Açıklamalar ve Temel Kavramlar

AÇIKLAMALAR VE TEMEL KAVRAMLAR(*)
Üretim Endeksi
İmalat sanayiindeki üretimin aylar (ve/veya üçer aylık dönemler) itibariyle
gelişiminin izlenmesinde ve alınacak ekonomi ve yatırım kararlarının
yönlendirebilmesinde önemli olan göstergelerin başında üretim endeksi
gelmektedir. Sanayi üretim endeksi, bir yandan sektördeki üretim değişmelerini
gösterirken, diğer yandan da alt sektörlerdeki durumu kamu ve özel sektör
ayrımında izleme imkanı vermesi açısından özelliği olan güvenilir bir istatistiki seri
oluşturmaktadır.
Sanayi Üretim Endeksinin oluşturulması ve yayınlanmasındaki amaç, ülkede
imalat sanayinin zaman içindeki seyrini görmek, dönemler arasındaki değişmeleri
izlemek, ekonomideki konjonktürel gelişimi takip etmek ve bu konuda karar
organları ile bilim çevrelerinin ihtiyaçlarına cevap verebilmektir. Sanayi Üretim
Endeksi kavram olarak üretim yolu ile hesaplanan Sanayi Sektörü Gayri Safi Milli
Hasılasına bir yaklaşım, bir tahmindir. Ancak, kapsam farklılığı nedeni ile aralarında
az da olsa farklılık vardır.
Sanayi Üretim Endeksi, madencilik, imalat sanayii ve enerji sektörü alt ana
sektörleri ayrıntısında hesaplanmaktadır. İmalat sanayiine ait bilgiler, kamu
kesimine ait tüm imalat sanayii işyerleri ile 10 ve daha fazla kişi çalıştıran özel
sektör imalat sanayii işyerlerinin katma değerinin yaklaşık %89’unu oluşturacak
büyüklükteki işyerlerinde uygulanan Üç Aylık İmalat Sanayi Üretim Anketi ile
derlenmektedir.
İmalat Sanayiinde Üretimde Çalışanlar ve Üretimde Çalışılan Saat
Endeksi
Ülkemiz ekonomik yapısı içinde önemli bir paya sahip olan imalat sanayii
sektöründeki büyük ölçekli işyerlerinin üretimde çalışanlar sayısı ve üretimde
çalışılan saat sayısında meydana gelen gelişmelerin belirlenebilmesi amacıyla
hesaplanan bu iki endeks, ayrıca yüksek sermaye-teknoloji kullanımındaki
gelişmelerin istihdam ve üretimdeki etkilerinin dolaylı da olsa ölçülmesi ve kısmi
verimlilik hesaplarının yapılabilmesine imkan sağlamaktadır.
Üretimde çalışanlar ve üretimde çalışılan saat endeksinin hesaplanmasında
kullanılan bilgiler üç aylık imalat sanayi üretim anketi ile derlenmektedir.
Üretimde Çalışanlar: Üretim işlemlerinin her aşamasını yönlendiren ya da
kaydından sorumlu ustabaşı ve kontrolörler dahil olmak üzere, üretim, montaj,
depolama, temizleme, ambalaj, yükleme (teslim hariç) ve benzeri işlerle tamir,
bakım, fabrika içi taşıma, kayıt ve kontrol gibi üretime yardımcı işlerde çalışan tüm
işçileri içine alır.
Üretimde Çalışılan Toplam Saat: Üretimde çalışanların bekleme zamanı da
dahil olmak üzere işyerinde geçirdikleri saatlerin toplam sayısıdır. Üretimde çalışılan
(*)
Bu bölümdeki tanımlama ve açıklamalar, Türkiye İstatistik Kurumu’nca (TÜİK)
yayınlanan kaynaklardan yararlanılarak hazırlanmıştır.
x
toplam saat sayısı ücret karşılığı olmasa bile fazla çalışma sürelerini içerir. Ücretli
izin, tatil, kaza veya hastalık nedeniyle işten uzak kalınan süreleri ise içermez.
Çalışan Kişi Başına ve Çalışılan Saat Başına Kısmi Verimlilik Endeksleri
Kısmi verimlilik endeksleri, en genel biçimde yaratılan çıktının, bu çıktıyı
meydana getirmek için harcanan emek girdisine oranı olarak tanımlanmaktadır.
Üretimde çalışanlar ile üretimde çalışılan saate ilişkin elde edilen endeks oranları,
verimlilik endekslerinin elde edilmesinde girdi kalemi olarak kullanılmaktadır.
Verimlilik, birim emeğe düşen üretim ya da girdi artışlarına dayanmayan üretim
artışıdır. İmalat sanayi üretim endeksleri de üretimde meydana gelen gelişmeleri
yansıtmaktadır ve dolayısıyla üretimin bir göstergesidir. Bu nedenle imalat sanayi
üretim endeksleri çıktı kalemi olarak kullanılabilir. Buna göre kısmi verimlilik
endeksleri aşağıdaki şekilde hesaplanmaktadır:
Emek verimliliği = [İmalat sanayi üretim endeksi (elde edilen toplam üretim) /
Üretim sırasında harcanan işçi-saat (üretimde çalışılan saat endeksi)] * 100
Çalışan kişi başına verimlilik = [İmalat sanayi üretim endeksi / İmalat sanayi
üretimde çalışanlar endeksi] * 100
Kapasite Kullanım Oranı
Fiziki kapasiteye göre fiilen gerçekleştirilen ortalama kapasite kullanım oranını
ifade etmektedir. Anket yoluyla ilgili ay ve/veya dönemdeki firmalardan elde edilen
kapasite kullanım oranları (yüzde), bir önceki yılın üretim değeriyle
ağırlıklandırılarak ortalama olarak hesaplanmaktadır.
xi
Düzey 2 (NUTS II) İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflandırması
Kod
İller
TR10
İstanbul
TR21
Edirne, Kırklareli, Tekirdağ
TR22
Balıkesir, Çanakkale
TR31
İzmir
TR32
Aydın, Denizli, Muğla
TR33
Afyonkarahisar, Manisa, Kütahya, Uşak
TR41
Bilecik, Bursa, Eskişehir
TR42
Bolu, Düzce, Kocaeli, Sakarya, Yalova
TR51
Ankara
TR52
Karaman, Konya
TR61
Antalya, Burdur, Isparta
TR62
Adana, Mersin
TR63
Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye
TR71
Aksaray, Kırıkkale, Kırşehir, Nevşehir, Niğde
TR72
Kayseri, Sivas, Yozgat
TR81
Bartın, Karabük, Zonguldak
TR82
Çankırı, Kastamonu, Sinop
TR83
Amasya, Çorum, Samsun, Tokat
TR90
Artvin, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize, Trabzon
TRA1
Bayburt, Erzincan, Erzurum
TRA2
Ağrı, Ardahan, Kars, Iğdır
TRB1
Bingöl, Tunceli, Elazığ, Malatya
TRB2
Bitlis, Hakkari, Muş, Van
TRC1
Adıyaman, Gaziantep, Kilis
TRC2
Diyarbakır, Şanlıurfa
TRC3
Batman, Mardin, Siirt, Şırnak
xii