Döviz kurunun cari açığa ve ihracata etkileri
advertisement
32 KAPAK Sanayi Dergisi Döviz kurunun cari açığa ve ihracata etkileri Dünya piyasalarını altüst eden dalgalanma nedeniyle döviz kuru hızlı bir şekilde değişim yaşadı ve son günlerde dolar 1.90 TL’ye ulaşarak rekor kırdı. Gözlerin üzerine çevrildiği Merkez Bankası, doları düşürmeye yönelik önemli bir karara imza atarak, zorunlu karşılık oranlarını indirdi. Merkez Bankası bu kararla 1 milyar 350 milyon dolarlık alım yaptı ve kur 1.85'lere geriledi. Bu sayımızda “Döviz kurunun Türkiye’nin cari açığına ve ihracatına etkileri” konusunu Koç Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Ekonomi Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sumru Altuğ ve İstanbul Bilgi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Ekonomi Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Serda Selin Öztürk ile konuştuk. KAPAK Sanayi Dergisi 33 Dünyapiyasalarınıaltüstedendalgalanmanedeniyledövizkuruhızlıbirşekildedeğişimyaşadıvesongünlerdedolar1.90TL’yeulaşarakrekorkırdı.GözlerinüzerineçevrildiğiMerkezBankası,dolarıdüşürmeyeyönelikönemlibirkararaimzaatarak,zorunlukarşılıkoranlarınıindirdi.MerkezBankasıbukararla1milyar350 milyondolarlıkalımyaptıvekur1.85'leregeriledi.Busayımızda“DövizkurununTürkiye’nincariaçığınave ihracatınaetkileri”konusunuKoçÜniversitesiİktisadiveİdariBilimlerFakültesiEkonomiBölümüÖğretim ÜyesiProf.Dr.SumruAltuğveİstanbulBilgiÜniversitesiİktisadiveİdariBilimlerFakültesiEkonomiBölümüÖğretimÜyesiYrd.Doç.Dr.SerdaSelinÖztürkilekonuştuk. Koç Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Ekonomi Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sumru Altuğ: “İhracat arzını artırmanın yolu, üretim kapasitesini artırmaktan geçiyor” DolarMart2009’dagördüğü1.82seviyesinideaşarakTLkarşısındaenyüksek seviyeye ulaştı. Bu durumla ilgili yorumlarınızıalabilirmiyiz? Yaşadığımızdönemdeolağanüstügelişmelergözlemiyoruz.Gelişmişülkelerde2008’depatlakveren küreselfinansalkrizilebirlikte,uzunsürenvefinans sektörününbüyümesinebağlıbirgenişlemedönemindensonrasürdürülemezbirborçlanmaveçeşitli ekonomikoyuncularınbilançolarındakibozulmaile başgösterenbirekonomikdaralmaveekonomikyavaşlamadönemiyaşıyoruz.ABDekonomisindebu durum esas olarak özel sektör oyuncularını, özelliklehanehalkınıvebankalarıetkilerken 2010yılındanitibarenAvrupaBirliğiülkelerindeYunanistanborçkriziilebirliktedevletlerideiçinealankapsamlıbirsorunolarakgelişiyor.KüreselkrizhernekadarLehmanBrothersşirketininbatmasıylaEylül 2008tarihindeenşiddetlinoktasınaçıktıysadaözellikleABD’depiyasalara likiditevermeyevebankalarıkurtarmayayönelikbirçoktedbire ve bazı canlanma paketlerine rağmengelişmişülkelerdeekonomiktoparlanmanınçokyavaş gerçekleştiğinetanıkoluyoruz. ABülkelerindeiseekonomide varolankırılganlıklarınyanında politikayapıcılarınınaynıhedefetrafındabirleşememesiveenacil kararlarıbilegecikmeylealmasıpiyasalardabüyüktedirginliğe yol açıyor. Böyle bir eko- nomikgörünümaltındapiyasalarçokoynak(volatile)halegelmeyebaşladı.Budövizpiyasasıolduğu kadarborsaveemtiapiyasalarıiçindegeçerli.DünyadakiekonomibelirsizliğinsürmesisonucuABDdolarıda“güvenliliman”olmaözelliğinidekorumasıyla ABDdolarınınbirçokparabirimikarşısındadeğerkazandığınatanıkoluyoruz.BanakalırsaTL’ninABD dolarıkarşısındakidüşüşünaltındabunedenlerigörmekyanlışolmaz. Dolar arttıkça, Türkiye’nin GSYH’si ve kişibaşınadüşengelir,dolarcinsinden düşüyor.Öteyandancariaçığınve ABtanımlıdışborcunGSYH’ye oranıartıyor.Dolarınyükselmesibusebepdışındanegibiolumsuzluklaryaratıyor? Sözünüettiğinizbugelişmelerpara birimiABDdolarıkarşısındadeğer kaybedenbütünülkeleriçingeçerli.BudurumdasadeceTürkiye’ye bakarak dünyadaki kıyaslamalıdurumugözardıetmekyanlışolur.BirkereTürkiye’nin dış borcunun GSYH’yeoranısözünüettiğinizgelişmelererağmen birçokABülkesinegöre düşük.Gelişenyadayükselen piyasa ülkelerine dahibaksanızTürkiye’nin dış borçluluk oranı yine yüksekgözükmüyor. CariaçığınGSYH’yeoranıdolar kurunundeğerinebirölçüdebağ- spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... 34 KAPAK Sanayi Dergisi lıolsadabaşkafaktörlerdendeetkileniyor.Bufaktörlerdenbirisi,piyasadakikredigenişlemesivebunabağlıolarakartaniçtaleppatlamasıdır.AlperDumanveGülÖzgüzer’insektörelbazdayaptıklarıçalışmalarındasonyıllardahızlaartan ithalattalebininaltındaimalatsanayiisektöründen ziyadeticaretsektörünün,örneğintoptanveperakendeticaretininpayınındayüksekolduğugörülüyor.BudacariaçığınkurhareketlerindençokTürkiye’dekiüretiminveiçtalebinbazıyapısalniteliklerindenkaynaklandığınıgösteriyor.Birtaraftanihracatyapmakiçinithalgirdiyeihtiyaçduyanbirimalatsektörü,diğertaraftanithalürünleriniiçpiyasaya pazarlayarakgenişleyenbirticaretsektörüTürkiye’de cariaçığınboyutunubelirleyenunsurlararasındayer alıyor. Dolar/TLkurusizcenedenbukadardalgalı? Türkiye’dedolar/TLkurubuderecedalgalıçünkü dünyadakibelirsizliğebağlıolaraktümfinanspiyasalarıdalgalı.BuradaAvrupa’nınborçsorunununnasılsonuçlanacağıkadarABD’ninkrediderecesinin düşürülmesinindepayıvar.TabiiTürkiye’ninkendine haskırılganlıklarıdamevcut.BunlardanbirisiTürkiye’deşirketlerinvehanehalklarınındövizcinsinden borçluluklarıvedövizpozisyonlarınıtürevürünlerikullanarak“hedge”etmemealışkanlıklarıdır.YerlioyuncularınyüksekmiktardatuttuklarıdövizpozisyonlarıTL’ninrisklerinideartıranunsurlararasındayeralıyor.BirtaraftanyerlioyuncularınbutürpozisyonlarınıkapatmagirişimleridövizkurununoynaklığınıarttırırkendiğertaraftanmevcutdöviztüründenborçlardövizkurundaileridemeydanagelebilecekolumsuzgelişmelerkarşısındaTL’ninriskinibelirliyor. Önümüzdekisüreçtedoların2lirayıgeçmesisözkonusuolabilirmi? Dövizkuruekonomikoyuncularınbeklentileridahil birçoketmensayesindeserbestpiyasadabelirlenen birfiyattır.Böylebirfiyatıntahminetmeninçokzor olduğuortadadır.BubağlamdadolarTLkurunun mutlakdeğerindenziyadeoynaklığıönemlidir.T.C. MerkezBankasıaraştırmacılarıtarafındanyapılanaraştırmalardaözellikle2002sonrasındakidönemdedövizfiyatındakiartışınyerelfiyatlarageçişgenliğininazaldığıdilegetiriliyor.Dövizkurununseviyesindençok piyasaoyuncularınınkararlarınıetkileyenunsurunoynaklığıolduğuortayaçıkıyor.Ziradövizkurununoynaklığıyatırımcılaraçısındanönlerinigörememeolgusunuoluşturuyorvebelirsizlikyaratıyor,budagetirisiuzunyıllarayayılanyatırımlarınönünükesiyor.DövizkurundakibutüraşırıoynaklığıT.C.MerkezBankasıdövizpiyasasınamüdahaleleriylebirölçüyekadarengelleyebilir.AncakyurtdışındakiolumsuzgelişmelerkarşısındaMerkezBankası’nıngücüsınırlı kalıyor. Dövizkurlarındayaşanangelişmelercariaçığanasıletkiediyor? Dövizkurununyükselmesininilketaptaithalmallarıazaltıpihraçmallarıartırmasıbeklenebilir.Ancak Türkiyeüzerineyapılanaraştırmalar,reeldövizkuru değişimlerinindışticaretaçığıüzerindeetkiliolabileceğiancakbuetkininithalatüzerindengerçekleştiği vereeldövizkurudeğişimlerindenihracatadoğrubir nedensellikilişkisininsaptanamadığısonucunavarıyor.AyrıcaTürkiye’dekiithalatartışınınaltındaTürkiye’dekikrediartışınabağlıolarakortayaçıkanbir talepartışısözkonusu.T.C.MerkezBankası’nınhedefleriarasındakrediartışınıdüşürmekyatıyor.Krediartışıyavaşlamazveiçtalebebağlıolarakithalat talebidevamedersecariaçığıkapatmakdahazor olacaktır.Dolayısıylacariaçığısadecedövizkurundakigelişmelerdışındabüyümevetalepartışıylada ilgilidir. İhracatperformansınıetkileyenfaktörlerisıralarmısınız? Genelanlamdaihracatperformansınıetkileyenfaktörlerarasındaşüphesizdövizkuruyatar.AncakTürkiye’deTL’nindeğerindekidüşüşlerithalatıazaltıyor amaihracatıgenelolarakartırmıyor.Bununnedeni Türkiye’deihracatmallarıüretimindeithalmallarınönemiyatıyorAncakbununyanındabirülkedekiüreticilerinrekabetçiliğideönemlidir.Türkiye’ninemek vegirdimaliyetlerinindünyayıucuzihracatmallarınaboğanÇingibiülkelerlerekabetedemeyecekkadaryüksekolduğubiliniyor.ÖteyandanTürkiyedış KAPAK Sanayi Dergisi talepyaratanyüksekkatmadeğerlimallarınüreticisidedeğildir.Japonyagibiülkelerçokuzunyıllaryüksekdövizkurlarınarağmendıştalepyaratanmallarıihraçedebilmiştir.Türkiyehalendüşükveortakatmadeğerlimallarıüretipihraçediyor.İhracatıetkileyen başkabirunsurisepazarçeşitliliğidir.SonyıllardaTürkiyeOrtaDoğuveAfrikaülkelerindeyenipazarlara açılmayabaşladıysadabölgemizdekiArapBaharıile başlayanyenidenyapılanmaveyeryerçatışmalara varansiyasihareketlilikbupazarlarayapılanihracat içinolumsuzlaryadabelirsizliklertaşıyabilir. Türkiyeüzerineyapılanakademikçalışmalarihracat arzınınreeldövizkurutarafındandeğilbirimemek maliyeti,ihracatfiyatlarıveüretimkapasitesindekiartışıtemsiledenmilligelirartışıtarafındanbelirlendiğinigösteriyor.Türkiye’ninihracatfiyatlarınıbelirleyebilecekbüyüklüktebirekonomiolmamasınedeniyleihracatarzınıartırmakiçingeriyebirimemekmaliyetinidüşürmekveüretimkapasitesiniartırmakkalıyor.İlkineilişkinolarak,OECD’yegöre2009’dasosyalgüvenlikprimindeişverenpayınındüşürülmesisayesindeTürkiye’deistihdamüzerindekivergiyükü 2,3puanazaldı.Ancakbuoranınhalaüyeülkeleriçindeenyükseklerdenbiriolmasıücretleridüşürmeden bualandaiyileştirmeleryapılabileceğinigösteriyor.KüreselkrizinardındanbozulanbütçedengeleriüzerindekibaskınınsürmekteolduğubirçokOECDülkesindenfarklıolarakTürkiye’deistihdamüzerindeki 35 vergiyükünüdahadaazaltmakmümküngörünüyor. BundanbaşkaemekverimliliğiniartıracakbütünönlemlerinTürkiye’ninihracattarekabetgücünü,dolayısıylaihracatınıartıracağısöylenebilir İhracatarzınıartırmanınbirdiğeryoludaüretimkapasitesiniartırmaktangeçiyor.Bununiçindeyatırım ortamınıniyileştirilmesigerekiyor.Üretimkapasitesini artırmak yalnızca ihracat potansiyelini artırmakla kalmazaynızamandaithalattalebinidüşürerekde dışticaretaçığınınazalmasınakatkıdabulunur.İhracatı artırmakiçinihracatarzınıartırmanıntekbaşınayeterliolmayacağı,ihracattalebinindeartmasıgerektiğiçokaçık.İhracattalebiiseancakyenipazarlarbulunmasıveyadışticaretortaklarınınmilligelirininartmasıilemümkün.Türkiye’nindışticaretortaklarının milligelirartışıüzerindeetkiliolamayacağıçokaçık, ancakdışticaretortaklarıarasındahızlıbüyüyenülkelerinpayınıgenişleterekdahayüksekbirihracat artışısağlanabilir.DahaaçıkbirifadeyleTürkiye’de politikayapıcılaryenipazarlarbulunmasıkonusundaOrtaDoğuveKuzeyAfrika’dakiülkelerleyetinmemeli,dünyanınenhızlıbüyüyenülkelerineyönelik ihracatıartırmadaihracatçılaradestekolmalı.Özellikle2011ve2012yıllarındayüksekbüyümeoranı yakalamasıbeklenenülkelerarasındayeralanBRIC (Brezilya,Rusya,HindistanveÇin)ülkelerininyanısıra Endonezya,VietnamveTaylandbaştaolmaküzere UzakDoğu;Arjantin,ŞilivePerugibiGüneyAmeri- spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... 36 KAPAK Sanayi Dergisi kaülkeleriyleikiliilişkilerigeliştirmekyoluylaihracatçı sektörlerinönüaçılabilir. Ağustos2011’deihracat,geçenyılınaynı ayına kıyasla yüzde 29,89 artarak, 11milyar78milyondolarolarakgerçekleşti.Önümüzdekigünlerdekarşımızanasılbirtabloçıkacak? Yunanistan’dakiborçkrizinindiğerkırılganABülkelerinesıçramasıdurumundaLehmanBrothers’ın batmasısonrasındayaşananbirküreseldaralmasöz konusuolabilir.Böylebirdurumyaşanmasadagelişmişülkelerdeki,özellikleAB’dekitoparlanmaveye- nidenyapılanmauzunbirsüreye,hattayıllarayayılabilir.KüreselkrizsürecindebirmiktardüşmeklebirliktebugünTürkiye’nindışticaretininyüzde50’sinin ABülkeleriileyapıldığıgözönünealınırsabudaTürkiye’ninihracatıaçısındanolumsuzbirdurumortayaçıkartır.Mevcutdışticaretortaklarınınmilligelirininuzunbirsüreartmayacağı,hattaazalabileceğidüşünüldüğünde,Türkiyedışticaretortaklarıarasında hızlıbüyüyenyükselenpiyasaekonomilerininpayınıbüyütemediğisüreceihracatınıönemliölçüdeartırmasızorgörünüyor.Küreselbirdurgunlukdurumundaysa2008sonçeyreğindebaşlayansüreçte olduğugibidüşmesikaçınılmazolur. Kaynak 1Duman,A.veG.Özgüzer(2010).“ASectoralApproachtotheSurgingImportsinTurkey,”İzmirUniversityOfEconomicsWorkingPaper10/05 2Öz,S.(2011).“ReelDövizKuruveDışTicaret,”TÜSİAD-KUEAFPolitikaNotu11-03 3Aydın,M.F.,U.ÇıplakveM.E.Yücel(2004).“ExportSupplyandImportDemandModelsfortheTurkishEconomy”,CBRTResearch DepartmentWorkingPaperNo:04/09 4Öz,S.(2007),“Türkiye’ninDışTicaretAçığı:Boyutu,TapısıveNedenleri”,REF07/2007,http://ref.advancity.net/tr/dokumanlar/Dis_ticaret_acigi_taslak_makale.pdf İstanbul Bilgi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Ekonomi Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Serda Selin Öztürk: “Döviz kurundaki artış belirli bir ölçüde ihracatın artmasını ve ithalatın azalmasını sağlıyor” DolarMart2009’dagördüğü1.82seviyesinideaşarakTürklirasıkarşısındaen yüksekseviyeyeulaştı.Budurumlailgili düşüncelerinizipaylaşırmısınız? Ağustos ayı başında Merkez Bankası aralarında politikafaizindebirindirimideiçerenbirdizikararsonucundaparapolitikasınıgevşetmekyönündebirtercihkullandı.MerkezBankasıbukararınardındakinedenleri,bazıAvrupaülkelerindekikamuborcusorununaveküreselbüyümeyeilişkinendişeleringiderekgüçlenmişolmasıvedolayısıyla,yurtdışında yaşanabilecekbudurgunluğunyurtiçiiktisadifaaliyetüzerindeolumsuzetkidebulunmariskiniazaltmak olarakaçıkladı.ŞuangeldiğimizdurumdaMerkez Bankası’nınyurtdışıhakkındakibeklentilerinindoğruçıktığıyönündebirdeğerlendirmeyapmakyanlış olmayacaktırsanırım. Bupolitikatercihininbirsonucuolarak,Türkiye,dü- KAPAK Sanayi Dergisi şükfaiznedeniyledışarıdansermayegirişiaçısından cazibesinibellibirölçüdekaybetti.Türkiye’nincariaçığınınyılsonuitibarıyla75milyardolarcivarındaolması beklenildiğidüşünülecekolursa,bumiktarıntekabül ettiğiaylıkyaklaşık6milyarınüzerindedövizihtiyacı bulunanTürkiyeekonomisineyabancıparagirişinin cazibesiniyitirmesidövizkurununyükselmesinenedenolacağıaçıktır.Dolayısıylabuaşamadanitibaren dolarvediğeryabancıparalarcinsindendövizkuru artmayabaşladı.Dövizkuruartışısonucundaihracat artmasınaithalatazalmasınarağmencariişlemleraçığıhalaaylık5milyardolarcivarındadevamettiğiiçin dövizkuruüzerindekibaskıhâlâdevamediyor.Yurt dışındakiküreseldurgunlukvehatta2008’intekrarıikincibirkrizendişelerigiderekartanbirbiçimde devametmekteolduğuiçin,küreselsermayeninrisk iştahıazalmakta,sermaye“güvenlilimanları”tercihetmekteveTürkiyegibigelişmekteolanülkelereyönelmektetereddütetmektedir.Budurumbuaçığın finansmanınıdahadazorhalegetirerekdövizkurununüzerindeekbirbaskıyaratmaktadır. MerkezBankası’nın,cariişlemleraçığıüzerindekidüzelticietkisinedeniyle,dövizkurundakibuartışıbellibirdüzeyekadarolumlukarşıladığını,ancakbellibir düzeydensonra,buartıştaniserahatsızolduğunubelirtmektenkaçınmadığınıgözlemliyoruz.MerkezBankasıgeçtiğimizgünlerdearalıklıolarakdövizsatışıihaleleriveyabancıparacinsidenmevduatlaraayrılankarşılıkoranlarıgibidahabirdiziaraçladövizpiyasasınamüdahaleederekkurundahafazlaartmasınıengellemeyeçalıştı.Geçtiğimizhaftaneredeyse1,5milyardolarıdövizsatışihaleleriaracılığıylapiyasayasürdü.Şuanitibarıylabirbaşarısağlanmışgörünüyorsadabumüdahalelerinuzundönemde,nekadaretkiliolabileceğikonusuoldukçatartışmalıgörünüyor. Dövizkurundakiartışbelirlibirölçüdeihracatınartmasınıveithalatınazalmasınısağlıyor.Dolayısıyla,cari işlemleraçığınınazalmasıyönündebirroloynuyor.Ancakbuazalış,dövizinüzerindekiartışyönündekibaskıyıortadankaldırmayayetmiyorgibigörünüyor.Ayrıca,MerkezBankası’nınmüdahaleleriiledahadakarmaşıklaşan bu süreçte spekülatif amaçlı döviz taleplerinindeoluşmasıdeğerlendirmeyidahadazor halegetiriyor.Ancakbuşartlaraltında,küreselekonomiyeaitbeklentilerpozitifedönmeden,dövizkurundakiartışıfrenlemekpekolasıgibigörünmüyor. Dolararttıkça,Türkiye’ninGSYH’sive kişibaşınadüşengelir,dolarcinsinden 37 düşüyor.Öteyandancari açığınveABtanımlıdışborcunGSYH’yeoranıartıyor. Dolarınyükselmesibaşka negibiolumsuzluklarasebepoluyor? Cariişlemleraçığınınkaynağı2001 öncesindeolduğugibikamukesimi kaynaklı bir tasarruf yatırım dengesizliği değil, aksine açık özelkesimkaynaklı.Yani,buseferkaynakeksiğinidışdünyadan borçlanarak karşılamaya çalışansektörözelsektör.Kısacası, özelkesimyabancıparacinsinden borçlanıyor. Bunun sonucuolarakdövizkuruarttıkçaözelkesiminTLcinsinden borçlarıartıyor.Budurumözelkesiminmalidurumunungiderekbozulmasınayolaçıyor.Eğerbusürecinböyledevametmesisonucunda,ciddiorandaborçlubazıfirmalarıniflastehlikesi ilekarşıkarşıyakalmasıdahibilemümkün.Bundan bellibirorandadaolsabankacılıksektörünün,kredilerearacılıketmesinedeniyle,etkilenmesibeklenilebilir.Ancakşuaşamadabugerçekleşecekgibi görünmüyor. Dövizkurundakiartışınayrıcaenflasyonistetkilerigörülebilir.Nitekimsonaçıklananenflasyonrakamlarında bugeçişkenlik(dövizkurundaenflasyona)etkisinin izlerinigörmekmümkündür.MerkezBankası’nındövizpiyasasınakurunartışınıbaskılamayayönelikmüdahalelerininardındabukaygınınyattığınısöylemek çokdayersizolmayacaktır.BilindiğigibiTürkiyeekonomisindeüretimdeyüksekorandaithalgirdikullanılmakta.Firmalardövizkurundakiartıştandolayıoluşanmaliyetartışlarınıfiyatlaradayansıtmakzorundalar. Buyansıtmabirseferlikbirfiyatdüzeltmesiolarakgerçekleşirseenflasyondasadecebirseferlikbirartışa nedenolacağıiçinçokönemlibiretkiyaratmaz.Ancakdiğertaraftaneğerdövizkurundakiartışaparalelolarakmaliyetartışlarıdüzenlifiyatartışlarıolarak yansıtılırsa bu süreç fiyatlama davranışlarında enflasyonistbirsarmalagidenbirfasitdaireyeneden olabilir.Sanıyorumkorkulacakolanetkidebudur.Ancakdünyaekonomisindekibeklenenyavaşlamanın Türkiyeekonomisinebellibirdüzeydeyansıyacağınıkabuledecekolursakbuenkötüenflasyonistse- spot.. spot.. spot.. spot.. spot.. spot.. spot.. spot.. spot.. spot.. spot.. spot.. spot.. spot.. spot.. spot.. spot.. spot.. spot.. spot.. spot.. spot.. spot.. spot.. 38 KAPAK Sanayi Dergisi naryonungerçekleşmesininçokolasıolmayacağıdüşüncesindeyim.Dövizkurundakiartışın,ihracatıartırıpithalatıdüşürerekcariişlemleraçığınıazaltması beklenirancakyurtdışındakidurgunlukbeklentisiihracatiçinyeterlitalebinoluşmasınıengelliyor.Bunedenleküreseldurgunluksürdüğüsürece,ithalatıdüşürmedenihracatıncariişlemleraçığınısürdürülebilir birdüzeyeçekecekkadaryükselmesimümküngörünmüyor.Bunedenlebeklendiğigibiihracattabir yükselmeyerineithalattabirgerilemeyaşanabilir.İthalatın düşmesi ise sadece talebin düşmesiyle mümkündür.Busebepledövizkurundakiartışıngetireceğidiğerproblemlerdenbiridurgunlukvebüyümeoranındadüşüşolarakbeklenebilir. Dolar/TLkurusizcenedendalgalı? Bununenönemlinedenlerindenbiriküreselpiyasalardaki,özellikleAmerikaBirleşikDevletleriveAvrupaBirliği’ndekibirçokülkeninekonomikdurumlarınaaitbelirsizliğingiderekartmasıdır.ÖzelikleAB’deki siyasi karar süreçlerinin piyasalara güven aşılamaktanuzakçalışmasıbubelirsizliğidahadaartırmaktadır. Bu belirsizliğe paralel olarak piyasadaki oyuncularınbeklentilerininsüreklideğişmesidövizpiyasalarındaaşırıoynaklığanedenolmaktadır. Yükselendolarınihracatıartıracağınımı düşüreceğinimidüşünüyorsunuz? Yükselendövizkurununnormalkoşullaraltında,dış piyasalardayeterlitalepvarsaihracatıartırmasıbeklenir.Şuanisedışpiyasalardadurgunlukbeklentisi giderekartmakta.Hattaneredeysedurgunlukbaşladıbile.Dolayısıyla,budurgunluknedeniyledöviz kurundakiartışınihracatıbeklendiğiölçüdeattırmasıpekmümküngörünmüyor.Yeterlidıştalepolmadığıiçincariaçığıkarşılayacakdüzeydebirihracatartışı yaşanmayacağını söyleyebiliriz. Bu durumda cariaçıktakidüzelmeninihracattakiartıştandeğil,ithalattakidüşüşnedeniyleolmasısözkonusuolabilir.Buiseolumlubirişaretolarakalgılanmamalıdır.Aksineithalattakidüşüşdurgunluğuvebüyümedekiyavaşlamayıberaberindegetirecektir. Önümüzdekigünlerdedoların2lirayıgeçmesimümküngörünüyormu? Doların2TL’ninüzerineçıkıpçıkmayacağıveyadövizsepetinin2,20’ninüzerineçıkıpçıkmayacağınıbelirleyecekolan,küreselekonomininnasılbirşekilde evrileceği.Küreselekonomişuandadurgunluğagirmişebenziyor.ABDveABiçinbüyümetahminleri 2012yılıiçinyüzde1,5’inaltındakalıyor.Buoranbile durgunlukteşhisiiçinyeterli.2013yılınınbuaçıdan çokparlakgeçeceğinibeklemekyanlış.Dolayısıyla beklentimizönümüzdekiyıliçindövizkurundakiartışındevamedeceğidir.Budurumda2013yılıiçerisindedolarkurunun2TL’ninüzerindeolmasınıbeklemekçokdayersizolmayacaktır.Ancakyukarıdakisenaryodövizkurundayavaşbirartışıöngörmekte vekurunaniden2TL’ninüzerinezıplamasınıbeklememektedir.Ancakböylebirgelişmeyi,çokdaha kötübirsenaryoaltındabeklemekmümkünolabilir. Buküreselekonominin2008krizinebenzerbirikincikrizveyadahadoğrubirifadeile2008krizindeikincibirdipyaşamasıolasılığıdır.AB’dedeizlemekteolduğumuzsüreçböylebirolasılığıortayaçıkarmaktadır.ABkaynaklıborçkrizi,ABiçindebirçözüme doğrugitmezise,bütündünyayayayılarak,2008’den dahaderinbirfinansalkrizedönüşebilir.Buçokolumsuzsenaryoaltındadolarınvedövizsepetininsözkonususeviyelereyükselmesiçokdauzakbirolasılık değildir.Ancakbusenaryohenüzdüşükbirolasılık olarakkalmaktadır. Dövizkurundayaşanangelişmelersizce cariaçığanasıletkiediyor? Cariaçığınenönemlibelirleyenidışticaretdengesidir. Dışticaretdengesibilindiğiüzereihracatveithalatarasındakifarktanoluşur.Dolar/TLkurundabirartışyaşandığındayurtiçindekimallarucuzlarkenartıkdolardahadeğerlihalegeldiğiiçinyurtdışındanithal edilenmallardahapahalıhalegelir.Bunaparalelolarakdabeklenen,dövizkurundakiartışıihracattakibir yükselmeninveithalattadüşüşüntakipetmesidir.Elbettebunormalşartlaraltındabeklenendurumdur. Bunungerçekleşebilmesiiçindiğerülkelerdeyeterli derecedetalepolmasıbeklenir.Globalbirdurgunlukveyabirkrizortamındaisebutalebinoluşmasınıbeklemekyerindeolmaz.Yeterliderecedetalepolmayacağıiçinihracattakiartışbeklendiğiorandagerçekleşmeyebilir.Bununtamaksine,dövizkuruartışının,ihracatıartırıcıetkigöstermesiyerinesadeceithalatıdüşürücüetkisiolabilirkibuyerelekonomiiçin durgunlukvebudurgunluğunsonucuolarakdaekonominin büyüme hızında düşüş gibi olumsuz sonuçlarıberaberindegetirebilir. Bunedenlerledövizkurundakiartışıncariaçıküzerindekidüşürücüetkisininsadeceihracatıarttırarak olacağınısöylemekglobaldurgunlukvekrizortamlarındadoğruolmayabilir.İhracatüzerindepozitifbir KAPAK Sanayi Dergisi etkiyaratıpcariaçığıdüşürmesibeklenirkenbuetki ithalatüzerindengerçekleşipberaberindeyukarıda belirttiğimolumsuzetkilerigetirebilir. İhracatperformansınıetkileyenfaktörlerisıralarmısınız? Enönemlifaktörlernominalvereeldövizkurudur.Reel dövizkurunominaldövizkuruveikiülkearasındakifiyatdengesindenoluşur.Eğernominaldövizkurundakiartışenflasyondanfazlaisereelkurdaartış gözlemlenir.Buartışındayurtiçindekifiyatıgöreceli olarakdüşürmesisebebiyleihracatüzerindearttırıcıbiretkisiolmasıbeklenir.Tabişunuunutmamak lazımbusadecepiyasadayeterlitalebinbulunduğu şartlaraltındasözkonusudur.Yeterlitalepolmadığı sürecebuyöntemyeterliderecedeetkiliolmayacaktır. ŞuanABDveABülkelerindeyaşanankriznedeniyle ekonomik bir durgunluk yaşanmaktadır. Bu durgunluknedeniyledeithalatınartmasıiçinyeterlitalebinbulunmamaktadır.Yeterlitalepbulunmadığıiçin deşuaniçinbukanalınbeklendiğişekildeişlemesinibeklemekdeyanlışolur. Diğerbiryöntemisemallarınyurtdışınasatışfiyatlarını düşürmekolabilir.Bunugerçekleştirmeninyollarındanbirifirmalarınkarlılıkoranlarınıdüşürmesiolacaktır. Ancakgiderekolumsuzlaşanmalikoşullardabunu beklemekçokdagerçekçiolamaz.Yurtdışısatışfiyatlarınıdüşürmenindiğerbiryöntemidemaliyetleridüşürmektir.YukarıdabahsettiğimgibiTürkiye’de üretimdeyüksekmiktardaithalgirdikullanılıyorvebu girdilerinödemeleridövizcinsindengerçekleştiriliyor. Busebepledövizkurundabirartışyaşanırkenmaliyetleridedüşürmekdeçokmümkünolmayacaktır. Bunları elimine ettikten sonra fiyat düşürümünü gerçekleştirebilmenintekyöntemikalıyorodave- spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... rimliliğiarttırmak.Verimlilikartırılabilirseyurtdışınasatışfiyatıdüşürülebilirveihracattaartışsağlanabilir. Ekonomistgözüyledeğildeişletmecigözüylebakıldığındaisebirdiğeryöntemürünkalitesiniarttırmakvemarkaoluşturmakyolunagidişolabilir.Busayedeürünyurtdışındadadahatanınırvedahatalep edilirhalegelecektir.Sonuçolarakdaürünetalepartacakveihracatartacaktır. Ağustos2011’deihracat,geçenyılınaynıayınakıyaslayüzde29,89artarak,11 milyar78milyondolarolarakgerçekleşti.Önümüzdekigünlerdekarşımızanasıl birtabloçıkacak? Kısavadedebumiktarındahadaartacağınıbekliyoruz.Özellikleyurtdışındakiolumsuzkoşullardüzelmeyebaşlarvedurgunlukortadankalkarsabuna paralelolarakürünlerimizetalepartacaktır.Dolayısıyla dövizkurundakiartışyurtiçindekimallarıyabancılar içindahaucuzhalegetirdiğivedurgunlukdaortadankalktığıiçinmallarımızaolantalepartacakvebununsonucuolarakdaihracattadahafazlabirartışsöz konusuolacaktır.Yurtdışındakikoşullariyiyedoğru değildahakötüyedoğrugiderseyaniglobalkrizçözümlenemezvedurgunlukdahadaartarbudaberaberindeglobalresesyonugetirirseihracattabeklediğimizartışınyukarıdabahsettiğimgibiaynışekildeyaşanmasıbeklenemez.Ozamanyurt içindekimallaratalepteazalmanedeniyleartıştabiryavaşlamayaşanacaktırvebeklenildiğiorandaihracatartışıgerçekleşmeyecektir.Birtaraftandaihracattayeterliderecedeartışyaşanmadığıveaynızamandaithalattadüşüşyaşandığıiçincariaçıkproblemiçözülemeyecektir. spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... spot... 39
