Erkek Sporcularda Egzersizin Kan Lipoproteinlerine Etkisi

Cumhuriyet Üniversitesi
Tıp Fakültesi
____________________________
Erkek Sporcularda Egzersizin Kan Lipoproteinlerine Etkisi
The Effect of the Exercise on the Blood Lipoprotein Levels of Male Athletes
Ebru ÖZHAN *, Sami HİZMETLİ **, Fatih ÖZHAN ***, Sevtap BAKIR ****
ÖZET
Bu çalışmanın amacı, 20 erkek denekte maksimal bir egzersizi takiben LDL-C HDL-C, VLDL-C, total kolesterol ve
trigliserid seviyelerindeki değişimleri saptamaktır. Çalışmamıza
yaşları 19-20, kiloları 52-73kg ve boyları 1.70-1.90cm arasında
olan 20 gönüllü erkek öğrenci katıldı. Deneklerin hiçbiri elit
seviyede sporcular değildi fakat hepsinin önceden bir sportif
geçmişleri vardı. Denekler FOX'un maksimal bisiklet ergometri
testine tabi tutuldular. Kalp atımları CARDİOVİT cihazından
gözlendi. Kan ölçümleri için testten önce antecubital venden
3ml kan örneği alındı. Teste 600 kpm (100 watt) yükleme ile
başlandı. Yükleme her 3 dakikada 300 kpm artırılıp pedal
frekansı 60 rpm'de tutuldu. Denekler bitkinlik noktasına gelince
test bitirildi; kan ölçümleri ve kalp atımları alındı. 15 dakikalık
dinlenmeden sonra aynı ölçümler tekrarlandı. Maximal 02
alınımı FOX'un endirek ölçüm metoduna göre yapıldı. Çalışmamızda deneklerden alınan kan örnekleri sonucuna göre serum
HDL-C, LDL-C, VLDL-C, trigliserid ve total kolesterol seviyeleri,
egzersizden önce, sonra ve onbeş dakika sonra değerlendirildi.
Egzersizden hemen sonraki kan örneklerinin analizinden edinilen bilgiye göre serum HDL-C seviyesi istatistiksel olarak anlamlı biçimde arttı (p<0,05). Aynı artış VLDL-C seviyesinde de
tespit edildi fakat dinlenmeden sonra bu artışlar eski seviyelerine düştü. Diğer parametrelerdeki değişimler istatistiksel olarak
anlamlı değildi (p>0,05).
Anahtar Kelimeler: Lipoprotein, HDL, LDL, VLDL,
Kolesterol, Maksimal Egzersiz, Trigliserid.
C. Ü. Tıp Fakültesi Dergisi 22 (2): 88 - 92, 2000
SUMMARY
The purpose of this study, is to determine the variatiore
in the levels of HDL-C, LDL-C, VLDL-C, total cholesterol ani
triglyceride follovving an exercise in 20 volunteer males
participated in our study, age ranged from 19 to 20 years iti,
52-73 kilos in vveight and 1.70-1.90 in height, none of ta
was elit but they ali had a sportive background. These subjects
were informed about the test to be applied. They were applled
maximal bicycle ergometry test of FOX. Heart impulses, were
observed on the CARDİOVİT CS-6/12 before the test ani
during the test. For blood analyses, 3ml blood sample was
obtained from antecubital vena before the test and the test
was begun with a 600 kpm overload. The exercise was loaded
at 300 kpm in every 3 minutes, and bicycle pedal freguency
was 60 rpm. The test was ended when the subjects came to
the point of exhaustion;blood samples were obtained and
heart impulses were recorded. Follovving 5 minutes rest, the
same measurements were repeated. Maximum 02 consumption
measurement was done according to
FOX's indirectmeasurement method. in our study, according to the resultsof
blood samples taken from the subjects, serum HDL-C, LDL-C, l
VLDL-C, triglyceride and total cholesterol levels were evaluated
just before, after and fifteen minutes after the exercise,
According to the data obtained from the analysis of blood
samples soon after the exercise, the level of serum HDL-C
was significantly increased (p<0.05). A decrease in the level
of LDL-C was observed but it was not statistically significant
:
(p>0.05). There was no significant difference in serum
cholesterol and triglicerid levels (p>0.05). VLDL-C, the last !
parameter increased like HDL-C soon after the exredse
(p<0.05). At the end of measurements done soon after the
exrecise a remarkable increase was also recorded both in
sistolic and diastolic pressure and in heart impulses.
Key Words: Lipoproteins, HDL, LDL, VLDL, Cholesterol,
Maximal Exercise, Triglycerides.
GİRİŞ
1964 yılından itibaren fiziksel aktivitenin serum
lipidleri ve kalp üzerine etkileri çeşitli araştırmacılar
tarafından incelenmiştir (1,2,4). Antrenmanın kan
Arş. Gör. Cumhuriyet Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Sivas Prof.Dr. Cumhuriyet
ÜniversitesiTıp Fakültesi Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Anabilim Dalı Sivas *** Arş. Gör. Cumhuriyet
Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Sivas **** prof.Dr. Cumhuriyet Üniversitesi Tıp
Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalı Sivas
88
Özhan ve Ark.
lipidlerine, total kolesterol ve kolesterol fraksiyonlarına
dakikalık dinlenme süresi tanındı. Dinlenmenin bitiminde
etkisi bir çok araştırmaya konu olmuştur. İncelemelerin
kan örneği ve kalp atımı ölçümleri tekrarlandı.
birçoğunda dozu yeterince şiddetli aerobik bir antren-
Kan örneklerinin serum HDL-C, LDL-C, VLDL-C,
man periyodundan sonra trigliseridlerin azaldığı, total
total kolestrol ve trgliserid seviyeleri Cumhuriyet
kolesterolün bazen azaldığı bazen değişmediği, fakat
kolesterolün yüksek dansiteli fraksiyonunun (HDL-C)
Üniversitesi Tıp Fakültesi Araştırma ve Uygulama
Hastanesi; biyokimya laboratuarında, deney tüplerine
yükseldiği, kolesterolün düşük dansiteli fraksiyonunun
200 mikrolitre santrifüjlenmiş serum üzerine 500
(LDL-C) düştüğü gözlenmiştir (3,4 ).
mikrolitre HDL-C kiti eklenmek suretiyle HDL-C ölçümü
Düzenli egzersizin lipid profilleri üzerine olumlu
ve kalan serumlardan ise diğer ölçümler yapılarak
etkileri ile koroner risk faktörlerine karşı korunmada
Hitachi marka otoanalizörden çıkan sonuçlarla tespit
etkili olduğu yaygın olarak ileri sürülmektedir (4,5,6).
edildi.
Ancak son yıllarda lipid metabolizmasında yararlı değişimlere yol açtığı konusunda egzersizin tipi ve süresine
Çalışmamızın istatistiksel analizi bilgisayarda SPSS
paket programındaki Manova yöntemiyle yapıldı.
ilişkin olarak, araştırmacılar birbiriyle çelişen sonuçlar
bildirmektedir (16,17,18). Bazı araştırmacılar akut bir
BULGULAR
fiziksel egzersizin bile lipid parametrelerini değiştirdiğini
Çalışmamızda egzersize tabii tutulan deneklerdeki
ileri sürerken, diğerleri bu değişimin uzun süreli düzenli
egzersizler sonucu ortaya çıkacağını bildirmektedir
serum HDL-C, LDL-C, VLDL-C, total kolestrol ve
(4,18). Dünyada en yaygın şekilde kullanılan egzersiz
trigliserid düzeyleri; egzersizden önce, egzersizden
testleri treadmill ve bisiklet ergometresinde yapılan
hemen sonra ve egzersizden onbeş dakika sonra yapılan
testlerdir. Bunlar içinde en çok kullanılanı ise Astrand
ölçümlerle tespit edildi. Bu sonuçlar SPSS paket prog-
(1968) ve Fox'un (1973) geliştirdiği testlerdir (1,6).
ramındaki istatistik sonuçlarına göre değerlendirildi.
Sonuç olarak, serum LDL-C, trigliserid ve total kolestrol
Biz bu çalışmamızda;Sivas Beden Eğitimi ve Spor
Yüksekokulunda öğrenim görmekte olan 20 erkek öğrencinin bisiklet ergometresi üzerinde yaptıkları egzersizle kan parametrelerindeki HDL-C, LDL-C, VLDL-C,
trigliserid ve total kolesterol değişimlerini saptamaya
çalıştık.
oranlarında anlamlı bir değişiklik kaydedilmedi (p>0,05)
Buna rağmen serum HDL-C düzeyinde egzersizden
hemen sonraki ölçümlerden edinilen bilgiye göre istatistiksel olarak anlamlı bir artış bulundu (p<0,05). Onbeş
dakikalık dinlenme süresinden sonra ise, serum HDL-C
seviyesinde bir düşüş gözlemlendi. Aynı şekilde serum
VLDL-C düzeyinde egzersizden hemen sonra yapılan
ölçümlerden sonra istatistiksel olarak anlamlı bir artış
GEREÇ ve YÖNTEM
tespit edildi (p<0,05).
Denekler FOX'un maksimal bisiklet ergometri testine tabii tutuldular. Teste başlamadan önce
antecubital venden kan örnekleri, ve kalp atımları
alındı. Test Cumhuriyet Üniversitesi Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Anabilm Dalın'da bulunan Dynavit markalı
bisiklet ergometresinde uygulandı. Cardiovit CS-6/12
adlı cihazdan kalp eforu hakkında bilgi edinildi. Bisiklet
Tablo 1.Egzersizden Önce Egzersizden Hemen Sonra ve Egzersizden 15 Dk. Sonra Kandaki HDL-C Düzeyleri.
HDL
X±SX
Karar
Egzersizden Önce
44,60 ±14,03
pedal frekansı 60rpm düzeyinde tutuldu. İlk etapta
Egzersizden Hemen Sonra
58,50 ±18,53 mg/dlt
P<0.05
yüklenmeye 600kpm (100 watt)'dan başlandı. Daha
sonra, her üç dakikada bir 300kpm (50 watt) artırıldı.
Egzersizden 15 dk. Sonra
50,90 ±17,04 mg/dlt
Önemli
Denekler bitkinlik düzeyine ulaşınca teste son verildi.
Testin bittiği anda zaman kaybedilmeden kan örnekleri
ve kalp atımları alındı. Daha sonra deneklere on beş
89
Erkek Sporcularda Egzersizin Kan Lipoproteinlerine Etkisi
Tablo 2. Egzersizden Önce Egzersizden Hemen Sonra ve
atletlerin aynı yaş ve cinsteki antrenmansız kişilere gâ
.
Egzersizden 15 Dk. Sonra Kandaki VLDL-C Düzey-
total kolesterol ve LDL kolesterol düzeyleri düşük, H
„
leri.
kolesterol düzeyleri yüksektir. Egzersizler yeterli şidB ve
sıklıkta yapılırsa, trigliserid ve LDL kolesterolün İ
VLDL
X±SX
Egzersizden Önce
. Karar
25,75±10,58 mg/dlt
Egzersizden Hemen Sonra
26,10 ± 9,18 mg/dlt
p<0.05
Egzersizden 15 dk. Sonra
24,40 ± 9,52 mg/dlt
önemli
l1
şüp, HDL kolesterolün
F=l,97
(19,26).
yükseldiği
bildirilmem
Yalaz ve arkadaşlarının düzenli futbol antreni»
yapan 12 sporcu ve düzenli sportif aktivitede bulunul
yan 12 sedanter erkek üzerinde yaptıkları bir çalışmaB
Tablo 3. Egzersizden Önce Egzersizden Hemen Sonra ve
sonuç olarak; egzersizin lipid lipoprotein profiline olunt
Egzersizden 15 Dk. Sonra Kandaki Total Kolestrol
etkisi olduğu
Düzeyleri.
hastalığı açısından koruyucu olan HDL-C seviyesini yii»
Total Kolesterol
X±SX
Karar
Egzersizden 15 dk. Sonra
selttiği, yaşlılarda ise önemli bir risk faktörü olan LDL-I
seviyesini düşürdüğü tespit edilmiştir.
Egzersizden Önce
Egzersizden Hemen Sonra
ve egzersizin gençlerde koroner kal
161,0 ±31,95 mg/dlt
f=2,55
164,20±33,89 mg/dlt
p>0.05
159,10±32,20 mg/dlt
Önemsiz
1996 yılında Almanya'da 105 dayanıklılık sporcusu!
57 kuvvet sporcusu ve 87 sedanter denekte bir çalışını
yapılmış ve sonuçta iyi antrenmanlı dayanıklılık spon
cularında HDL kolesterol düzeyleri kuvvet sporcuları w
sedanter gruptan daha yüksek bulunmuştur. Bunun»
TARTIŞMA VI SONUÇ
birlikte sedanterler, kuvvet
İnsanlar üzerinde, serum HDL-C düzeyi ile koroner
sporcuları arasında anlamlı bir farklılık bulunamamıştı,
arter kalp hastalığı arasındaki ilişki çok sayıda araştırmacı tarafından çeşitli yönleri ile araştırılmış ve bu konuda birçok olumlu sonuç ortaya çıkması sağlanmıştır.
HDL-C düzeyini azaltıcı yüksek karbonhidratlı diyet ile
beslenme, hemodiyaliz, progesteron, androjenler,
betablokerler, sigara içimi, diyabetus mellitus, obesite
sporcuları ve dayanıklıli
Bu bulgulara göre birkaç yıl boyunca şiddetli egzersi;
yapan ve iyi antrenmanlı kişilerde HDL kolesterol düze
yi, LDL kolesterol düzeyinden yüksektir veya şiddetli
egzersizin sporcular üzerinde minör etkiye sahip olduğu
sonucuna varılmıştır (21).
1995 yılında 10 antrenmansız gönüllü deneğe bi-l
gibi faktörlerin yanısıra, HDL-C düzeyini arttırıcı, egzer-
siklet ergometresinde maksimal V02'nin %50'si oranında,
siz, alkol, östrojen, kilo kaybı gibi faktörlerde uzun yıllar
kaslarda bitkinlik olana kadar artan yükleme yaptı-1
boyu araştırmacılara konu olmuştur (4,7,8,10,12).
rılmıştır (22). Plazmada total kolesterol, trigliserid, HDL-C
Akut egzersizin lipid metabolizması üzerine etkilerinin araştırılması amacıyla farklı tip ve yoğunlukta egzersiz uygulanarak çalışmalar yapılmıştır. Berg ve arkadaşları 2-3 saatlik yoğun koşu programından sonra HDL
kolesterolde bir artma, Cullinane ve arkadaşları otuz
dakikalık submaksimal bisiklet egzersizi sonunda LDL
kolesterolde azalma, Enger ve arkadaşları yoğun kayak
sporu sonrasında total kolesterol, trigliserid ve LDL
kolesterolde düşüş ve HDL kolesterolde artış gözlemişlerdir (15 -17).
Deneysel çalışmalar, %40-60 maksimal V02 ile
yapılan egzersizlerin kan lipid ve lipoproteinlerini olumlu
etkilediğini ortaya koymaktadır (18, 19). İyi antrene
ve LDL-C düzeyleri analiz edilmiştir. Kan örnekleri
egzersizden önce, hemen sonra ve 12 saatlik bir aradan
sonra alınmıştır. Aynı ölçümler 8 uzun mesafe koşucu-1
suna bir maraton esnasında ve antrenmansız dönemde
uygulanmıştır. Egzersizden sonra antrenmansız deneklerde lipoproteinlerin anlamlı bir şekilde azaldığı, 24 saat
sonra ise tekrar eski seviyesine döndüğü , koşucularda
ise maratondan sonra lipoproteinlerin arttığı tespit edildi.
Özellikle sporcularda koşudan sonraki ölçüm sonuçları
önemliydi (22 ).
1993 yılında Pronk , akutkısa zamanlı veya tek
dönemli
egzersizlerde
plazma
lipidleri
ve
lipoproteinlerinde gözlenen değişimleri saptamak amacıyla erkekler üzerinde bir çalışma yapmıştır. Çalışmada
kısa süreli ve şiddetli egzersizin geçici olarak HDL ko-
90
Ozhan ve Ark.
lesterolü artırdığı ve trigliseridleri azalttığı tespit edilmiştir
rol, trigliserid ve LDL kolesterolün negatif etkilendiğini
(23).
bildirmektedirler. Maksimal V02 kolesterol, HDL kolesHubinger ve arkadaşlarının 1992 yılında yaptıkları
terol arasında pozitif, trigliserid ve LDL kolesterol ara-
başka bir çalışmada, 15 sedanter erkek, bisiklet
sında negatif ilişki, anaerobik güç ile HDL kolesterol
ergometresinde 50 rpm'de 30 dakika süren ve maksimal
arasında pozitif, trigliserid arasında negatif ilişki bul-
kalp hızının %60 kadarında egzersize tabii tutulmuştur.
muşlardır (26).
Kapillerden alınan kan örneklerinin egzersizden önce,
Sonuç olarak; deneklere uygulamış olduğumuz
egzersizden sonra ve egzersizden 15 dakika sonra
maksimal bisiklet ergometri testi sonucunda, egzersiz-
total kolesterol, HDL-C, LDL-C ve trigliserid içerikleri
den önce, egzersizden hemen sonra ve egzersizden 15
analiz edilmiştir. Sonuç olarak serum HDL-C düzeyinde
dk. sonra alınan üç ölçüm sonucuna göre egzersizden
egzersizden hemen sonraki ölçümlerden edinilen bilgiye
hemen sonra serum HDL kolesterol düzeyleri istatistiksel
göre anlamlı bir artış, egzersizden 15 dakika sonra ise
olarak anlamlı biçimde artmıştır (p<0,05).LDL kolesterol
bir düşüş saptanmıştır. Diğer parametrelerden trigliserid
düzeylerinde ise anlamlı olmayan bir düşüş gözlemlendi
düzeyinin arttığı, total kolesterol ve LDL-C oranında bir
(p>0,05). Total kolesterol ve trigliserid seviyeleri ise
değişimin gözlenmediği kaydedilmiştir (24 ).
egzersizden sonra artış gösterdi. Fakat istatistiksel ola-
Şekeroğlu ve arkadaşları akut ve programlı egzer-
rak anlamlı bulunmadı (p>0,05). Egzersizden hemen
sizin serum lipoproteinleri üzerine etkilerini araştırmak
sonra serum VLDL kolesterol düzeyleri istatistiksel ola-
amacıyla 15 sedanter erkeğe günde 15-20 dakika süren
rak anlamlı biçimde artış gösterdi (p<0,05). Bu çalış-
submaksimal koşu yaptırmışlardır. Beş hafta süren
mamızda da yukarıda sözü edilen araştırmaların so-
program sonunda egzersizin serum lipoproteinleri üzeri-
nuçlarına yakın değerler elde edilmiştir.
ne olumlu etkileri gözlemlenmiş fakat istatistiksel olarak
bir sonuç elde edilememiştir (25). Düzenli ve sürekli
egzersizin lipid profillerinde az yada çok değişime neden
olduğu konusunda hemen hemen tüm araştırmacılar
K A Y N AK L AR
1.
Ofset Matbaacılık,Ankara. s: 92, 1994 .
aynı kanıdadırlar. Ancak azda olsa HDL kolesterol seviyesinin sürekli egzersize bağlı olarak değişmediğini ileri
2.
Astrand, Po., Rodahl, K; Textbook of VVork Physiology.
New York. Mc Graw Hill Co.1986
süren çalışmalarda bulunmaktadır . Kan lipid parametrelerine ilişkin bu çalışmalarda, trigliserid seviyesinin
Akgün,N; Lipid ve Kolesterol, Egzersiz Fizyolojisi Gökçe
3.
Cham pe, Pc., Harvey, Ar ; Çev. :Tokullugil, A., Dirican,
düştüğü yada değişmediği, aynı şekilde total kolestero-
M., Ulukaya ,E.; Biyokimya Lipid Metabolizması. Nobel
lünde düştüğü yada değişmediği şeklinde bulgular
Tıp Kitabevi. İstanbul. s:213-222, 1997.
bildirilmektedir (19).
4.
Cardiol, 57:18-23. 1986 .
Tamer ve arkadaşları farklı aerobik antrenman
programlarının serum hormonları, kan lipidleri ve vücut
5.
yağ yüzdesi üzerine etkisini araştırmak amacıyla 10'ar
kişilik 4 grup oluşturmuş ve A grubuna devamlı koşu
Criqui, Mh.; Epidemiology of atherosclerosis. Am. J.
Emerk, K., Onat, T; Lipidler. Tem el biyokimya. Saray
Medikal Yayıncılık, İzmir, s: 409-489, 1997.
6.
programı, B grubuna aralıklı koşu programı, C grubuna
Fox, El., Bovvers, Rw., Foss, Lm; The physiological basis
of physical education and athletics. 1988.
kısa aralıklı koşu programı uygulatmış ve D grubunu ise
kontrol grubu olarak almışlardır. Çalışma sonunda A, B
7.
lizması. s:325-338. 1995.
ve C grubu deneklerin kolesterol değerlerinde bir azalma, HDL kolesterolde ise denekler arasında anlamlı bir
8.
HDL kolesteroldeki artış istatistiksel olarak anlamsız
Gözükara, E.; Biyokimya. Lipidlerin
metabolizması. An
kara. s:321-345. 1990.
farklılık olmadığı gözlenmiştir. Bunun yanı sıra deneklerdeki LDL kolesterol düzeyinde bir düşüş tespit ettiler.
Ganong, FW; Çev: Doğan, A. Tıbbi Fizyoloji Yağ Metabo
9.
Guyton, Aç; Textbook of medical physiology. 5 th edition
W.B. Saunders Company. Philadelphia.1980.
şeklinde yorumlanmıştır. Çeşitli araştırmacılar HDL kolesterolün dayanıklılık egzersizlerinden pozitif, koleste-
'Ji
Erkek Sporcularda Egzersizin Kan Lipoproteinlerine Etkisi
10. Harper, Pd., Horald, A; Çev: Menteş, NK., Menteş, G.
20. Yalaz,G., Kayatekin,M., Güvel,H., Derman,S., Gönerçi
Fizyolojik Kimyaya Bakış.. Ege Üniv.Mat.İzmir. s: 174-
Açıkgöz,0., Semin,!., Özgönül,H., Kandemir,F ; Erkek»
186, 1976.
düzenli egzersizin lipid -lipoprotein profiline etkisi, Sı
11. Karaca,L;Serum HDL-C kolestrolü üzerine klinik ve yön
temsel bir çalışma. Gata Biyokimya Enstitüsü .Ankara.
1980
Hekimliği Dergisi, 31: 107-114, 1996.
21. Halle, M., Berg, A,, Von Steın, T.,
Baumstark, H»
Konlg,D., Kevl, J ; Lipoprotein (a) in endurance athlefl
12. Tüzün,C; Lipoproteinler. Medikal Biyokimya. Palme yayın
ları, Ankara.. s:329-399, 1993.
13. Mayes,Pa., Murray,Rk., Granner,Dk., Rodwell,Vw. Çev:
power athletes, sedantery control, Med. Sri Spfl
Exercise, 28 (2): 962-6, 1996.
22. Bonetti, A., Tirelli, F., Arsenio, L., Cioni, F., Strata,«
Menteş , G. Ersöz, B; Lipid Taşınması ve Depolanması.
Zuliana, U ; Lipoprotein (a) and exerdse. J, Sports M
Harper'ın Biyokimyası., s:292-310, 1993.
Phys. Fitness, . 35(2): p!31-5, 1995.
14. Miller,Ne., Rao,S., Levis,B., Myhre,K ; HDL-C and physical
activity. Lancet, 1:111. 1979.
15. Berg,A., John, J., Baumstalk, M ; Change on HDL-C
subfractions after a single extended episode of physical
exercise. Atherosclerosis. 47:231-40, 1983.
16. Cullinane, E., Lararus, B., Thompson, Pd; Acute effect of
a single exercise session on serum lipids in untrained
men. Clin. Chim. Arta. 109:241-4, 1981
17. Enger, Cs., Herbjrnsen, J., Fretland, A ; HDL-C and
physical activity: The influence of physical exercise age
and smoking on HDL-C and HDL-C/ total kolestrol ratio.
Scand J. Clin. Lab. Invest. 37:251-255, 1997.
18. Martı,B ; Health effects of recrational running in women.
J. Sports Med. 11 (1): 20-51, 1991.
23. Pronk,Np ; Short term effects of exercise on plasma llpii
and lipoproteins in humans. Sports Med. 16 (6); 43 H»
1993.
24. Hubinger,Lm., Mackinnon,Lt ; The acute effects ı
1
30min. Of moderate exercise on high density lipoprott
cholesterol in untrained men. Eur.J. Appl. Physlol, 65(6)
555-60, 1992.
25. Şekeroğlu,Mr., Aslan,R,, Tarakçıoğlu, M., ^ehme^I
Topal,S ; Sedanterlerde akut ve programlı egzersizin«
rum apoliproteinleri ve lipidleri üzerine etkileri. Spor H»
kimliği Dergisi, 32: 129-136, 1997.
26. Tamer,K ; Farklı aerobik antrenman programlarının sen
hormonları, kan lipidleri ve vücut yağ yüzdesi üzerine et!
kişi. Bed. Eğt. Spor Bil. Der. 1(1) :1-11, 1996.
19. Suter,E., Marti,B., Gutzwiller,F ; Jogging ör vvalking
comparison of health effects. Ann. Epidemiol, 4 (5) : 37581, 1994.
Yazışma Adresi
Arş. Gör. Ebru ÖZHAN
Cumhuriyet Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Sivas