biyolojik risk etmenleri

BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ
Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi Hakkında
Yönetmelik
Yönetmelikte geçen tanımlar:
Biyolojik etkenler: Herhangi bir enfeksiyona, alerjiye
veya zehirlenmeye neden olabilen, genetik olarak
değiştirilmiş olanlar da dahil mikroorganizmaları, hücre
kültürlerini ve insan endoparazitlerini ifade eder.
Mikroorganizma: Genetik materyali replikasyon veya
aktarma yeteneğinde olan hücresel veya hücresel olmayan
mikrobiyolojik varlığı ifade eder.
Hücre kültürü: Çok hücreli organizmalardan türetilmiş
hücrelerin in–vitro olarak geliştirilmesidir.
İşyerlerinde çalışılan alanın temizlik
koşullarına yeteri kadar özen
gösterilmezse bakteriler, parazitler,
mantarlar ve virüsler bulunabilir.
 Bunlar insan sağlığını etkileyen
faktörlerdir.
 İşyerlerinde bunlarla mücadele edilmezse
çok çeşitli hastalıklar meydana gelebilir.

Bakteri nedir?
Bakteriler tek hücreli mikroorganizma grubudur.
Tipik olarak birkaç mikrometre uzunluğunda olan
bakterilerin çeşitli şekilleri vardır, kimi küresel, kimi
spiral şekilli, kimi çubuksu olabilir.

Yeryüzündeki her ortamda bakteriler mevcuttur.
Toprakta, deniz suyunda, okyanusun derinliklerinde,
yer kabuğunda, deride, hayvanların bağırsaklarında,
asitli sıcak su kaynaklarında, radyoaktif atıklarda
büyüyebilen tipleri vardır

Virüs Nedir?

Protein kılıfla çevrili bir nükleik asit
çeşidine sahip olan, konakçısına girdiğinde
üreyebilen bir çok hastalığa neden
olabilen bir mikroptur.
Bunlar 10 ila 400 nm(nanometre)
büyüklüğündedir

Parazit Nedir?
Parazit, bir canlıya bağımlı olarak
yaşayabilen ve üzerinde yaşadığı canlıya
zarar verebilen organizmalardır. Bu
canlılardan bazıları mikroskobik
boyuttan çok büyük boyutlara
ulaşabilecek kadar erginleşebilir.

BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ
Tanımlanan biyolojik etkenler; enfeksiyon risk düzeyine göre 4
risk grubunda sınıflandırılır;
Grup 1: İnsanda hastalığa yol açma ihtimali bulunmayan biyolojik
etkenler.
Grup 2: İnsanda hastalığa neden olabilen, çalışanlara zarar
verebilecek, ancak topluma yayılma olasılığı olmayan, genellikle
etkili korunma veya tedavi imkanı bulunan biyolojik etkenler.
Grup 3: İnsanda ağır hastalıklara neden olan, çalışanlar için ciddi
tehlike oluşturan, topluma yayılma riski bulunabilen ancak
genellikle etkili korunma veya tedavi imkanı olan biyolojik
etkenler.
Grup 4: İnsanda ağır hastalıklara neden olan, çalışanlar için ciddi
tehlike oluşturan, topluma yayılma riski yüksek olan ancak etkili
korunma ve tedavi yöntemi bulunmayan biyolojik etkenler.
BİYOLOJİK RİSKLERE MARUZ KALINAN SEKTÖRLER
Tarım: Ürünün yetiştirilmesi ve hasadı (Hayvancılık,
Ormancılık, Balıkçılık)
Tarım ürünleri: Gıda paketleme, Depolama (Tahıl siloları,
tütün ve diğerleri)
Hayvan tüyleri ve derilerinin işlenmesi: Tekstil fabrikaları
Sağlık hizmetlerinin verildiği yerler (karantina dahil morglar)
Atıkları yok eden fabrikalar
Kanalizasyon, arıtma tesisleri
Ağaç işleme: marangozhaneler
Hasta insan bakımı: Tıbbi ve Dental,
Mikrobiyolojik teşhis laboratuvarları
Klinik, veterinerlik, teşhis ve araştırma Laboratuarları
Hayvan Bakım Laboratuarları
Gıda üretilen fabrikalar
Kişisel bakım: Saç bakımı, vücut bakımı
Katı ve sıvı atıkların yok edilmesi
Endüstriyel atıkların yok edilmesi
Biyolojik etkenlere bağlı meslek hastalıkları
daha çok tarım ve hayvancılıkla uğraşan
kişilerde ve sağlık personellerinde
görülmektedir.
 Ayrıca bazı sanayi iş kollarında da
mikroorganizmalara bağlı hastalıklar ortaya
çıkabilir.
 Gelişmekte olan ülkelerde enfeksiyon
hastalıkları diğer toplumlara göre daha çok
görüldüğünden, çalışanlarda da bu oran
yüksektir.

BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ
GENEL ÖNLEMLER
• Periyodik taramalarla duyarlı kişi saptanması,
• Personel eğitimi,
• Çalışırken uyulacak hareket tarzlarının belirlenmesi,
• Laboratuvar mimari yapılarının işlevlerine uygunluğu,
• Uygun yalıtım ve dezenfeksiyon önlemleri,
• Enfeksiyon taraması için epidemiyolojik sistem,
• Aktif immünizasyon (aşılama)
Biyolojik bir etkenin sağlıklı kişide
hastalığa yol açması
1. Etkenin hasta etme yetisinin yüksekliğine
(patojenite-virülans)(Patojenite;bir enfeksiyon etkeninin

hastalık yapabilme yeteneğidir. Virülans; etkenin öldürücü bir
hastalık tablosuna yol açma yeteneğidir. Patojen; hastalığa neden
olan bakterilerdir.)
2. Bulaşma yollarına (temas, ortak kullanılan
cansız maddeler, hava ve vektörler)
 3. Konakçı adı verilen kişinin duyarlılığına
 4. Çevre etmenlerine (ısı değişiklikleri, nem,
radyasyon, hava basıncı, hava akımının hızı,
kimyasal maddeler, gazlar ve toksinler) bağlıdır.

Sağlık çalışanlarında görülebilen
başlıca mikroorganizmalara bağlı
hastalıklar

Viruslar
Herpes Simpleks
Hepatit B
Hepatit C
HIV
İnfluenza
Kızamık
Kızamıkçık
Kabakulak
Su çiçeği
Sitomegalovirus
Bakteriler
Diğer Etkenler
Tüberküloz
Salmonella Enfeksiyonu
Menengekok Enfeksiyonu
Shigella Enfeksiyonu
Difteri
Mikoplazma Enfeksiyonu
Chlamydia Psittaki
Coxsiella Burnetti
Bordotella Enfeksiyonu
Tarım ve Hayvancılıkla ilgili işlerde
çalışanlarda görülen biyolojik etkenlere bağlı
hastalıklar
Hastalık
Belirtileri
Şarbon
Deride siyah püstül
Tüberküloz
Öksürük, ateş, terleme
Brusellozis
Ateş, terleme, eklem ağrısı
Salmonellozis
Ateş, üşüme, ishal, başağrısı
Kaynak
Enfekte koyun, inek ve ürünleri
Enfekte koyun
Hasta koyun, keçi, inek
Kedi, köpek
Kuduz
Kedi, köpek, tilki
bakıcısı
Çiftçi, kasap, veteriner
Çiftçi, kasap, veteriner
Besici, sütçü, veteiner
Kümes hayvanı, kedi, köpek Veteriner, aşçı,mezbaha işçisi
Kedi sıyrığı hastalığı Ateş, deri lezyonu, lenf bezi büyümesi

Riskli İşler
Baş ağrısı, ajitasyon, salya akması
Veteriner, kedi köpek sahibi
Veteriner, çiftçi, vahşi hayvan
Diğer alanlarda çalışanlarda görülen
biyolojik etkenlere bağlı hastalıklar
Madencilerde parazit hastalıkları ve
tüberküloz, (siliko-tüberküloz),
 İnşaat işçilerinde histoplazmozis,
 Çiçekçilerde sporotrikozis,
 Orman işçilerinde kayalık dağlar
humması, tuleremi,
 Lağım işçilerinde leprospirozis ve parazit
hastalıkları görülebilir

BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ
BİYOLOJİK RİSKLERİN BELİRLENMESİ VE
DEĞERLENDİRİLMESİ
İşçinin sağlık ve güvenliğine yönelik herhangi bir riski değerlendirmek ve
alınması gereken önlemleri belirlemek için, işçinin maruziyetinin türü, düzeyi
ve süresi belirlenir.
Birden fazla grupta yer alan biyolojik etkenlere maruziyetin söz konusu
olduğu işlerde risk değerlendirmesi, zararlı biyolojik etkenlerin tümünün
oluşturduğu tehlike dikkate alınarak yapılır.
Risk değerlendirmesi, düzenli aralıklarla ve işçinin biyolojik etkenlere
maruziyet koşullarını etkileyebilecek herhangi bir değişiklik olduğunda
yenilenir
BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ
Risk değerlendirmesi, aşağıdakileri de kapsayan tüm bilgiler
dikkate alınarak yapılır;
Biyolojik etkenlerin sınıflandırılması,
Yetkililerin biyolojik etkenlerin denetim altına alınması
hakkındaki önerileri,
Ortaya çıkabilecek hastalıklarla ilgili işçilerin bilgilendirilmesi gerekir
İşçilerin ortaya çıkabilecek alerjik veya toksik etkiler hakkında
bilgilendirilmesi gerekir.
İşçilerin yakalandıkları veya yakalanabilecekleri hastalıklar
Hakkında bilgi sahibi olması gerekir
BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ
Yönetmelik kapsamındaki işyerlerinde işverenler aşağıda belirtilen
hususlara uymakla yükümlüdürler.
1. İkâme: İşveren yapılan işin özelliğine göre zararlı biyolojik etkenleri
kullanmaktan kaçınmalı ve teknik gelişmelere uygun olarak, işcilerin
sağlığı için tehlikeli olmayan veya daha az tehlikeli olan biyolojik
.
etkenleri
kullanmalıdır.
2. Risklerin azaltılması için:
• Maruz kalan veya kalabilecek işçi sayısı en az sayıda tutulmalıdır.
• Çalışma prosesleri ve teknik kontrol önlemleri, biyolojik etkenlerin
ortama yayılmasını önleyecek veya ortamda en az düzeyde
bulunmasını sağlayacak şekilde düzenlenmelidir.
• Öncelikle toplu koruma önlemleri mümkün değilse kişisel
korunma yöntemleri uygulanmalıdır.
• Hijyen önlemleri, biyolojik etkenlerin çalışma yerlerinden kontrol
dışı dışarıya taşınması veya sızmasının önlenmesi veya
azaltılmasını sağlayacak şekilde uygulanmalıdır.
BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ
• Yönetmelikte verilen biyolojik risk işareti ile birlikte ilgili diğer uyar
işaretleri de kullanılmalıdır.
• Biyolojik etkenlerin karıştığı kazaların önlenmesine yönelik plan
hazırlanmalıdır.
• Gerekiyorsa ve teknik olarak mümkünse, kullanılan biyolojik
etkenlerin muhafaza edildikleri ortam dışında bulunup
bulunmadığının belirlenmesi için ölçümler yapılmalıdır.
• Atıkların, uygun işlemlerden geçirildikten sonra işçiler tarafından
güvenli bir biçimde toplanması, depolanması ve işyerinden
uzaklaştırılması, güvenli ve özel kapların kullanılması da dahil
uygun yöntemlerle yapılmalıdır.
• Biyolojik etkenlerin işyeri içinde güvenli bir şekilde taşınması için
gerekli düzenlemeler yapılmalıdır.
BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ
3. Bakanlığın Bilgilendirilmesi: Risk değerlendirmesi sonuçları işçilerin
sağlık ve güvenliği yönünden risk bulunduğunu ortaya koyuyorsa
işveren;
• Risk değerlendirmesinin sonuçlarını,
• İşçilerin biyolojik etkenlere maruz kaldığı veya kalabileceği işleri,
• Maruz kalan işçi sayısını,
• İşyerinde sağlık ve güvenlikten sorumlu kişilerin adı, soyadı,
unvanı ve bu konudaki yeterliliği.
• Çalışma şekli ve yöntemleri de dahil olmak üzere alınan koruyucu
ve önleyici önlemleri,
• Fiziksel engellerin ortadan kalkmasından kaynaklanabilecek, Grup
3 veya Grup 4 de yer alan biyolojik etkenlere maruziyetten işçilerin
korunması için acil eylem planını,
• Biyolojik etkenin ortama yayılmasına ve insanda ciddi enfeksiyona
ve/veya hastalığa sebep olabilecek herhangi bir kaza veya olayı,
• İşletmenin faaliyeti sona erdiğinde, maruz işçilerin listesi ile tutulan
tüm tıbbi kayıtları Bakanlığa vermekle yükümlüdür.
BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ
4. Hijyen ve kişisel korunma: Biyolojik etkenlerle yapılan çalışmalarda
aşağıdaki hususlara uyulmalıdır.
İşçiler, biyolojik
etkenlerin bulaşma
riski bulunan çalışma
alanlarında yiyip
içmemelidir.
İşçilere uygun
koruyucu giysi veya
diğer uygun özel giysi
sağlanmalıdır.
İşçilere, göz yıkama sıvıları ve/veya
cilt antiseptikleri de dahil, uygun ve
yeterli temizlik malzemeleri bulunan
yıkanma ve tuvalet olanakları
sağlanmalıdır.
Koruyucu ekipmanlar, belirlenmiş bir
yerde uygun olarak muhafaza
edilmeli, her kullanımdan sonra ve
mümkünse kullanımdan once
kontrol edilip temizlenmelidir.
Bozuk koruyucu ekipmanlar,
kullanımından önce tamir edilmeli
veya değiştirilmelidir.
İnsan ve hayvan kaynaklı
numunelerin alınması, işlem
yapılması ve incelenmesi
yöntemleri belirlenmelidir.
BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ
5. Eğitim-talimatlar-bilgilendirme: İşyerinde çalışan işçilere uygun
ve yeterli eğitim ve aşağıda belirtilen konularda gerekli bilgi
ve talimatlar verilmelidir.
• Olası sağlık riskleri,
• Maruziyeti önlemek için alınacak önlemler,
• Hijyen gerekleri,
• Koruyucu ekipman ve elbiselerin kullanımı ve giyilmesi,
• Herhangi bir olay anında ve olayların önlenmesinde işçilerce
yapılması gerekenler.
Eğitim;
•
•
•
Biyolojik etkenlerle temasın söz konusu olduğu çalışmalara
başlanmadan önce,
Eğitim, yeni veya değişen risklere göre uyarlanacak,
Gerektiğinde periyodik olarak tekrarlanacak eğitimler verilmelidir.
BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ
Maruz Kalan İşçilerin Listesi: Biyolojik etkenlere maruz kalan işçilerinin
listeleri aşağıdaki esaslara göre tutulmalıdır.
a) Grup 3 veya Grup 4 biyolojik etkenlere maruz kalan işçilerin listesi, yapılan
işin türüne, maruz kalınan biyolojik etkene, meydana gelen kaza ve olaylara
uygun olarak,
b) Bu liste ve kayıtlar maruziyet sona erdikten sonra da en az 20 yıl
saklanmalıdır.
Aşağıda belirtilen enfeksiyonlara neden olabilecek biyolojik etkenlere
maruziyette ise bu liste, bilinen son maruziyetten sonra en az 40 yıl boyunca
saklanmalıdır.
1) Kalıcı veya gizli enfeksiyona neden olduğu bilinen biyolojik etkenlere
maruziyette,
BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ
2)
3)
4)
5)
Eldeki bilgi ve verilere göre, seneler sonra hastalığın ortaya çıkmasına
kadar teşhis edilemeyen enfeksiyonlara sebep olan biyolojik etkenlere
maruziyette,
Hastalığın gelişmesinden önce uzun kuluçka dönemi olan enfeksiyonlara
sebep olan biyolojik etkenlere maruziyette,
Tedaviye rağmen uzun süreler sonra nükseden hastalıklara yol açan
enfeksiyonlara sebep olan biyolojik etkenlere maruziyette,
Uzun süreli ciddi arıza bırakabilen enfeksiyonlara sebep olan biyolojik
etkenlere maruziyette,
Sağlık Gözetimi
Biyolojik etkenlerle yapılan çalışmalarda işçiler;
1) Çalışmalara başlamadan önce ve
2) Düzenli aralıklarla, sağlık gözetimine tabi tutulmalıdır.
BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ
BİYOLOJİK RİSK
ETKENLERİ
Bakteriler
Protozoalar
MİKROORGANİZMALAR
Virüsler
Mantarlar
Ve benzeri mikro organizmalardan oluşur.
BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ
Virüsler
Mantarlar
Bakteriler
Protozoalar
MİKROORGANİZMALAR
Bu mikro organizmalar ;
Doğrudan temas
Hava ve vektörleri
Ortak kullanılan canlı
veya cansız maddeler
Vasıtasıyla insanlara bulaşırlar.
BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ
LABARATUVARLARDA GENEL GÜVENLİK
ÖNLEMLERİ
• Ağızla pipet kullanılmamalı,
• Pipetle çalışırken baloncuk oluşmamasına dikkat
edilmesi,
• Pipet yerine iğne ve şırınga kullanılmaması,
• Özelerin kullanılmadan önce soğutulması,
• Tüp kapakları açıldığında tüp ağzının alkollü bez ile
örtülmesi,
• Tüm tehlikeli işlemlerin “Biyolojik Güvenlik Kabini”nde
yapılması,
BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ
LABARATUVARLARDA GENEL GÜVENLİK
ÖNLEMLERİ
• Santrifüj işleminin iyi havalandırılan bir odada yapılması,
sağlam plastik tüp kullanılması,
İğne enjektörden ayrılırken alkollü bezle tutulması
• Kullanılmış iğne ve enjektörlerin doğruca dar ağızlı
sağlam kaplara atılması,
• Tüm kontamine materyalin atılmadan önce otoklavdan
geçirilmesi,
BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ
LABARATUVARLARDA GENEL GÜVENLİK
ÖNLEMLERİ
• Tüm kontamine cam ve pipetlerin otoklava gitmeden
önce dezenfektanlı kaplarda toplanması,
• Laboratuvarlarda yemek, içmek ve sigara içmenin
yasaklanması,
• Çıkarken ellerin yıkanması, önlüklerin laboratuvarlarda
bırakılması,
• Serum veya örnek saklanan buzdolabında yiyecek
bulunmaması.
Kirlenmek
güzeldir,
ancak
temizlenmek
daha da güzeldir

Çalışma ortamında ve çevremizde en sık
rastlanılan biyolojik risklerin aşağıda
verilen gruplarından hangisi yanlıştır?
A) Bakteriyal/Tetanos
 B)Viral/AIDS
 C) Mantarlar/Parazitler
 D) Viral/ Tüberküloz

c-D

Laboratuvarlarda alınması gerekli güvenlik
önlemleri aşağıdakilerden hangisidir ?
A) Parenteral enjeksiyon ve aspirasyonun iğnesi
kilitlenen enjektörle yapılması, iğne enjektörden
ayrılırken alkollü bezle tutulması
B )Pipet yerine iğne ve şırınga kullanılmaması,
C) Tüm tehlikeli işlemlerin “Biyolojik Güvenlik
Kabini”nde yapılması,
D) Hepsi
c-D

Aşağıdakilerden hangisi Biyolojik etkenlere
maruziyetin söz konusu olduğu işyerlerinde
İşverenlerin Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Bakanlığına bildirimde bulunması gereken
konulardan değildir?
A) İşyerinde sağlık ve güvenlikten sorumlu kişilerin
adı, soyadı, unvanı ve bu konudaki yeterliliği.
B ) İşçilerin radyasyona maruz kaldığı veya
kalabileceği işler.
C) Risk değerlendirmesinin sonuçları.
D) Çalışma şekli ve yöntemleri de dahil olmak
üzere alınan koruyucu ve önleyici önlemler

"Menengokoksik Menenjit, Gastrointestinal
Sistem Enfeksiyonları, Lejyoner Hastalığı,
Difteri, Boğmaca ....... enfeksiyonlara birer
örnektir" cümlesinde boş bırakılan yere
aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?
A) Tetanos
B )Bakteriyel
C) Tüberküloz
D) Viral

Aşağıdakilerden hangisi Çalışma yaşamında
karşılaşılan biyolojik risk etkenleri
arasındadır?
A) İnsan parazitleri
B )Hücre kültürleri
C) Mikroorganizmalar
D) Hepsi

Biyolojik etkenler, enfeksiyon risk
düzeyine göre kaç grupta sınıflandırılır ?
A) 2
B )3
C) 4
D) 5

Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin
Önlenmesi Hakkında Yönetmelik’e göre;
İnsanda hastalığa yol açma ihtimali
bulunmayan biyolojik etkenler hangi grupta
tanımlanmıştır?
A) 2. Grup biyolojik etkenler
B )1. Grup biyolojik etkenler
C) 4. Grup biyolojik etkenler
D) 3. Grup biyolojik etkenler

İnsanda ağır hastalıklara neden olan,
çalışanlar için ciddi tehlike oluşturan,
topluma yayılma riski yüksek olan ancak
etkili korunma ve tedavi yöntemi
bulunmayan biyolojik etkenler hangi risk
grubuna girer?
A)1.grup
B)2.grup
C)3.grup
D)4.grup

Aşağıdakilerden hangisi biyolojik risk
etmenlerine maruz kalınan sektörlerden biri
değildir?

A) Metal kaplama işleri

B )Saç ve vücut bakımı yapılan sektörler

C) Gıda üretim, paketleme ve depolama
işleri

D) Tıbbi ve dental olarak yapılan işler

Belirlenen biyolojik etkenlerden
enfeksiyon risk düzeyine göre en tehlikeli
risk grubu aşağıdakilerden hangisidir?
A) Grup 2
 B )Grup 3
 C) Grup 4
 D) Grup 1

Aşağıdaki biyolojik tıbbi
laboratuarlarda alınması gerekli
önlemlerden hangisi yanlıştır?
 a-Laboratuarda yemek, içmek ve sigara
içilmemelidir
 b-Pipetler ağızla kullanılmalıdır
 c-Özeler kullanılmadan önce soğutulmalıdır
 d-Santrifüj işlemi iyi havalandırılmış odada
yapılmalıdır

Cevap: b
Grup biyolojik etkenlere neden
olacak maddelerin ilk kez
kullanımında Ç. ve S. G. Bakanlığına
işin başlamasından önce kaç gün
içinde bildirimde bulunulmalıdır?
 a-3 gün
 b-15 gün
 c-20 gün
 d-30 gün

Cevap:d

Aşağıdakilerden hangisi mesleki
biyolojik risklere maruz kalınan iş
koludur?
a-Tarım
 b-Makine
 c-Enerji
 d-Metalürji

Cevap a
“Küf ve Maya, çok hücreli bir
…….dır” cümlesinde boş bırakılan
yere aşağıdakilerden hangisi
gelmelidir?
 a. Helmintler
 b. Basil
 c. Artropodlar
 d. Mantar

Cevap d