğünün bir kısmını feda etmelidir.
Çözüm :
Her cümlede nesne bulunmayabilir. Bu konuda dikkat edilmesi gereken, belirtisiz nesne ile öznenin birbirine
benzemesidir. Çünkü her ikisinde de yükleme “ne” sorusu sorulur. Ancak özne işi yapandır, nesne işten
etkilenendir.
Kedi süt içti.
İçti : Yüklem
İçen ne?
: Kedi → özne Kedi ne içti? : Süt, belirtisiz nesne
Seçenekleri inceleyelim:
A’da
Yaşamak, solumak değil, çalışmaktır.
Özne
Y.
Y.
(Ne)
B’ de
Kıskanç kişi hayatı boyunca mutluluğu tadamaz.
Özne
Z.T.
B.li N.
Y.
(Kim)
(Ne zaman)
(Neyi)
C’ de
Çevresinde gördüğü şeyleri bize anlattı.
Bli. Nesne
D.T.
Y.
(Neyi)
D’ de
İnsan, mutlu ve huzurlu yaşamak için özgürlüğünün bir kısmını feda etmelidir.
Özne
Z.T.
B.li N.
Y.
(Kim)
(Niçin)
(Neyi)
Cevap A’ dır. Nesne yoktur.
6.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde cümle vurgusu farklı bir öge üzerindedir?
A)
B)
C)
D)
Son yağmurlar topraktaki yarıklar fazla derinleşmeden geldi.
O kızıl hatıra titrer gözümde.
Bu sonbahar sabahının donuk inci rengini nasıl anlatabilirim?
Kalem elimden yere düşünce kırıldı.
Çözüm:
CÜMLE VURGUSU: Cümlede asıl anlatılmak istenen öge vurgulanır. Vurgulamak istediğimiz ögeyi yükleme
yaklaştırırız. Önemle belirtilmek istenen öge vurguludur.
Son yağmurlar topraktaki yarıklar fazla derinleşmeden geldi. Zarf Tümleci vurgulu
Özne
Z.T.
Y.
(Ne zaman)
B’ de O kızıl hatıra titrer gözümde. Özne vurgulu
Özne
Y.
D.T.
(Ne)
(Nerede)
C’ de Ben \ Bu sonbahar sabahının donuk inci rengini nasıl anlatabilirim? Zarf Tümleci vurgulu
G.Ö.
B.li.N.
Z.T.
Y.
(Ne)
(Neyi
D’ de Kalem yere düşünce kırıldı.
Ö.
Z.T.
Y.
(Ne) (Ne zaman)
Cevap B’ dir. Vurgulu öge öznedir. Diğerlerinde vurgu zarf tümlecindedir.
A’ da
TÜRKÇE
69
İLKÖĞRETİM 7
7.
“O yazarlar, başarılarını Türk dilini sevmiş olmalarına borçludurlar.” cümlesinde hangi öge yoktur?
A) özne
B) nesne
C) zarf tümleci
D) dolaylı tümleç
Çözüm :
Cümlenin ögelerini bularak bilgilerimizi tekrarlayalım.
O yazarlar, başarılarını Türk dilini sevmiş olmalarına borçludurlar.
Özne
B. li Nesne
D.T.
Y.
(Kim)
(Neyi)
(Neye)
Cevap C’ dir. Cümlede zarf tümleci yoktur.
8.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde öznenin açıklayıcısı olan ara söz vardır?
A)
B)
C)
D)
Huzuru burada – bu şehirde – bulduk.
Sınıfta, vaktimizin geçtiği yerde, çok mutluyduk.
Zaman, hayatın sayacı, hızla ilerliyor.
Seneye – gelecek öğretim yılına – hazırlanıyoruz.
Çözüm:
Ara söz : Cümlede iki virgül veya kısa çizgi arasında gösterilen açıklama bölümleridir. Ara söz bir ögenin
açıklayıcı olarak kullanılabilir. Bu kullanımında yeni bir öge olarak değil, ögenin açıklayıcısı olarak aynı öge
olarak kullanılır. Bazı kullanımlarda ise bir ögenin açıklaması olmadan cümlenin açıklaması olur.
Nesnenin açıklayıcısı olarak kullanılmıştır.
Dereyi – şu sesiyle huzur sereni – yıllar geçse unutmam.
nesne
nesne(ara söz)
y.
Seni hep – sen inkar etsen de – destekledim.
n.
z.t
ara söz cümlenin
y.
ögesi değil
Şimdi seçenekleri inceleyelim:
A’da
Huzuru burada – bu şehirde – bulduk.
nesne
d.t
d.t (ara söz)
y.
B’de
Sınıfta, vaktimizin geçtiği yerde, çok mutluyduk.
d.t
d.t(ara söz)
z.t
y.
C’de
Zaman, hayatın sayacı, hızla ile ilerliyor.
öz
özne(ara söz) z.t
y.
D’de
Seneye – gelecek öğretim yılına – hazırlanıyoruz.
d.t
d.t (ara söz)
y.
Ara söz, A, B, D seçeneklerinde dolaylı tümlecin, C de ise ara söz öznenin açıklayıcısıdır.
İLKÖĞRETİM 7
70
TÜRKÇE
1.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtili
nesne yoktur?
5.
A) Bu şehrin tarihçesini bir bilim adamı
yazmış.
B) Ayakkabı, ayağını çok sıkmış.
C) Arkadaşlık bağlarını kuvvetli tutmalıyız.
D) Şu anda parasal durumları iyiymiş.
A)
B)
C)
D)
6.
2.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtili
nesne vardır?
A)
B)
C)
D)
3.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne
vurgulu ögedir?
7.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne
yoktur?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne
bir tamlama grubudur?
Eski günleri daha çok özleyecek.
Gelişmenin temelinde kitap vardır.
Orada bir kaç gün kalırsın.
Masraflarını çalıştığı kurum karşılıyordu.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf
tümleci vurgulu öge değildir?
A) Babamın ve annemin yanında kıymetim
bir kat daha artmıştı.
B) Şerbetçi, akşam olmadan oradaydı.
C) Duyduklarını olduğu gibi ve teker teker
anlattı.
D) Günlerce seni burada aramış.
Seni kaç saattir bekliyoruz.
Bana bir daha böyle söyleme!
Daima doğru bildiğiniz şeyi yapın.
Cuma günlerini severim.
İLKÖĞRETİM 7
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne
yoktur?
A)
B)
C)
D)
8.
A)
B)
C)
D)
Pazardan ne alayım?
Buraya kimi davet etmiş?
O en çok neyi sever?
Sizlere ne kaldı?
A) Kendini beğenmek, insan benliğinin dışa
vurulan en önemli özelliğidir.
B) Kız bana gülümseyerek baktı, bir şey
söyleyecekti.
C) Dedem o yılları özlediğini söylerdi.
D) Doğanın kirlenmesini istemeyen
insanlar, tepkilerini ortaya koydular.
Kömürlük iyice temizlendi.
Masanın üzerinde kırık bir vazo vardı.
Baygın bakışlarını çek üzerimden.
Kanadı kırık kuş merhamet ister.
A) İhtiyacı olanlara, eskimiş elbiselerini
verdik.
B) Kelimelerde değişik manalar var.
C) Vişne çürüğü rengindeydi geçen araba.
D) Bunları size anlatamam.
4.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru
nesneyi buldurmaya yönelik değildir?
71
TÜRKÇE
9.
“ile” sözcüğü aşağıdaki sözcüklerden
hangisini zarf tümleci yapmamaktadır?
A)
B)
C)
D)
10.
13.
İstanbul’ a arabasıyla gelecekmiş.
Annesi ile babası boşanıyormuş.
Pikniğe otobüsle gittik.
Bu olayı üzüntüyle karşıladı.
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf
tümleci yoktur?
14.
A) Biz bu sonbaharda buluşacaktık.
B) Gürültüyle birlikte hepimiz fırladık.
C) Anlayamadım ama heyecanlı
görünüyordu.
D) Yapacağımız yardımı reddetti.
11.
Beni göremediği için üzülüyordu.
Hafta içinde diğer işlerle meşgul oluyor.
O da herhalde saf saf bakardı bana.
Yıllardır talih böylesine gülmemişti
yüzüme.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı
tümleç açıklayıcısıyla birlikte
verilmemiştir?
A) Erkek kardeşine doğum günü hediyesi
alacakmış.
B) Doğup büyüdüğüm yerlere, Karadeniz’
in yemyeşil köylerine, hasret kaldım.
C) Herkes ihtiyara, o sakat adama,
acıyarak bakıyordu.
D) Annesine, o masum kadıncağıza,
yapmadığı hakaret kalmamış.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf
tümleci yoktur?
15.
A)
B)
C)
D)
12.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf
tümleci sebep bildirir?
Çocuk koşa koşa eve geldi.
İlkbaharda tabiat yeniden doğar.
Defterlerim Duygu’ da kaldı.
Haftaya tatile gidemeyeceğiz.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı
tümleç yönelme hâlindedir?
A) Herkes kendine ait olan yerde
bulunmalıdır.
B) Aynı hataları art arda yapıyordu.
C) Felâketler ve nimetler insanlara sıra ile
uğrar.
D) Dünyada her şey karşılıklıdır.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf
tümleci yoktur?
16.
A) Albayı görmek için izin iste onbaşıdan.
B) Ardıç kuşları başımızın üzerinden
tepelere atıldılar.
C) Hiç ummadığımız bir anda onu
dansçıların arasında gördük.
D) Üzerinde yattığımız toprak her zaman
sıcak olurdu.
İLKÖĞRETİM 7
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
bulunma halindeki (-de hâli) dolaylı
tümleç vurgulanmıştır?
A)
B)
C)
D)
72
Yine geçen günlerin birinde imâ etmişti.
Akşamki oyunda ben de oynayacağım.
Meyveleri ağaçlardan topladık.
Yarışmacılar alanda toplandı.
TÜRKÇE
17.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf
tümleci vurgulu ögedir?
A)
B)
C)
D)
18.
22.
Ben şimdi adımı nasıl temize çıkarayım?
Onunla parkta buluştuk.
Bana nasıl böyle bir şey söylersin?
Bu kadar zorlanacağımı bilmiyordum.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinda dolaylı
tümleç açıklayıcısıyla birlikte
verilmemiştir?
A) Üniversiteye, öğrenciliğimin geçtiği o
güzel yere, tabi ki garip bir özlem
duyuyorum.
B) Şiirlerinde Ayten’ e, bir türlü
unutamadığı kadına, bir gönderme var.
C) Arabamı, o tarihi eseri, artık değiştirmek
istiyorum.
D) Babama, dünyanın en güzel insanına,
hediyesini vermek isterim.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
yükleme sorulan “Nasıl” sorusunun
cevabı yoktur?
A) Çocukların dişleri küçük yaşlarda
çürüyor.
B) Radyoda yaptığı değişiklikleri annesine
uzun uzun anlattı.
C) Şaşkın şaşkın göz kırpıyor ay kıpırtıları.
D) Kuşlar dallardan havalanır bir bir.
23.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı
tümleç yoktur?
A) Yaptıklarına bakarak insanları
tanıyabiliriz.
B) Yanardağları uçaktan görebildim.
C) İnsan her zaman aklına güvenmelidir.
D) Kimsesizlere yardım etmeliyiz.
19.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı
tümleç bir isim tamlamasıdır?
A) Tembel insanlara tahammül
edemiyorum.
B) Çelik kapıya alarm taktırmış.
C) Yarın piknik için Büyük ada’ya
gidiyoruz.
D) Boşa geçen zamanlarıma çok
üzülüyorum.
20.
21.
24.
A) Kişiler elde edemedikleri şeyleri
beğenmiyor veya istemiyormuş gibi
görünürler.
B) Zarar büyük olacaksa boş yiğitlik
gösterilerine kalkışmanın anlamı yoktur.
C) Hırsızlığın büyüğü küçüğü olmaz.
D) Akıllı düşman, akılsız dosttan hayırlıdır.
Aşağıdaki sorulardan hangisi nesneyi
buldurmaya yönelik bir soru değildir?
A) Kim
B) Ne
C) Neyi
D) Kimi
25.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne
vardır?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı
tümleç yoktur?
A) Söz söylemek, iş görmeye ve başarı
elde etmeye yetmez.
B) Görünüşe aldanarak bazı kişileri alt
edebileceğimizi düşünmek yanlıştır.
C) Öfke, sağlığa zararlıdır.
D) Güvenilmeyen kişilere bir şey emanet
edilmez.
A) Pencerenin kenarından başlayan mor
duvar kağıdını haritaya benzettim.
B) Pek çok şey umduğum gibi olmadı.
C) Amerika’ ya gitmiş İstanbullu bir
çocuğun maceraları anlatılıyordu.
D) Önemli olan insanın içindeki iyiliği
koruyacak bir hayat yaşayabilmesidir.
TÜRKÇE
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı
tümleç vardır?
73
İLKÖĞRETİM 7
ÜNİTE:
KONU:
CÜMLE BİLGİSİ
Özne, Yüklem Uyumu
ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ
1.
“Cansız varlıklar ya da soyut kavramlar çoğul özne olduğunda, bunların yüklemleri tekil olur.”
Aşağıdakilerin hangisinde bu kurala uyulmamıştır?
A) Bu ayrılıklar hiç beklemediğimiz zamanlarda oluyorlar.
B) Hayal, hakikatin bittiği yerde başlar.
C) Büyük servetler, küçük israflarla erir.
D) Vicdanının sesini dinle.
Çözüm:
Bu açıklamaya göre seçenekleri inceleyelim:
B’ de “Hayal, hakikatın bittiği yerde başlar.”
Ö.
Y.
Soyut
Tekil
kavram
(Tekil)
C’ de “Büyük servetler, küçük israflarla erir.”
Ö.
Y.
(Cansız varlık)
(Tekil)
çoğul
D’ de Sen / Vicdanının sesini dinle.
G.Ö.
Y. Özne de yüklem de 2. tekil kişi
A’ da Bu ayrılıklar, hiç beklemediğimiz zamanlarda oluyorlar.
özne
y.
(Soyut)
(çoğul)
çoğul
Kurala uymamaktadır. Cevap A’ dır.
2.
Yüklemin tekil olması gerekirdi.
Özne –yüklem uyumu yoktur.
Aşağıdakilerden hangisinde özne-yüklem arasında bir uyumsuzluk vardır?
A) Bu görevi sadece ben ve sen yapabiliriz.
B) Hiç kimse onu dinlemedi, bildiğini okudu.
C) Sevgiler, gizli kaldıkça güzelleşir.
D) Geceye birçok davetli katıldı.
Çözüm:
Özne ile yüklem arasında kişi bakımından uygunluk olmalıdır.
1. Eğer cümlenin öznesi “ben ve sen” zamirlerinden oluşuyorsa, yüklem I. çoğul kişi olmalıdır.
A’ da
Bu görevi sadece ben ve sen yapabiliriz.
özne
Y.
(I.ve II Tekil (I.çoğul kişi
kişi)
kişi)
2. Özne olumsuz anlam veriyorsa, yüklem de olumsuz, olumlu anlam veriyorsa, yüklem de olumlu olmalıdır.
B’ de Hiç kimse onu dinlemedi, bildiğini okudu.
Ö.
Y.
Y.
İLKÖĞRETİM 7
74
TÜRKÇE
Burada anlam bakımından özne-yüklem uyumsuzluğu ikinci cümlede vardır.
I. cümle: Hiç kimse onu dinlemedi. cümlenin öznesi de, yüklemi de olumsuzdur.
II. cümle: bildiğini okudu.
Y.
cümlesinin yüklemi olumludur. Ancak tek bir özneye bağlanmıştır. (Hiç kimse) Bu
özne de olumsuz anlamdadır. II. cümlenin öznesinin “olumlu” olması gerekir. En uygun özne “herkes” tir.
Hiç kimse onu dinlemedi, herkes bildiğini okudu. Doğrusu budur.
Ö.
N.
Y.
Ö.
N.
Y.
C’ de Sevgiler gizli kaldıkça güzelleşir. Özne; soyut kavram ve çoğul, yüklem tekildir. Uyumludur.
Ö.
Y.
D’ de Geceye birçok davetli katıldı.
Ö.
Y.
Özne belgisiz sıfat, zamir ve sayı sıfatından oluştuğu için yüklem tekil olmuştur. Cümle uyumludur. Cevap B’
dir.
3.
“Türkçede bir cümlenin öznesi, birinci ve üçüncü tekil kişiden oluşuyorsa, yüklemi birinci çoğul kişi
olur.”
Aşağıdakilerin hangisinde bu kurala uyulmamıştır?
A)
B)
C)
D)
Sen ve o birbirinize yakışmıyorsunuz.
Annen ve baban hâlâ konuşmuyorlar mı?
Dönem sonuna geldiğimizde, dersten bir ben bir de o güzel kız kalmıştı.
Babam, ben ve birkaç kişi olayı seyrediyorduk.
Çözüm:
Tanıma göre özne “ben ve o” zamirlerinden oluşuyorsa yüklem I. çoğul şahıs olacaktır.
Şema ile gösterelim.
Yüklem
Özne
ben – o
biz
sen – ben
biz
sen – o
siz
Buna göre seçenekleri inceleyelim:
A’ da sen ve o birbirinize yakışmıyorsunuz. Özne yüklem uyumu vardır.
Ö.
Y.
(2.çoğul şahıs eki)
B’ de Annen ve baban hâlâ konuşmuyorlar mı? → Özne (onlar), yüklem (onlar) uyum var.
Ö.
Y.
C’ de Dönem sonuna geldiğimizde dersten, bir ben bir de o güzel kız kalmıştı.
Ö.
Y.
Özne: Ben ve O Yüklem: I. çoğul şahıs eki almalıydı. Kalmıştık olmalıydı.
Ben öznesi var, o yüzden 1.çoğul
D’ de Babam, ben ve birkaç kişi olayı seyrediyorduk.
Ö.
Y.
Özne – yüklem uyumu vardır. C’ de, özne yüklem uyumu yoktur. Cevap C’ dir.
4.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne – yüklem uyumsuzluğu yoktur?
A) Kardeşin ve sen ne konuşuyordun?
B) Kuşlar güneye göç etmeye başladılar.
C) Geçen hafta sen, ben ve Pelin onu son kez görmüşsünüz.
D) Nihayet senle ben bir yere varabildik.
TÜRKÇE
75
İLKÖĞRETİM 7
Çözüm:
Türkçede özne ile yüklem arasında teklik-çokluk bakımından uyulması gereken koşullar vardır.
Bunu şema halinde gösterelim:
ÖZNE
YÜKLEM
Bitki, hayvan, cansız
varlık, soyut kavram
İnsan
Tekil
tekil - çoğul
Sevgiler gizli kaldıkça
güzelleşir.
Çocuklar geldi veya çocuklar
geldiler.
Bu işi sen ve ben yaparız.
(Ben-sen) – (Ben-O)
(Ben-Siz) – (Ben-onlar)
Dışarıda ben ve o kaldık.
I. çoğul şahıs(Biz)
Ben ve siz eşit değiliz.
Ben ve diğer öğrenciler
tartışmaya girdik.
(Sen-o); (sen-siz)
(sen-onlar);
(sen-biz)
Sen ve o ne yaptınız?
II. çoğul şahıs (Siz)
Sen ve arkadaşların suçlusunuz.
Sen hatta hepiniz suçlusunuz.
birinci çoğul şahıs(Biz)
Sen ve biz sonunda anlaştık.
Bu bilgilere göre seçenekleri inceleyelim:
A’ da Kardeşin ve sen ne yapıyordun? şeklinde değil yüklem “ne yapıyordunuz?” olmalıydı.
Ö.
Y.
(2. çoğul şahıs)
B’ de Kuşlar, güneye göç etmeye başladılar. Yüklem tekil olmalıydı.Çünkü özne çoğul hayvan adıdır.
Ö.
Y.
C’ de …sen, ben ve Pelin …………..görmüşsünüz.
Ö.
Y.
Yüklem “görmüştük” şeklinde olmalıydı. Yüklemin içinde 1.tekil kişi vardır.
I.çoğul şahıs
D’ de Nihayet senle ben bir yere varabildik.
Ö.
Y.
Cevap D’ dir.
5.
“Ben ve o seyahate çıkacak değil.” cümlesindeki özne-yüklem uyumsuzluğunun aynısı
aşağıdakilerden hangisinde vardır?
A)
B)
C)
D)
Ben de eşim de bu olaya çok üzüldü.
Bütün bunlar olurken hepiniz neden susuyordunuz?
Sen ve onlar gene beni eleştirirsiniz.
Dertlerini de kimselere anlatmazdı.
Çözüm :
Eğer bir cümlenin öznesi I.tekil (Ben) ve III.tekil(O) şahıs zamirinden oluşuyorsa yüklem I.çoğul şahıs(Biz)
ekini alır. Örnek cümlede özne “ben – o” dur; oysa yüklem 3.tekildir. Yüklem 1.çoğul olmalıydı.
Buna göre seçenekleri inceleyelim:
B’ de Bütün bunlar olurken hepiniz neden susuyordunuz?
Ö.
Y.
Özne de yüklem de II.çoğul şahıstır.(Siz) uyumsuzluk yoktur.
İLKÖĞRETİM 7
76
TÜRKÇE
C’ de Sen ve onlar yine beni eleştirirsiniz.
Ö.
Y.
Özne II.tekil ve III.çoğul şahıstan oluşuyorsa yüklem II.çoğul şahıs olur. Uyumsuzluk yoktur.
D’ de O dertlerini de kimselere anlatmazdı.
G.Ö.
Y.
Özne de yüklem de III.tekil şahıstır.
Uyumsuzluk yoktur.
A’ da Ben de eşim de bu olaya üzüldü.
Ö.
Y.
1.tekil şahıs
Eşim sözcüğünün yerine III.tekil şahıs(O) kullanılabilir. Buna göre:
Özne “ben ve o” zamirlerinden oluşuyorsa, yüklem I. çoğul şahıs ekini almalıdır. Cevap A’dır.
6.
“O gün beni, senin en yakın arkadaşın ve sen çok mutlu etmişti.” cümlesindeki özne yüklem
uyumsuzluğunun aynısı hangisi seçenekte vardır?
A)
B)
C)
D)
Meyveler yavaş yavaş olgunlaşıyorlar.
Yarınki maçta, savunmada sen ve şu uzun saçlı çocuk oynayacak.
Kuzenin ve onun en nefret ettiği kişi, durakta birbirine girdiler.
Çocuğa bazı temel bilgiler verilmelidir, çocuk iyi eğitilmelidir.
Çözüm:
Cümlenin öznesi “senin en yakın arkadaşın ve sen” sözcük grubudur. Yüklem “mutlu etmişti” III.tekil şahıs
ekinde çekimlenmiştir. Ancak doğru değildir. Çünkü özne “sen ve o” şahıslarından oluşuyorsa yüklem
II.çoğul şahıs ekini alır.
“O gün beni, senin en yakın arkadaşın ve sen çok mutlu etmişsiniz.” şeklinde olacaktı.
Buna göre:
A’ da meyveler yavaş yavaş olgunlaşıyorlar.
Özne
Y.
Cümlenin öznesi insan dışı varlık ve çoğul olduğunda yüklem tekil olmalıdır. Özne-yüklem uyumsuzluğu
vardır. Ancak örnek cümledeki hata ile aynı değildir.
C’ de Kuzenin ve onun en nefret ettiği kişi ……girdiler.
özne (onlar)
Y.
Özne insansa ve çoğulsa yüklem çoğul olur. Özne ve yüklem uyumludur.
D’ de Çocuğa bazı temel bilgiler verilmelidir.
Ö.
Y.
(Çoğul)
(Tekil)
Özne cansız varlık ve çoğulsa yüklem tekil olmalıdır. Özne-yüklem uyumludur.
B’ de örnek cümledeki uyumsuzluğu örneklendiren bir kullanım vardır.
Yarınki maçta, savunmada sen ve şu uzun saçlı çocuk oynayacak. (Oynayacaksınız olmalıdır.)
özne
Y.
Özne “sen ve o” şahıslarından oluşuyorsa, yüklem II.çoğul şahıs(siz) ekini almalıdır. Burada aynı
uyumsuzluk vardır. Cevap B’ dir.
TÜRKÇE
77
İLKÖĞRETİM 7
7.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne-yüklem uyumsuzluğu vardır?
A) Sürekli okumaktan gözlerim bozuldu.
B) Çiçekler, sulanmadığından solmuş.
C) Vakit bir hayli geçince bizde sadece Mustafa, Kaan ve sen kalmıştın.
D) Toplantıya son anda Mehmet Bey de geldiler.
Çözüm :
A’da Sürekli okumaktan gözlerim bozuldu. → Özne-yüklem uyumu vardır.
Ö.
Y.
Eğer özne cansız varlık ve çoğulsa, yüklem tekil olur.
B’ de Çiçekler, sulanmadığından solmuş. Özne-yüklem uyumludur.
Ö.
Y.
(cansız, çoğul)
(tekil)
D’ de Toplantıya son anda Mehmet Bey de geldiler.
Bir saygı ve nezaketten söz edildiğinde özne tekil olsa bile yüklem çoğul olur.
C’ de Vakit bir hayli geçince bizde sadece Mustafa, Kaan ve sen kalmıştın. → Özne ve yüklem uyumsuzdur.
Ö.
Y.
(Sen ve onlar)
(II.tekil şahıs)
Mustafa, Kaan onlar yerine “onlar” getirdiğimizde “sen ve onlar” öznesinde yüklem II. çoğul kişi ekini
almalıdır. (-nız,-niz,-nuz,-nüz)
Vakit bir hayli geçince bizde sadece Mustafa, Kaan ve sen kalmıştınız. → olmalıdır. Yanıt, C’dir.
Ö.
Y.
8.
Aşağıdakilerden hangisinde özne-yüklem uyumsuzluğu yoktur?
A) Ne kadar memurlar varsa burayı ister.
B) Söylediklerini geçen hafta o ve sen yapmadın mı?
C) Bu fikirler, geçerliliğini çoktan yitirdiler.
D) Böyle olaylar artık beni etkilemiyor.
Çözüm:
Özne-yüklem uyumsuzluğu çoğunlukla teklik-çokluk yüzünden olur.
Seçenekleri inceleyelim:
A’ da Ne kadar memurlar varsa burayı ister.
Ö.
Y.
Burada “ne kadar” sözcüğü çokluk anlamı kattığından “memurlar” sözcüğündeki –lar ekine gerek yoktur.
B’ de Söylediklerini geçen hafta o ve sen yapmadın mı? → …yapmadınız mı?
Ö.
Y.
Özne “Sen ve o” zamirlerinden oluştuğunda yüklem II.çoğul şahıs ekini almalıdır. (-nız,niz,nuz,nüz)
C’ de Bu fikirler, geçerliliğini çoktan yitirdiler.
Ö.
Y.(yitirdi)
D’de Böyle olaylar artık beni etkilemiyor.
Ö.
Y.
(çoğul-cansız)
(tekil)
Özne soyut kavram, cansız varlık, bitki, hayvan ise ve çoğul olduğundan yüklem tekil olmalıdır.
D seçeneğinde özne yüklem uyumsuzluğu yoktur. Cevap D’ dir.
İLKÖĞRETİM 7
78
TÜRKÇE
1.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne
yüklem uyumu yoktur?
5.
A) Halamlara ziyarete gittik.
B) Televizyonlarınızın ayarlarıyla
oynamayın.
C) Gözlerim yaşlarla doluyorlar.
D) Haftalar hızla geçti.
2.
3.
6.
Makasla değil bıçakla kes.
Başını derde sokan arkadaşına kızdı.
Kalemler renk renk ne güzel oluyorlar.
Kediler ne de güzel oynuyor.
7.
Kimimiz sevindik; kimimiz üzüldük.
Saçlarına çiçeklerden taç yapmış.
Boğaz köprüsü bakıma alındı.
Sen ve Ali evde beklesin.
8.
Havuz tertemiz görünüyor.
Balıklar çok taze görünüyorlar.
Unutkanlık da bir hastalıktır.
Çantayı yere bırakıp kaçtı.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özneyüklem kişi bakımından uyumsuzdur?
A)
B)
C)
D)
79
Uzaktan kumandayı sehpaya koy.
Televizyonu hemen kapatın.
Günler ardı ardına geçiyorlar.
Sınıfları hizmetliler temizliyorlar.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne
yüklem uyumu yoktur?
A)
B)
C)
D)
Kuşları çok iyi beslediler.
Tüm ümitleri yıktılar.
Yirmi kişi bir anda içeri girdiler.
En sonunda buraya gelecekler.
İLKÖĞRETİM 7
“Zaman adları çoğul özne ise yüklem tekil
olur.”
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
yüklemdeki çoğul eki atılmalıdır?
A)
B)
C)
D)
İkinci kez aynı hatayı yapıyor.
Odada kimseler ders çalışmıyorlar.
Oyunculukta başarılı oldular.
Yetenekli insanlara ihtiyacımız var.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu
kurala uyulmamıştır?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne
yüklem uyumu yoktur?
A)
B)
C)
D)
4.
A)
B)
C)
D)
“Cansız varlıklar çoğul özne ise yüklem tekil
olur.”
Yukarıdaki kurala uymayan cümle
aşağıdakilerden hangisidir?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne
yüklem uyumu yoktur?
Evler hüzünlü ve sessizdi.
Başkanımız bir saate kadar gelecekler.
Hepimiz bunu biliyoruz.
Sen, ben ve Elif yarın gider.
TÜRKÇE
9.
A)
B)
C)
D)
10.
13.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne
yüklem uyumu vardır?
Saniyeler bile geçmiyorlar.
Sokakta naralar yükseliyorlar.
Sınıftaki öğrenciler ağladı.
Ordu kendini yeniliyor.
A)
B)
C)
D)
A)
B)
C)
D)
14.
Bu mağazada renkli kumaşlar varlar.
Nerede şimdi o yıllar?
Elinde kocaman bir buket var.
Sana diyecek sözüm yok.
15.
Bütün çocuklar
Sayın Bakanımız
Çoğu işçiler
Arkadaşların hepsi
Hiçbiri seni üzemez.
Her biri beni tek tek dinledi.
Bazıları bunu anlamadı.
Herkes beni dinlemedi.
“Organ adları çoğul özne ise yüklem tekil
olur.”
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu
kurala uyulmamıştır?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
cümlenin öznesi çoğul olduğu için
yüklem tekil olmalıdır?
16.
A) Çocuklar neşeyle oynuyorlar burada.
B) Güneşin kavurucu sıcaklığından
bunaldılar.
C) Bardaklar yere düşünce kırıldılar.
D) Dertleri zincir yapmışlar.
İLKÖĞRETİM 7
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
olumluluk olumsuzluk bakımından özne
yüklem uyumu yoktur?
A)
B)
C)
D)
“………….çalışmalara devam ederler.”
cümlesinde özne – yüklem uyumu
olması için boş bırakılan yere getirilecek
uygun özne hangisidir?
A)
B)
C)
D)
12.
bazı durumda tekil
çoğul
tekil
mutlaka çoğul
“Var, yok yüklemlerinin öznesi çoğul da olsa
yüklem tekil olur.”
Aşağıdakilerin hangisinde bu kurala
uyulmamıştır?
11.
“Zaman adları çoğul özne olduğunda
yüklem….. olur?” cümlesinde kuralın
doğru olması için boş bırakılan yere
hangi sözcük getirilmelidir?
80
Saatler geçmiyorlar bu yolculukta.
Gözler kalbin aynasıdırlar.
Karşı daireden sesler yükseliyorlar.
Karşı kıyılar çok net görülüyorlar.
“Hiç kimse derse girmedi;……….sinemaya
gitti.” cümlesinde özne – yüklem uyumu
olması için boş bırakılan yere
gelebilecek sözcük hangisidir?
A) hiçbiri
B) herkes
C) bazıları
D) sanırım
TÜRKÇE
17.
“Kimi, bazı gibi belgisiz zamirler birinci
çoğul özne olduğunda yüklem üçüncü tekil
(o) olur.”
21.
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu
kurala uyulmamıştır?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne
yüklem kişi bakımından uyumsuzdur?
A)
B)
C)
D)
Yapraklar şiddetli rüzgârla savruluyorlar.
Onun elindekiler kırılmış.
Yüzlerde sevinç vardı.
Sana söylediklerimin tümü doğru.
Bazılarımız hep aynıydı.
Kimilerimiz buradan taşındı.
Bazılarımız ödev yapmadı.
Kimilerimiz oldukça başarılıydık.
22.
18.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne
yüklem uyumu yoktur?
Bugün sen ve ben kalırız.
Derya ve sen bana yardım et.
Mehmet ve ablası kavga ediyorlar.
Mutlu insanlar kendini belli ediyor.
23.
“Murat, sen ve………..yarın havuza gireriz.”
cümlesinde özne ve yüklemin kişi
bakımından uyumlu olması için boş
bırakılan yere aşağıdaki sözcüklerden
hangisi getirilmelidir?
A) o
B) siz
C) ben
D) onlar
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne
yüklem uyumu için yüklemdeki çokluk
eki atılmalıdır?
A) Yaşlılar hep birlikte türkü söylüyorlar.
B) Çocuklar öğretmenleri için üzülüyorlar.
C) Kadınlar çeşme başında konuşuyorlardı.
D) Havuzlar mikrop yuvası durumundalar.
19.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
olumluluk olumsuzluk bakımından
uyumsuzluk vardır?
A)
B)
C)
D)
24.
Tam olarak olay burada olmadı.
Konserlere gitmeyi hepimiz severiz.
Hiçbiriniz beni dinlemediniz.
Tüm çocuklar ödevlerini yapmadı.
“Söz söyleyen, topluluk adına konuşuyorsa,
övünüyorsa veya saygı belirtiyorsa özne de
yüklem de tekil olur.”
Aşağıdakilerin hangisinde bu kural
örneklenmiştir?
A) Sizler şuraya buyursunlar.
B) Tanıdıkları siz öteki odaya alın.
C) Biz bir iş yaparsak böyle yaparız.
D) Onlar beni hiç dinlemedi.
20.
“Parça bütün özelliği gösteren ad
tamlamaları çoğul özne ise yüklem tekil
olur.”
Aşağıdakilerin hangisinde bu kural
örneklenmiştir?
A)
B)
C)
D)
TÜRKÇE
25.
Kalabalık çabuk dağıldı.
Neşe dolu kahkahalar geliyor.
Arabanın kapıları kilitliydi.
Düğüne yüz kişi katılmıştı.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özneyüklem uyumu yoktur?
A)
B)
C)
D)
81
Çalışkanları herkes sever.
Sınıfta üç öğrenci konuyu anlattılar.
Doğum gününe herkes gelmiş.
Ayaklarım yürümekten şişti.
İLKÖĞRETİM 7