Microsoft PowerPoint - 1. Hafta Fitopatoloji

BBP 206
FĐTOPATOLOJĐ DERSĐ
Bahçe Bitkileri Bölümü
Prof. Dr. Saadettin BALOĞLU
Ç.Ü. Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü
Bitki koruma nedir?
• Kültür bitkilerini ve onlardan elde edilen
tarımsal ürünleri hastalık, zararlı ve
yabancı otlardan korumak, tedavi etmek
veya bu etmenlerden doğacak zararı en
aza indirmek için alınan tüm teknik,
ekonomik ve yasal önlemlere denir.
– Entomoloji
– Fitopatoloji
Bu ders kapsamında
• Bitki patolojisi nedir?
• Bitki hastalıklarının ekonomik önemi nedir?
• Patojenik ve patojenik olmayan hastalık
etmenleri hangileridir?
• Hastalık üçgeni nedir?
• Fungal hastalıklar ve yayılmaları
• Bakteriyel hastalıklar ve yayılmaları
• Viral hastalıklar ve yayılmaları
• Yabancı otlar ve yüksek parazit bitkiler
• Bitki hastalıklarını teşhis etmede kullanılan
temel yöntemler
• Bitki hastalıklarını kontrol etme yöntemleri
nelerdir?
Fitopatoloji yada Bitki patolojisi nedir?
• Phytos: fito : bitki
• Pathology : patoloji: hastalık bilimi
• Bitki hastalıklarının etmenlerini,
hastalığın oluş biçimini ve
mücadelesini inceleyen bilim
dalıdır.
Hastalık nedir?
Bitki metabolizmasının bitkiye zarar
verecek şekilde normalden
uzaklaşmasıdır.
– Bitkide hastalık etmeni mevcut ise hasta
mıdır?
– Bitkide hastalık etmeni mevcut ancak
hiçbir etkisi görülmüyorsa sağlıklı mıdır?
Sizce bitki hastalıkları
önemli midir?
Bitki hastalıkları dünya gıda üretimi için, lif
bitkileri, ormanlar ve süs bitkileri için sürekli
tehdit oluştururlar.
Tarih boyunca bitki hastalıkları milyonlarca insanın
açlık çekmesine ve ölmesine neden olmuştur.
1840’lı yıllarda İrlanda’da meydana gelen patates mildiyösü
(Phytophtora infestans) salgını
1876’da Pasteur ve Koch canlılarda bazı hastalıkların
bakteriler tarafından oluşturulduğunu ispatlamışlardır, 1878
de is Burill elam ve armuttaki ateş yanıklığı etmeninin bakteri
olduğunu tespit etmiştir
Mozaik simptomu ilk olarak Adolf Mayer 1886 da tütünde
tespit etmiştir, etmenin bakteri olduğunu düşünmüştür
1892 de ise Rus bilim adamı Ivanowski tarafından yeni bir
etmen olduğuna dair çalışmalar yapılmış, etmenin bakteriden
küçük olduğunu saptamıştır, özsu filitre edilmiş ve bak.
Geçemediği filitrelerden geçtiği tespit edilmiştir
Tarih boyunca bitki hastalıkları milyonlarca insanın
açlık çekmesine ve ölmesine neden olmuştur.
1898’de Beijerinck enfeksiyon yapma özelliğinde olan
özsuyun çoğalma yeteneğine sahip olduğunu tespit etmiştir.
Akışkan canlı sıvı şeklinde isimlendirmiştir.
Önceleri
mikoplazma
benzeri
organizmalar
olarak
isimlendirilen Fitoplazmalar ilk olarak 1965’te Japon Doi ve
arkadaşları tarafından belirlenmiştir.
Diener ise patates iğ yumru hastalığının sadece RNA’dan
oluşan bir patojenin (viroid) sebep olduğunu bulmuştur.
Türkiye’de ilk fitopatolojik çalışmalar İstanbul Ziraat Mektebi
Alisinde 1912 yılından itibaren Ali Rıza Erten tarafından
yapılmıştır.
BBP 206 FĐTOPATOLOJĐ DERSĐ PROGRAMI
Tarih
Hafta
Vize yapılacaktır.
Dersin Konusu
Dersi veren Öğretim
Üyesi
07.02.2011
1
GĐRĐŞ - Tarım ve Bitki Hastalıkları, Fitopatoloji Bilimi, Tarihçe, Genel
Prof. Dr. S.BALOĞLU
Sınıflandırma
14.02.2011
2
Parazitizm ve Hastalık Gelişimi / Patojenler Bitkilere Nasıl Saldırır?
21.02.2011
3
Hastalıklar Ürünleri Nasıl Etkiler?
28.02.2011
4
Bitki Hastalıklarının Genetiği ve Patojenlere Karşı Bitki Savunma
Prof. Dr. S.BALOĞLU
Prof. Dr. S.BALOĞLU
Prof. Dr. S.BALOĞLU
Mekanizmaları
07.03.2011
5
Bitki Hastalıkları Epidemiyolojisi
14.03.2011
6
Hastalık Gelişimi Üzerine Çevrenin Etkileri
21.03.2011
7
Abiyotik Hastalıklar
28.03.2011
8
Fungusların Ekolojik, Ekonomik, Patolojik Özellikleri ve Sınıflandırılmaları
04.04.2011
9
Funguslar Tarafından Neden Olunan Hastalıkları
11.04.2011
10
Virüsler Tarafından Neden Olunan Hastalıklar
18.04.2011
11
Prokaryotlar Tarafından Neden Olan Hastalıklar
25.02.2011
12
Bitki Patojenlerin Tanılanması
02.05.2011
13
Çiçekli Parazit Bitkiler ve Yabancı Otlar
09.05.2011
14
Tarımsal Đlaçlar
Prof. Dr. S.BALOĞLU
Prof. Dr. S.BALOĞLU
Prof. Dr. S.BALOĞLU
Prof. Dr. S.BALOĞLU
Prof. Dr. S.BALOĞLU
Prof. Dr. S.BALOĞLU
Prof. Dr. S.BALOĞLU
Prof. Dr. S.BALOĞLU
Prof. Dr. S.BALOĞLU
Prof. Dr. S.BALOĞLU
Vize 8. Hafta (28.03.2011 haftasında ders harici bir uygun saatte) yapılacaktır.
FĐTOPATOLOJĐ
DERS PROGRAMI
Vize 8. Hafta içerisinde
yapılacak
Sınav test olacak
28 Mart-4 Nisan 2011
tarihlerinde uygun bir saatte
7 ŞUBAT 2011 (I. Hafta)
-Giriş
Tarım ve Bitki Hastalıkları
Fitopatoloji Bilimi
Tarihçe
Sınıflandırma
14 ŞUBAT 2011 (II. Hafta)
Parazitizm ve Hastalık Gelişimi
Patojenler Bitkilere Nasıl
Saldırır?
21 ŞUBAT 2011 (III. Hafta)
Hastalıklar Ürünleri Nasıl
Etkiler
28 ŞUBAT 2011 (IV. Hafta)
Bitki Hastalıklarının Genetiği
Patojenlere Karşı Bitkilerin
Savunma Mekanizmaları
07 MART 2011 (V. Hafta)
Bitki Hastalıkları
Epidemiyolojisi
14 MART 2011 (VI. Hafta)
Hastalık Gelişimi Üzerine
Çevrenin Etkileri
21 MART 2011 (VII. Hafta)
Abiyotik Hastalıklar
28 MART 2011 (VIII. Hafta)
Fungusların
Ekolojik ve Patolojik Özellikleri
Ekonomik önemi
Sınıflandırılması
4 NĐSAN 2011 (IX. Hafta)
Funguslar tarafından neden
olunan hastalıklar
11 NĐSAN 2011 (X. Hafta)
Virüsler tarafından neden
olunan
hastalıklar ve mücadelesi
18 NĐSAN 2011 (XI. Hafta)
Prokaryotlar tarafından neden
olunan hastalıklar ve
mücadelesi
25 NĐSAN 2011 (XII. Hafta)
Bitki Patojenlerinin Tanılanması
02 MAYIS 2011 (XIII. Hafta)
Çiçekli Parazit Bitkiler
ve
Yabancı Otlar
09 MAYIS 2011 (VIX. Hafta)
Bitki Hastalıkları Đle Mücadele
Tarım;
‘Đnsanoğlunun tarihi,
besin arayan aç bir yaratığın
hikayesidir’
Hendrick Van Loon
Bitki Hastalıklarının Önemi
• Hastalık, zararlı böcekler ve
yabancı otların oluşturduğu kayıplar
– Gelişmiş ülkelerde %24
– Gelişmekte olan ülkelerde %37
Bitki Koruma ve Tarım
‘Đnsanoğlu,
kendisi için ürettiği tarım ürünlerinin
Ancak hastalık ve zararlılardan
arta kalan kısmıyla
yetinmek zorundadır’
Fitopatoloji - Bitki Patolojisi
Mikroorganizmalar
Çevresel faktörler
Nedensel Etmenlerin Etki Mekanizmaları
Hastalık Yönetimi
Bitkilerde Hastalık Kavramı
Bir bitki,
fizyolojik fonksiyonlarını
genetik potansiyeli ile
en iyi sürdürdüğü zaman
sağlıklı ve normal kabul edilir
Bitki Hastalıklarının Çeşitleri
Biyotik Hastalık Etmenleri
Abiyotik Hastalık Etmenleri
Mezobiyotik Hastalık Etmenleri
Biyotik Hastalık Etmenleri
Funguslar
Prokaryotlar (Bakteri, MBO veya
Fitoplasma)
Virüs ve Viroidler
Parazitik çiçekli bitkiler
Nematodlar
Protozoalar
CANLILAR ALEMĐ
Bitkiler
(Hareketsiz, Ototrof)
Hayvanlar
(Hareketli, Heteroftrof)
Canlıların 5 aleme ayrıldığı sınıflandırma sistemi
• Parazit: Canlı dokularda yaşayan
ve hastalık oluşturanlar
• Obligat parazit: Sadece canlı
dokularda gelişebilenler
• Saprofit: Ölü organik maddeler
üzerinde gelişebilenler
• Obligat saprofit: Sadece ölü
organik maddelerde gelişenler
• Fakültatif saprofit: Yaşamlarının belli
bir döneminde parazit oldukları halde
canlı konukçu bulamadıkları zamanda
saprofit olarak canlılıklarını
sürdürenler
• Fakültatif parazit: Gerçekte saprofit
olup herhangi bir nedenle zayıf
düşmüş konukçuyu infekte edebilen
• Omnivor: Her tür organik madde ile
beslenen organizmalar (Herşeyi yiyen)
Fitopatolojinin bölümleri
•
•
•
•
•
Simptomatoloji (Hastalık belirtileri bilimi)
Etioloji (Hastalık nedenleri bilmi)
Patoloji (Hastalık durumu bilmi)
Epidemiyoloji (Salgın hastalıklar bilmi)
Hijyen ve Terapi (Hastalıklardan korunma
ve tedavi bilimi)
Simptomatoloji
•
•
•
•
Teşhiste ilk ve en önemli basamak
Sendromun orijini hakkında bilgi verir
Tek başına yeterli değildir
Diğer teşhis teknikleri ile
desteklenmesi gerekir
ETĐOLOJĐ
• Bitkilerde görülen hastalıkların
nedenini araştıran bilim dalına
etioloji adı verilmektedir.
Hastalık nedenleri
• Paraziter olmayan hastalık nedenleri
(Abiyotik etmenler)
– Uygun olmayan meteorolojik faktörler (sıcaklık,
nem, rüzgar)
– Havaya karışan atık maddeler
– Uygun olmayan toprak faktörleri (toprağın kimyasal
ve fiziksel yapısı)
– Hatalı tarımsal işlemler
• Paraziter (biyotik) hastalık nedenleri
–
–
–
–
–
–
Funguslar
Bakteriler
Virüsler
Fitoplazmalar
Viroidler
Yabancı otlar ve yüksek parazit bitkiler
Paraziter Hastalık Etmenleri
Virüsler
Viroidler
Bakteriler
Funguslar
Fitoplazmalar
Yabancı otlar
Paraziter Hastalıkların Seyri
Her
enfeksiyonel
hastalıkta
patojen
ile
hastalığın gelişimini ve devamını sağlayan,
birbirini takip eden seri olaylar bulunmaktadır.
Zincirleme şekilde süre gelen bu olaylara
hastalık döngüsü adı verilmektedir.
1. Đnokulasyon
2. Penetrasyon
3. Enfeksiyon
4. Patojenin çoğalması
5. Patojenin yayılması
6. Patojenlerin kışlaması
1. Đnokulasyon
Đnokulasyon patojenin konukçu bitki ile temasa
geçme olayıdır.
• Đnokulum ise bitkide enfeksiyonu oluşturacak
patojen miktarıdır.
– Primer inokulum ve primer infeksiyon
– Sekonder inokulum ve sekonder infeksiyon
• Đnokulum kaynakları:
–
–
–
–
Bitki artıkları
Tohum
Toprak
Alternatif konukçular
• Đnokulumun yayılması
– Rüzgar
– Su
– Böcek
2. Penetrasyon
Hastalık etmeninin konukçu bünyesine
girmesidir.
– Doğal açıklıklar
• Stoma
• Hydatot
• Lentisel
–
–
–
–
Yaralardan
Çiçeklerin nektarin kısmından
Aşı bıçağı, budama makası, testere
Doğrudan penetrasyon (Bazı fungal
patojenler)
3. Enfeksiyon
Patojenin hassas bitki hücreleri ve dokusu ile
doğrudan temasa gelip, konukçudan gıda maddeleri
sağlamaya başlaması olayıdır
• Enfeksiyonun başlaması ile gözle görülebilir
simptomların ortaya çıkışı arasında geçen süre
inkübasyon periyodu olarak isimlendirilir
• Funguslar bitki dokularının üzerinde, içinde ve
iletim demetlerinde hücre içinde ve hücreler arası
alanda yaşarlar
• Bakteriler hücreler arası alanda
• Virüsler ise hücreler içinde ve iletim demetlerinde
gelişirler
– Plasmadesmata kanalları ile yayılırlar
4. Patojenlerin Çoğalması
• Konukçu dokularının infeksiyonundan
sonra patojen çoğalmaya başlar
• Funguslar
– Eşeyli ve eşeysiz sporlar ile
• Bakteriler ve Fitopazmalar
– Bölünerek
• Virüsler ve viroidler
– Replikasyon ile
• Parazit bitkiler
– Tohum ile
5. Patojenlerin yayılması
•
•
•
•
•
•
Hava akımı
Su
Böcek
Hayvanlar
Đnsanlar
Tarım alet ve ekipmanları
6. Patojenlerin kışlaması
• Hastalık etmenlerinin bir vejetasyon
döneminden diğerine geçmesidir
• Funguslar:
– Miselyum
– Dayanıklı spor olarak bitki artıkları ve bitki ve
toprakta
• Bakteriler serbest formda
– Toprakta
– Böcekte ve bitkide
• Virüs, Viroid
– Sadece canlı dokularda
Hif
Miselyum
Fungal miselyum
Ektoparazit (Külleme)
Meyve infeksiyonu
Turunçgillerde
Penicillium digitatum ve P. italicum
Bakteri hücresi
Prokaryotlarin morfolojisi
(Coccus, Bacillus, Spiral)
Yumuşak Çürüklükler
Erwinia caratovora
Yumuşak Çürüklük
Ur Oluşumu
Bağda Agrobacterium tumefaciens
Viscum album - Ökse otu
Cuscuta spp. Küsküt
Abiyotik Hastalık Etmenleri
Sıcaklık
Toprak nemi
Işık
Oksijen
Hava kirleticileri
Mineral toksisiteleri
Toprak pH’ı
Pestisit toksisitesi
Uygun olmayan kültürel işlemler
Mezobiotik Hastalık Etmenleri
Virüs ve benzerleri
VĐRÜSLER
• Nükleik asit
protein manto ile
kaplıdır
VĐROĐDLER
• Protein mantosu
olmayan nükleik
asit
VĐRÜSLER
• Büyüklükleri 20 nm veya daha büyük
• Nükleik asit RNA veya DNA
• Çoğalmaları canlı hücre
içerisindedir
• Obligat
MOZAYĐK SĐMPTOMLAR
Bitki boyunun kısalması
Yaprak ve meyvede deformasyonlar
Yaprak kıvırcıklaşması
Dünya nüfusu:
• 1980
• 2002
• 2015
4,4 milyar
yaklaşık 6,4 milyar
yaklaşık 7,1 milyar
• Đlerleyen yıllarda gıda noksanlığı az gelişmiş
ülkelerde daha fazla hissedilecek
• Biyoteknolojinin kullanımı
• Bitki hastalıklarının etkili kontrolü
Bitki Hastalıklarının Önemi
Bitki Hastalıklarının Önemi
1993 yılı Dünyadaki Tahmini Ürün Kaybı (%)
Hastalık
Zararlı
Y. Ot
Toplam
9,2
13,9
11,4
34,5
Patates
21,8
6,5
4,0
32,3
Şeker pancarı
10,4
8,3
5,8
24,5
Şeker kamışı
19,2
20,1
15,7
55,0
Baklagiller
11,3
13,3
8,7
33,3
Sebze
10,1
8,7
8,9
27,7
Meyve
12,6
7,8
3,0
23,4
9,8
10,5
10,4
30,7
Tahıl
Yağ bitkileri
Ortalama
32,7
1993 yılı Dünyadaki Tahmini Ürün Kaybı (%)
Hastalık, Zararlı, Y. ot
Avrupa
25
Avusturalya
28
Kuzey ve Orta Amerika
29
Rusya ve Çin
30
Güney Amerika
33
Afrika
42
Asya
43
Ortalama
33
Sunumu yayınlayan site: www.bahcebitkileri.org