solunum sistemi histolojisi ve embriyolojisi
advertisement
SOLUNUM SİSTEMİ HİSTOLOJİSİ VE EMBRİYOLOJİSİ Prof. Dr. Bülent AHISHALI İstanbul Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji AD Solunum sistemi işlevleri / yapısal bileşenleri • Gaz değişimi – Tip 1 alveolar epitel hücresi – Kapiler endotel hücresi • Hava iletimi – Kıkırdak – Düz kas hücresi – Elastik lif / kollajen lif • Havanın uygun hale getirilmesi filtrasyon / nemlendirme / ısıtma – Mukus ve seröz salgılar • Goblet hücresi • Bez hücresi – Silya aktivitesi • Silyalı epitel hücresi – Damar ağı, venöz pleksus • • Bronşiol ve alveollerin açık kalmasının sağlanması – Clara hücresi – Tip 2 alveolar epitel hücresi Endokrin – Nöroendokrin hücre Solunum Sistemi Bölümleri • İLETİCİ BÖLÜM – NAZAL KAVİTE VE PARANAZAL SİNÜSLER – FARİNKS – LARİNKS – TRAKEA – BRONŞLAR – BRONŞİOLLER (TERMİNAL) • RESPİRATUAR BÖLÜM – BRONŞİOLLER (RESPİRATUAR) – ALVEOLAR KANAL – ALVEOLAR KESE – ALVEOLLER İletici Bölüm Epiteli: Solunum Epiteli • Yalancı çok katlı (çok sıralı) prizmatik titrek tüylü (silyalı) epitel – Silyalı hücreler – Goblet hücreleri – Bazal hücreler – Fırça hücreleri – Küçük granüllü hücreler (Kulchitsky hücreleri) • Silyalı epitel hücreleri – Silyer aktivite • Her hücrede yaklaşık 250-300 silyum bulunur • Yüzeyel mukus salgısını farinkse dek süpürür mukosilyer klirens – Plazma membranı altında koyu çizgi bazal cisim sıraları – Apikal sitoplazmada bol mitokondri – Tüm epitel kalınlığı boyunca uzanır • Primer Silyer Diskinezi (İmmotil Silya Sendromu) – Genetik dinein kolu bozuklukları – Kronik solunum yolu infeksiyonları • Kronik sinüzit • Kronik bronşit • Bronşektazi – İnfertilite – Situs inversus (+) Kartagener sendromu • Goblet hücreleri – Sindirim kanalındaki goblet hücrelerine özdeş – Musinojen granüller içerir Mukus • Hematoksilen Eozin ile boyamada sitoplazmada açık alanlar • PAS boyasında mor renkte pozitif boyanma – Tüm epitel kalınlığı boyunca uzanır – Kronik irritasyonda sayısı artar • Bazal hücreler – Bazal lamina üstünde bir sıra oluştururak epitele çok katlı görüntü verir – Kısa boyuna bağlı olarak lümene ulaşamaz – Proliferasyon sonrası diğer hücrelere farklılaşır kök hücre • Fırça hücreleri – Apikal yüzeyde künt , uzun ve iri mikrovilluslar bulunur – Seyrek bulunan prizmatik hücre – Köken ve işlev • Bazal yüzeyde afferent sinir sonlanmasıyla sinaptik temas Mukozanın genel duyusunu ileten reseptör hücre • Salgı granüllerini boşaltmış goblet hücresi olabilir • Bazal hücreden farklılaşma sürecindeki hücreler olabilir • Apikal sitoplazmik veziküller İyi gelişmiş Golgi kompleksi Abzorptif ya da sekretuar işlev? • Küçük granüllü hücreler (Kulchitsky) hücreleri – Enteroendokrin hücrelere özdeş – Bazal sitoplazmada çok sayıda membranla sarılı elektron yoğun nüveli granüller (100-300 nm çapında) – Genellikle tek başlarına ve seyrek bulunur – Bazen sinir lifleri ile ilişkili hücre grupları oluşturur Nöroepitelyal cisimler Havayolu ve damar kalibresini düzenleyen refleksler • Küçük granüllü hücreler (Kulchitsky) hücreleri • Elektron Mikroskopi – Salgı granülleri • Katekolamin • Serotonin, kalsitonİn, gastrin salgılatıcı peptid (bombesin) – Lümene doğru incelerek uzanan sitoplazmik uzantı • Işık mikroskopta bazal hücrelerden ayırt edilmesi zor – Gümüşleme ve immünohistokimya ile salgı granülleri işaretlenir – Sitoplazma bazal hücreden biraz daha geniş Solunum Epiteli • Adaptif histolojik değişiklikler: – Fiziksel aşınma; şiddetli hava akımı • Yalancı çok katlı prizmatik titrek tüylü epitel Çok katlı yassı epitel • Orofarinks, epiglottis, vokal kord – İrritasyon (sigara, kirli hava vs) • Silyalı prizmatik hücre sayısı↓ • Goblet hücre sayısı ↑ • Bezlerde hipertrofi gelişir – Uzamış şiddetli irritasyon • Skuamöz metaplazi Nazal Kavite • Vestibül • Respiratuar Bölge • Olfaktör Bölge Nazal Kavite Vestibül • Burun deliklerinin (nares) iç yüzü • Çok katlı yassı keratinleşmiş epitel ile döşeli – yüz derisinin uzantısı • Vibrissa yapıları içerir • Havanın nazal kaviteye girişi öncesi iri partiküllerin tutulmasını sağlar • Sebasöz bezler – Partiküllerin tutulmasında yardımcı Ter bezleri içerir • Arkaya doğru epitel değişir Keratinize yapısını kaybeder Sebasöz bezler ve ter bezleri ortadan kalkar Tipik solunum epiteline geçiş gösterir Nazal Kavite Respiratuar Bölge • Nazal kavitenin en geniş bölgesi • Solunum mukozası – Solunum epiteli Yalancı çok katlı prizmatik titrek tüylü epitel – Lamina propria Alttaki periosteum ya da perikondriyum ile devamlılık gösterir • Medial duvar – Nazal septum (düz) Lateral duvar – 3 adet konka (türbinat) Nazal Kavite Respiratuar Bölge • Solunum epiteli – Yalancı çok katlı prizmatik titrek tüylü epitel • Silyalı hücreler • Goblet hücreleri • Bazal hücreler • Fırça hücreleri • Küçük granüllü hücreler (Kulchitsky hücreleri) • Lamina propria – Damar ağı • Arteriel pleksuslar, kapilerler, venöz sinüsler – Yüzeye yakın, kavisli, hava akımına dik planda yönlenirler – Karşıt yönlü kan akımıyla havanın ısınması sağlanır – Konka yapısında belirgin • Kiesselbach alanı – Nazal septumun anteroinferior bölgesi – Sık kanama bölgesi • Lamina propria – Karışık serömüköz bezler • Seröz yarımaylar • Goblet hücre salgısına destek olur – Lenfoid donanım • Lenf folikülleri • Mast hücreleri, plazma hücreleri KONKALAR (türbinatlar) • Üst, orta ve alt konka • Nazal kavite lateral duvarının türbinat projeksiyonları • Üst konka Olfaktör epitel Orta ve alt konkalar Solunum epiteli ile döşeli KONKALAR (türbinatlar) • İşlev: – Yüzey artması • Solunan havanın ısıtılmasında, nemlendirilmesinde ve filtrasyonunda etkinliği artırır – Nazal rezistans • Mukoza ile havanın temas süresini arttırır – Türbülan presipitasyon • Hava akımında girdaplar anaforlar oluşur • Hava akımında asılı partiküller nazal kavitenin mukus ile örtülü duvarına yapışır ve silyer aktiviteyle uzaklaştırılır KONKALAR (türbinatlar) – Erektil doku • Venöz pleksus – Orta ve alt konka lamina propriasında – İçi kanla dolarak şişme özelliği • Otonom sistem kontrolü altında periodik konjesyon süreçleri Nazal siklus (20-30 dak) Nazal mukozaya toparlanma olanağı sağlanması Nazal Kavite Olfaktör Bölge • Yerleşim: – Nazal kavitenin tavanı + ilişik lateral ve medial duvarlar – Üst konkanın ve septumun üst bölümleri • Olfaktör mukoza: – Olfaktör epitel • Yalancı çok katlı prizmatik epitel (Solunum epiteline göre daha kalın) • Pigment içeriğihafif sarı renk – Lamina propria • Miyelinsiz olfaktör sinir demetleri fila olfaktoria • Bowman bezleri (seröz): Olfaktör bezler Nazal Kavite Olfaktör Bölge • Olfaktör epitel hücreleri – Olfaktör reseptör hücreler • Bipolar nöronlar – Destek hücreleri (asıcı hücreler) • Nörogliaya benzeyen prizmatik hücreler – Bazal hücreler • Hücre yenilenmesini sağlayan kök hücreler • Olfaktör (reseptör) hücreler – Apikal parça (Olfaktör vezikül) Modifiye dendritik uzantı • Apikal silyumlar (6-8 adet) içerir – 200 mikron uzunlukta; (normali 5-10 mikron) – yüzeye paralel yönlenme – hareketsiz (?) aksonem 9 tek 2 tek mikrotübül / dinein (-) • Olfaktör (reseptör) hücreler – Bazal parça Miyelinsiz akson uzantısı • Schwann hücresi benzeri glial hücrelerle sarılırlar • Gruplar (10-100 adet) halinde demetler (fasiküller) oluştururlar fila olfaktoria (~ 20 adet) • Etmoid kemikte kribriform plaktan geçer • Olfaktör bulbusa girer ve mitral hücrelerle sinaps yaparlar • Kolay hasarlanabilir / hızlı yenilenir • Akson hasarı ANOSMİ (koku duyusu kaybı) • Destek hücreleri (asıcı hücreler) – Nükleusları diğer hücrelerden daha yüksekte yerleşmiştir – Çok sayıda apikal mikrovillus içerir – Pigment granülleri (lipofuskin) mukozaya karakteristik sarı rengini verir – Bitişik olfaktör reseptör hücreler ile arasında: • Tutunma bağlantıları var • Gap junction ve sıkı bağlantı yok • İşlev – Olfaktör hücrelere yapısal destek • Dendritik ve aksonal uzantıları sarma eğilimleri var – Olfaktör hücrelere metabolik destek – Olfaktör hücrelerin elektriksel yalıtımı • Bazal hücreler – Olfaktör hücreler ile destek hücrelerinin yenilenmesini sağlayan kök hücreler – Kök hücre morfolojisi: küçük yuvarlak hücre bazal laminaya yakın konumlu sitoplazmada az sayıda organel • Olfaktör bezler: Bowman bezleri – Lamina propriada karakteristik bezler – Dallanmış tübüloasiner seröz bezler • Odoran bağlayıcı protein • IgA, laktoferrin, lizozim – Sürekli akım • mukozayı algılanmış koku moleküllerinden arındırır yeni duyulara hazırlar s • Olfaktör reseptörler Olfaktör reseptör hücre silyumunda bulunur • Odoran moleküller Kimyasal koku molekülleri • Odoran bağlayıcı proteinler (OBP) Bowman bezleri tarafından üretilen, küçük, suda çözünen moleküller Odoran molekülleri yakalamada ve olfaktör epitel bölgesinde tutmada etkin • Odoran moleküller – Olfaktör seröz sıvı içinde çözünür – OBP’ler ile taşınır – Silyum plazma membranındaki olfaktör reseptörlere bağlanır. • Odoran uyarımı Adenil siklaz aktivasyonu cAMP sentezi Na ve Ca2 kanal proteinlere cAMP bağlanması Na ve Ca2 sitoplazma içine akışı Plazma membran depolarizasyonu Aksiyon potansiyeli • İnsanda – 350 farklı odoran reseptörü; birkaç bin tip odoran – Her olfaktör hücrenin silyumlarında sadece 1 tip odoran reseptör var – Her bir reseptör farklı odoranlara farklı duyarlılıkta • Olfaktör sistem – Dekoder gibi çalışır – Tüm reseptör hücrelerden gelen uyarımların şifresini çözer • Paranazal Sinüsler – Maksiller-Frontal –Etmoid -Sfenoid – Mukoza • Yalancı çok katlı prizmatik titrek tüylü epitel Tek katlı prizmatik titrek tüylü epitel – Lamina propria • Daha az ve küçük bezler • Erektil doku yok • İnce, periosteumdan ayrımsanamaz – Havanın uygun hale getirilmesine katkılarda bulunurlar FARİNKS Nazal ve oral kaviteler ↔ larinks ve özofagus • Nazofarinks – – – – Nazal kavite arkası Yalancı çok katlı prizmatik titrek tüylü epitel Lamina propria altında iskelet kası ile devam eder Zengin lenfoid doku Farengeal tonsiller ve Waldeyer halkası elemanları • Orofarinks – Oral kavite arkası – Çok katlı yassı keratinleşmemiş epitel LARİNKS Orofarinks ↔ trakea • İşlev: – Hava geçişi – Ses üretimi – Yutma sürecinde trakeaya katı ve sıvı besin geçişini önleme LARİNKS • Yapı – Vestibül – Ventriküler (vestibüler) katlantılar • Yalancı ses telleri • İntrensek kas donanımı yok – Ventrikül • Ventriküler katlantı ile vokal kord arasındaki kovuklar – Vokal kordlar (katlantılar) • Gerçek ses telleri • İntrensek kas donanımı var – İnfraglottik kavite • Epitel – Yalancı çok katlı prizmatik silyalı epitel • Larinks yüzeyinin büyük bölümü – Çok katlı yassı epitel • Epiglottis lingual yüzü ve laringeal yüzün üst bölümü • Vokal kordların luminal yüzü Şiddetli hava akımına bağlı epitel aşınmasına karşı direnç sağlar Hava akımının şiddetli olduğu sınırlı alanlarda yer yer, sigara içenlerde daha yaygın izlenir. • Lamina propria – Mukoseröz bezler • Özellikle vestibül ve ventriküler katlantılarda bol miktarda bulunur – Lenf folikülleri – Mast hücreleri yoğun • Medyatör salınımı ile anafilakside laringeal ödem • Vokal kord – Çok katlı yassı keratinleşmemiş epitel – Subepitelyal bağ dokusu • • • • Reinke aralığı Lenfatik damarlar yok Kan damarlanması zayıf Bez yok – Vokal ligament • elastik bağ dokusu – Vokalis kası (iskelet kası) Larinksten hava akımını kontrol eder ve titreşerek ses üretir LARİNKS KIKIRDAKLARI • Hiyalin kıkırdak – Tiroid – Krikoid – Aritenoid (taban kısmı) • Elastik kıkırdak – – – – Epiglottis Kuneiform Kornikulat Aritenoid (uç kısım) TRAKEA Larinks ana (primer) bronşlar • Yapı: 10 - 12 cm uzunluk; 2,5 cm çap • İşlev: Solunan havanın akciğerlere iletimi Solunan havanın uygun hale getirilmesine katkı TRAKEA • Mukoza – Epitel – Lamina propria • Submukoza • Kartilaginöz tabaka • Adventisya Trakea Epiteli • Yalancı çok katlı prizmatik titrek tüylü epitel • Epitel hücreleri − Silyalı prizmatik hücreler − Goblet hücreleri − Bazal hücreler − − Fırça hücreleri Küçük granüllü hücreler (Kulchitsky) hücreleri • Bazal membran – Özellikle trakeada belirgin – 25-40 mikron kalınlıkta – Sigara içenlerde mukoza irritasyonuna bağlı kalınlaşma gösterir • Lamina propria – Gevşek bağ dokusu, elastik lif ve hücreden zengin – Elastik membran ile submukozadan ayrılır – Diffüz ve nodüler lenfatik doku içerir • Submukoza – Gevşek – yoğun arası bağ dokusu – Submukozal bezler; • Müköz ve serömüköz bezler – Dağıtıcı büyük damarlar ve lenfatikler • Kartilaginöz tabaka – 16-20 adet; C şeklinde hiyalin kıkırdak yapıları – İşlev • Lümenin açık kalmasını sağlama – Kıkırdak arka uçları arasında: fibroelastik doku ve trakealis kası (düz kas) bulunur • Öksürük refleksinde kasılarak lümen çapını azaltır – Yaşla beraber kemikleşme gösterebilir • Adventisya – Trakeayı boyun ve mediastinumdaki bitişik yapılara birleştirir – Büyük damarlar, sinirler ve lenfatikler içerir BRONŞLAR Sol ve sağ ana (primer) bronşlar Lober (sekonder) bronşlar – 2 sol ve 3 sağ (lob) Segmental (tersiyer) bronşlar – 10 sol ve 10 sağ (bronkopulmoner segment) cerrahi rezeksiyon • Trakea ve ekstrapulmoner (primer) bronş – Kıkırdak halkalar – Muskularis (-) • İntrapulmoner bronş – Kıkırdak plaklar – Muskularis (+) Bronş Duvarı • Mukoza • Muskularis • Submukoza • Kıkırdak tabakası • Adventisya • Mukoza – Yalancı çok katlı prizmatik titrek tüylü epitel • Trakea ile aynı hücre tipleri • Epitel hücrelerinin boyu giderek kısalır – Bazal membran • Ana bronşlarda belirgin Sekonder bronşlarda giderek silikleşir – Lamina propria • Muskularis – Düz kas; giderek belirginleşir – Başlangıçta sürekli tabaka, küçük bronşlarda kesintili yapı (spiral yönlenmeye bağlı) – Kasılması • Havayolu çapının uygun genişlikte olmasını ayarlar • Postmortem kasılmamukozaya katlantılı görünüm verir • Submukoza – Gevşek bağ dokusu – Serömüköz bezler • Kıkırdak tabakası – Kıkırdak plakları bronş çapı azaldıkça ufalır • Adventisya – Orta derecede tıkız bağ dokusu – Pulmoner arter ve akciğer parankimi gibi ilişik yapılarla kaynaşır… BRONŞ AĞACININ DALLANMASI • Çap azalır ama o dallanma seviyesindeki toplam çap ölçümü artar • Epitelde – Epitel hücrelerinin boyu kısalır – Goblet hücrelerinin sayısı azalır • Kıkırdak plaklar azalır ve ufalır • Bezlerin sayısı azalır • Göreceli olarak – Düz kas oranı artar – Elastik doku oranı artar • Bronşiol – 1 mm’den ufak çaplı hava yolu – Büyük bronşioller segmental bronşioller terminal bronşioller respiratuvar bronşioller • Bronş – Kıkırdak plaklar var – Bezler var • Bronşiol – Kıkırdak plak yok – Bez yok • Bronşiol – Epitel • Yalancı çok katlı titrek tüylü prizmatik tek katlı prizmatik titrek tüylü tek katlı kübik • Silyalı hücreler Goblet hücreleri – Büyük bronşiyollerde var – Terminal bronşiyollerde yok – Lamina propria • Fibroelastik bağ dokusu – Düz kas tabakası • Nispeten iri, belirgin – Adventisya • Fibroelastik bağ dokusu – Kıkırdak plaklar ve bezler yok • Terminal bronşiol – İletici bölümün son kısmı; – Tek katlı kübik epitel • Silyalı hücreler • Clara hücreleri • Clara hücre sayısı giderek artar Silyalı epitel hücre sayısı azalır • Goblet hücreleri yok – Lamina propria • fibroelastik bağ dokusu – Düz kas tabakası – Adventisya < 0,5 mm çap • Clara hücresi – Apikal yüzeyleri yuvarlak ya da kubbe biçimli silyasız hücreler – Protein salgılayıcı hücre organelleri • İyi gelişmiş bazal kaba ER • Lateral ya da supranükleeer Golgi cismi • Protein yapıda salgı granülleri • Apikal sitoplazmada bol miktarda düz ER sisternaları ? • Clara hücreleri – Bronşiol epitelinin korunması • Glikoprotein salgı ürünüyle – Yüzey aktif ajan üretimi • Ekspirasyonda havayolunun kollabe olması durumunda lümen yapışıklıklarını önler – Detoksifikasyon • Düz ER’de sitokrom p450 tarafından – Bronşiol epitel rejerasyonu • Respiratuar bronşiol – Gaz değişiminin gerçekleştiği respiratuar bölümün ilk kısmı – Duvar • Terminal bronşiol duvarına özdeş; farkı: Lümen boyunca aralıklı olarak alveoller yer alır • Tek katlı alçak kübik epitel – Clara hücreleri » giderek artar – Silyalı hücreler » giderek azalır • Düz kas tabakası • Alveolar kanal Alveolar kese Alveoller • Alveolar kanal – Sıra halinde dizilmiş alveoller – Duvar elemanı neredeyse hiç yok • İnteralveolar septumların serbest adluminal uçları • Birkaç epitel hücresi ve ince düz kas lifleri – > 2 alveoler keseyle sonlanır • Atrium – Alveolar keselerin açıldığı ortak boşluk • Alveolar kese – Alveolar kanalın ucunda küçük alveol toplulukları • Alveolar porlar (Kohn porları) – İnteralveolar septumda delikler – Kollateral hava dolaşımı sağlar ALVEOLLER • Kan ile hava arasında gaz değişim bölgesi • Erişkin akciğeri ~ 300 milyon alveol toplam alveol yüzey alanı yaklaşık 140 m2 • Epitel – Tip I alveolar hücre – Tip II alveolar hücre • İnteralveolar septum – Kapilerler (fenestrasız) – İnterstisyel fibroblastlar ve diğer bağ dokusu hücreleri – Retiküler lifler, elastik lifler • Tip I alveolar hücre (tip I pnömosit; küçük alveolar hücre; membranöz pnömosit) – Alveol yüzeyinin %95’ini döşer Alveolleri döşeyen hücrelerin %40’ını oluşturur Gaz alışverişinden sorumlu aşırı derecede ince hücreler – Az sayıda perinükleer organel – Pinositotik veziküller – Birbirlerine ve diğer hücrelere sıkı bağlantılarla bağlanır • İnteralveolar septum duvarı bileşenleri ile hava boşluğu arasında etkin bir bariyer oluşturur • Tip II alveolar hücre (tip II pnömosit; büyük alveolar hücre; granüler pnömosit) – Alveol yüzeyinin %5’ini döşer Alveolleri döşeyen hücrelerin %60’ını oluşturur – Tip I hücreler arasında dağılır ve septal bileşke yerlerinde kümelenme yapar – Lamellar cisimler • • • • Apikal sitoplazmada bol miktarda Paralel membran lamel yığınları SÜRFAKTAN içerir Ekzositozla salınır – Alveol hasarı tip II alveolar hücreler çoğalır hem tip II hem de tip I alveolar hücreleri oluşturur • Sürfaktan – Alveolde hava – epitel arayüzeyinde yüzey gerilimini düşürür • Alveollerin ekspiryum sonunda kollabe olmasını önler • İnspirasyona harcanan güç azalır – Fosfolipid, nötral lipid ve protein karışımı Dipalmitoil fosfatidil kolin (DPPC) • Sürfaktanın yüzey gerilim azaltıcı özelliğinin neredeyse tamamını yerine getirir – Tip II alveolar hücre tarafından sürekli salınır; Tip II alveolar hücre ve alveolar makrofaj tarafından sindirilir • Kan hava bariyeri – Alveol ile kapiler arasında gaz alışverişi sırasında gazların aşması gereken hücreler ve hücre ürünleri – İnce bölüm • sürfaktan tip I alveolar hücre kaynaşmış bazal lamina endotel hücresi • Gaz değişiminin büyük bölümü ince parçada gerçekleşir – Kalın bölüm • Ek olarak arada interstisyel alan / bağ dokusu hücreleri • Retiküler lifler, elastik lifler • Alveolar makrofajlar – Köken • Dolaşımdaki monositler – Yerleşim • Alveol içi • İnteralveolar septum bağ dokusu – Alveol yüzeyinde inhale edilen partikülleri (toz, polen, toksin, bakteri, vs) fagosite eder toz hücreleri – Kalp yetmezliğinde alveole giren eritrositleri fagosite eder kalp yetmezliği hücreleri (hemosiderin yüklü makrofajlar) – Bazı makrofajlar bronş ağacını kat eder ve mukus içinde farinkse ulaşır DAMARLAR • Pulmoner arter – Elastik arter olarak başlar; dallanarak muskuler arter yapısı kazanır – Bronş ağacına paralel olarak alveolar kanallara dek dallanır – Burada kapiler ağ gelişir • Pulmoner ven – Alveoler kapilerlerden doğan venüller havayolarının uzağında ilerler – İnterlobuler septuma girerler – Lobül sonrasında bronşial ağaca paralel uzanırlar • Bronşial arterler – Bronşial ağaca paralel olarak ilerler – Respiratuar bronşiollere dek duvar elemanlarını kanlandırır – Pulmoner arter dallarıyla anastomozlar yapar SOLUNUM SİSTEMİ EMBRİYOLOJİSİ • Solunum divertikülü Laringotrakeal divertikül Respiratuar divertikül Akciğer tomurcuğu – 22. gün – Ön barsak ventral duvarı endoderminin viseral lateral plak mezodermine doğru oluşturduğu çıkıntı – Ventrokaudal yönde büyüme gösterir • Primer bronşial tomurcuklar – 26-28. günlerde solunum divertikülünün dallanmasıyla oluşur • Larinks ve trakea – Solunum divertikülünün dallanma proksimalinde kalan kök kısmı • Trakeoözofageal katlantı – Solunum divertikülü ile önbarsak duvarını ayırmaya başlar Trakeoözofageal septum – Önbarsak ikiye ayrılır – Ventralde trakea – Dorsalde özofagus • 5. hafta – Primer bronşial tomurcuklar dallanır Sekonder bronşial tomurcuk • 3 sağ ve 2 sol (lob) • 6. hafta – Sekonder bronşial tomurcuklar dallanır (dikotomik) Tersiyer bronşial tomurcuklar • 10 sağ ve 10 sol (bronkopulmoner segment) AKCİĞERİN OLGUNLAŞMASI Psödoglandüler Evre 6 – 16 hafta Kanaliküler Evre 16 – 26 hafta Sakküler Evre 26 hafta – Doğum Alveoler Evre 32 hafta – 8 yaş • Psödoglandüler Evre (6-16 hafta) – Bronkopulmoner segmentlerde dallanma devam eder – Akciğer ekzokrin bir beze benzer – Terminal bronşiol oluşur – İletici bölüm elemanları gelişir; solunum bölümüne ait yapı yok • Kanaliküler Evre (16-26 hafta) – Terminal bronşiol dallanarak iki ya da daha fazla respiratuar bronşiol oluşturur (~ 17. dallanma) – Kan damarları epitele yaklaşır – Akciğer epitel hücre farklılaşması başlar – 20. hafta minimal düzeyde ilk sürfaktan salınımı başlar • Sakküler Evre (26- doğum) – Terminal keseler (alveol taslakları) oluşur – Epitel incelmeye başlar • Tip 1 alveolar hücre ve tip II alveolar hücre farklılaşmıştır – Kapilerle yakın temas kurulur Kan hava bariyeri gelişir – Tip II alveolar hücreler etkin bir şekilde sürfaktan salgılar • Alveoler Evre (32 hafta – 8 yaş) – Doğumdan önce: • Terminal kese sayısı artar • Terminal kese epitelinin incelmesi belirginleşir Epitel – endotel temasları iyi gelişmiştir olgun alveoller • Doğumda alveol sayısı 50 milyon – Doğum sonrası • Septasyon ile ileri alveol bölmelenmeleri gerçekleşir Alveol sayısı artar Respiratuar bronş sayısı artar • Perikardiyoperitoneal kanallar – Plöroperitoneal katlantı • Peritoneal kavite ayrılır – Plöroperikardiyal katlantı • Perikard kavitesi ayrılır – Geriye ilkel plevral kavite kalır • Visseral plevra – Akciğeri dıştan saran splanknik mezoderm • Parietal plevra – Vücut ön duvarını içten saran somatik mezoderm • Plevral kavite – Visseral ve parietal plevra arası boşluk – Yassı mezotelial hücreler ile döşeli – Seröz sıvı içerir • Solunum divertikülü endodermi – Epitel hücreleri – Bezler • Splanknik mezoderm – – – – Kıkırdak Bağ dokusu Kas Visseral plevra • Somatik mezoderm – Parietal plevra • Trakeoözofageal Fistül + Özofagus Atrezisi – En sık solunum yolu anomalisi; 1/3000 – Trakeoözofageal septum defekti – En sık (%90) (şekil b) Özofagus proksimal ucu kör sonlanması + Özofagus alt segmenti ile trakea arasında fistül – Doğumdan itibaren oral sekresyon fazlalığı ve emzirme sonrası öksürük, siyanoz, asfiksi; pnömonitis; batın distansiyonu – Fetus amniotik sıvı yutamaz Polihidramnioz • Sürfaktan sentezi – 20. haftadan sonra başlar – 26-28 haftalarda yaşam için prematüre doğan için yeterli miktarlara gelir – Özellikle son 2 hafta artar • Neonatal respiratuar distres (solunum güçlüğü) sendromu (RDS) – Özellikle prematüre yenidoğanlarda – Sürfaktan yetersizliğine bağlı – Yüksek yüzey gerilime bağlı her ekspiryum sonrası alveoller kollabe olur – Akciğerler proteinden zengin bol miktarda hiyalin membran içeren sıvı ile dolu (hiyalin membran hastalığı) • Pulmoner agenezis; aplazi, hipoplazi – Nadir • Bronş dallanma anomalileri – Anormal lobasyon; kronik infeksiyon kaynakları olabilir • Ektopik AC lobları • Konjenital AC kistleri – Tek ve büyük, ya da çok sayıda küçük olabilir • Diyafragmayı oluşturan yapılar – Septum transversum – Sağ ve sol plöroperitoneal membran – Özofagus mezenteri – Lateral vücut duvarından muskuler bileşen
