Tüm Tarih Ders Notu (Farklı)

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ
Türk kelimesi ;türeyen,çoğalan,miğfer,güçlü,erdemli,olgun
anlamına gelir.türk kelimesinin anlamı
çin,bizans,arap,pars(iran) kaynaklarında geçer
TÜRK GÖÇLERİNİN NEDENLERİ
 Çin ve moğol baskısı
 Kuraklık (iklim değişikliği )
 Yeni yerler görme isteği
 Nüfusun artması (otlakaların azalması
 Türk cihan hakimiyeti iddası
 Boylar arası mücadele
 Göç eden bir boyu diğerininde takip etmesi
TÜRK GÖÇLERİNİN SONUÇLARI
 Kültürel etkileşim yaşanmıştır
 Göç eden türklerin dil ve din yapısında değişiklikler
olmuştur
 Türk tarihinin bir bütün içinde incelenmesi zorlaşmıştır
 Gidilen bölgelerde türkler devlet kurdular
 Yazılı hukuk kuralları gelişmemiştir
Not 1:
 Buğday ambarı yerleşik hayata geçişin kanıtı değildir
 Tohumluk buğday ambarı yerleşik hayatın kanıtıdır.
Not 2:
 Bilinen ilk türk boyu iskitlerdir(sakalar):tomris hatun
 Bilinen ilk türk devleti asya hunları
ASYA HUN DEVLETİ
 Başkenti ÖTÜKENDİR.Türklerin milli başkentidir
 En çok bilinen hükümdarı metehandır
 Türk tarihinde bütün türk boylarını bir bayrak altında
toplayan ilk devlettir
 Metehan bulduğu onluk sistem sayesinde kalabalık ve
düzensiz ÇİN ordularını mağlup edip onları vergiye
bağlamıştır.(milli benliklerini kaybetmemek kalabalık
çin nüfusu içinde asimile olmamak için)
 Metehan ‘ın ölümğnden sonra devlet ikiye ayrılmıştır.
KAVİMLER GÖÇÜ SONUÇLARI
 Doğu imparatorluğu ikiye ayrıldı (siyasi)
 Avrupa’nın bugünkü milletleri oluştu (etnik)
 Avrupa da Hristiyanlık yayıldı (dini)
 Avrupa da feodelite rejimi (derebeylik)ortaya çıktı
(siyasi)
 Avrupa da HUN devleti kuruldu (siyasi)
 İlkçağ kapandı ortaçağ açıldı (evrensel)
AVRUPA HUN DEVLETİ
 En önemli hükumdarı atilladır
 Atilla doğu roma üzerine yaptığı seferler sonucu bu
devleti MARGUS ve ANATOLYUS anlaşmaları ile vergiye
bağladı.daha sonra ise ROMA ya kadar geldi.Ancak;
 Papa’nın ricası
 Doğu da SASANİ tehlikesinin bulunması
 Roma nın Hristiyanlarca kutsal kabul edilmesi
 Batının gücünü kırdığına inanması gibi sebeplerden
dolayı Roma yı almaktan vazgeçti

Atilla ya bu olaydan sonra Hristiyanlar tarafından
TANRININ KAMÇISI ünvanı verildi.
AVARLAR (JUAN JUAN)
 İSTANBULU KUŞATAN İLK TÜRK DEVLETİ
 Avarla hunlar ile hem orta Asyada hemde Avrupa da
devlet kurmuşlardır.
PEÇENEKLER
 Devlet kuramamışlardır
 1071 Malazgirt savaşı sırasında taraf değiştirerek
savaşın kazanılmasını sağlamışlardır.
 Bizans da ücretli askerlik yapmışlardır
KUMANLAR
 Oğuzlar ile yaptıkları mücadeleler DEDEKORKUT
hikayelerine ,RUSlarla yaptıkları mücadelelerle İGOR
destanına konu olmuştur
SİBİRLER
 Bugünkü sibiryaya adını veren Türk boyudur
BULGARLAR
2 ye ayılır
 İTİL BULGARLARI:islamiyeti kabul ettiler
 TUNA (VOLGA)BULGARLARI:hristiyanlığı kabul ettiler
ORTA ASYADA KURULAN TÜRK DEVLETLERİ VE BOYLARI
KÖKTÜRKLER (ÇİN SON VERMİŞTİR)
 Kurucusu BUMİN KAĞAN
 Türk adıyla kurulmuş ilk TÜRK devletidir
 Orta Asya dan Bizansa ilk elçi gönderen (yani ilk
diplomasiyi başlatan) devlettir
 İkili teşkilatı ilk uygulayan devlettir (doğu –batı)
 Asya hunlarından sonra Orta Asya da siyasi birliği kuran
2. Türk devletidir
 İpek yoluna hakim olabilmek için AKHUN lara karşı
SASANİLERLE,SASANİLERE karşı BİZANSLA işbirliği
yapmıştır
 Bizans,Çin,Sasanilerle ticari ilişkilerde bulundular
Not kpss :bu esaret döneminde Çin e karşı ilk istiklal
hareketini KÜRŞAT başlatmıştır.(ilk milli istiklal
ayaklanmasıdır)
KUTLUKLAR (2.KÖKTÜRK)
 ORHUN ABİDELERİ bu devletin zamanında yazılmıştır
UYGURLAR
 Türk tarihinde ilk kez din değiştiren devlettir
(Budizm,maniheizm (vejeteryan))
 İlk defa şehirleşme UYGUR larda başladı
 İlk defa yerleşik hayata geçen Türk devletidir
 Zamanla savaşçılık özelliklerinş et yemedilkleri için
kaybettiler
 Harf hareketli matbaayı kullanmışlardır(ilkel matbaa)
 Türk tarihinde ilk defa kütüphane kurdular
 İlk örgün eğitim kurumları UYGURLAR da başladı
 İlk defa Türk tiyatrosunun temelleri atıldı
 Moğolları devlet yönetiminde en çok etkileyen UYGUR
lardır
 Bizans,Çin,Moğol,Abbasilerle ticari ve siyasi ilişkileri
olmuştur

Uygur mimarisinde taş, ahşap kullanılmıştır
KIRGIZLAR
 MANAS destanına sahiptirler(kpss :canlı destan
özelliğine sahiptir hala yazılı.)
 Cengiz Han a itaat eden ilk Türk devletidir
OĞUZLAR
 Büyük ve Anadolu Selçukle ile Osmanlı yı kuran boydur.
 Müslüman türkmen denir .
 Oğuz adından ilk defa ORHUN ABİDELERİNDE
bahsedilmişir (kpss)
KARLUKLAR
 İslamiyeti kabul eden ilk Türk boyudur
 Karahanlılar devletinin kurulmasında ve TALAS
savaşının kazanılmasında etkili olmuşlardır.
HAZARLAR (HAZAR=BARIŞ)
 Museviliği kabul eden ilk ve son Türk devletidir
 Kürk yolunu kullanarak zenginleşmişlerdir
 İlk defa ücretli askerler bu devlette bulunur
 Hazar denizine ismini verdiler
 Yaşadıkları döneme Hazar Barış Çağı denildi
 Müslüman araplarla savaşarak islamiyetin Kafkasya da
yayılmasını bir süreliğine engellediler
TÜRGİŞLER
 Baga Tarkan kendi adına para bastırdı ( ilk değil )
 Hazarlar gibi müsülman araplarla savaşarak islamiyetin
Orta asya da yayılmasını bir süreliğine engellediler
AKHUNLAR ( EFTALİTLER)
 Afganistan da kurulmuştur.
 Bir süre ipek yoluna hakim olmuşlardır.
DİĞERLERİ :KİMERLER,BAŞKURTLAR
İSLAM ÖNCESİ KÜLTÜR VE MEDENİYETİ
1.





















DEVLET YÖNETİMİ
HÜKÜMDAR
Sembolleri
Otağ (çadır)
Nevbet (davul)
Örgün(taht)
Asa
Çetr (şemsiye)
Kotuz (sorguç)
Ordu
Toy (ziyafet)
Kama
Kemer
Tuğ (sancak)
Yay
Unvanları
Kağan
Hakan
Han
Erkin
İlig
İdikut











İlteber
İlteriş
Yabgu
Tanhu
Şanyü
Hükümdarın görevleri
Ülkenin bağımsızlığını korumak
Kurultaya başkanlık etmek
Törelerin değişmesi için kurultaya istek göndermek
Ordunun başında sefere çıkmak
Töreleri uygulamak
Not :
Ög :anne
Kang:baba
Gök tanrının hükğmdarı donattığı yetkiler:
 Kut:siyasi
 Küç(güç):askeri
 Ülüş (ülüg):ekonomik kuvvet
 Kut:gök tanrının devleti yönetme yetkisini bir
hükümdar ve ailesinin ortak malıdır.buda taht
kavgalarına neden oldu ve Türk devletlerinin kısa
ömürlü olmalarına yol açtı
2. DEVLET GÖREVLİLERİ
 Ayuki:hükümet
 Ayguci:vezir
 Apa:sivil yönetici
 Tudun:vergi memuru
 Tamgacı (bitikçi)yazıcı mühürdar
 Ağılığ:hazineden sorumlu
 Tarkan:komutan
 Sübaşı:komutan
 Yargan:yargıç
 Yarlığ:hakanın emri
 Tigin:hükümdarın oğlu
 Ataman (inanç):tiginlerin eğitiminde sorumlu devlet
görevlisi
 Şad:hanedan üyesi komutan
 Tutuk:askeri vali
 Otacı:tabip
 Böri:kağan muhafızları
3. İKİLİ TEŞKİLAT (FEDERATİF DEVLET ANLASYIŞI )
Batı:yabgu batı kanadı somrulusu,istemi yabgu
Doğu:hakan,bumin kağan
Federatif devlet:batı içişlerinde serbest dış işlerinde
doğuya bağlı
4. KURULTAY (TOY,KENGEŞ):
 Hükümdarı seçer ve törelere uymayan hükümdarları
görevinden azleder
 Hükümdarın isteği ile töreleri değiştirir
 Avaş barış antlaşma gibi devlet ve toplumsa kararları
alır
Üyeleri şunlardır;
 Hakan

Hatun:elçi kabul eder ,asker ve sarayı var,devleti
yönetir
 Hanedan üyeleri
 Boy beyleri
 İleri gelenler
 Komutanlar
Boy beylwrinin burada bulunması kurultaya demokratik
özellik kazandırmıştır.kurultaya katılanlara TOYGUN adı
verilir.
5. HUKUK
 Sözlü hukuk kurallarına töre denir
 Töreleri yazıya geçiren uygurlardır
 Töreler hakanın isteği ile kurultayın kararıyla değişir
 Göçebe yaşamdan dolayı hapis cezaları kısadır.
 Töreye hakan da dahil herkes uymak zorundadır.
6. SOSYAL HAYAT
 Managomi tipi evlilikler görülür
 Halkın kaldığı çadırlara yurt adı verilir
 Toplumsal sıralama söyledir.(büyükten küçüğe)
 İl :devlet
 Budun :millet
 Boy:bod
 Urug sülale
 Oguş :aile
Not:KIMIZ milli içeceğimiz
Göçebe yaşamın sonuçları;
 Savaşçılık özelliği artmıştır
 Yazı geç kullanılmıştır
 Sınıf farklılıkları görülmez (tarım olmadığı için)
 Hayvan üslubu kullanılır
 Mimari bulunmaz
 Sanat eserleri taşınabilir malzemeden yapılır
 Hapis cezaları kısadır.
7. DİN VE İNANIS
 DİNLER
 Gök tanrı
 Hrıstıyan (avrupada kurulan)
 Musevilik (hazar)
 Maniheizm(uygur)
 İslamiyet (karluklar)
 Budizm
 İNANÇ
 Atalar kültü:öldükten sonra ataların bizi izlediğine
inanç
 Doğalar kültü:doğadaki bazı varlıklara inanç
 Şamanizm :büyü,sihir
 Totem
 KAVRAMLAR
 Küt:inanç
 Kurgan:mezar
 Balbal:mezartaşı (bengütaş)
 Kam(baksı):din adamı
 Şaman:sihir
 Tamu:cehennem
 Uçmağ:cennet
 Eşük:kefen
 Yuğ:cenaze töreni
 Umay:ruh (melek)
 Kün:halk
 Törün:düğün yemeği
Not:halı,at,sevdiği eşyalar, kılıç ile birlikte gömülür dü
Not:öldürdüğü düşman askeri kadar balbal dikilirdi .diğer
hayyatta ona hizmetçi olacağıdüşünlürdü.(bunlar ahiret
inancı olduğunun göstergesidir)
8. ORDU
Onlu sistem sıralaması
 On-takım-onbaşı
 Yüz-bölük-yüzbaşı
 Bin-tabur-binbaşı
 Onbin-tümen-tümenbaşı
Bu sıralama ast-üst sıralamasıdır.hiyerarşi –disiplin- düzen
Türklerin onlu sistemi kullanılmasıyla beraber hemen
hemen bütün türk ve dünya devletleri bu sistemi kullandı
 Türkler dünyayı ençok askerlik alanında etkiledi
 Ordu-millet anlayışı bulunur.(hazarlar hariç onlarda
ucretlı askerlik var )
 Savaş öncesi düşmanın durumunun öğrenilmesi
amacıyla YELME adı verilen keşif birlikleri gönderilir
 Ordu, HİLAL (turan),SAHTE RİCAT (geri çekilme) ve
PUSU taktikleri kullanmıştır.
Not:uzlar ve peçenekler Bizans da paralı askerlik
yapmıştır.
9. EKONOMİ
PARA
CİNSİ
DEVLET
Yarmak
Bez
Köktürkler
Kamdu
Bez
Köktürkler
Kuanpoyu
Bez
Uygurlar
Çav
Kağıt
Uygurlar
Böz
Bez
Uygurlar
Not:türk tarihinde parayı ticarette bir değişim aracı olarak
kullanan ilk devlet köktürkler dir.
Not:çine hayvansal ürün ihraç eder çinden tarımsal ürün
ithal eder.
10. BİLİM
 12 hayvanlı Türk takvimi (güneş)
 Hicri takvim(ay yılı)
 Celali takvim(b.selçuklu) (güneş)
 Rumi takvim (Osmanlı)güneş
 Miladi takvim (güneş)
Takvim yapmak astronomi ve matematik ile uğraşıldığını
gösterir
11. SANAT
 Minyatür
 Fresko:duvar resmi (bu resimle uğraşanlara bedizci
denr)
 Çadırcılık
 Dokumacılık
 Halıcılık
 Maden işlemeciliği
 Çinicilik
 Heykel(balbal taşlarının yontulması)
Not:altın adam zırhı :İskitler
Diz çökmüş adam ve atlar heykeli uygurlara ait
Gılgamış destanı :sümerlere aittir türklere değil
Not:minyatür ve fresko uygurlarla birlikte gelişmiştir.
12. YAZI DİL VE EDEBİYAT
 ALFABE (sırasıyla)
 Köktürk (orhun):ilk
 Uygur
 Çin
 Soğd (iran)
 Kiril (ruslardan aldık)
 Fars
 Arap
 latin
 EDEBİYAT
YAZILI EDEBİYAT
1.ORHUN ABİDELERİ
 8.yy yazılmıştır.
 İlk yazılı eser
 Moğolistan da bulunur
 Türk tarihi ve edebiyatının ilk yazılı örneği
 W.thamsen tarafından okunmuştur
 Hükümdarın halka karşı görevleri anlatılır.(açı
doyurmak,çıplağı giydirmek yanı sosyal devlet
anlayısı)
 Vezir tonyukuk (725)BİLGE KAĞAN (732) ve Kültigin
(735) adına Yollug tigin tarafından dikilmiştir.
 İlk türk tarihçisi ve yazarı vezir tonyukukdur
 Runik yazı çeşidindeki işaretler kullanılmıştır
 Bir tarafı Türkçe bir tarafı çincedir
 Kutluklar zamanında dikilmiştir.
2.ŞİNE-UŞİ ,KARABULASAGUN MAYEN-ÇUR :Uygurlara
aittir.
3. Yenisey yazıtları :Kırgızlara aittir.aslında ilk yazıt budur
ama okunamadığı için orhun alınır.
SÖZLÜ EDEBİYAT
 Sav:atasözü
 Koşuk:kopuz ,saz eşliğinde söylenen şarkı
 Sagu:ağıt
 Hikaye :dede korkut (oğuz –kıpçak mücadelesi)
 Destanlar
 ALPER TUNGA/ŞU :İSKİTLER
 ERGENEKON/BOZKURT:KÖKTÜRKLER
 OĞUZ KAĞAN:ASYA HUN
 TÜREYİŞ VE GÖÇ :UYGURLAR
 ATTİLLA /SİHİRLİ GEYİK:AVRUPA HUN
 MANAS :KIRGIZLARA ait.ayrıca en uzun destan
İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ
TALAS SAVAŞI:
-Orta asya ya egemen olabilmek için ÇİN liler ile ABBASİLER
arasında yapılan savaşı KARLUKLULAR ın yardımı ile
abbasiler kazandı
-Bu savaş sonıunda ABBASİLER in hoşgörüsünden etkilenen
karluklar toplca İslamiyete girdi.Bu olay TÜRK-İSLAM
tarihinin başlangıcı sayılır
-Ayrıca ilk defa KAĞIT ın ÇİN dışında SEMERKANT ta
(şehirlerin şahı) üretimine başlandı
ORTA ASYA DA KURULAN İLK MÜSLĞMAN TÜRK
DEVLETLERİ
 KARAHANLILAR
 Orta asya da kurulan ilk Müslüman türk devletidir
 Satuk Buğra Ha(abdül kerim)n zamanında islamiyete
girdi
 Yöneticisi ve halkı tamamen türktür (karluk,yağma,çiğil)
 Resmi dilleri Türkçe (ulusçuluğu gösterir)
 Türk tarihinin ilk sisteml posta teşkilatını kurdular (ilk
posta teşkilatı Göktürklerde ama sistemli değil)
 İlk Türk islam medresesini yaptılar. (tamgaç Buğra Han
zamanında yapılan Semerkant medresesi)
 Dünyanın ilk burslu öğrencilik sistemini başlattılar
 İlk Türk –İslam hastanesnş (bimahane)yaptılar
 İlk defa gulam sşstemini uyguladılar (gazne değil
şaşırma)
 İlk Türk-İslam eserini verdiler
 Ribat adı verilen kervansaraylar yapmışlardır
 GAZNENİLER
 Afganistanın gazne kentinde kuruldu
 Kurulduğu yerden ismini almıştır
 En önemli hükümdarı GAZNELİ MAHMUT tur
 Abbasileri Şİİ Büveyhoğlu tehlikesinden kurtardığı için
halife tarafından kendisine SUNTAN ünvanı verildi
 Hindistana 17 sefer yaparak İslamiyet yaydı.Böylece
Hindistandaki kast sistemi zayıfladı(kast sistemi srayla
=soylu,din adamı,burjuva,köylü,köle)
 Bugünkü Pakistan ve Bangledeş devletinin müslğman
olmasında etkili oldu
 1037 Serah 1038 Nesa ve 1040 Dandanakan savaş
sonucu Selçuklulara yenilip yıkılma sürecine girmiştir
MISIRDA KURULAN TÜRK İSLAM DEVLETLERİ ( TİEM)
 TOLUNOĞLI
 Mısırda kurulan ilk Türk islam devletidir (Abbasilerden
ayrılıp yine abbasiler tarafından yıkılmıştır.
 Yöneticileri TÜRK halkI ARAP olduğu için çabuk yıkıldılar
 Abbasilerin zayıflamasıyla ortaya çıkan küçük
devletçiklere tevaf mülük denir.
 İHŞİTLER(AKŞİTLER)
 Kutsal topraklara (hicaz) egemen olan ilk Türk-İslam
devletidir
 EYYUBİLER
 1187 yılında HITTİN savaşıyla haçlıları mağlup edip
Mısır a egemen olmuşlardır
 Kudüsü harçlılardan alan devlet
 MEMLÜKLER

Veraset sistemi tek değişik olan Türk devleti(her
komutan da sultan olabilir)
 1260 AYN CALUD ve 1277 ELBİSTAN savaşları ile
MOĞOLLARI dünyada ilk defa yendiler
 1258 yılında İlhanlı devletinin Abbasileri yıkmasıyla
halifelil memlüklere geçmiştir.(halifeliği korumuştur)
Not :4 Halife donemi :emevler,abbasiler,memlükler,Osmanlı
BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ
 Oğuzların kınık türklerinin kolu tarafından kuruldu
 1040 dandanakan savaşı sonrası iranda kuruldu.yurt
bulmak için anadoluya keşif haeketlerinde bulundu
 1048 ilk türk –islam-bizans devleti savaşı olan Pasinler
savaşı kazanıldı
 1055bağdat seferine çıkan Tuğrul Bey Şii
Büvehyoğullarını yıktı.(doğunun ve batının sultanı
ünvanı tugrul beye verildi)
 1058 Abbasi halifesi törenle siyasi yetkilerini Tuğrul Bey
e devretti (laik devlet anlayışı)İslamın koruyuculuğu
Türklere geçti
 1064 sultan Alparslan Hristiyanlarca kutssal kabul
edilen Ani şehrini fethederek halifeden Ebul Feth
(fetihlerın babası) ünvanını almıştı
 1071 sultan Alparslan ile Romen Diyojen arasında
Malazgit savaşı yapıldı .
MALAZGİRT SAVAŞININ SONUÇLARI
 Anadolunun kapısı türklere açıldı (1176 Miryekefelonla
anadolunun Türk yurdu olduğu kesinleşti
 Türkiye tarihi başladı
 Türkleri tek başına yenemiyeceğinş ankaan Bizans
Avrupalı devletlerden yardım isteyerek Haçlı
seferlerlerine neden olmuştur
 Anadolu da ilk türk devletleri kurulmuştur
 İlk defa bir Bizans imparatoru Türklere esir düşmüştür
 Bizans da paralı askerlik yapan Peçenekler ve Uzlar
Selçuklular tarafına geçmiştir. Buda savaşın
kazanılmasında önemli rol oynamıştır
NOT:bsd başkentleri merv,rey,nişabur,isfahan
BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİNİN YIKILMA NEDENLERİ
 Haşhaşilik hareketinin ortaya çıkması (batinilik
faaliyeti)(hasan sabbah hareketi (hassan sabbah
dünyanın ikl terörist
 Abbasilerin gizli faaliytleri
 Oğuzların devlete küsmesi
 Taht kavgaları
 1141 yılında KARAHİTAYlarlar (Moğol kökenli) yapılan
KATVAN savaşının kaybedilmesi
 Melik ve atabeylerin bağımsızlık çalışmaları
Not:kendısını BSD nin mirasçısı gören devlet
harzemşahlardır.
Not:
-ırak ve horosan atabeylikleri
-kirman Selçukluları
-Suriye Selçukluları
-Anadolu Selçukluları ortaya çıktı
ANADOLUDA KURULAN İLK TÜRK DEVLETLERİ (DSMAÇ)
 DANİŞMENTLİLER
 Sivas ve Tokat çevresinde kuruldular
 Kayseri ulu camii
 Yağıbasan medresesi (Niksar/Tokat)(anadoluda kurulan
ilk medresedir
 ASD ni en çok uğraştıran beyliktir
 ASD son verdi
 SALTUKLULAR
 Erzurum ve çevresi (Gümüşhane Bayburt)
 Anadolu da kurulan ilk türk devletidir
 Mama hatun türbesi
 Tepsi minare
 Üç kümbetler
 Kale camii
 ASD son verdi
 MENGÜCEKLİLER
 Erzincan ve divriği çevresinde
 Divriği ulu camii ve külliyesi
 Mengücekliler zamanında Davut Şah döneminin bilim
insanı MUVAFFAKİ ABDÜLLATİF (tıp,fizik,bilim
insanı)Erzincan sarayında yaşamıştır
 ASD son verdi
 ARTUKLULAR
 Mardin,Diyarbakır,batman (Harput) çevresinde
 Hasankeyf
 Kızıltepe ulu camii
 Malabadi köprüsü
 Semanın medresesi
 Hüsneviye medresesi
 Koçhisar ulu camii
 Necmeddin külliyesi
 Hatuniye medresesi
 Robatik ve sibernetik biliminin kurucusu EL CEZERİ bu
dönemde yaşamıştır.(dikkat dünyada ilk robot yapan )
 ASD son verdi
 ÇAKA BEYLİĞİ
 İZMİR ve çeresinde
 İlk türk denizci devleti
 1081 yılında kurduğu deniz kuvvetleri günüüzde D.K.K
nın yıl dönümü olarak kutlanır.
 Bizans son verdi
**Anadolu da kurulan ilk türk devleti saltuklular dır
**anadoluda kurulan ilk medrese yağıbasan medresesidir.
İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ KÜLTÜR VE
MEDENİYETİ
1. DEVLET YÖNETİMİ
A. HÜKÜMDAR
 SEMBOLLERİ (HÜKÜMDARLIK ALAMETLERİ)
 OTAĞ
 NEVBET
 TUĞ (SANCAK)
 KOTUZ(SORGUÇ)
 YAY ÖRGİN



















HUTBE
HİLAT(HEDİYE)
TIRAZ(ELBİSE)
ÇETR (ŞEMSİYE)
MENŞUR(HALİFE ONAYII
BERAT(ATAMA ONAYI)
PARA BASTIRMA
ASA
ÜNVANLAR
KARA
İLİG
ERKİN
MELİK
SULTAN
SULTAN-I AZAM
BEY
HAN
HAKAN
HAN –HAKAN-İLİG-ERKİN İSLAMİYET ÖNCESİNDE DE
VARDI KUT ANLAYIŞI DEVAM EDİYOR
NOT:BÜYÜK SELÇUKLU HÜKÜMDARLARI
 SULTAN MELİKŞAH
 SULTAN ALPARSLAN
 MUHAMMET TOPAR
 SULTAN SENCER
B. SARAY GÖREVLİLERİ
 Candar:sarayı ve hükümdarı korur
 Silahtar:hükümdarın silahıyla ilgilenir
 Çaşnigir:hükümdarın yiyecekleriyle ilgilenir
 Honsalar:hükümdarın sofrasıyla ilgilenir
 Emir-i şikar:hükümdara av partileri tertip eder
 Camedar:hükümdarın kıyafetleriyle ilgilenir
 Şarapdar:hükümdarın içecekleriyle ilgilenir
 Hacip:hükümdar ve vezirden sonra gelen en yetkili
kişidir.hükümdar ile hükümet ,hükümdar ile halk
arasındaki bağları kurar.elçileri kabul eder,törenleri
düzenler,uygun gördüklerini divan-ı mezalime
çıkarır.en bilgili hacip’e HAS HACİP veya
HACİBÜLHÜCCAB denir.
C. Devlet görevlileri
 Amid:sivil yönetici (şehirlerdeki mülki idareci)
 Amil :vergi toplayan kişi
 Şıhne:askeri vali
 Muhtesib:belediye işlerinden sorumlu (çarşı Pazarı
denetler)
 Melik (tigin):hükümdarın oğlu
 Atabey(ataman):hükümdarın eğitiminden sorumlu
komutan
D. DİVAN-I SALTANA (DANIŞMA MECKLİSİ)
 Devlet ve toplumun sorunlarının tartışılıp karara
bağlandığı yerdir
 Başında sultan bulunur.sultan yoksa NAİP başkanlık
eder son söz hükümdara aittir


Bu divana bağlı alt divanlar şunlardır;
Divan-ı arz(ceyşül arz):askerlik le ilgili işlemleri yapar
başında,emri arz vardır
 Divan-ı tuğra-i (inşai):yazışmlara bakar başında tuğrai
vardır
 Divan-işraf (denetim):denetim yapar ancak ordu hukuk
denetlemez başında müşrifi memalik(memleketin
denetçisi) bulunur
 Niyabet-i saltanat:hükümdarın olmadığı zamanlar
toplanır.başında NAİB (vezir)(hükümdarın
yardımcısı)bulunur
 Divan-ı istifa(düzenlemek) :ekonomi ile işleri yapar
başında müstevfi(muhasebeci)
 Divan-ı mezalim :zalimden zulum görenlerin
divanıdır.başında SULTAN vardır.
görevleri ;
 Memurlar hakkındaki şikayeti inceler
 Katipleri aracılığı ile vakıfları denetler
 Siyasi suçları karara bağlar (vatana ihanet)
 Muhtesipin yerine getiremediği görevleri denetler
Not:tüm türk islam devletlerinde (T.C HARİÇ) kut anlayışı
devam etmiştir
Not:emir-i hares:hükümdara karşı suç işleyenleri
cezalandırır.
2. HUKUK
İLK TÜRK İslam devletlerinde hukukun oluşmasında;
 Köktürk-akhun ve uygur gelenekleri
 Oğuzların kabile gelenekleri
 İslamın getirdiği esaslar etkili olmuştur
ŞERİ HUKUK :Başında KADI ASKER vardır.Kadı askeri KADİÜL
KUDAT atar.
 Miras
 Evlenme
 Nikah
 Boşanma
 Adam öldürme
 Ticaret
 Zina
 Hırsızlık
 Dinden dönme
 Savaştan kaçma gibi davalara bakar
Örfi hukuk:başında emri dad vardır
 Sosyal
 Güvenlik gibi davalara bakar
Not:askeri davalara KADI-LEŞKER bakar
**cengiz yasalarına YASANAME-İ BÜZÜRG (büyük yasalar
)denir
3. TOPRAK YÖNETİMİ
MİRİ TOPRAK :
 HAS(en iyi)
 Vakıf
 İkta (ilk uygulayan BSD)
MÜL TOPRAK:


ÖŞRİ :Müslümanlara verilen toprak alınan vergi ÖŞÜR
HARACİ:gayri Müslimlere verilen toprak alınan vergi
HARAÇ
**Pervaneci:arazi kayıtlarını tutar
Has toraklar:geliri hükümdara ayrılan topraklardır
Vakıf toraklar:geliri dini ve sosyal kurumlara ayrılan
topraktır
İkta topraklar:geliri devlet memurlarına ve komutanlara
ayrılan topraklardır.iktanın özellikleri;
 Toprağın boş kalması engellenmiştir
 Vergiler toplanmıştır
 Memur maaşı ödenmiştir
 Masrafsız bir ordu kurulmuştur
 Bölgenin güvenliği sağlanmıştır
 Yetişen askere sipahi (barış zamanı) yada cebelli (savaş
zamanı) denir
 Göçebe toplulukların yerleşik düzene geçirilmiştir
 Üretimin devlet kontrolünde yapılması sağlanmıştır
 Üretimde süreklilik ve verim sağlanmış,
 Eyaletlerde devlet otoritesi sağlanmıştır.
 İkta sistemni ilk bulan ve uygulayan HZ .ÖMER
dir,geliştiren BÜYÜK SELÇUKLU, son şeklini veren
OSMANLI dır
4. SOSYAL HAYAT
 Kümbet :siyasilerin adına dikilmiş anıt mezar
 Türbe:din adamlarının mezarı
 Tekke -zaviye–dergah:din öğretilen kurumlar
 Bimarhane-darülafiye-darüşşifa-maristan:hastane
 İmarethane:aş evi(fakirlere yiyecek verilir
 Tabhane:hasta yakınlarına yapılan konuk evi
 Debbahhane(tabakhane)dericilk ile uğraşanların
 Kapan:tek bir cins malın satıldığı yer(un kapanı
sadeceun satılır,gunumuzdeki GİMAT )
 Kapan emiri:kapanı koruyan görevli
 Bedesten:birden fazla çeşidin bulunduğu günümüz
alışveriş merkezleri (kapalı çarşı)
 Sebil:çeşme
 Külliye :camii yanlarına yapılan toplu yapılar
(yatakhane,camii,imarethane,hamam,medree bulunur)
 TUTMAÇ:Türklerin milli yemeği 11.yy da ramazan
ayının ilk günü yapılır
5. ORDU
a. GULAM
 Gulaman-i saray:merkezi ordudur.Biştegani adı verilen
3 ayda bir maaş alır.Türk-gayrimüslim bir arada
bulunur.Hükümdarı korur
 Hassa (osmanlıda kapıkulu olacak) :ordunun vurucu
gücüdür.topraktan alınan vergiler (ikta) ile
geçinir.sadece türklerden oluşur
b. Eyalet askerleri:
 Sipahiyan
c. Yardımcı kuvvetler
 Türkmenler
d. Melik ve atabeylerin askerleri
e. Bağlı bey ve devlet ordusu
Not:islam öncesine göre orduya getirilen en büyük yenilik
GULAM sistemidir.
6. EĞİTİM
 İlk B.S.D medresesi NİŞABUR medresesidir
 İlk medrese Karahanlılar zamanında açılan SEMERKANT
medresesidir.(tamgaç Buğrahan)
 Anadoluda açılan ilk medrese YAĞIBASAN medresesidir
 Büyük Selçuklu devletinin en önemli medresesi
NİZAMİYE medreseleridir.bu medreselerin açılma
nedenleri ;
 Bilim insanı yetiştirmek
 Zararlı fikirlere fikir ile karşılık vermek (not :ilki
bağdatta açıldı NİZAMÜL MÜLK)
 Devlet memuru ihtiyacını karşılamak
 Anadolu Selçuklu devletindeki lk medrese KOCAHASAN
medresesidir
 Osmanlının ilk medresesi İZNİK ORHANİYESİ dir,
 Medresenin öğretmenine –müderris,öğrencisine –
danişment ,alınan diplomaya-icazetname denir
 Medresler de okutulan dersler 2 ye aryrılır
1.AKLİ BİLİMLER:
 Heyet-astronomi
 Nücum-astroloji-yıldızlar
 Riyaziye-matematik
 Müsellesat-trigonometri
 Cebr-matematik
 Simya-kimya
 Hesap-matematik
 Mantık dersleri-felsefe
 Dil dersleri
 Tarih
 Coğrafya
 Fizik
 Tabiyat:doğa çevre bilgisi
 Hemdese-mühendislik
2.NAKLİ BİLİMLER
 Megazi –savaşları
 Hadis
 Sünnet (davranışlar)
 Siyer (peygamberimizin hayatı)
 Arapca
 Kuran-ı Kerim
 Kelam –islam felsefesi
 Fıkıh-islam hukuku
 Tefsir-meali
 Meal
 farsça
MİMARİ VE SANAT
Mimari:
 Ayşe Bibi türbesi ve Arap Ata türbesi –Karahanlılar
 Leşker-i Bazaarca Camii –Gazneliler
 Diyarbakır Ulu Camii –Büyük Selçuklu
 Mimaride Türk üçgeni kullanılırken minareler çifte
yapılmıştır.Çift devleti sembolize etmektedir
Sanat :
 Bu dönemde Arapçayı güzel yazma sanatı olan HAT
sanatı gelişmiştir
 Bilinen ilk Türk Hattatı AMASYALI YAKUT tur.
 Resmin yerini ise minyatür sanatı almıştır
 Dönemin bilim insanı CEZERİ yaptığı Mekanik
tasarımları OTOMATO aslı eserinde toplamıştır
 Ayrıca kitap süsleme sanatı olan TEZHİP bu dönemde
gelişmiştir
 Ayrıca dokumacılık,çinicilik,ebru sanatı,vitray(cam
süsleme) gelişme göstermiştir
ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ
 1075 yılında günümüzde Caber kalesi yakınında
bulunanKUTALMIŞ OĞLU SÜLEYMAN ŞAH tarafından
İznikte kurulmuştur
 1.Haçlı Seferi sonunda merkezini İznikten-konya ya
taşımıştır
 Zamanla Danişmentliler,Saltuklular,Artuklular ve
Mengüceklere son vererek Anadolu da Türk siyasi
birliğini sağlamıştır.
 1176 Miryekefalon (yurt tutan savaşı)ile Bizans ı
Mağlup etti.(Anadolu kesin Türk yurdu haline geldi
1.mesuttan itibaren Avrupalı kaynaklar Anadoludan
Türkiye diye bahsetti)
 Bu devletin zamanında ticareti geliştirmek için (KPSS)
 Alanya,Antalya,Sinop,Samsun ve Krım ın Suğdak limanı
fethedilmiştir
 Kervansaraylar yapılmıştır
 Dünyada ilk defa sigortacılık sistemi başlatıldı
 Kıbrıs krallığı ve Venedik ile ticaret antlaşmaları
imzalandı.
 1230 yılında Yassı Çemen Savaşıyla Harzemşahlar
yenildi .Ancak ASD ilhanlılar ile komşu devlet oldu
 1240 yılında türk tarihinin ilk dini nitelikli toplumsal
ayaklanması olan BABA İSHAK İSYANI oluyor(isyanın
nedenleri;devletin iyi idare edilememesi,Türkmenlerin
otlaklar yüzünden yerli halkla
geçinememesi,türkmenlerin Müslüman olup eski
inançlarını terkedememeleri)
 1243 yılıda ilhanlılar la yapılan KÖSEDAĞ Savaşı
kaybedildi.bu şavaşın sonuçları şunlardır;
 Anadolu da türk siyasi birliği bozuldu (2. Kez türk
beylikleri kuruldu (1.si Malazgirt savasından sona
kurulmuştu))
 Anadolu tahrip edildi
 ASD İlhanlılara tabi(bağlı) hale geldi
Not1:ASD de donanma ile ilgili =eminül sevahi
Not 2:ihtisap:tüccarlardan alına vergi
Not 3:ASD de ilk para 1.mesut zamanında ,ASD de ilk altın
para 2.Kılıçarslan zamanında basıldı.
ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİKÜLTÜR VE MEDENİYETİ
A. DEVLET YÖNETİMİ
a. HÜKÜMDAR:Keyhüsrev,keykavus ,Keykubat farsça olup
bunları kullanan tek devlet ASD dir.key sultan demektir
Not: kurultay-Divan-ı Saltanat (BSD)-Divan-ı Ala(ASD)Divan-ı Humayn (Osmanlı)
b. Divan-ı Ala:tüm devlet meselelerinin tartışılıp karara
bağlandığı yerdir.ayrıca BSD ki tüm divanlar burda da
olup ek olarak Divan-ı Pervane:ikta topraklarının
dağıtımından sorumlu olan divandır.görevliye
pervaneci denir.
**devan-ı berid:haberleşme,posta işlerine bakar.
B. İLİM İNSANLARI BSD bilim insanları var ASD de ilim
insanları var tasavvuftan dolayı)
 Sadrettin Konevi: Konya ya ismini veren ilim insanı
 Hz.Mevlana:kebir ve mesnevi
 Yunus Emre :Risalettin-i nushiye
 Hacı Bektaş-i Veli:makalat
 Nasrettin Hoca:ASd de 13.yy yasamıştır
 Aşık paşa:garipname
Not:Ravendi :tarih yazıcısı 1.Gıyasettin Keyhüsreve Selçuklu
tarihini yazmıştır.
C. EKONOMİ
 Allah yolunda birliktelik anlamına gelen fütüvvet
anlayışına göre birleşen esnaf örgütlenmesine AHİLİK,
Gild,Hansa (ticaret) denir.
 Kurucusu Ahi Evran dır
 Bu teşkilatın felsefesini kuruluş yapısını Ahi evranın
yazdığı Letaif-i Hikmet kitabından öğrenilir
 Bu teşkilata gayrimüslümler giremez (dini teşkilattır)
 Ahilik Osmanlıda Lonca olarak devam etmiştir
 İhtiyaca göre mal üretimi yapar(arz-talep dengesi)
 Malın kalitesini denetler
 Ahiler yalan söyleyemez
 Gerektiğinde Cihat a katılır (müs.-hris. Karşı açtığı
savaş)
 Mesleki eğitim verir(çırak-kalfa-usta)
 Yeni dükkan açacaklara kredi verir(geri ödemesiz
 Hasılat nekadar esnaf varsa bölüştürülür(sosyal
dayanışma)
 Hasılatın %1 ile %10 u arasında ortak sandığa para
kesilir
 Malın fiyatını belirler (narh sistemi)
 Merkezleri Kırşehir,Konya,Kayseridir
 Ahi Evranın eşi Fatma Bacı da esnaf eşlerini eğitmek ve
yetim kalan kız çocuklarını korumak için BACİYAN-İ
RUM teşkilatını kurmuştur.bu teşkilatın sloganı “aşına
,eşine ve işine dikkat et” dir.
D. MİMARİ
 DSMAÇ


D: Kayseri ulu camii,yağıbasan medresesi
S:Mama Hatun Türbesi,Tepsi Minare,Üç
Kümbetler,Kale Camii
 M:Divriği Ulu Camii
 A:Semanın Med.Hüsneviye med.,Hatuniye
med.,Necmettin Külliye,Koçhisar ulu
camii,Hasankeyf,Malabadi Köprüsü
Not:Mimari Eser bulmak için kısa yol :
 Osmanlı:eser edirne,İstanbul,bursa şehirlerinde ise
,sultan,paşa,yeşil kullanılmışsa kesin osmanlıya aittir
 DSMAÇ ezberliycen
 Diyarbakır Ulu camii ‘nin BSD ye ait olduğunu bilcen
 Sonra şehirlere bak
kayseri,konya,alanya,Antalya,sivas,Erzurum,ankara,kırş
ehir burdaki tüm eserler ASD ye aiittir.Örneğim;
 Kırşehir:cacabey
 Konya :alaaddin Camii,Karatay Medresesi,Beyşehir Ulu
camii,
 Kayseri:hunad hatun türbesi
 Sivas :gök Medrese
 Erzurum çifte minareli medrese
 Ankara:Akköprü,Arslanhane Camii
 Mimaride taş,tuğla,ahşap ve alçı kullanmışlardır.
ASD nin İkleri ;
 ASD den kalma en eski camii:KONYA ALAADDİN CAMİİ
 En eski hastane:kayseri GEVHER NESİBE DARÜŞİFASI
 En eski medrese :KAYSERİ KOCAHASAN MEDRESESİ
 En eski kervansaray :AKSARAY ALAYHAN
 En eski külliye:DİVRİĞİ KÜLLİYESİ (MENGÜCEKLİLER)
ANADOLUDA KURULAN 2.TÜRK BEYLİKLERİ
 OSMANOĞULLARI:Söğüt ve Domaniç te
kuruldular.merkezi otoritesi en güçlü olan türk islam
devletidir. Kendilerini ASD nin mirasçısı saydılar
 KARAMANOĞULLARI:Karaman ve konya çevresinde
kuruldular.Kendisini ASD nin varısçisi saydı bu yüzden
Osmanlı yı en çok uğraştıran beylik oldu.1277 de
Karamanoğlu Mehmet Bey Türkçeyi resmi dil ilan etti.
 GERMİYANOĞULLARI:Kütahya ve çevresinde
kuruldu.Osmanlı devletine çeyiz yoluyla katılmışlardır.
 DULKADİROĞULLARI:maraş da kuruldular.Osmanlıya
katılan en son beyliktir.
Denizci olanlar:
 HAMİTOĞULLARI:Isparta,Antalya,Eğirdir de
kurulmuşlardır.Osmanlı devletine topraklarını satarak
para yoluyla katıldılar
 KARSİOĞULLARI:Çanakkale ,Balıkesir de
kuruldu.Osmanlıya katılan ilk beyliktir
 SARUHANOĞLU:Manisa
 MENTEŞEOĞULLARI:Muğla
 CANDAROĞULLARI
(İSPENDİYANOĞULLARI):Sinop/Samsun
 AYDINOĞULLARI:Aydın
10.VE 13.YY DA KURULMUŞ DİĞER TÜRK İSLAM
DEVLETLERİ
 AKKOYUNLAR
 En önemli hükümdarı Uzun Hasan
 Kuran-ı Kerim-i Türkçeye Uzun Hasan çevimiştir
 Şii karakterli bir devlettir
 1473 yılında Fatih ile yaptığı OTLUKBELİ savaşını
kaybedip yıkılmıştır
 Dönemin bilim insanı ALİ KUŞÇU hem Akkoyunlarda
hemde Fatihin daveti üzerine Osmanlı devletinde
yaşamıştır.
 KARAKOYUNLAR
 Suni devlettir
 Osmanlı devletine her zaman destek olmuşlardır.
Not:balbal dikme geleneği bu iki devlette devam etmiştir.
 HARZEMŞAHLAR
 Harezmi bölgesinde kurulmuştur.
 Kurulduğu yerin ismini almıştır
 Kendini BSD nin varisçisi olarak görmüştür
 İlhanlılar tarafından OTRAR faciası yaşatılmıştır.(1
milyon Müslüman öldürülmüştür)
 TİMUR DEVLETİ
 1402 Ankara Savaşıyla Osmanlı yı Fetret dönemine
sokarken karadenizin üstünde bulunan Altın ordu
devletinin yıkarak Rusların karadenize inmesini
sağlamıştır
 Bu zamanda Uluğ bey ,Hüseyin Baykara,Alişir Nevai
(muhammetül lugateyn Türkçe nin farsçdan üstün
olduğunu göstermek için yazdı) ,İsa Savcı dönemin ünlü
bilim adamıdır
 MOĞOL İMPARATORLUĞU (Türk değil)
 Cengiz han :Altınordu,Kubilay (çine asimile
oldu),İlhanlı,Çağatay
Not:tekfur :Bizans şehirleri yöneticisi
 Babür imparatorluğu
 1526 da Hindistanda kuruldu
 Babür Şahı Cihan Şah Eşi Mümtaz Sultana Hindistanın
Agra kentinde TAC MAHAL i yaptırmıştır.
 1858 de İngiltere yıkmıştır.
OSMANLI DEVLETİ KURULUŞ DÖNEMİ
 OSMAN BEY DÖNEMİ(lakabı Fahruddin)
 1302 yılında Bizans la ilk savaş olan KOYUNHİSAR Savaşı
kazanılıp BİLECİK merkez yapıldı
 İnegöl fetedildi
 İlk bakır para bastırıldı (akçe)
 İlk defa vergi alındı (hayvanlardan alınan AĞNAM
vergisi)
 İlk defa kadı ataması yapıldı.
 ORHAN BEY DÖNEMİ (KPSS)
 1326 yılında BURSA alınıp başket yapıldı
 Bursanın alınmasına tepki duyan Bizans ile 1329 da
Palekonon (Maltepe) savaşı yapıldı ve İZNİK alınarak
başkent yapıldı.Bizans imparatoru olmasına yardımcı
olduğumuz KONTA KUZEN Osmanlıya ÇİMPE kalesini
hediye etti.(önemi rumelide alınan ilk toprak parçasıdır.
 İlk defa bir türk beyliğine son verildi(karasioğulları
:anadoludasiyasi birliğin kurulmasında ilk adım bu
beyliğe son vermektir)
 İlk defa bedesten kuruldu (Bursada)
 İlk defa İskan Politikası uygulandı
 İlk defa ordu kuruldu (yaya ve müsellemler)
 İlk defa Divan-ı Hümayun kuruldu
 İlk defa vezir ataması yapıldı (alaaddin paşa)
 İlk defa medrese açıldı (iznik- iznik orhaniyesi)
 İlk defa müderris ataması yapıldı (Davudu Kayser)
 İlk defa gümüş para basıldı (akçe)
NOT:EDİRNE Sazlı Dere savaşıyla başkent oldu
 1.MURAT “HÜDAVENDİGAR,GAZİ,HÜNKAR”
 Ahilerden Ankarayı aldı
 Germiyanoğullarını çeyiz yoluyla,Hamitoğğularını para
yoluyla satın aldı
 1363 yılında Bizans ile yapılan SAZLIDERE SAVAŞI
sonrası EDİRNE alınarak başkent yapıldı.Bunun üzerine
Bizans Avrupa devletlerinden yardım isteyerek bir Haçlı
İttifakı oluşturdu
 İlk Osmanlı-Haçlı Savaşı Sırp Sındığı Savaşı kazanıldı
(1364)
 1371 yılında ise ÇİRMEN SAVAŞI ile Sırplar mağlup
edildi.
 1389 da ise 1.Kosaova Savaşı Harçlılara karşı
kazanıldı.Savaş meydanında gezen 1.Murat bir sırplı
tarafından şehit edildi(ilk ve son)
 Bu savaşta ilk defa top kullanılmıştır.
1.MURAT DÖNEMİ DİĞER GELİŞMELER
 Rumeli Beyler beyliği kuruldu (manastır LALA şahin
paşa)
 İlk defa sistemli olarak iskan politikası uygulanmıştır (ilk
orhanda,sistemli olarak 1.muratta uygulandı)
 İlk defa tımar sistemi uygulanmıştır
 İlk defa kazaasker,subaşı ve defterdar ataması yapıldı.
 İlk defa bir padişah SULTAN unvanını kullanmıştır
 İlk defa EDİRNEDE KAPIKULU ocağı kuruldu ve bu ocağa
bağlı YENİÇERİ ile TOPÇUOCAĞU kuruldu.
 Kapıkulu ordusunun asker ihtiyacının karşılanması için
Pençik sistemi ( MOLLA RÜSTEM in önerisiyle hayata
geçirilmiştir.
 Pençik sistemi:esir edilen 5 kişiden birinin ücreti
verilerek ve yaş farkına bakılmaksızın askere alındığı
sistemin adıdır.
Not:**istimilat :hoşgörü
**ordu-lakap,halife-unvan verir.
 YILDIRIM BAYEZIT
 İstanbulu kuşatan ilk Osmanlı padişahıdır (1391-1401
yılları arasında 4 kere kuşatmıştır)
 bu kuşatmaların başarısız olma nedenleri (kpss)
 Karamanoğullarının 2 kere isyan etmesi

1396 Niğbolu savaşının çıkması(savaş sonrası eflakboğdan Osmanlı üstünlüğünü tanıdı bulgaristan
tamamen Osmanlının eline geçti ve halife YILDIRIM
BAYEZİT e SULTAN-I İKLİM-İ RUM (rum diyarlarının
sultanı) ünvanını verdi.
Not:kuşatmalara yardımcı olmak için GÜZELCEHİSAR
yapılmıştır.
 Doğuda timur tehlikesinin görülmesi
KPSS Not:bayezit
candaroğulları,menteşeoğulları,saruhanoğulları,aydıno
ğulları ve Karamanoğullarına son vererek ilk defa geniş
ölçüde anadoluda TÜRK siyasi birliğini sağlamıştır.
1402 ANKARA SAVAŞININ NEDENLERİ
 Timurdan kaçan beylerin
(Karakoyunlular,celayiroğulları)osmanlıya sığınması ve
Osmanlıda bu beyleri Timura geri vermemeai
 Karşılıklı küfürlü mektuplar
 İkisininde Türk dünyası lideri olmak istemesi
 Beylikleri sona eren beylerin ve Akkoyunluların timura
bizi kurtar diye haber vermesi bunun üzerine timurun
sivası işgal etmesi
ANKARA SAVAŞININ SONUÇLARI
 Anadolu türk siyasi birliği bozuldu(ATSB)
 Yeni beylikler ortaya çıktı
 Yıldırım Bayezit,eşi ve Mustafa Timur a esir
düştü(Osmanlıda ilk defa bir padişah esir düştü)
 İstanbulun alınması 50 yıl gecikmiştir
 Yıldırımoğulları arasında 1402-1413 yılları arasında taht
kavgaları başlamıştır.(FETRET Dönemine girildi)
Not:bu dönemde Anadolu Beyler beyliği
kurulmuştur.Merkezi kütahyadır.balkanlarda bu dönemde
toprak kaybı olmamıştır.
 ÇELEBİ MEHMET
 Osmanlı devletinin 2.kurucusu sayılır
 Kendisi döneminde Musayı destekleyen ŞEYH
BEDRETTİN İsyanı çıkmıştır(Osmanlı devletindeki ilk dini
nitelikli toplumsal ayaklanmadır.)
 Bu dönemde düzmece Mustafa isyanınıda bastırmıştır
 İlk defa Venedik devletiyle deniz savaşı yapılıp
kaybedilmiştir(çalıbey savaşı)
 İlk defa CULÜS bahşişini veren padişahtır.
 2.MURAT (Hayır Babası)
 Tahta çıktığında Macaristan üzerine sefer yapan Murat
Anadolu da Karamanoğulları isyan edince Macarların
kuruluş döneminin en kötü antlaşması olan EDİRNE
SEGEDİN Antlaşması imzalanmıştır.bu antlaşmaya göre
sırp krallığı kurulacak ve 10 yıl savaşılmama kararı
alınmıştır.bunun üzerine 2.murat tahtını 12 yaşındaki
oğlu 1.Mehmete bırakmıştır.Ancak ufak yaştaki bir
çocuğun tahta geçtiğini gören Avrupalılar Edirne
Segedini bozup bir harçlı ordusu oluşturmuştur.bunun
üzerine devlet adamalrı yeniçerileri kışkırtıp (buçuktepe
isyanı (ilk yeniçeri isyanı))Fatih in babasına bir mektup
yollamasını sağladılar.bunun üzerine tahta geçen
2.murat VARNA savaşını sonrada 2.Kosova savaşını
yaptı ve harçlıları mağlup etti
2.Kosava Savaşının sonuçları
 1683 2.viyanaya kadar Osmanlının üzerine bir haçlı
ittifakı kurulamadı
 Balkanlar kesin türk yurdu haline geldi
Not:miryekefelonun sonuçlarıyla benzerlik gösterir
(kpss)
Not:Enderun mektebi ilk defa 2. Murat zamanında
kuruldu ancak faaliye geçmedi.
Not:Anadolu da türk siyasi birliği:
1-KÖSEDAĞ SAVAŞI ASD-İLHANLILAR
2-ANKARA SAVAŞI OSMANLI-TİMUR ile bozulmuştur
** yeni beyliklerin kurulması ATSB nin bozulduğunu
gösterir.
OSMANLI DEVLETİ KÜLTÜR VE MEDENİYETİ
A. DEVLET YÖNETİMİ
a. Hükümdar
-Görevleri:
 Orduya komutanlık eder
 Divan-ı hümayuna başkanlık eder(fatihe kadar)
 Herhangi birşeyi yasaklar
 Herhangi bir konuda emir verir (ferman)(yasama)
 Herhangi bir konuda adaletsizliği giderir(adaletname)
 Herhangi bir konuda kanun çıkarır(kanunname)
 Herhanhi bir konuda devlet memurunu göreve atar
veya görevinden alır(beratname)
 Herhangi bir devşirme çocuğu öldürebilir (kulluk
hakkı)(yargı yetkisi)
 Herhangi bir devlet memurunun mallarına el koyar
(müsadere) (yargı yetkisi)
 Örfi hukuku uygulama yetkisine sahip
NOT:Padişahlar CÜLUS bahşiş dönemi ile tahta çıkar ve
EYÜP SULTAN türbesinde (fatih sultan mehmetten sonra)
kılıç kuşanırlardı.
Not:Padişahın emirlerine Hattı hümayum denir ve ferman
ile duyurulurdu.
-HÜKÜMDARLIK
SEMBOLLERİ:Otağ,nevbet,tuğ,tuğra,kotuz(sorguç),miğfer,si
kke,hutbe,tıraz(elbise),hilat(hediye),Çetr(şemsiye),menşur
(halife onayı),berat (atama onayı),cülus bahşişi,kılıç
kuşanma,hattı hümayun
Hükümdarlık unvanları:bey ,gazi (orhan ve
osman),sultan,Hüdavendigar,han,padişah(1.murat)
OSMANLI DEVLETİNDEKİ VERASET DEĞİŞİKLİKLERİ
 OSMAN BEY :Ülke hükümdar ve ailesinin ortak malıdır.
 1.MURAT:Ülke padişah ve oğullarına aittir(ilk değişiklik)
 FATİH SULTAN MEHMET:Ülke bekası için kardeşine
önlem alınabilir
 1.AHMET:Ülke en büyük (EKBER) ve en akıllı (ERŞED)
erkek üye tarafından yönetilir(sancağa çıkmadan
padişah olan ilk padişah 1.ahmet)(son değişiklik)
 KANUNİESASİYET :Ekberiyet (yazılı hale getirildi)
Not:Osmanlı şehzadeleri 12 yaşına geldiğinde ülke
sancaklarına VALİ olarak atanarak ÇELEBİ SULTAN
ünvanıyla gönderilirler.
OSMANLI DEVLETİ MERKEZLERİ (BAŞKENTLERİ)
 Söğüt (1293)
 Karacahisar(1303)
 Bilecik(1317)
 Bursa(1326)
 İznik (1329)
 Edirne(1363)
 İstanbul(1453)(sadece yükselme döneminde başkentlik
yapmıştır)
Not :konya yok
OSMANLI DEVLETİNDE SARAYLAR
 Osmanlı devletinin ilk sarayı Orhan Bey döneminde
Bursa da açılan BEY SARAYI dır
 Osmanlı devletinin en uzun süre yönetim merkezi olan
saray TOPKAPI SARAYI dır.
 TOPKAPI SARAYI
 BİRUN
 Dış kısımdır
 Elçiler kabul edilir
 Dıvan-ı hümayun toplantıları BABÜSSADE kapısında
KUBBE ALTINDA toplanır.
 ENDERUN
 İç kısımdır
 Devlet memuru yetişir
 Türk öğrencisi alınmaz (türk büroksasisi oluşmaması
için)
 Kuran – 2.murat
 Faaliyete geçiren :Fatih
 Devşirme çocukları alınır
 HAREM
 Kız kısmıdır
 Okuldur
 Padişah ve ailesinin özel hayatını geçirdiği yerdir.
 AYAK DİVANI :Olağan üstü durumlarda toplanan divan
 GALEBE DİVANI:Elçi kabulünde düzenlenen divan
 İSTİFA DİVANI:Mali işler
 ARZ DİVANI:Askeri işleR
DİVAN-I HÜMAYUN:
 Devlet ve millet sorunlarının tartışılıp karara bağlandığı
ve en son söz hakkının padişaha olduğu bir bakanlar
kuruludur.
 Orhan bey kurmuştur
 2.mahmut kaldırmıştır
 Alınan kararlara HÜKÜM ,hükümlerin kaydedildiği
deftere MUHİMME denir
 Bu hükümleri yazıya TAHVİL,RÜUS,AMEDİ,BEYLİKÇİ
kalemleri geçirir
Not:15.yy a kadar divanı hümayum a padişah başkanlık
etti.Fatih itibariyle sadrazamlarla birlikte başkanlık etti.
 En son yargı organıdır.herhangi bir davaya itirazı olan
gayrimüslim –müslim farketmez divanın içinde bulunan
























“KAZAASKERE” başvurabilir.bu yönüyle Türk-islam
devletlerinde DİVAN-I MEZALİM e benzer
Alınan kararların dine uygunluğu tespit
edilir(şeyhülislam)
PADİŞAH:En son söz sahibidir.Fatihe kadar başkanlık
yapmıştır
SADRAZAM(vezir-i azam):Padişahtan sonra gelen en
yetkili devlet adamıdır.Padişahın mührünü
taşır.Padişahın sefere çıkamayacağı zaman SERDAR-I
EKRAM ünvanıyla ordunun başına geçer.Sadrazamın
yerine ise SADARET MAKAMI bakar
Not:İlk veziri azam “ÇANDARLI HALİL PAŞA”dır
VEZİR(kubbe altı):günümüzün bakanıdır.devlet işlerinde
yardımcı olur.sayıları zamanla artmıştır.(toprak ve
devletin iş yükü arttığı için)
KAZAASKER:günümüzün milli eğitim ve adlet
bakanıdır.müderris ve kadı ataması yapar(taht kadılar
hariç)doğuştan müslğman ve türk olmak
zorundadır.divana gelen davalara son şeklini
verir.Tuttuğu devlete “RUZNAME” denir sayıları 2
tanedir.
NİŞANCI:devletin yazışma işlerinden sorumludur.yazılı
belgelere padişahın tuğrasını çeker.tapu ve kadastro
işleri ile ilgilenir.Fethedilen bölgelerin sosyoekonomik
yapısı ve demografik yapısını “TAHRİR” Defterlerine
kaydeder.örfi hukukun temsilcisidir
REİSÜL KÜTTAP:
17.yy da nişancıdan ayrılarak
devletin dış yazışmalarından sorumlu hale getirildi
DEFTERDAR:günümüzün maliye bakanıdır.bütçe yapar
sayıları 2 tanedir(Rumeli ve Anadolu).Paranın değerinş
korur,kapıkulu ulufelerini dağıtır.hazinenin anahtarını
taşır
KAPTAN-I DERYA:Kanuni Sultan Süleyman zamanında
divana üye oldu.Denizcilik ile ilgili kanunların çıkmasını
hazırladı
YENİÇERİ AĞASI:Rütbesi vezir ise divan toplantısına
katılır.ordunun durumu hakkında bilgi verir
ŞEYHÜL İSLAM:Divanda alınan kararların dine uygun
olup olmadığı hakkında “İFTA” (FETVA) verir.18.yy da
üye olmuş ilmiye sınıfının başkanıdır
YÖNETİCİ SINIFLARI
SEYFİYE (YÖNETİCİ+ASKER)
PADİŞAH
SADRAZAM
VEZİR
BEYLER BEYİ (VALİ)
SANCAK BEYİ(KAYMAKAM) (bunlar yönetici seyfiye)
Subaşı
Yeniçeri ağası
Kaptan-ı derya
Levent
Tımasrlı sipahiler (bunlar askeri seyfiye)
İLMİYE ( DİN+HUKUK+EĞİTİM)
ŞEYHÜL İSLAM (BAŞKAN)













İMAM
MÜEZZİN (BUNLAR DİN İLMİYE)
KAZASKER
KADILAR
NAİBLER (BUNLAR HUKUK İLMİYE)
MÜDERRİS
MUİD (EĞİTİM)
KALEMİYE SINIFI (YAZICI /MEMUR)
DEFTERDAR
NİŞANCI
REİSÜL KÜTTAP
KATİPLER ( BUNLAR
İDARİ YAZIŞMALARI YAPARLAR)
İSTANBUL TEŞKİLATI
İSTANBUL
YÖNETİCİ
BOĞAZLAR
K.DERYA
GÜVENLİK
Y.AĞASI
ADLET
TAHT KADISI
BLDY.İŞLERİ
ŞEHREMİNİ
GENEL
SADRAZAM
TAŞRA TEŞKİLAT
BİRİM
ADALET
EYALET
KADI
SANCAK
KADI
GÜVENLİK
SUBAŞI
SUBAŞI
KAZA
KÖZ
SUBAŞI
YİĞİT BAŞI
KADI
NAİB
YÖNETİCİ
BEYLERBEYİ
SANCAK
BEYİ
KADI
KETHÜDA
SUBAŞI:Taşra teşkilatında eyalet sancak ve kazalarda
güvenlik işlerinden sorumlu
ŞEHREMİNİ:İstanbul un belediye işlerinden sorumlu
TAHT KADISI:İstanbulun yargı işlerinden sorumlu
EYALETLER:
 SALİYANELİ EYALETLER (yıllıklı,maaşlı)
 Merkeze uzak yerler
 İltizam sistemi ile vergi alınır(ihale yoluyla vergi
toplamaişlerinin verilmesi)
 İhaleyi kazan kişiye “MÜLTEZİM” denir
 MISIR,TRABLUSGARP,TUNUS,CEZAYİR,FAS,HABEŞ
 SALİYANESİZ DEVLETLER
 Merkeze yakın devletler
 Yöneticileri devletten maaş almaz
 Tımar sistemi uygulanır
 Vergiler ve devlet memurlarının maaşlarıtopraktan elde
edilen gelirlerle karşılanır
 ANADOLU,RUMELİ,MARAŞ,BUDİN,BASRA,BAĞDAT,SİVA
S,KARAMAN,KÜTAHYA,ERZURUM
 İMTİYAZLI EYALETLER (ayrıcalıklı)
 Kırım –Giray asker verir vergi vermez
 EFLA,BOĞDAN,ERDEL-voyvoda denen yöneticilerini
kendisi seçer kendisi yönetir
 HİCAZ-MEKKE-MEDİNE-(EMİR ŞERİ)-en
imtiyazlısıdır.vergi vermezler askere gitmezler
B. HUKUK
Osmanlı devleti nin hukuk sistemi oluşmasında;
 Fethedilen yerdeki uygulamalar
 İslamın getirdiği esaslar
 Orta asya türk gelenekleri etkili omuştur
KADI
BÖLGELR
ATAYAN
TAHT KADISI
BURSA/EDİRNE/İSTANBUL PADİŞAH
MEVLEVİYET
DİĞER YERLER
KAZAASKER
KADISI
NOT:İlk kadı atamasını OSMAN BEY yaptı
TANZİMAT ÖNCESİ MAHKEMELER(KLASİK DÖNEM)
 ŞERİ (Müslüman-gayrimüslim)
 Konsolosluk(gayrimüslim)(fransaya verilen
kapitilasyonlarla ortaya çıktı)
 Cemaat gayri müslimler yargılanır
 Mahkemelerdeki davaların aşamaları ;divan üyeleeri
görüşür-nişancı yazar padişaha sunulur-mühimme
defterine yazılır-ferman olarak duyurulur.
Not:
 divan-ı hümayum en yüksek mahkemedir
 Osmanlı devletinde Adalet Bakanlığı 2.Mahmt
zamanında “NEZARETİ ADEVİ”adıyla kuruldu.Ayrıca
“kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkesi 2.mahmut ile hukuk
anlayışına girmiştir.
OSMANLIDA KANUN ÇEŞİTLERİ
 UMUMİ KANUNNAMELER
 BİR SINIFA YÖNELİK KANUNAMELER
 YASAKNAME
 BERATNAME
 FERMAN
C. SOSYAL HAYAT
Osmanlı toplumu din esasına göre bölerek yönetmiştirbu
sisteme millet sistemi denir.ayrıca toplum düzeninin
sağlanması amacıyla hakkaniyet çemberi kullanılır bu
çembere göre sağlanması en gerekli şey
adalettir.Adalet,çemberinde:devlet,kanun,millet,servet,ord
u,hükğmranlık(mülk) olması gerekir
 Darülaceze:yoksulların evi
 Darüşşafaka:çocuk yurtları
 Darüleytam:yetim yurdu
 Darül-edayi:tiyatro
 Darül elhan:konservatuar
 Hilal-i eftali:çocuk hastanesi
 Vakıf hurca:kimsesizler hastanesi
Not:
**TEREKE DEFTERİ:Osmanlı devleti içinde aile yapısı
mirasçıların durumu,çocuk sayısı çift evliliklerin hangi
amaçla yapıldığının yazıldığı defterdir.kadılar tutar kısaca
aile yapısının durumu öğrenilir.
**tımarlı sipahi:kendi bölgesinin güvenliğini
sağlar.vergilerin toplanmasına yardımcı olur.
D. TOPRAK YÖNETİMİ
 MİRİ TOPRAK
 PAŞMAKLIK:Geliri padişahın annesi ve kızlarına ayrılan
toprak

YURTLUK: Geliri sının boylarında oturanlara ayrılan
toprak
 OCAKLIK:Geliri kale muhafızlarına vetersanecilere
ayrılan toprak
 MALİKANE:Geliri devlete yararlılık gösterenlere ayrılan
toprak
 MUKATAA:Geliri doğrudan hazineye aktarılan toprak
(iltizam usulünün uygulandığı topraklar)
 VAKIF:Geliri kamu yararına veya dini sosyal kurumlara
ayrılan topraklar
 DİRLİK:Geliri devlet memurlarına ve komutanlara
ayrılan topraktır.kendi içinde 3’e ayrılır.
 HAS: Geliri 100.000 akçeden fazla olan toprak çeşidi
,padişah ve divan üyelerine ayrılır
 ZEAMET:Geliri 20.000-100.000 akçe arasındaki
arazidir.beylerbeyi,sancakbeyi,kadı,müderris,naib,tabib
e ayrılır
 TIMAR: Geliri3.000-20.000 akçe arasındadır.en düşük
devlet memuruna verilir
 MÜLKİ ARAZİ
 ÖŞRİ:Müslim
 HARACİ:Gayrimüslim
E. EĞİTİM
 ÖRGÜN EĞİTİM
 SARAY
 ŞEHZADEGEN MEKTEBİ:7 yaşına geldiğinde şehzadeler
BED-İ BİSMİLLAH diyerek ilk derse başlar.
 ENDERUN
 HAREM
 SİBYAN MEKTEBİ (ÇOCUK)
 MEDRESE:
**Osmanlı devletinin ilk medresesi ORHAN BEY döneminde
İZNİKTE açılan İZNİK ORHANİYESİDİR.ancak bu medrese
günümüze ulaşamaıştır.
**Osmanlı devletinden günümüze kalan ilk Osmanlı
Medresesi SÜLEYMAN PAŞA MEDRESESİ dir
**Medrese atanan ilk MÜDERRİS DAVUD-U KAYSER dir
**Fatih döneminde ise dönemin Yüksekokulu sayılan
günümüzdeki İLAHİYAT FAKÜLTESİ ise İSTANBUL daki
SAHN_I BSEMAN medresesi açılmıştır
**Kanuni döneminde ise İstanbul da SÜLEYMANİYE
MEDRESESİ açılmıştır.
** Medreselerdeki akademik kariyer şöyledir;
-SOFTA (SUHTE :orta düzeyde ders görenler
-DANİŞMEND:Yüksek öğrenim
-MUİD: Müderrsi yardımcısı (öğretmen)
-MÜLAZIM:Atanmayı bekleyen Öğretmen
-MÜDERRİS:en son kariyer Medresi öğretmeni
İHTİSAS MEDRESELERİ
 DARÜLTIP:Tıp fakültesi
 DARÜLHANDESE:Mühendislik okulu
 DARÜLKURRA:Kuran öğrencisi yetiştirir
 DARÜLHADA:Hadis öğrencisi yetiştirir
**MÜLKİYE:19.yy da bürokrat yetiştiren okul
**DARÜLFÜNUN:Üniversite
**ENDERUN:Devlet memuru yetiştirir
 YAYGIN EĞİTİM
 CAMİLER VE MESCİTLER
 TEKKE VE ZAVİYE
 ESNAF TEŞKİLATI
OSMANLI BİLİM İNSANLARI
 KADIZADE-İ RAM:F.S.M zamanında yaşamış ,ALİ KUŞÇU
ve ULUĞ BEY in hocasıdır, astronomi, matematik ile
uğraşmıştır. Muhtasar fil hisap
 MOLLA FENERİ:2.murat zamanında yaşamıştır.osmanlı
devletinin ilk ŞEYHÜLİSLAMI dır
 ALİ KUŞÇU: F.S.M zamanında yaşamış,Ayasofya
medresesi meüderrisliğini yaptıakkoyunlarda elçi iken
osmanlıya gelmiş.astronomi ve matematik ile ilgilenmiş
 ALTUNCUZADE: F.S.M zamanında yaşamış idrar
yolllarına yönelik çalışmalar yapmıştır
 SABUNCUOĞLU ŞERAFETTİN: F.S.M zamanında
yaşamış Osmanlının ilk CERRAHİ BİTABÜL
CERRAHİYATÜL HANİYYE adli ilk eserini Fatihe
sundu.Deneyleri kendi üstünde yaptı
 AKŞEMSEDDİN:mikroplarla uğraştı Fatihin hocasıdır.
 PİRİ REİS: K.S.S zamanında yaşamış KİTABÜL BAHRİYE
(Amerikanın keşfi ve dünya haritasından dünyanın
yuvarlaklığından bahsetti)hint deniz savaşında ki
başarısızlığından dolayı idam edildi
 SEYDİ ALİ REİS: K.S.S zamanında yaşamış KİTABÜL
MUHİT(yön kitabı) ve miratül memalik (hint denizi
seferi sırasında yazdı)
 EBU SUUD EFENDİ: K.S.S zamanında yaşamış.Ünlü
fıkıhçıdır.(islam hukuku)
 TEKİYÜDDİN MEHMET:3.MURAT zamanında yaşamış
Osmanlı devleti ilk rasathanesini(gözlem evi) açmıştır.
 EVLİYA ÇELEBİ:17.yy yaşamış Seyahatname adlı eseri
vardır.
 KATİP ÇELEBİ:17.yy yaşamş KEŞRU ZÜNNÜN
(bibliyografi),CİHANNÜMA (coğrafya)
 LAGARİ HASAN ÇELEBİ:4.MURAT zamanında yaşamış
insanlık tarihinin ilk ROKETLE uçan insanı
 HEZARFAN AHMET ÇELEBİ: 4.MURAT zamanında
yaşamış insanlık tarihinin ilk uçuşunu yapan insanı
 KOÇİ BEY: 4.MURAT zamanında yaşamış 17.yy da
devletin durumunu,yapılacak ıslahatları belrlemek
amacıyla rapor yazmıştır
 HUMBARACI AHMET PAŞA: 1.MAHMUT zamanında
yaşamış,Osmanlı devletine gelen ilk batılı teknik uzman
topçu ocağını ıslah etti(sonradan Müslüman oldu)
 NAİMA:18.yy da yaşamıştır ilk resmi TARİHÇİDİR
(vakanüvüst))
 AHMET CEVDET PAŞA:19.yy da yaşamış batı tarzında
bir devlet adamıdır.MECELLE yazmıştır.KISAS EMBİYA
(peygamberlerin hayatı) ,TARİHİ CEVDET adında bir
kitap yazmış ve ABDÜLMECİT e sunmuştur.FATMA
ALİYE kızıdır.ilk kadın yazardır.50 tl nin arkasındaki
resim.
F. ORDU:
İlk düzenli orduyu ORHAN BEY kurdu (yaya ve
müsellem)ancak bu ordunun fetih hareketlerine
yetişememesinden dolayı KAPIKULU OCAKLARI kuruldu
KAPIKULU OCAKLARI nın Özellikleri
 1..Murat kurmuştur
 Asker ihtiyacını PENÇİK (esir edlien her 5 kişiden birinin
askere alındığısistem) ve DEVŞİRME usulleriyle (her
Hristiyan ailelerden gönül rızası alınarak
Müslümanlaştırıp asker ve memur ihtiyacını giderme
sistemi) karşılanmıştır
 Bu sınıfa bağlı olan askerler merkezde bulunur.
 Evlenemezler
 Askerlik dışında başka bir işle uğraşamazlar
 Bu sınıftaki askerler her padişah değişikliğinde CULÜS
bahşişi alırlar ve her 3 ayda 1 de ULUFE adında maaş
alırlar
 En etkli ocağı YENİÇERİDİR.ilk defa EDİRNEDE kurulan
YENİÇERİNİN sefere çıkmadan önce okudukları duaya
GÜLBANK denir.
 KARA KUVVETLERİ
 KAPIKULUOCAĞI
 Acemioğlanlar:herkesin ilk geldiği yer
 Yeniçeriocağı:ordunun vurucu kısmı
 Cebeci ocağı:silah bakım ve onarım
 Topçu ocağı:top yapar
 Toparabalarıocağı:top arabası yapar
 Humbaracı ocağı:ateşli silahlar yapar.
 EYALET ASKERLERİ
 Ordunun en kalabalık sınıfıdır.
 Tımar toplayarak geçimini sağlar
 XVII.yy dan itibaren bozuldu
 XVII yy a kadar askere tımarlı sipahi XVII dan itibaren
ise SEKBAN veya SARUCA denilir
 YARDIMCI KUVVETLER
 Beşliler (her 5 erkekden biri)
 Sakalar (sucu)
 Turnalar(haberci)
 Deliler(cesaretli)
 Akıncılar (sınır boylarını korur)
 Gönüllüler
 Azaplar(bekar erkek)
 Yaya ve müsellemler
 Bostancı ocağı
 DENİZ KUVVETLERİ
 Karesioğullarına son vererek denizci oldu
 Komutanına –kaptan-ı derya askerine –levent denir
 Gelibolu;Rusçuk,Edincik,Sinop,Samsun,Tarabzon,Karasa
mürsel,İzmir,Antalya da tersaneler açıldı
 FSM zamanında KARADENİZ,Kanuni S.S zamanında ise
AKDENİZ bir türk gölü oldu
 En ünlü denizcileri;







G.

Envenos Gazi
Hacı İlbey
Baltaoğlu Süleyman
Turgut Ali Reis
Piyale Paşa
Kemal Paşa
Barbaros Hayrettin Paşa
EKONOMİ
Gelenekçilik:Arz talep dengesi gözetilerek malın
üretilmesidir.Yani ihtiyaca göre mal üretilir
 İaşecilik:bir malı ülkede bulundurma durumudur.
 FİSKALİZM: gelirleri en üstte giderleri en düşüğe
azaltmayı benimseyen ekonomik anlayış
 Merkantilizm:zenginliğin ölçüsünün toprak değilde altın
ve gümüş gibi değerli madenlerle ölçüldüğü
sistemdir.osmanlı ekonomisini olumsuz etkilemiştir
 Narh sistemi:eksik rekabet şartlarından dolayı devletin
fiyatlarına müdahale etmesi demektir
 Gedik:iş yeri açma ruhsatı
 Lonca teşkilatı:Ahilikten farkları; Gayrimüsliminde üye
olması ve cihata katılım olmayışıdır.başında bulunana
ŞEYH veya PİR denir
 Loncanın devlette ve snafla ilişkisini KETHÜDALAR
sağlar
 Esnafı MUHTESİPLER denetler
 Esnafları YİĞİTBAŞLARI korur.
 Malın kalitesini ise EHLİ HİBRELER yapar .devlete
fiyatlandırma konusunda yardımcı olur.
 MEZİL TEŞKİLATI: Kervanlar arası haberleşmeyi sağlar
 DERBENT TEŞKİLATI:Yollarda köprü ve geçitlerde devlet
için vergi alan ve bu köprü ve geçitlerin bakım ve
onarımını yapan teşkilattır.
 MEKKARİ (TÜCCAR) TAİFESİ :özel ulaşım
şirketleridir.Tücarlara Lojistk destek sağlar
 HİRFET TEŞKİLATI :Küçük esnafın oluşturmuş olduğu
birlğe verilen addır.
 BEYTÜLMAL EMİNİ:Kamu haklarını korumakta sorumlu
devlet görevlisi
 ŞEHREMİNİ:Belediye işlerinden sorumlu
PARALAR
BASAN PADİŞAH
CİNSİ
İSMİ
OSMAN BEY
BAKIR
AKÇE
ORHAN BEY
GÜMÜŞ
AKÇE
FSM
Altın
SİKKE-İHASENE
S.ABDÜLMECİT
KAĞIT
MECİDİYE(KURUŞ)
DEMİR
SULTANİ
VERGİ
a. ŞERİ VERGİLER
 ÖŞÜR:Müslümanların ürünlerinden peşin olarak 1/10
oranında alınan vergi
 HARAÇ:gayrimüslimlerin ürünlerinden peşin olarak
2/10 oranında alınan vergi
 İSPENÇ:Gayrimüslimlerin ödediği arazi vergisi

CİZYE:gayrimüslimin askere gitmemesi karşılığı ödediği
vergi
 AĞIL:Hayvan (küçükbaş) barınaklarından alınan vergi
 AĞNAM:küçükbaş hayvanlardan alınan vergi
 ÇİFTHANE:bir köylünün bir çift öküzüyle devlete ait
olan tarlayı sürdüğü kada ödediği vergi
 ÇİFTBOZAN:mazeretsiz 2 yıl üst üste ekmeyenden
alınır.3.yıl ekmezse toprak linden alınır
 İHTİSAB:panayır vergisidir.(esnaftan alınan vergidir
 İLTİZAM GÜMRÜK VE MEDEN:İhale bedeli ve gümrük
ve madenlerden alınır.(iltizam :tımar sisteminin
önemini kaybetmesine neden olur askeri yapı zayıflar.)
b. ÖRFİ VERGİLER
 İMDADİYE SEFERİYE:seferdeyken alınır
 İMDADİYE HAZARİYE:barış zamanı alınır
 İANE-İ CİHADİYE:cihad zamanı alınır
 İZNİ SEFİNE:boğazlardan geçiş vergisi
 KÜREKÇ:İgemilerdeki kürekçilerden alınır
 AVARIZ:olağanüstü durumlarda alınır.devletin paraya
ihtiyaç duyduğu zamanlarda alınır.
 DERBENT:köprü yol ve geçitlerden alınır
 BAC:pazarlardan alınır.
H. MİMARİ VE SANAT
1. MİMARİ
a. SARAYLAR
 OSMANLI DEVLETİNİN İLK SARAYI Orhan Bey
döneminde açılan BEY SARAYI dır (BURSA)
 Een uzun süre yönetim merkerzi olan sarayımız
TOPKAPI SARAYI
 İlk ısıtmalı sarayımız İSHAK PAŞA sarayı(VAN) (19 YY)
 Batı tarzında yapılan ilk sarayımız DOLMABAHÇE
SARAYI (19 YY)
 2.Abdülhamitin yönetim merkezi olarak kullandığı saray
YILDIZ SARAYI(19 YY)
 BEYLERBEYİ ve ÇIRAĞAN sarayı da vardır (19 YY)
b. CAMİLER
 Osmanlı devletinin ilk camisi İZNİK HACI ÖZBEK CAMİSİ
 Mimar Sinanın camileri ise
 ÇIRAKLIK:ŞEHZADE CAMİİ (İSTANBUL)
 KALFALIK:SÜLEYMANİYE CAMİİ (İSTANBUL)
 USTALIK:EDİRNE SELİMİYE CAMİİ
 Osmanlıda batı tarzında yapılan ilk cami:istanbulda
bulunan NURU OSMANİYE camiisidir
 4 ve 6 minareli camilere sadece Osmanlı devletinde
rastlanır
 MAVİ CAMİ(blue mosque)(sultan Ahmet cami)Mimar
sinanın öğrencisi SEDEFKAR MEHMET AĞA yapmıştır
2. SANAT
a. HAT:Arapçayı güzel yazma sanatıdır.hattın en önemli
temsilisi hattatların kıblesi ünvanlı ŞEYH HAMDULLAH
tır(ilk büyük türk hattatı AMASYALI YAKUT) Hafız
Osman,Hattat Osman ve Ahmet Karasari ünlü
hattatçılardandır.
b.
MİNYATÜR:Uğraşana NAKKAŞ denir.Resmin yerini
almıştır.Perspektif kurallarına uyulmayan ve içindeki
insani figürlerin boyutlarını statüye göre değişen sanat
dalıdır.en önemli nakkaşlar ;MATRAKÇI NASUH
(XVI),NAKKAŞ ,LEVNİ(XVIII),NAKKAŞ SİNAN BEY (Gül
koklayan Fatih )
c. Tezhip:ktap süsleme sanatıdır.Uğaraşana Müzehhip
denir
d. Resim:
 Portresini yaptıran ilk padişah F.S.M tir(İtalyan sanatçı
bellini yaptı)
 2.Mahmut ise portresini devlet dairelerine astırdı
 Osmanlıda ilk resim sergisin ŞEKER AHMET PAŞA açtı
 KAPLUMBAĞA TERBİYECİSİ ve SİLAH TACİRLER tabloları
ile ise OSMAN HAMDİ BEY (müzecilik)ünlendi.
e. MÜZİK
 ITRİ (XVII YY SONU XVIII BAŞI),DEDE EFENDİ,TAMBURİ
CEMİL BEY ünlü bestekarlardır
 Osmanlı da batı tarzı müzik dersi alan ilk padişah
SULTAN ABDÜLMECİT tir.
f. KALEMİÇİ:sadece mimaride kullanılır
g. ÇİNİCİLİK:İstanbul,İznik,Bursa ve Kütahya önemli Çini
merkezleridir
YAZI DİL VE EDEBİYATI
a. SÖZLÜ EDEBİYAT:Karacaoğlan
(17.yy),Dadaloğlu,Köroğlu önemli sözlü
edebiyatçılarıdır.
b. YAZILI EDEBİYAT :Baki,Nebi,Nabi,Nefi(17.yy sihamı kaza
(kaza okları),Fuzuli(leyla ile mecnun),Nedim(lale devri
şairi)
**MATRAKÇI NASUH :BEYAN-I MENAZİL-İ SEFER-İ IRAKEYN
OSMANLI DEVLETİ YÜKSELME DÖNEMİ XV.YY
 FATİH SULTAN MEHMET
 İstanbulun fethinin nedenleri
 İstanbul un Anadolu ve Rumeli toprak bütünlüğünü
bozması
 Bizansın Anadolu beylikleri ile işbirliği içinde olması
 Peygamber efendimizn Hadis-i Şerifi
 Bizansın Avrupalı devletlerden yardım isteyerek haçlı
seferlerine neden olması
 İpek yolu ve boğazlara sahip olması
 Bizansın Osmanlı şehzadelerini devlete karşı kışkırtma
 Fetih için yapılan hazırlıklar
 400 parçalık donanma hazırlandı
 Rumeli hisarı yaptırıldı(boğazkesen)
 Şahi toplarının döktürülmesi
 Anadolu beylikleriyle saldırmazlık (Karamanoğulları ile)
antlaşmaları imzalanması
 Hareketli kuleler ve mancınlık sisteminin
oluşturulması(Silivri ve vize kaleleri alındı.
 Bizansın aldığı önlemler
 Grejuva ateşini çoğaltmaları
 Haliçe zincir çekildi
 Avrupadan yardım istendi
**Bizans savaş sırasında komple Katolik oldu ve bu
Katolikliğe bir tek kişi karşı çıktı (Bizanslı yüksek devlet
memuru olan NOTARAS)
 İstanbul 29 Mayıs 1453 de fethedildi.Fetihin sonuçları
şunlardır;
 2.MEHMET FATİH ünvanını aldı
 İstanbul başkent yapıldı
 Ortaçağ kapandı Yeniçağ başladı
 İpek yolu ve boğazlar Osmanlının denetimine
girdi.Bunun üzerine Avrupalı devletler ispanya ve
portekizin önderliğinde 1492 yılında coğrafi keşifler
başladı
 Ateşli silahların surları yıkabileceğinin anlaşılması
üzerine feodelite rejimi sona ermiştir
 Osmanlının kuruluş dönemi sona erdi yükselme dönemi
başladı
 İstanbuldan kaçan bilginler İtalyaya giderek Rönesansın
başlamasına neden oldular
Not (kpss):
**Fatih döneminde ilk defa Osmanlı Memlük
ilişkileri Hicaz su yolları probleminden dolayı
bozulmuştur.
**bu dönemde Venedik ile yapılan savaş sonucu
1479 yılında ilk defa Osmanlı devleti kapitilasyon
vermiştir.
DİĞER FETİHLER
 ANADOLUDA;
 Candaroğullarından Sinop ve Samsun
 Karamanoğllarından Konya ve Karaman
 Trabzon –Rum imparatorluğuna son verildi
 Cenevizlilerden Amasra alındı
 1473 Otlukbeli Savaşıyla Osmanlı-Akkoyunlar doğu
Anadolu alındı.
 BALKANLARDA;
 Sırbistan (belgrad hariç)
 Arnavutluk
 Bosna-hersek
 Eflak(Romanya)
 Boğdan (Moldova)
 Mora yarımadası
 EGE ADALARI
 Ege adaları
 Yunan adaları
 Bozcada
 Gökçeada
 Kırım alındı (karadeniz Türk gölü haline geldi)
 Rodos kuşatıldı fakat alınamadı
Not:bizanstan kaçan şehzadeler Mora yarımadası ve
Trabzon Rum imparatorluğuna gitöişlerdir.Fatihin bu 2 yeri
fethetmesi Bizansın tekrar dirilme umutlarını sona
erdirmiştir.
Not:kanuni belgrad,Rodos ve akdenizi alarak fatihi
tamamlayacak
FATİH DÖNEMİ DİĞER GELİŞMLER



Topkapı sarayı yapıldı
İlk defa altın para basıldı(sikke-i hasene)
İlk defa istanbulda medrese açıldı (sıhne seman
medresesi (ilahiyat fakültesi)
 Sancağa çıkma usulü yasalaştı
 Cülus bahşişi vermek gelenekselleşti
 İltizam sistemihyle müsadere usulü ilk defa uygulandı
 Kanunname-i ali osman-i ;yani örfi hukuk kuralları yazılı
hale getirildi(padişahın mutlak otaritesi için kardeş
katlni getirmiştir)
 Enderun faalyete geçti
 Veraset sisteminde değişikler yapılarak Kardeşine karşı
önlem alabilirsin hükmü eklendi
 Fatihle beraber divana sadrazamlar başkanlık etmeye
başladı.(xv.yy kadar divan-ı humaymaa padişah
başkanlık ediyordu)
II.BEYAZIT DÖNEMİ
II.Beyazıt taht kavgasına giriştiği cemi mağlup etti.bunun
üzerine Cem önce Karamanoğullarına (bunun üzerine
Beyazıt Karamanoğullarına tamamen son verdi) sonra
sırasıyla dulkadiroğulları,memlükler(bunun üzerine
memlüklerle15 yıl savaşıldı),ordanda Rodos şövalyelerine ve
en sonunda papaya teslim edildi.Bir iç sorunken dış sorun
haline geldi.Yine bu dönemde Antalya da çıkan Şahkulu
isyanı bastırıldı.Bayezıt dönemine yükselmenin içinde
duraklama dönemi denir
YAVUZ SULTAN SELİM
 1514-ÇALDIRMA ZAFERİ(OSM-SAFEVİ):doğu anadoluda
şii tehlikesi bir süreliğine engellendi
 1515-TURNADĞ SAVAŞI (OSM-DULKADİR):ATSB kesin
olarak sağlandı
 1516:MERCİBADIK SAVAŞI (OSM-MEMLÜK):Suriye ele
geçirildi
 1517-RİDANİYE SAVAŞI (OSM.MEMLÜK)
 Memlükler yıkıldı
 Halifelik osmanlıya geçti(teokratik yönetim güçlendi)
 Kutsalemanetler Topkapı Sarayı na nakledildi
 Baharat yolu Osmanlı devletinin eline geçti
 Mısır hazinesi ,istanbula getirildi(yavuzun vasiyeti)
Not:Y.S.S Ridaniye savaşını yaparken avrupada eş gelişme
Reform hareketidir
Not:İlk defa CELALİ İSYANI Yazvuz Sultan Selim zamanında
ekonomik nedenlerden dolayı çıkmıştır.Celali isyanını ilk
başlatan BOZOKLU CELAL dir.
 Kuzey afrikada ilk fetihler Y.S.S zamanında gerçekleşti
 Y.S.S döneminde mısırın fethi ile Baharat yolu ele
geçirildi Doğu akdeniz egemenlik altına alınmıştır.
NOT:
 ULEMA:devlet adamı
 Sekban:tımar sistemi bozulunca alınan ücretli asker
 Yeniçeri ve kaptanı derya XVI.yy dan itibaren divan
toplantılarına katılmıştır(yükselme)
 Rumeli Beylerbeyliği:1.Murat (manastır)


Anadolu Beylerbeyliği:1.Beyazıt(yıldırım)(Kütahya)
Mütesellim:beylerbeyliği ve sancak beylerinin görev
yerlerine gitmeyerek yerlerine gönderdikleri vekillere
denir.
 Muhassı:taşrada vergi toplayan memur
 Babıali:hükümet kapısı
 Müstensih:kitap çoğaltanlara verilen isim
 Duraklama dönemi başlangıç-sokullunun ölmesi,bitişkarlofça anlaşması
 Gerileme dönemi başlangıç-karlofça –prut antlaşması
bitiş-yaş antlaşması
KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN
Tahta çıktığı ilk günlerde Baba Zünnun,Kalenderoğlu ve
Ahmet Paşa gibi isyanları bastırdıktan sonra 1521 de
Belgratı 1526 da Mohaç Meydan Muharebesiyle (2 saatte
kazanıldı) Avusturya nın elindeki Macaristanı aldı.
1529 da ise ilk defa viyana kuşatıldı.ancak olumsuz kış
şartlarından dolayı ordu İstanbal a geri döndü .Avusturyanın
Osmanlıya ait Macaristan a saldırması sonucu Osmanlı
Ferdinana imtiyaz veren Roma germen imparatoru Şarklerin
üzerine Alman seferine çıktı.Ancak karşısına ordu
çıkmadı.Bunun üzerine Şarklerin elindeki Fransa kralı
Fransuva serbest bırakıldı.Ayrıca Avusturya ile de 1533
yılında İstanbul antlaşması imzalandı.
Bu antlaşmaya göre ;Avusturya arşüdükü Osmanlı
devletinde sadrazama denk gelmiştir.Bu olay sonucunda
orta Avrupanın Siyasi üstünlüğü Osmanlı devletinin eline
geçmiştir.1535 yılında ise Akdeniz ticaretini canlandırmak
ve Fransa Avrupa Hristiyan birliğinden (haçlı)koparmak için
Kapatilasyon Antlaşması imzalandı.(geniş anlamda ayrıcalık
hukiki siyasi ayrıca mali.)(ilk venediğe vermiştik)
1555 yılında ise iran la ilk defa Amasya Antlaşması imzaladı.
Kanuninin son seferi ise Zigatvardır.
DİĞER GELİŞMELER
 Trablusgarp,Tunus ,Cezayir ve Fas fethedilerek Kuzey
afrikanın fethi tamamlandı.Osmanlının Kuzey afrikadaki
egemenliğini pekiştiren olay ise 1560 yılında Haçlılarla
yapılan Cerbe Deniz Savaşı nın kazanılmasıdır.Sakız
Rodos fethedildi.
 Akdenizi birTürk Gölü haline getiren savaş PREVEZE
DENİZ SAVAŞI nı Barboros Hayrettin Paşa (Hızır Reis)
kazandı Kaptan-ı Deryalık verildi günümüzde bu olay
(Preveze) donanma gölü olarak kutlanır.
 Ayrıca Kanuni döneminde Rodos alınmıştır ve Hint
denizine bölgedeki Müslüman Sultanların Portekizliler
karşısında yardım istemesi üzerine 4 defa sefer
yapılmıştır.Bu seferlere Piri Reis ve Seydi Ali Reisde
katılmıştır.Piri Reis başarısız olmasından dolayı idam
edilmiştir.Seydi Ali Reis ise Seferlerde gördüklerini “
MİRATÜL MEMALİK” adlı eserinde toplamıştır.
**Seferlerin başarısız olmasının nedenleri şunlardır;
 Gücerat sultanlarının bize yardım yardım etmemesi
 Seferlere gereken önemin verilmemesi
 Okyanusa dayanıklı gemilerimizin olmaması
SOKULLU MEHMET PAŞA DÖNEMİ
 Kanuninin son iki senesi II. Selim ve III.Murat
döneminde sadrazamlık yapmıştır
 Kendisinin döneminde KIBRIS fethedilmiştir.
 Kıbrısın alınmasına tepki duyan Haçlılar İnebahtı da
gemilerimizi yaktı.(Osmanlının tarih de 4 kere
donanması yakılmıştır.bunlar ;
**1571 İnebahtı (Haçlılar)
**1770 Çeşme (Ruslar)
**1827 Novarin (İngiltere-fransa-rusya)
**1853 SİNOP (RUSYA) (sıralamayı bil)
SOKULLUNUN PROJELERİ;
 Don ve volga ırmaklarını birleştirme projesi
 Rusların güneye inmesini engellemek
 Kırımı korumak,iranı kontrol altında tutmak (iran
savaşlarında donanmadan yararlanma)
 Karadenşz güvenliğini sağlayarak ipek yolu ticaretini
canlandırma
 Don volga kanal projesiyle Karadeniz ile Hazar gölü
arasında bağlantı kurmak
 Süveş Kanalı projesi:KızıldeniziAkdeniz ile birleştirerek
Baharat yoluna işlerlik kazandırmak
amaçlanmıştır.1869 ingiltere ve fransa açmıştır.
 Marmara Karadeniz Pojesi:İstanbul un güvenliğinin
sağlanması için bu proje oluşturuldu,amaç Marmarada
bir kanal daha açarak Marmara denizini Karadenize
bağlamak
17.yy da OSMANLI DEVLETİ(DURAKLAMA DÖNEMİ
1579-1699 devlet engeniş sınırlarına ulaşmıştır)
 NEDENLERİ
 Küçük yaştaki çocukların tahta geçmesi
 Sancak sisteminin kaldırılıp kafes sistemine
geçilmesi.Bununda deneyimsiz padişahların başa
geçmesine neden olması
 Saray kadınlarının devlet yöenetimine katılması
 Devlet içinde rüşvet ve iltimasin (torpil) artması
 Savaşların uzaması ve ganimet gelirlerinin azalması
 Yeniçer ocağına usulsüz askeralınması ve “ocak devlet
içindir anlayışının devlet ocak içindir anlayışıyla
değişmesi(yeniçeri ocağı 3.murattan itibaren
bozulmaya başlamıştır)
 Doğal sınırlara ulaşılması (dağ,okyanus)
 Avrupanın bilimsel ve teknolojik açıdan ilerlemesi
 Caoğra keşifler sonucu İPEK ve BAHARAT yolunun
öneminin kaybetmesi.Bununda gümrük vergilerinin
azalmasına neden olması
 Medeselerden pozitif bilimlerin çkarılması
 Beşik ulemalığı sisteminin getirilmesi(hocanın oğlu
hocadır)
 Tımar sisteminin bozulması
 KApitilasyonların olumsuz etkilerinin görülmeye
başlanması
DURAKLAMA DÖNEMİ SİYASİ OLAYLARI:

1590-FERHAT PAŞA ANT(OSM-İRAN):Osmanlıyı doğuda
en geniş sınırlarına ulaştıran anlatma
 1606-ZİTVATOROK( OSM-AVUSTURYA):( PADİŞAHKRAL)Orta avrupanın siyasi üstünlüğü elimizden çıktı
 1639-KASRI ŞİRİN ANT(OSM-İRAN):Günümüz Türkiyeİran sınırını belirledi
 1645:Venediğin elindeki Girit Adası kuşatıldı
 1669:Girit 24 sene sonra fethedildi.
 1672-BUCAŞ ANT(OSM-LEHİSTAN):4.Murat zamanında
Osmanlının topraklarına yeni toprak kattığı son
antlaşma .Osmanlı batıda en geniş sınırlara ulaştığı
antlaşma
 1683-99:II.VİYANA KUŞATMASI(OSMAVUSTURYA):Kutsal
ittifak:Malta,Rusya,Lehistan,Venedik,Avusturya
 1699-KARLOFÇA ANTLAŞMASI (OSMAVUSTURYA):Osmanlının ilk büyük toprak
kaybı.Osmanlı devleti batıda ilk kez toprak kaybetti(bu
antlaşma rusya ile yapılmadı.)
 1700 –İSTANBUL ANTLAŞMASI(OSM-RUSYA):Rusya
Osmanlı başkentinde eliçi bulundurma hakkı elde
etti,Karlofçanın devamı sayılır,Ruslar Karadeniz e ilk
defa inme fırsatı elde etti.
17.yy ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ
 Avrupa örnek alınmamıştır(kendimizi üstün sayıyoruz)
 Kişlere bağlı kalmış ve devlet politikası haline
getirilememiştir
 Islahatlara saray,ulema(din adamları) ve yeniçeri
(askerler)karşı çıkmıştır.
 Baskı ve şiddet yoluyla benimsetilmek istenmiştir
 Islahatçıların şifresi “TOKMAK”tır
 Islahatlar kalıcı olmamıştır
 17.yy ıslahatçıları duraklamanın temelini eski
geleneklerin terk edilmesi olarak görmüşlerdir.
Not:3. İle başlayan padişahlar 3.murat dışında 18.yy
padişahlarıdır.
DURAKLAMA DÖNEMİNDE OSMANLININ DIŞ SİYASET
HEDEFLERİ
 Batıdaki kutsal ittifak saldırılarını önleme
 Genişleme politikasını devam ettirme
17.yy ISLAHATÇILARI VE ISLAHATLARI (TOKMAK )
 TARHUNCU AHMET PAŞA
 İlk modern bütçeyi yaptı
 Geir ve gideri eşitledi
 Sarayın masraflarını kıstı
 Devletin alacaklarını kişi ve kurumlardan tahsil etti
 2.OSMAN(GENÇ OSMAN)
 Osmanlı devletinde ilk ıslahat yapan padişah
 Saray dışından evlendi
 Şeyhülislamın yetkisi kıstı
 Yeniçeri ocağını kaldırmayı düşündü(Hotin seferi
sonrası yeniçerilerin disiplinsiz davranışları sebebiyle)
 Başkenti İstanbul dışına (yozgata)taşımayı düşündü
 KUYUCU MURAT PAŞA






Merkezi otoriteyi sağladı
Celali isyanlarını bastırdı
IV.MURAT
Saray kadınlarını devlet yönetiminden uzaklaştırdı
Yeniçeriyi disiplin altına aldı
Kahvehaneleri yasakladı (ilk kahvehane kanuni s.s
zamanında istanbulda açıldı)
 İçki ve tütün içme yasağı getirdi
 Gece sokağa çıkma yasağı getirdi
 Koçi bey risalesi ve katip çelebi risaliyesi IV.Murata
sunuldu :Rüşvetin kökünün kazınılması,halka adil
davranılması,kanunu kadimin ihyası nı içeriyordu
 1.AHMET
 Ekber (büyük evlat) ve Erşet(en akıllı) sistemini getirdi
 Osmanlıda taht kavgaları tamamen sona erdi
Not:3.Mehmet sancağa çıkma usulünü kaldırdı.yani
1.ahmet sancağa gitmeden (kafes sistemi)tahta çıkan ilk
padişah ,ahmette ekber ve erşeti getirdi)
 KÖPRÜLÜLER
 Köprülü Mehmet Paşa,Osmanlı sadrazamı olarak
(saraya şartlar sürerek oldu)başa geçti
 Maliyeyi düzenledi
 Yeniçeri ocağını disiplin altına aldı
 Çanakkale boğazını Venedik ablukasından kurtardı
 Körülü fazıl Ahmet paşa
 Amcazade hüseyin
 Merzifonlu kara mustafa paşa
 Duraklamanın içinde yükselme dönemini yaşattılar
17.yy ISYANLARI
 İSTANBUL (MERKEZ, YENİÇERİ) İSYANLARI
NEDENLERİ :
 Merkezi otoritenin bozulması
 Ocak devlet içindir anlayışının değişmesi
 Ulufe maaşları ile cülus bahşişinin geç veya eksik
ödenmesi
SONUÇLARI:
 Vakayı vakvakiye (çınar olayı) IV Mehmet zamanında 30
a yakın devlet adamı öldürüldü
 Genç Osman öldürüldü
 İstanbul da can ve mal güvenliği kalmadı
 ANADOLU (CELALİ)İSYANLARI
**İlk Yavuz Sultan Selim zamanında bozoklu Celal
tarafından çıktı
NEDENLERİ:
 Merkezi otoritenin bozulması (tımarın iltizama
verilmesi)
 Tımar sisteminin bozulması
 Köylünün ağır vergileri ödeyememesi
 Savaşların tımar topraklarında yapılması
 GÜRCİ NEBİ,KALENDER OĞLU,CANBULATOĞLU
SONUÇLARI:
 Anadoluda can ve mal güvenliği kalmadı
 Köyden kente göçler arttı
 Üretim ve vergi gelirleri azaldı
 Boşalan köylere eşkıyalar yerleşti
 EYALET İSYANLARI:
 Merkezi otoritenin bozulması
 Osmanlı devleti idarecilerinin halak kötü davranması
Not:Bu dönemde (17.yy) çıkan isyanları 19.yy da çıkan
“ULUSÇULUK “iayanları ile karıştırılmamalıdır.bu yy.da çıkan
isyanlar da bağımsız devlet kurma fikri bulunmamaktadır.
18.yy da OSMANLI DEVLETİ (GERİLEME DÖNEMİ)
 1711-PRUT ANTLAŞMASI (OSM-RUSYA):Osmanlı
karlofça ve İstanbul Antlaşması ile kaybettiği toprakları
geri ama umudu doğdu
 1715-1718 PETERVARADİN SAVAŞI (OSMAVUSTURYA):Avusturya kazandı
 1718-PASAROFÇA ANTLAŞMASI (OSMAVUSTURYA)Batının üstünlüğünü kabul etti.Lale
devrine girildi,kaybettiği toprakları geri alma umudu
son buldu
 1736-1739 BELGRAT SAVAŞI (OSMRUSYA/AVUSTURYA):1.Mahmutun yaptığı askeri
ıslahatlar bu savaşta faydalı oldu.Belgrat Osmanlının
oldu,rusya artık karadenizde ticaret ve savaş gemisi
bulundurmayacaktı.Osmanlının batıda imzaladığı son
kazançlı antlaşma
 1740 ;antlaşmaya arabuluculuk yapan Fransa ya verilen
kapitilasyonlar sürekli hale getirildi(1.Mahmut)
 1746-KERDEN ANTLAŞMASI (OSM-İRAN):Son Osmanlı
İran antlaşması
 1768/1774 –OSM-RUS SAVAŞI:Ruslar kazandı,Savaş
sırasında Osmanlının donanması Çeşmede yakıldı
 1774-KÜÇÜK KAYNARCA ANTLAŞMASI (OSM-RUSYA):
Antlaşmanın Maddeleri:
 Kırım bağımsız olacak (tamamı türk ve Müslüman
olan bir toprak parçası kaybedildi
 Kırım halkı dini açıdan halifeye bağlı kalmaya devam
edecek(halifelik ilk defa siyasi bir güç olarak
kullanıldı
 Osmanlı rusyaya ilk defa savaş tazminatı ödeyecek
 Rusya İstanbul da elçi bulundurabilecek(osmanlı
devletinin politiksını yakından takip etme fırsatı
elde etmiştir)
 Rusya Balkanlar da veya istediği bir yerde
konsolosluk açabilecek (Panslavizm politikası
Osmanlı toprakları üzerinde daha etkli olmaya
başlamıştır
 Ortodoksların koruyuculuğu ruslara
geçecektir(olmayan madde olmuş gibi)
 Osmanlı devleti AZAK Kalesini Rusyaya verecek ve
Karadeniz tersanelerinde gemi yapamayacak
(karadenizdeki türk egemenliği sona erdi)
 1779- AYNALI KAVAK TEHKİHNAMESİ (SÖZLEME) OSMRUSYA :Kırım özerk hale geldi içişlerinde serbest
dışişlerinde rusyaya bağlı oldu
 1787-1792 –OSM-RUSYA+AVUSTURYA:Kırımı geri
alabilmek için hem rusyaya hemde Avusturya ile
savaştıkçsavaş sırasında eş gelişme olarak Fransız İhtilai
çıktı.Bu ihtilalden etkinenen Avusturya 1791 yılında
Osmanlıyla ZİŞTAVİ ANTLAŞMASIimzalayarak savaştan
çekildi.Yalnız kalan Rusyayla da 1792 yılın YAŞ
ANTLAŞMASI imzalandı.Osmanlı Yaş antlaşması ile
Kırımın Rusyaya ait olduğunu kabul etti
 1801-EL ARİŞ ANTLAŞMASI:Napolyonun mısırı işgal
etmesi üzerine Osmanlı devleti Nizam-ı Cedid ordusunu
Cezzar Ahmet Paşa komutanlığında Mısara
gönderdi.AKKA KALESİ nde Cezzar Nopolyon u
yendi.Osmanlı tarihinde ilk defa İngiltereden yardım
isteyerek denge politikasını uygulamıştır.Fransa ile EL –
ARİŞ ANTLAŞMASI imzalanarak Fransa Mısırdan çekildi
18 yy ISLAHATLARI
GENEL ÖZELLİKLERİ
 Avrupa örnek alınmıştır
 Batıdan teknik uzmanlar getirildi
 17.yy a göre daha kalıcıdır
 Saray,ulema ve asker ıslahatlara karşı çıkmıştır
 Hukuk ve eğitim hariç her alanda ıslahat yapılmıştır
 Islahatçıların şifresi 31313 dür
 3.AHMET (LALE DEVRİ)
LALE DEVRİNİN ÖZELLİKLERİ:
 Hiç askeri ıslahat yapılmamıştır
 Sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşadır
 Minyatürcüsü “levni” şairi “nedim”dir
 1718 pasarofça antlaşmasıyla başladı
 1730 Patrona Halil isyanıyla sone erdi
ISLAHATLAR
 Batıdan ilk defa matbaa getirildi (İBRAHİM
MÜTERFERRİKA VE SAİT EFE getirdi özel bir
matbadır.Bu ilk türk matbasında dini eserlerin basımı
yasaktır (hattatlar işsiz kalmasın diye)Yalova da
matbaanın kağıt ihtiyacını karşılamak için kağıt fabrikası
açıldı.ilk eser VANKULU LÜGATI dır.
 Avrupaya ilk defa geçici elçilikler açıldı (paris buraya
atanan ilk elçimiz 28.Mehmet Çelebi Pariste
gördüklerini seferetname(batıya açılan pencere)adlı
eserinde toplamıştır.viyana ,Varşova,moskova)
 Tulumbacılar ocağı (itfaiye)kuruldu
 Yalova da kağıt fabrikası açıldı
 İrandan çiçek aşısı getirildi
 Tercüme odaları kuruldu
 Barok,Rokıkı ve Gotik tarzı mimari üslup
benimsendi.Batı tarzında yapılan ilk eser 3.AHMET
ÇEŞMESİ dir
 1.MAHMUT
 Batıdan teknik uzmanlar getirdi CONTE DE BANNEVAL
(Müslüman olup HUMBARACI AHMET PAŞA oldu)
 Hendeshane kuruldu (mühendis okulu)(batı tarzında
açılan ilk kurum)
 İlk defa yurt içinde Kütüphane açıldı
 3.MUSTAFA

Mühendishane –i Bahri hümayun açıldı (deniz subay
okulu)
 Sürat topçuları kuruldu (baren de tott kurdu)
 İlk defa ermeni ve Yahudilerden borç para alındı
(**kpss**esam senedi adı verilen bu borçlanma
kağıtları ileride kağıt paraya geçişin ilk adımı
sayılır)(galata bankerleri:azınlıkların zenginleri)
 1.ABDÜLHAMİT
 İstihkam okulunu açtı (köprü yol yaparlar)
 Cülus bahşişi verme geleneğini kaldırdı
 Yeniçeri sayımı yaptı
 Ulufe alım satımı yasakladı(başkasının yerine askerlik)
 3.SELİM
ÖZELLİKLERİ
 Yaptığı tüm ıslahatlara “NİZAMI CEDİT” denir
 Islahatlarda fransayı örnek almıştır
 Meşveret meclislerini kurdurarak yapılacak olan
ıslahatları belirlemiştir.Bu mecliste bulunanlar 3. Selime
“lahiyalar” (raporlar) sunmuştur
 Osmanlı devletinde ilk radikal yönde ıslahat yapan
padişahtır
 Kabakçı Mustafa Paşa isyanıyla sona ermiştir
ISLAHATLAR:
 NİZAM-I CEDİT adında ordu kurulmuştur .Bu ordunun
masraflarının karşılanması için “irad-ı cedit”hazinesini
kurdurdu.Halk bu ıslahata tepki göstermiştir
 Mühendis Hane-i Berri Hümayun kuruldu (Kara subay
okulu) sadeve askeri okullarda okutulması amacıyla
FRANSIZCA Osmanlı devletinin ilk resmi yabancı dili
olmuştur
 İlk defa kalıcı elçilik açılmıştır.LONDRA da elçimiz
YUSUF AGAH EFENDİ dir.
 Şeyhül İslamın yetkileri kısıtlanmıştır
 Levent ve Selmiye kışlası yapılmıştır
 İlk devlet matbaası açılmıştır (MATBAAYI AMİRE)
 Yerli malı kullanılması özendirilmiştir
 Tercüme odaları faaliyetlerine devam etmiştir
19.YY OSMANLI DEVLETİ
1804 yılında Sırplar Osmanlı Devletine isyan etti. İsyan
bastırıldı ancak 1806-12 Osmanlı-Rus savaşına neden oldu.
Savaşı Ruslar kazanınca Rusya ile BÜKREŞ ANTL. İmzalandı.
Bu antl. İlk defa Sırplar Osmanlı devletinden imtiyaz elde
etti.
Bunun üzerine Mora’ da bulunan yunanlılar isyan etti. Bu
isyan Dünyaca ünlü ‘LORD BYRON’ (kpss) da katıldı. İsyanı
Mora yarımadası valiliğini alması karşılığında Mısır Valisi
Kavalalı Mehmet Ali Paşa bastırmıştır. Ancak 1827 yılında
Ruslar NAVARİN’ de gemilerimizi yakınca 1827-28 OsmanlıRus savaşı çıktı. Savaş sonunda Ruslarla EDİRNE ANTL.
İmzalandı. Bu antl. Sırplar özerk, yunanlılar direkt bağımsız
oldu.
Bunun üzerine Mehmet Ali Paşa Mora valiliği yerine
Osmanlı’dan Suriye, Cidde ve Adana valiliklerini istedi.
İsteği kabul edilmeyince Mısır’dan yola çıkarak Suriye, Cidde
ve Adana’yı almak için Kütahya’ ya kadar geldi. Bunun
üzerine 2. Mahmut can düşmanı Rusya’ dan yardım istedi.
Rusya ile HÜNKÂR İSKELESİ ANTL. İmzalandı. Buna göre;
Ruslar Mahmut’u korumak için Boğazlara donanmasını
yollayacak, Osmanlı’da Rusya’ya savaş ilan edilirse
Boğazları kapatacağına söz verdi.
Böylece donanmanın boğazlara gelmesiyle Boğazlar
Uluslararası bir sorun haline geldi.(kpss)
Bunun üzerine İngiltere ve Fransa olaya müdahale ederek
Mehmet Ali ile Mahmut’ a KÜTAHYA ANTL. İmzalattılar.
(Her ikisi de memnun kalmadı. Suriye, Cidde, Adana
Mehmet Ali’ye verildi. Mehmet Ali’ de Mısır’dan Osmanlıya
asker ve vergi verecekti. Ancak 1839’ da Mehmet Ali
Mahmut’ u NİZİP SAVAŞI’ nda bir daha mağlup etti. Bunun
üzerine Sultan Abdülmecit Avrupalı devletlere (ing.-fr.)
çağrı yaparak 1840 LONDRA KONFERANSI’ nın toplanmasını
sağladı. Hatta Mısır sorununun çözümünde Avrupalı
devletlerin desteğini almak isteyen Abdülmecit TANZİMAT
FERMANI’ nı ilan etti. Bu sorun Londra Konferansında
tamamen çözüldü.
1841 Boğazlar sorunu Londra Sözleşmesi ile tamamen
çözüldü. Böylece Osmanlı savaş zamanı herkese boğazı
kapatırken barış zamanında herkese açmak zorunda
bırakıldı. Böylece Rusya boğazlardan elde ettiği hakkı
kaybetti ve boğazlardan donanmasını çekti.
 Osmanlı Devletinin boğazlar üzerindeki Egemenlik
hakkını son kez kullandığı antl. Hünkâr iskelesidir.
1853 yılına gelindiğinde Macar ve Leh mülteci sorunu,
kutsal yerler sorunu, Rusya Panslavizm politikası ve Londra
Sözl. İle kaybettiği hakları geri alabilmek için Osmanlı’ya
savaş ilan etti.(KIRIM SAVAŞI)
 Savaş sırasında Ruslar Osmanlı’ya ait donanmayı Sinop’
da yaktılar. Bunun üzerine Osmanlı yakılan gemilerin
yerlerine yeni gemi yapabilmek için İngiltere’den İLK
DEFA DIŞ BORÇ aldı(1854-Abdülmecit).
İngiltere ve Fransa’nın desteği ile KIRIM SAVAŞI kazanıldı.
Savaş sırasında Osmanlı askerlerini Levent ve Selimiye
kışlalarında modern hemşireliğin kurucusu sayılan
FLORANCE NİGHTİNGALE yer almıştır.
Savaşın ardından PARİS BARIŞ KONFERANSI toplandı.
Konferansta etkili olmak isteyen Osmanlı ISLAHAT
FERMANI(dış baskılar sonucu) ilan etti. Konferans sonunda
Paris Barış Konf. İmzalandı.
 Osmanlı
devleti
Avrupa
hukukundan
faydalanacak(Osmanlı devl. Bir Avrupa devl. Sayılmıştır.)
 Hem Rusya hem Osmanlı Karadeniz’de gemi
bulunduramayacak, tersane kuramayacak.(Osmanlı devl.
Galip değil de Mağlup devl. Muamelesi görmüştür.)
 Osmanlı toprak bütünlüğünü Avrupalı devl. Koruyacak.
1875 yılında Balkan Bunalımı ortaya çıktı. Bunun için
1876’da TERSANE KONFERANSI toplandı. Konferansta etkili
olmak isteyen Osmanlı 1. Meşrutiyeti ilan etti. Osmanlı
konferansta; İngiltere, Fransa ve Rusya’nın isteklerini
reddetti. Bunun üzerine Rusya Osmanlı devl. Savaş ilan etti
ve 93 Harbini başlattı. (1877-78 Osmanlı-Rus savaşı)

Savaşta doğudan ilerleyen Ruslar Kars, Ardahan, Batum
alarak(evliye-i selase) Erzurum’a kadar geldi ve bölgedeki
Ermenileri Osmanlıya karşı kışkırttı. Böylece; Ermeniler
ilk defa bu savaş sırasında bize isyan etti.
Erzurum ‘da Nene Hatun, Batıda Gazi Osman Paşa Rusları
durdurdu. Yine ilk defa Orhan Bey döneminde balkanlara
yerleştirdiğimiz Türkler bu savaş sırasında Anadoluya geri
göç etmiştir.
Yine bu savaşta ilk defa Osmanlı devletini koruma
politikasından İngiltere-Fransa vazgeçmiştir.
Savaş sonunda Rusya ile AYESTEFANOS ANTL. (YEŞİLKÖY)
imzalandı. Ancak bu antl. Çıkarlarına uygun bulmayan
İngiltere ve Fransa bu antl. Yerine BERLİN ANTL. İmzaladılar.
Not: Osmanlının imzaladığı halde yürürlüğe girmeyen ilk
antl. Ayestefanos, ikincisi ise Sevr’ dir. Ayestefanos ile
ermeni sorunu ortaya çıkmıştır. Berlin Antl. İle ermeni
sorunu uluslar arası bir sorun olmuştur.
Berlin antl. Maddeleri;
 Sırbistan, Karadağ, Romanya bağımsız olacak.
 Kars,
Ardahan,
Batum
Rusya’ya,
Doğu
Beyazıt,Osmanlıya,verilecek(ayestefanos’a göre tek
kazançlı yerimiz)
 Ermelilerin oturduğu Girit ve Doğu Anadolu’da ıslahatlar
yapılacak.
 Bosna hersek’ in yönetimi Avusturya-Macaristan’ a
bırakılacak.
 Bulgaristan,3’e,bölünecek. Makedonya’nın bir kısmı
Osmanlıya bir kısmında ise Bulgar prensliği kurulacak.
Yorum: Böylece Rusya’nın ege denizi üzerinden Akdeniz’ e
inme hayali sona ermiştir.
Not: Berlin antl. Osmanlıya yardım edeceği sözünü veren
İngiltere’ye KIBRIS ADASI YÖNETİMİ verilmiştir.
1879 da Osmanlı yunanı DÖMEKE MEYDAN
MUHAREBESİNDE yendi. Ancak Avrupalı devletlerin
baskısıyla Osmanlıya HALEPA FERMANI yayınlatarak
GİRİT’e özerklik verilmesi sağlandı.
19. YY. ISLAHATLARI
2. MAHMUT
 Sened-i ittifak: Mahmut-Ayanlar arasında, ayanların
varlığı resmileşti.
İlk defa padişahın yetkileri sınırlandırıldı. Osmanlı devl. İLK
DEMOKRATİKLEŞME HAREKETİDİR.(kpss)
 Askeri alanda;
Sekban-ı cedid ocağı kuruldu, eşkinci ocağı kuruldu (ikisi de
yeniçeriler tarafından kaldırıldı)
Yeniçeri ocağı kaldırıldı yerine Hasakhari Mansureyi
Muhammediye ordusu kuruldu. Bu ordunun asker ihtiyacını
karşılanması amacıyla Mektebi Funün-u Harbiye kuruldu.
 Tarihte yeniçeri ocağının kaldırılmasına Vakay-ı Hayriye
denir.
Askeri amaçlı ilk nüfus sayımı yapıldı (erkek ve hayvan
sayıldı)
Mekteb-i Tıbbiye ve Mekteb-i Hayriye kuruldu.
Mızıkayı hümayun kurularak Mehteran kaldırıldı.(İtalyan
Donizetti önderliğinde)
Tımar sisteminin kaldırılmasıyla köy-kasabaların korunması
için Redif Birlikleri kuruldu.
Askerlik işlerinin düzenlenmesi amacıyla Darışuray-i
Askeriye kuruldu.(asker birlikleri)
 Yönetim alanında;
Müsadere usulü memurların üzerinden kaldırıldı.
Kanun, tüzük, yönetmelik çıkarılması için Meclis-i Valay-ı ve
Ahkâm-ı Adliye kuruldu.
Memurların terfi işlemleri için Dar-ı Şurayı Babıâli kuruldu.
Tımar sitemi kaldırıldı.
Memurlar maaşa bağlandı, eyaletlere Müşir ve köylere
muhtar atandı. Ayanlıklar ortadan kaldırıldı.
Posta ve polis teşkilatı kuruldu.
Takvim-i vekayi adında ilk resmi gazete çıkarıldı.
Enderun mektebi kaldırıldı yerine Mekteb-i maarifi adliye
açıldı.
Memura ceket, fes, pantolon giyme zorunluluğu getirildi.
Mahmut devlet dairelerine portresini astırdı.
Divan-ı hümayun kaldırıldı yerine heyet-i vükela kuruldu.
Divan-ı hümayun
heyet-i vükela
Sadrazam
Başvekâlet
Nişancı
Dâhiliye Nazırlığı (iç işleri)
Defterdar
Maliye Nazırlığı
Reisül küttap
Hariciye Nazırlığı
Kazasker
Nezaret-i adevi(adalet bak.),Meclis-i Maarifi
Umumiye Nezareti (MEB)
Şeyhülislam
Babı meşihat dairesi
Pasaport uygulamasına geçildi.
İstanbul’ a vize uygulaması başlatıldı.(mirur tezkeresiist.gelen gidenden alınan zorunlu belge)
 Eğitim, Sağlık, Kültür alanında;
Avrupa’ya eğitim amaçlı ilk defa öğrenci gönderildi.
Karantina servisi uygulandı.
İstanbul’da ilköğretim zorunlu hale geldi.
Rüştiye(ortaokul) ve Mekteb-i Ulum-u Edebiye(orta dereceli
okullar) açıldı.
 Ekonomi alanında;
Bu dönemde mısır sorununun çözümü için İngiltere ile
BALTA LİMANI ANTL. İmzalandı. Bu antlaşma yabancıların
ödemiş oldukları gümrük vergisi %15’den %3’e, yerli
tüccarların ödemiş oldukları gümrük vergisi %5’den %12’ye
çıkarıldı. Ayrıca yabancıların ödemiş olduğu içgümrük vergisi
de kaldırılmıştır. Bu antl. Sonucunda LONCA TEŞKİLATI iflas
etti, yerli üretici battı, Osmanlı ekonomisi dışa bağımlı hale
geldi. Mahmut bu duruma önlem almak için;
1. Yerli malların kullanılmasını zorunlu hale getirdi.
2. Memurun giydiği fes için çuha fabrikası açtı.
TANZİMAT FERMANI (1839) İLAN EDİLME NEDENLERİ
 Mısır sorununun çözümünde Avrupalı devletlerin
desteğini almak.
 Fransız ihtilalinden yayılan ulusçuluk akımının etkisini
azaltmak.
 Gayrimüslimlerin haklarını artırarak devlete bağlılıklarını
artırmak ve devletin parçalanmasını engellemek.
Bu ferman Sultan Abdülmecit zamanında Osmanlıcılık
politikası doğrultusunda Mustafa Reşit Paşa tarafından
hazırlanıp Gülhane Parkında okunmuştur.
Fermanın maddeleri;


Herkesin can, mal ve ırz güvenliği korunacak.
Herkes mal ve mülk sahibi olacak.(müsadere tamamen
kald.)
 Herkesin gelirine göre vergi alınacak.
 Askerlik vatan hizmetine dönüştürülecek.(herkes askere
gidecek)
 Mahkemeler açık olacak ve kimse yargılanmadan
cezalandırılmayacak.
Fermanın önemi (kpss)
 Anayasacılığa geçişin ilk belgesidir.
 Hukukun üstünlüğü benimsenmiştir.
Bütün yurttaşları kapsayacak bir ceza yasası yapılmasını
öngören hukuksal belge TANZİMAT FERMANI’ dır.
ISLAHAT FERMANI (1856)
İlan edilme nedenleri;
 Tanzimat fermanının ilan edilme nedeniyle aynıdır.
 Paris barış konf. Kararlarında etkili olmak için ilan
edilmiştir.
 İngiltere ve Fransa’nın dış baskıları sonucu hazırlanmıştır.
Fermanın maddeleri;
 Gayrimüslimi küçük düşürücü sözler söylenmeyecek.
 Gayrimüslimler,banka,şirket,okul açabilecek.
 Gayrimüslimler 1 kereliğine mahsus olmak üzere nakit
bedel ödeyerek askerlikten muaf tutulacak
 Cizye vergisi kaldırılacak.
 İltizam usulü kaldırılacak.(devlet vergisi muhassıl’lar
aracılığıyla toplanmaya başlanmıştır.)
 Gayrimüslimler devlet memuru olabilecek.
 Gayrimüslimler
il
genel
meclislerine
üye
olabilecek.(kazandıkları ilk siyasi hak)
Tanzimat Dönemi Yenilikleri (1839-1876) (bedelli askerlik,
nizamiye mahk. Kuruldu)
Bu dönemde 2 tane padişahın (sultan Abdülmecit, sultan
Abdülaziz) yaptığı yenilikler şunlardır;
 Meclis-i ahkâm-ı Adliye kuruldu.
 Meclis-i âli Tanzimat kuruldu. (ikisi de 1861’ de birleşti,
kanun-yönetmelik-tüzük çıkarır)
 Divan-ı ahkâm adliye kuruldu.(Yargıtay)
 Şurayı devlet (Danıştay) (Fransa’dan alındı Conseil d’etat)
 Vilayet Nizamnamesi yayınlandı.(vilayet-liva-kaza-nahiyeköy)
 Maarif Nizamnamesi yayınlandı.
 Encümen-i Daniş kuruldu.(talim terbiye)
 Meclis-i Maarif-i Umumiye Nezareti kuruldu.(MEB)
 Galatasaray sultanisi ve Darülfünun(üniv.) açıldı.
 Darülmuallimin(erkek) ve Darülmuallimat(kız) öğretmen
okulu açıldı.
 Mecelle hazırlanmaya başlandı.
 Posta pulu basıldı.
 Vapur işlerinin düzenlenmesi amacıyla Şirket-i Hayriye
kuruldu.
 İlk defa demir yolu yapıldı.(aydın-izmir)
 İlk defa dergi çıkarıldı.(vekay-ı tıbbiye)
 İlk kadın dergisi çıkarıldı.(terakki mukadderat-Fatma âliye
hanım-50tl arkasında resmi var)
 İlk defa miladi takvim kullanan gazete olarak SABAH
yayınlanmaya başlandı.
 İlk defa özel gazete çıkarıldı.(tercüman-ı ahval-Şinasi ve
agâh efendi)
 İlk mizah dergisi çıkarıldı.(diyojen-teodor kasap)
 İlk hukuk gazetesi çıkarıldı.(ceride-i mahakim)
 İlk defa dış borç alındı.(İngiltere-kırım savaşı-Abdülmecit)
 İlk defa yabancı sermayeli banka açıldı.(bank-ı Osmaniyeİngiltere-para basmaya yetkili banka)
 Ziraat bankası 1863’ de MEMLEKET SANDIKLARI adıyla
açıldı.
 İlk defa bir padişah yurtdışına çıktı.(sultan Abdülaziz)
Çıkma nedenleri;
Borç para bulabilmek.
Osmanlı’nın içinde yaşayan hristiyanlara padişahın nasıl
saygı duyduğunu göstermek.
Rusya’nın planlarını anlatmak.
Klasik dönem: 15.yy ikinci yarısından 18.yy ilk çeyreğine
kadar ki süreç
Duraklama dönemi: 1579 Sokullu ile başlayıp karlofçaya
kadar ki süreç (17.yy)
Gerileme dönemi: Karlofçadan başlayıp Yaş antl. Kadar ki
süreçtir.(18.yy)
İç borçlanma: 18.yy \ Dış borçlanma: 19.yy
Saray masraflarını kısma, modern bütçe: Tarhuncu Ahmet
paşa 17.yy
Fuzuli: 16. Yy \ Şeyh Galip-Nedim: 18.yy
Camii, Medrese, Kümbet, Türbe: Dini mimari
Saray, Hastane, Çeşme: Sivil mimari
1.MEŞRUTİYET (1876)
 Genç,Osmanlıların,baskısıyla,2. Abdülhamit tarafından
ilan edildi.
 Halk ilk defa yönetime katıldı.
 Padişahın atadığı ayan ve halkın seçtiği mebusan meclisi
oluştu.
Not: ayrıca Türk tarihinin ilk yazılı anayasası olan Kanuni
esasi ilan edildi. Bu anayasanın maddeleri;
 Osmanlı,devl.,Osmanoğulları sülalesinden gelen en
büyük erkek evlat taraf. Yönetilir.(ekber-erşed)
 Resmi dili Türkçedir.
 Resmi dini islamdır.(laik değil)
 Yasama yetkisi ayan ve mebusan meclisine aittir.
 Yürütme yetkisi Heyet-i Vükela’ya aittir.(ilk BB-MİTHAT
PAŞA)
 Hükümet yaptığı işlerden PADİŞAH’a karşı sorumludur.
 Padişah önüne gelen bir kanunu sınırsız veto etme
hakkına sahiptir.
 Meclisi açma-kapama yetkisi Padişah’a aittir.(son 3
madd. Demokrasiye uymaz)
1877-78 Osmanlı-Rus savaşı ve Ermenilerin mebusan
meclisinde bağımsızlık isteklerini dile getirmeleri üzerine
Abdülhamit meclisleri kapattı ve Kanuni Esasi’yi de
yürürlükten kaldırdı.
 1878’den 1908’e kadar ülke baskı altında yönetilmiştir.
Bu döneme İSTİBDAT dönemi denir. Dönem yenilikleri;
 Haydar Paşa tren garı yapıldı.
 Özürlüler için ilk defa kurum açıldı.
 Sanayi Nefise Mektebi kuruldu.
 Berlin-Bağdat demiryolu çalışmaları başladı.(Berlin-BasofBağdat)
 Ermeni isyanlarının bastırılması amacıyla Hamidiye
alayları kuruldu.
 Teşkilat-ı Mahsusa (MİT) kuruldu. Bu teşkilata haber
götürüp getirenlere JURNAL denir.

İlk arkeoloji müzesi- Osman Hamdi Bey-Kaplumbağa
Terbiyecisi
 Mecelle yürürlüğe girdi.(Ahmet Cevdet Paşa-ilk ve son
medeni kanun)
Not: 1881 senesinde Osmanlı devleti Muharrem
Kararnamesi ile iflas ettiğini açıkladı.(kpss) Bunun üzerine
alacaklı devletler duyun-u umumiye idaresi (genel borçlar
idaresi) kurdular.
Not: 1863 kurulan Memleket sandıkları, Emniyet sandıkları
ile birleşerek Ziraat Bankası’na dönüştü.
Abdülhamit’in bu baskılarına karşı ilk adı İttihadi Osmanî,
daha sonra ismini değiştirerek İttihat ve Terakki ismi alacak
olan ve Osmanlı subaylarından oluşan bu cemiyet 1908
yılında İngiltere ile Rusya arasında yapılan REVAL
GÖRÜŞMELERİ’ne tepki vermeyen Abdülhamit’e karşı
Selanik ve Makedonya’da Meşrutiyet’in bir kez daha ilan
edilmesi amacıyla Selanik ve Makedonya’da isyan başlattı.
İsyanı bastıramayan Abdülhamit 2.Meşrutiyet’i ilan etti. Bu
seferde Meşrutiyeti istemeyenler, halkın bir kısmı, ulema
sınıfı, medrese öğrencileri ve padişaha bağlı avcı taburları
Meşrutiyet’i devirmek için 13 Nisan 1909’da tarihe 31 Mart
olayı olarak geçen bu gerici ya da diğer adıyla irticacı isyanı
başlattılar. Abdülhamit isyanı bastıramayınca Selanik ve
Makedonya’da İttihat ve Terakki’ye bağlı bir odu harekete
geçerek İstanbul’a kadar geldi. Bu ordunun komutanı
Mahmut Şevket Paşa, Kurmak Yüzbaşı ise Mustafa
Kemal’dir.(kpss)(Mustafa Kemal’in Tarih sahnesine çıktığı
ilk olay)
İsyan hareket ordusu tarafından bastırıldı ve Padişah 2.
Abdülhamit meclis kararıyla görevinden alındı. Yerine
5.Mehmet Reşat getirildi. Bu olaydan yararlanan;
Girit, Yunanistan’a bağlandı.
Bulgaristan bağımsızlığını ilan etti.
Avusturya-Macaristan imparatorluğu Bosna hersek’i ilhak
etti.
Not: Osmanlı tarihinde rejime değiştirmeye yönelik çıkan
ilk ve son isyandır.(31 Mart olayı)
1909 KANUN-İ ESASİ DEĞİŞİKLİKLERİ
İlk beş madde değişikliğe uğramamıştır.
 Hükümet yaptığı işlerden halka(yani meclise) karşı
sorumlu hale geldi.
 Padişah önüne gelen kanunu bir kez veto etme hakkına
sahiptir.
 Padişah isteği ve Mebusan Meclisinin 2\3ünün çoğunluğu
ile meclis kapanabilir.
 Herkes siyasi parti kurabilir.
2.Meşrutiyet ile kurulan partiler;
 İttihat ve Terakki
 Ahrar Fırkası
 İttihadi Muhammediye
 Osmanlı Demokrat Fırkası
 Hürriyet ve itilat Fırkası
 Fedekeran-ı Millet Partisi
TANZİMAT DÖNEMİ OSMANLI KÜLTÜR MEDENİYETİ
A) DEVLET YÖNETİMİ
1840-Vilayet Nizamnamesi
Eyalet_Müşir
Sancak_Mutasavvıf
Kaza_Kaza Müd.
Köy_Muhtar
1876-Vilayet Nizamnamesi
Vilayet_Vali
Liva_Mutasarrıf
Kaza_Kaza Müd.
Köy_Muhtar
1871-Vilayet Nizamnamesi
Eyalet_Vali
Liva_Mutasarrıf
Kaza_Kaza Müd.
Nahiye_Nahiye Müd.
Köy_Muhtar
B) HUKUK
TANZİMAT ÖNCESİ: Şer’i, Konsolosluk, Cemaat
TANZİMAT SONRASI: karma, Nizamiye, Ticaret (hukukta
ikilikler oluştu iki dönemde de)
C) EĞİTİM
Maarif Nizamnamesi
Fünun-Üniversite, İdadi-Lise, Rüştiye-Ortaokul, İptidaiİlkokul(eğitimde ikilikler ortaya çıktı)
D) SPOR
Osmanlı devletinin katıldığı ilk uluslar arası spor
organizasyonu 1912 Stockholm Olimpiyatları(İsveç)
40 pınar yağlı güreşleri 1.Murat’dan itibaren düzenlenmeye
başlandı. Osmanlının yetiştirdiği en büyük güreşçi Korkunç
lakaplı KOCA YUSUF’tur.
Tanzimat dönemi sarayları
Osmanlının ilk ısıtmalı sarayı İSHAK PAŞA SARAYI
Osmanlının batı tarzında ilk sarayı DOLMABAHÇE SARAYI
BEYLERBEYİ, YILDIZ, ÇIRAĞAN diğer Tanzimat dönemi
saraylarıdır.
İNKILÂP TARİHİ
Trablusgarp Savaşı
Nedenleri;
 İtalya’nın siyasi birliğini tamamlayıp sömürgecilik yarışına
girmesi.
 Osmanlının bölgeyi koruyacak güçte olmaması.
 İtalya’nın bölgeye Osmanlıya göre daha yakın olması.
 Avrupalı devletlerin işgale onay vermesi.
 Trablusgarp’ın zengin hammadde yataklarına sahip
olmak.
Uşi Antlaşması (1912);
 Trablusgarp ve Bingazi İtalya’ya bırakılacak.(Osmanlının
kuzey afrikada toprağı kalmadı)
 Trablusgarp halkı dini asçıdan halifeye bağlı hale
geldi.(halife_küçük kayn.ve uşi de siyasi amaçl.kull.)
 Balkan savaşı sonuna kadar 12 Ada İtalya’ya bırakılacak.
 Kapitülasyonların kaldırılması için İtalya Osmanlıya
yardım edecek.
1.BALKAN SAVAŞI
Savaşa katılan devletler; Yunanistan, Bulgaristan, Sırbistan,
Karadağ(savaşı başlatan devlet)
Bu devletlerin arkasında ise Rusya vardır. Savaşta en etkili
devlet BULGARİSTAN’dır. Bulgar orduları aramızda sınır
olan Meriç nehrini aşarak İstanbul’a kadar gelince İngiltere
araya girerek Bulgaristan ile Osmanlı arasında LONDRA
ANTL. İmzalandı. Buna göre Osmanlı ile Bulgaristan sınırı
Midye-Enez hattı oldu. Osmanlı bu hattın batısını kaybetti.
 Osmanlıdan
ayrılan
en
son
Balkan
Ülkesidir.(Arnavutluk)
Savaşın kaybedilme nedenleri;
 65 bin askerin savaş öncesi terhis edilmesi
 4 cephede birden savaşılması
 Ordunun içine particiliğin girmesi(en önemli neden)
Savaşın sonuçları;
 En karlı çıkan devlet Bulgaristan olmuş, 2.Balkan savaşına
neden olmuştur.
 Batı Trakya azınlık sorunu başlamıştır.
 Arnavutluk savaş sırasında bağımsızlığını ilan etmiştir.
 Osmanlıcılık önemini yitirmiş Türkçülük fikir akımı önem
kazanmıştır.
 Yenilgiden hükümeti sorumlu tutan İttihat Terakki Bab-ı
âli baskını yaparak hükümeti ele geçirmiştir.
 Selanik, Makedonya, Ege adaları, Doğu Trakya, Batı
Trakya ve Arnavutluk kaybedilmiştir.(böylece Osmanlının
balkanlarda toprağı kalmamıştır)
2. BALKAN SAVAŞI
1.Balkan savaşında karlı çıkan Bulgaristan’a karşı
Sırbistan, Karadağ ve Yunanistan aralarına Romanya’yı da
alıp (1. Balkanda yok, 2. Balkanda var) Bulgaristan’a saldırdı.
Osmanlı da bu savaştan istifade edip Doğu Trakya’yı
Bulgaristan’ın elinden aldı. Bulgaristan ile balkan ülkeleri
arasında BÜKREŞ ANTL. İmzalanırken, Osmanlı devleti
Bulgaristan’la İstanbul, Yunanistan’la Atina, Sırbistan’la da
hiçbir toprak bağlantısı olmadığı halde arada bulunan
Türklerin haklarını korumak için İstanbul antl. İmzalandı.
 Bulgaristan bu toprak kayıplarının telafisi için 1.DÜNYA
SAVAŞI’na katılacaktır.
1.DÜNYA SAVAŞI
Savaşın nedenleri;
 Fransız ihtilalinden yayılan ulusçuluk akımı
 Rusya ile Avusturya-Macaristan imparatorluğunun
balkanlarda nüfus elde etmek istemesi
 Sanayileşmiş devletlerin sömürgecilik ve Pazar arayışı
 Rusya’nın Panslavizm ve sıcak denizlere inme politikası
 Almanya ve Fransa arasındaki Alsas Loren bölgesi(kömür
yatakları)
 Ülkeler arası bloklaşma
 Avusturya-Macaristan veliahdı Ferdinand’ın bir Sırplı
tarafından öldürülmesi
Bloklar;
Anlaşma(İtilaf): İngiltere, Fransa, Ç.Rusya daha sonra ABD,
Yunanistan(son katılan), Japonya(ilk çekilen), Çin
Bağdaşma(ittifak): Almanya, İtalya(itilafa geçecek),
Avusturya-Macaristan, sonradan Osmanlı, Bulgaristan(ilk
çekilen)
Almanya’nın Osmanlı’yı yanında savaşa sokma nedenleri;
 Yeni cepheler açılmasını sağlayarak kendi savaş yükünü
azaltmak.
 Osmanlının demografik (nüfus) gücünden yararlanmak.
 Osmanlının dini gücünden faydalanmak.(halifelik)
 Osmanlının jeopolitik gücünden yararlanmak.
Osmanlının Almanya yanında savaşa girme nedenleri;
 Siyasi yalnızlıktan kurtulmak.
 İttihat ve terakkinin alman hayranlığı.
 Kaybettiğimiz toprakları geri almak.
 Almanların Türk ve Müslüman bir sömürgeye sahip
olmaması.
Osmanlının savaşa girmesinin sonuçları;
 Kutsal cihat ilan edildi.(ilan eden 5. Mehmet Reşat-kpss)
 Boğazlar kapatıldı ve kapitülasyonlar tek taraflı kaldırıldı.
 Yeni cepheler açıldı ve Almanya’nın savaş yükü hafifledi.
CEPHELER
TAARRUZ: Kafkasya ve Kanal cephesi (bizim açtığımız
cephelerdir)
SAVUNMA: Çanakkale, Suriye-Filistin, Irak, Hicaz-Yemen
cepheleri
YARDIMCI: Makedonya, Romanya, Galiçya cepheleri (iç
sınırların dışında savaşıldığı cepheler)
KAFKASYA CEPHESİ (taarruz)
Açılma nedenleri;
 Kars, Ardahan, Batum’u Rusya’dan geri almak.
 Bakü petrollerine ulaşmak.
 Türk ırkı ile buluşup Turancılık(Pantürkizm) geliştirmek.
1915- Enver paşa Sarıkamış Harekâtı
1915- Tehcir Kanunu (zorunlu göç-Ermeniler)
1916- Mustafa Kemal, Muş ve Bitlis’i Ruslardan geri aldı.
1917- Ekim Devrimi (Bolşevik ile Çarlık Rusya yıkıldı yerine
Sovyet Rusya kuruldu)
1918- Sovyet Rusya ile Brest-Litowsk Antl. İmzalandı.
Sovyet Rusya işgal ettiği topraklardan geri çekildi. Evliye-i
selase’yi Osmanlıya geri verdi.(Osmanlı devleti başarısız
olmasına rağmen toprak kazandı)
KANAL CEPHESİ (taarruz)
Almanların isteği üzerine Mısır’ı geri alabilmek için açıldı. İki
kez taarruz etmemize rağmen İngiltere’nin sömürgesiyle
bağlantısını kesemedik. Burada bulunan Mısır Arapları
İngilizlerin yanında yer alınca savaşı kaybettik.(ümmetçilik
bitti)
ÇANAKKALE CEPHESİ (savunma)
Açılma nedenleri;
 Rusya’ya yardım götürmek
 Rusya’nın buğdayından faydalanmak
 Kararsız kalan balkan ülkelerini kendi yanlarına çekmek
 Osmanlı devletini yenip Osmanlıyı savaş dışı bırakarak
savaşın süresini kısaltmak
18 Mart 1915’de Çanakkale deniz savaşlarını kazandık.
Bunun üzerine Gelibolu yarımadasına asker çıkaran itilaf
devletlerini ise Mustafa Kemal Arıburnu, Conkbayırı,
Anafartalar mevkiinde mağlup etti.(Ben size taarruzu değil
ölmeyi emrediyorum)
Savaşın sonuçları;(kpss)
 Rusya’daki ekonomik kriz derinleşti
 Bulgaristan
Osmanlı
devl.
Yanında
savaşa
girdi.(Bulgaristan’ın savaşa girmesiyle kara bağlantısı
sağlandı)
 Mustafa Kemal’in rütbesi ALBAYLIĞA yükseltildi.


Savaşın süresi en az 2 yıl uzadı.
Mustafa Kemal Anadolu’da tanınan bir komutan
oldu.(Milli mücadele lideri)
IRAK CEPHESİ (savunma)
Açılma amaçları;
 Çarlık Rusya’ya karadan yardım götürmek
 Musul be Abadan petrollerini ele geçirmek
 Türklerin İran üzerinden Hindistan’a ulaşmasını
engellemek
Osmanlı bu cephede Kut’ül Amare mevkiinde İngilizleri
yenip 25.00 İngiliz subayını esir almasına rağmen savaşı
kaybetti.
HİCAZ – YEMEN CEPHESİ (savunma)
Kutsal toprakları korumak adına gittiğimiz bu cephede
Mekke emiri Şerif Hüseyin ile İngiltere’nin McMahon gizli
anlaşmasını yaparak Arapların bağımsızlığı karşısında bölge
Araplarının Osmanlıya karşı savaşması için savaşı kaybettik.
Böylelikle ümmetçilik politikası burada da sona erdi. (Kanal
ve Hicaz-yemen de ümmetçilik sona ermiş oldu)
SURİYE – FİLİSTİN (savunma)
Filistin İngilizler tarafından işgal edilirken Suriye
cephesinde ise Mustafa Kemal Halep’in kuzeyinde (Hatay’ın
girişinde) İngilizleri durdurdu.
 Mustafa Kemal’in 1.Dünya Savaşında Savaştığı
Cepheler; Çanakkale, Kafkasya, Suriye
GİZLİ ANTLAŞMALAR
İtilaf devletleri arasında imzalanmıştır.
Savaş sırasında yapmaların nedeni, savaş sonunda
birbirlerine düşmek istememeleridir.
Bu gizli antlaşmaları dünyaya duyuran Sovyet Rusya
duyurdu.
Saint Jean de Mavrienne-İta., Petrograd Protokolü-Rus., Mc
Mahon-İng., Boğazlar-Rus., Londra-İta., Skyes-Picot-İng.
PARİS BARIŞ KONFERANSI (18 Ocak 1819)
Yenen devletlerle yenilen devletlerarasında yapılacak olan
barış görüşmelerinin şartlarının belirlendiği konferanstır.
Konferansta daha önce İtalya’ya bırakılan İzmir ve çevresi
İngiltere’nin desteği ile İtalya’dan alınıp Yunanistan’a
bırakılmıştır. Bunun üzerine İtalya konferansı terk etmiştir.
Bu durum itilaf devletleri arasındaki ilk görüş
ayrılığıdır(kpss). Konferansta Milletler Cemiyeti
kurulmuştur.
Devletler – Ateşkes – Barış - Konferans
Almanya – Rethondes – Versay - Paris barış konf.
Bulgaristan – Selanik – Nöyyi - Paris barış konf.
Avusturya-Macaristan - Villa gusti - M\triyanon, A\sen
germen - Paris barış konf.
Osmanlı – Mondros – Sevr - San reno konf.
MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI (30 Ekim 1918)
Osmanlı adına Rauf Orbay, itilaf devletleri adına Amiral
Calthorpe tarafından imzalanmıştır. Anlaşmanın maddeleri;
 İtilaf devletleri güvenliklerini tehdit eden herhangi bir
stratejik noktayı karışıklık çıkması durumunda işgal
edecek (7.madde).
 Bu madde ile Anadolu işgale açık hale gelmiştir.

Vilayet-i sitte(Van, Erzurum, Sivas, Bitlis, Elazığ,
Diyarbakır)de bir karışıklık çıkarsa buralar işgal
edilecek.(24)
 Megalı armenia devleti yeni büyük Ermenistan devl.
Kurulması amaçlanmıştır.
 Osmanlı ordusu terhis edilecek, tüm silahlar ve
cephaneler itilaf devl. Teslim edilecek.
 Ülke savunmasız bırakılmak istenmiştir.
 Tüm ulaşım ve haberleşme araçları, geçitler, tüneller ve
köprüler itilaf devl. Denetimi altına girecek.
 Bu mad.ile Türk milletinin işgaller karşısında
örgütlenmesi engellenmeye çalışılmıştır.
 Osmanlı elindeki esirleri serbest bırakacak ancak itilaf
devl. Elindeki esirleri serbest bırakmayacak.
 Uluslar arası eşitlik ilkesine ters bir karar alınmıştır.
 Boğazlar itilaf devl. Tarafından işgal edilecek.
Mondros’tan sonra başlayan işgaller; Musul(İng.-ilk işgale
uğrayan),Hatay(Fr.-anad. İlk işgale uğr.)
İZMİR’İN İŞGALİ (15 Mayıs 1919)
İlk kurşunu burada Hasan Tahsin(Osman Nevruz Bey) attı.
Yunanlılar 2 gün içinde 5 bine yakın Türkü katledince
İzmir’in işgali başta (ilk protesto)Havza olmak üzere tüm
yurtta protesto edildi.
Bunun üzerine ABD başkanı Wilson, Amiral Bristol’u bölgeye
gönderdi. Bristol yaptığı incelemeler sonucunda Türklerin
işgaller karşısında haklı olduğunu, yunanlıların Türklere
oranla az olduğunu belirten Amiral Bristol Raporunu
yayınlamıştır. Bu rapor Türklerin haklılığını belirten ilk
uluslar arası belgedir.
NOT: Ayrıca Doğu Anadolu bölgesinde de Türklerin ermeni
nüfustan fazla olduğunu belirten GENERAL HARBOURD
Raporu yayınlanmıştır.
CEMİYETLER
Yararlı Cemiyetler
İzmir Müd. Huk. Cemiyeti - İzmir ve çevresinde yunan
işgalini engellemek amacıyla kuruldu.
Reddi ilhak - İzmir ve çevresinde yunan işgalini engellemek
amacıyla kuruldu.
Trabzon Müd. Huk. Cemiyeti - Pontus Rum devl. Kurulm.
Engellemek\ Erzurum kong. Topl. Etkili oldu.
Doğu Anad. (Şark Vilayetleri) - Ermeni devl. Kurulm.
Engellemek\Erz. kong. topl. Etkili\Lepays(Fr.), Albayrak
gazeteleri
Kilikyalılar (adana) - Fr. Ve Ermenileri Adana ve çevresinden
çıkarmayı amaçladılar.
Milli Kongre - İşgalleri basın-yayın yoluyla protesto etti. Dr.
Esat Işık ilk kez kuva-i milliyeden bahs.
Trakya Paşaeli - Trakya’yı yunan işg. Kurtarmak. Osm. Devl.
Yıkıldığı an yeni devl. Kurmayı amaçladılar.
Milli Karakol (mim-mim) - İstanbul’dan Anadolu’ya silah
sevkiyatı yaptı.
Anadolu Kadınları - Mustafa Kemal’in isteğiyle Sivas’ta
kuruldu.
Vahdet-i Milliye - Tüm cemiyetlerin birleştirilmesi fikrini
savundu.
Zararlı Cemiyetler
Azınlıkların kurduğu
Mavri Mira - Megali ideayı gerçkl. Kardos, patrikhane, Rum
izcilik ve göç komisine dest. Verdi.
Etnik-i Eterya - Mavri mira ile aynı amaç için kurulmuştur.
Mondros’tan önce kuruldu.
Pontus Rum - Trabzon’da Rum devl. Kurmak.
Alıncak ve Taşnak (sütyun) - Doğu Anad. Ermeni devl.
Kurmak.
Alyans İsrailiti (maccabi) - Kudüs’de İsrail devl. Kurmak.
Türklerin kurdukları
Wilson ilkeleri - Kuruluşu ABD himayesine girmekte gördü.
Halide edip Adıvar
İngiliz muhipleri - Kurtuluşu İngiliz himayesine girmekte
gördü. Padişah vahdettin-Damat Ferit
Sulh selameti - Kurtuluşu Osmanlı halifesine bağlı kalmakta
gördü.
Teali İslam - Kurtuluşu Osmanlı halifesine bağlı kalmakta
gördü.
Kürt teali - Diyarbakır merkeze kendi devl. Kurmayı
amaçladılar.
KURTULUŞ SAVASI HAZIRLIK DÖNEMİ
Mustafa Kemal Mondros’un imzalandığı gün(30 Ekim 1918)
Adana’da Yıldırım Grup Komutanı iken İstanbul’a geri
döndü.(Geldikleri gibi giderler dedi)Daha sonra 9.Ordu
müfettişliği görevi ile Samsundaki Türk-Rum çatışmasını
önlemek için 19 Mayıs’da samsun’a doğru yola çıktı. Yaptığı
incelemeler sonucunda SAMSUN RAPORUNU yayınladı.
Daha sonra güvenlik gerekçesiyle havza’ya geçti. Havza’da
yayınladığı genelgede İzmir’in işgalinin her yerde protesto
edilmesini, protestolar yapılırken de azınlıklara zarar
verilmemesini istedi.(haklıyken haksız durumuna
düşmemek için) İlk protesto mitingi (İzmir’ in işgali)
Havza’da yapıldı. Daha sonra Mustafa Kemal Amasya’ya
geçerek silah arkadaşlarıyla beraber(ismet İnönü hariç)
Amasya Genelgesini yayınladılar.(Amacı Milli Mücadeleyi
kişiselleştirmekten çıkarmak ve halk desteği alabilmekti)
AMASYA GENELGESİ
 Vatanın bütünlüğü milletin istikbali tehlikededir.
 Milli mücadelenin gerekçelerinden birisi açıklanmıştır.
 İstanbul hükümeti üzerine düşen sorumluluğu yerine
getirememektedir.
 Milli mücadelenin bir başka gerekçesi açıklanmıştır.
 Milletin bağımsızlığını yine milletin azim ve kararı
kurtaracaktır.
 Milli mücadelenin amacı ve yöntemi açıklanmıştır.
 Milleti savaşa çağırdığı için genelgeye ihtilal havası
katmıştır.
 Üstü kapalı da olsa ileride ulus egemenliğine dayalı bir
devlete geçileceğinin ilk ipuçları verilmiştir.
 Erzurum’da bir kongre toplanacaktır.
 Sivas’ta ulusal bir kongre toplanacaktır. Bu kongreye her
sancaktan halkın sevdiği 3 kişi katılacaktır.
 İstanbul hükümeti görevini yapmamaya devam ederse
her türlü tepki ve denetimden uzak milli bir kurul
oluşturulacaktır.
 Temsil heyetinin ilk temelleri atılmıştır.
NOT: Milli mücadelenin programı Amasya genelgesi belli
olmuştur. Mustafa Kemal bu genelgeden sonra
komutanlara ve valiliklere gönderdiği telgrafta ‘ Artık
İstanbul Anadolu’ya hakim değil tabi olmak zorundadır.’
Demiştir. (Amasya genelgesinden sonra Erzurum’dan önce
söyledi.
Bu genelgeden sonra M.Kemal İstanbul’a geri dönmeyerek
hem 9. Ordu müfettişliğinden hem de askerlik
mesleğinden istifa etmiştir.
ERZURUM KONGRESİ
Mustafa Kemal 9 kişiden oluşan başlarda sadece
Doğu Anadolu’yu temsil eden ve TBMM açılana kadar
görevde kalan, Yasama ve Yürütme yetkilerine sahip temsil
heyetini kurmuştur.
Bu kongre toplanış amacı bakımından bölgesel,
aldığı kararlar açısından ulusaldır. Alınan kararlar;
 Ulusal sınırlar içinde vatan bir bütündür bölünemez.
 İlk defa ulusal sınırlardan bahsedilmiştir.
 Manda ve himaye kabul edilemez.
 Tam bağımsızlık hedeflenmiştir, ilk defa manda
reddedilmiştir. Dış politikaya yönelik bir karardır.
 Kuvay-i Milliyeyi etkin, Milli İradeyi hâkim kılmak
esastır.(ulusal bağımsızlık-ulusal egemenlik)
 İkisinin birlikte gerçekleşeceğini öne sürmüştür.
 Ulusal topraklarımızda gözü olmayan herhangi bir
devletten yardım alınabilir.
 Bize en çok desteği Sovyet Rusya verecektir.
 Azınlıklara siyasi ve sosyal dengemizi bozucu ayrıcalıklar
verilemez.
 Ulusal güçler Padişah ve saltanat makamını düştüğü bu
durumdan kurtaracaktır.
 Ulusal egemenliğe ters bir karar olsa da saltanat
yanlılarını Milli mücadeleye çekmek istemiştir.
 Ülke genelinde seçimler yapılarak Osmanlı Mebusan
Meclisi açılacak ve hükümet bu yolla denetlenecektir.
BALIKESİR – ALAŞEHİR KONGRESİ
Hacım Muhittin Bey tarafından toplanmıştır. Saltanat
yanlısıdır. Batı cephesi kurulmuştur. Hatta Yunan’a karşı
herhangi bir itilaf devletinden yardım alınabileceği kararı
alınmıştır. Mustafa Kemal bu kongreye katılmamıştır.
Not: Mustafa Kemal Afyon Kongresine katılmıştır.
SİVAS KONGRESİ
Toplanış ve aldığı kararlar açısından ULUSAL bir kongredir.
38 delege katılmıştır.
Kongreye katılımın az olmasında;
 Milli Mücadelenin önemini kavrayamayan delegelerin
kongreye katılmak istememeleri
 Elazığ Valisi Ali Galip ve Ankara Valisi Muhittin Paşa’nın
kongreyi engelleme çabaları
Kongrede tartışılan konular;
 Kongre başkanlığı
 Saltanata ve padişaha bağlılık yemini
 Manda ve himaye
Maddeleri;
 Tüm yararlı cemiyetler Anadolu ve Rumeli Müdafa-i
Hukuk Cemiyeti adı altında birleşecektir.
o Milli Mücadele tek elden yürütülmek istenmiştir.

o
Batı Cephesi Komutanlığına Ali Fuat Cebesoy atanmıştır.
Temsil Heyeti ilk kez yürütme yetkisini kullanmıştır, yani
hükümet gibi çalışmıştır.
 Halkın Milli mücadeleden haberdar olması için gazete
çıkarılacaktır.
o İrade-i Milliye gazetesi çıkarılmıştır.
 Manda ve Himaye bir daha gündeme gelmemek üzere
reddedilmiştir.
o Kesin olarak reddedilmiştir.
MİLLİ MÜCADELEDE GAZETELER
Yararlı
İrade-i Milliye – Sivas – ilk Gazete
Hâkimiyeti Milliye – Ankara – TBMM’nin gazetesi
Minber – M.Kemal ve A.Fethi Okyar
İleri – M.Kemal’in isimsiz makalelerinin yayınlandığı
Akşam – Yakup Kadri Karaosmanoğlu
Vakit
Sebil üreşad
Albayrak – Doğu Anadolu Müd. Huk. Cem.
Hukuk-u Beşer – Hasan Tahsin
Açık söz – İ.Marşını ilk yayınlayan gazete
İkdam
Zararlı: Tan, Türkçe İstanbul, Aydede, Güleryüz, Ümit,
Alemdar, Peyam-ı sabah(en zararlısı)
AMASYA GÖRÜŞMELERİ
Sivas kongresinden sonra görevden alınan Damat Ferit’in
yerine gelen Ali Rıza Paşa, Mustafa Kemal ile görüşmesi için
bakanı Salih Paşa’yı Amasya’ya gönderdi. Amasya
görüşmelerinde alınan kararlar;
 Tüm zararlı cemiyetler kapatılacaktır.
 Yapılacak olan barış görüşmelerine Temsil Heyetinin
seçtiği delegeler katılacak.
 Anadolu ve Rumeli Müdafa-i Hukuk Cemiyeti yasal bir
dernek sayılacak, yani tüm faaliyetlerine resmi izin
verilecek.
 Azınlıklara siyasi ve sosyal dengemizi bozucu ayrıcalıklar
verilemez.
 Osmanlı Mebusan Meclisi İstanbul’un dışında güvenli bir
bölgede açılacaktır.
Not: Amasya görüşmeleriyle Temsil Heyeti, İstanbul
Hükümeti tarafından resmi olarak tanınmıştır.(kpss)
Alınan kararlardan ilk 4’ünü Ali Rıza Paşa kabul etmedi. 5.
Maddeyi Osmanlı Mebusan Meclisi İstanbul’da açılacak
şeklinde değiştirildi.
Yapılan seçimleri Müdafa-i Hukuk grubu kazandı. Mustafa
Kemal de ERZURUMdan milletvekili seçilmesine rağmen
hakkındaki idam kararından dolayı istanbul’a gitmedi. 27
Aralık 1919’da;
 Ulaşım ve haberleşmenin olması
 İşgale uğramamış güvenli bir bölge olması
 Batı cephesine yakın olması
 Dağıtılmamış bir kolordunun bulunması
 Halkın milli mücadele yanlısı olması
 Osmanlı Mebusan Meclisinin çalışmalarını yakından takip
etme isteği
Gibi nedenlerden dolayı ANKARA’YA geldi.
Mustafa Kemal İstanbul’a gidecek olan heyetten;
 Kendisini meclis başkanı seçmesini
 Müdafa-i Hukuk grubu adında bir grup kurmalarını istedi.
Ancak istanbul’a giden milletvekilleri Mustafa Kemal’i
meclis başkanı seçmedi ve Müdafa-i Hukuk grubu yerine
Felah-ı Vatan grubu kurdular.
 Giden bu milletvekilleri daha sonra Misak-ı Milli’yi
Osmanlı Mebusan Meclisine kabul ettirdiler.
30 Ekim 1918 (Mondros’un imzalandığı gün) işgale
uğramayan tüm Türk toprakları ulusal sınır sayılmıştır. Buna
göre kabul edilen Misak-ı Milli kararları şunlardır;
 Ulusal
sınır
içinde
vatan
bir
bütündür
bölünemez.(Erzurum kongresinin ilk konusu)
 Batı Trakya’da bir halk oylaması yapılacak.
 Arap yarımadasında bir halk oylaması yapılacak.
 Evliye-i Selase (Kars, Ardahan, Batum)bir halk oylaması
yapılacak.
(Buradaki
Türk-Müslüman
çokluğuna
güvenilmiştir.)
 Osmanlının dış borçları Osmanlıdan ayrılan devletlere
eşit şekilde paylaştırılırsa üzerimize düşen borç
ödenecektir.
 Siyasi, mali ve adli gelişmemizi sınırlandıran her türlü
kısıtlamalar
ve
sınırlandırmalar
kaldırılacaktır.(kapitülasyonların
kaldırılacağı
ifade
edilmiştir)
 Boğazlar Marmara denizinin güvenliğini sağladığı
takdirde Dünya Ticaret gemilerine açılacaktır.
 Bir devlet içindeki Müslüman Türk’e ne kadar hak
verildiyse Türkiye’de o ülkenin vatandaşına aynı hakkı
verecektir.
Bu Misak-ı Milli kararları Osmanlı Mebusan meclisinde
kabul edildikten sonra itilaf devletleri İstanbul’u resmen
işgal etmiştir.
 Misak-ı Milli Osmanlı Mebusan Meclisinde alınan son
karardır.(kpss)
Not: Misak-ı Milli’de ulus egemenliği yönünde hiçbir karar
alınmamıştır.
 İstanbul’un resmen işgal edilmesi TBMM’nin açılmasını
hızlandırmıştır.
1.TBMM DÖNEMİ (1920-23)
Özellikleri;
 Kurucu bir meclistir.(Yeni bir ordu, yeni bir anayasa, yeni
bir devlet)
 Demokratik meclistir.(üyelerin seçim yoluyla başa
gelmesi)
 Ulusal bir meclistir.(içinde azınlık milletvekili olmaması ve
İ.Marşını kabul etmesi)
 Güçler birliği ilkesi ile hareket etmiştir.(olağanüstü bir
meclis olduğunu gösterir)
 Yapmış olduğu tek inkılâp SALATANATI KALDIRMASI.
 Meclis hükümet sistemiyle yönetilmiştir.(meclisin içinden
seçilen bir kişi meclis başkanı olur, bu kişi ayrıca
hükümetin de başkanıdır, yani başbakandır. Bakanlar ise
meclisin içinden tek tek oylamayla seçilir.)
 İhtilalci bir meclistir.(halkın ayaklanarak eski bir düzeni
yıkmasına
ihtilal
denir.
İhtilal
inkılabın
ön
aşamasıdır.)(saltanata ve itilaf devletleri başkaldırmıştır.)
Çıkardığı önemli kanunlar;
 Ağnam vergisinin artırılması hakkındaki kanun.(ilk
kanundur)
 Firariler kanunu
 Başkomutanlık kanunu





Hıyanet-i vataniye kanunu
Teşkilat-ı esasiye kanunu
İstiklal mahkemelerinin kurulması hakkındaki kanun
Nizab-ı müzakere kanunu(meclis içtüzüğü)
Meni israfat kanunu(su ve tahıl ürünleri israfı
yasaklandı)
 Meni
müskirat
kanunu(içki-tütün
yasağı)(kpss)(Mustafa kemal-İsmet İnönü)
24 NİSAN ÖNERGESİ
 Tbmm’nin üzerinde hiçbir güç yoktur.(padişah ve saltanat
iradesi yok sayılmıştır)
 Meclisin içinden seçilen bir kişi meclis başkanı olacak,
ayrıca bu meclis başkanı hükümetin de başkanı olacak.
 Geçici olmak kaydıyla bir padişah vekilini atamak veya
onu
hükümet
reisi
olarak
tanımak
doğru
değildir.(Meclisin katılacağı ve alacağı kararlarda
bağımsız hareket edeceği vurgulanmıştır.)(kpss)
 Bir hükümet kurmak zorunludur.
İLK HÜKÜMET ÜYELERİ
BB + MECLİS BAŞKANI –MUSTAFA KEMAL
MEB – DR.ALİ RIZA NUR
SAĞLIK BAKANI – ADNAN ADIVAR
MALİYE BAKANI – HAKKI BEHİÇ BEY
İÇİŞLERİ BAKANI – CAMİ BAYKUT BEY
DIŞİŞLERİ BAKANI – BEKİR SAMİ BEY
GENELKURMAY BAKANI – İSMET İNÖNÜ
TBMM’YE KARŞI ÇIKAN AYAKLANMALAR
İSTANBUL HÜKÜMETİ TARAFINDAN DOĞRUDAN
ÇIKARILAN AYAKLANMALAR
Nedenleri;
 Tbmm’yi yok etmek.
 Kuvay-i Milliye’nin boğazlara yaklaşması.
 İstanbul Şeyhülislamı Dürrizade Abdullah Efendi’nin
fetvası.
Mehmet Anzavur(ilk çıkan isyan), Kuvay-ı İnzibatiye(hilafet
ordusu)
Kuvay-i Milliye bastırmıştır.
 Firariler kanunu ile TBMM önlem almıştır.
İSTANBUL HÜKÜMETİ İLE İTİLAF DEVLETLERİNİN
ORTAKLAŞA ÇIKARDIKLARI AYAKLANMALAR
Nedenleri;
 Tbmm’yi yok etmek.
 Halkın dini duygularını istismar etmek.
 Anadolu’daki bazı ailelerin Tbmm otoritesine girmek
istememeleri.
Bolu, Düzce, Hendek, Adapazarı ayaklanmaları
Kuvay-i Milliye bastırmıştır.
 İstiklal
Mahkemelerinin
kurulması
ile
TBMM
ayaklanmaların önüne geçmeye çalışmıştır.
ESKİDEN KUVAY-İ MİLLİYECİ OLUPTA SONRADAN
AYAKLANANLAR
Nedenleri;
 Tbmm’yi yok etmek
 Düzenli orduya katılmamak
Çerkez Ethem (1.İnönü), Demirci Mehmet Efe
Düzenli ordu bastırmıştır.
 İstiklal
Mahkemelerinin
kurulması
ile
TBMM
ayaklanmaların önüne geçmeye çalışmıştır.
AZINLIK AYAKLANMALARI
Nedenleri;
 Tbmm’yi yok etmek
 Anadolu içinde devlet kurmak
Ermeni ayaklanması, Rum isyanı(en uzun süren)
Düzenli ordu bastırmıştır.
 Hıyanet-i Vataniye kanunu ile TBMM bu ayaklanmaları
önlemeye çalıştı.
 İstiklal mahkemeleri normalde Firariler kanununda
uygulamak için kurulmuştur. Sonradan Hıyanet-i Vataniye
kanununda da uygulanmıştır.
KURTULUŞ SAVAŞI MUHAREBELER DÖNEMİ
A) DOĞU CEPHESİ
Ermenilerin Kars’ı işgal etmesi üzerine harekete geçen
Kazım Karabekir Ermenileri Kars’tan çıkardı ve GÜMRÜ’ye
kadar kovaladı. Bunun üzerine Ermenilerle GÜMRÜ BARIŞ
ANTLAŞMASI imzalandı. Buna göre;
 Aras nehri ve çıldır gölü aramızda sınır sayılacak
 Ermeniler Sevr’deki isteklerinden vazgeçecek ve Misak-ı
Milli’yi tanıyacak
1915 yılında çıkarılan TEHCİR KANUNU ile Anadoludan göç
ettirilmiş olan Ermenilerden suça karışmamış olanlar tekrar
yurda geri dönecek.
Not: Tbmm’nin uluslar arası alanda yapmış olduğu ilk
antlaşmadır.(kpss)
 Bizi tanıyan ilk devlet ERMENİSTANDIR.
 İlk defa TÜRKİYE adı kullanıldı.
Ancak antlaşmadan 2 gün sonra Sovyet Rusya Ermenistan’ı
işgal etti ve bu antlaşma iptal edildi. Bu saatten sonra
TBMM’nin doğu sınırındaki muhatabı Sovyet Rusya
olmuştur. Yine Gürcistan’ın Batum’u işgal etmesi üzerine
gürcülerle BATUM ANTLAŞMASI imzalanarak Batum
Gürcistan’dan geri alınmıştır. Ancak antlaşmadan 3 gün
sonra Sovyet Rusya Gürcistan’ı işgal etmiştir. Batum
konusunda artık muhatabımız Sovyet Rusya’dır.
B) GÜNEY CEPHESİ
Mustafa Kemal POZANTI kongresine katılarak buradaki
Kuvay-i Milliyecileri örgütledi. Burada başarılarından dolayı
Antep’e 1921’de GAZİ, Maraş’a 1973’de Kahraman ve
Urfa’ya 1984’de Şanlı unvanı verilmiştir. Bu cephede düzenli
ordu savaşmamıştır. Cephede Rıdvan hoca, Mehmet
hoca(Sütçü imam), Saip bey, Şahin bey ve Karayılan bu
cephenin önemli simaları olmuştur.
Sakarya meydan muharebesinden sonra yapılan Ankara
Antlaşması ile cephe kapanmıştır.
C) BATI CEPHESİ
Kuvay-i Milliye’nin kapatılma nedenleri(düzenli ordunun
açılma nedenleri);
 Düzensiz ve disiplinsiz olması
 İhtiyaçlarını halktan zorla karşılaması
 TBMM otoritesini tanımaması
 Yunanlıları yurttan atacak kapasitede olmaması
 Halktan malzeme vermeyenleri kendi mahkemelerinde
yargılaması
 Düzenli orduya katılmak istememeleri

Gediz taarruzunda başarısız olmaları(kaldırılmasının en
önemli nedeni)
Bunun üzerine Ali Fuat Cebesoy görevinden alınırken yerine
İsmet İnönü getirildi. Ali Fuat Cebesoy Moskova
Büyükelçiliğine atandı.(açtığımız ilk elçilik)(kpss)
 Türkiye’ye ilk büyük elçilik açan devlet ise Gürcistan’dır.
 Mustafa Kemal’in katıldığı kongreler: Erzurum, Sivas,
Afyon, Pozantı.
1.İNÖNÜ SAVAŞI
Nedenleri;
 Yunanlıların İngiltere desteğini kaybetmek istememeleri
 Düzenli ordunun güçlenmesinin engellenmek istenmesi
 Eskişehir ve Ankara’yı alarak Milli Mücadelenin sona
erdirilmek istenmesi
 Çerkez Ethem isyanından faydalanılmak istenmesi
Sonuçları;(kpss)
 Düzenli ordunun ilk zaferidir
 Halkın TBMM’ye olan güveni artmıştır
 1921 anayasası(Teşkilat-ı Esasiye) kabul edilmiştir
 Sovyet Rusya ile Moskova Antlaşması imzalanmıştır
 Afganistan ile dostluk antlaşması imzalanmıştır
 Düzenli orduya katılım sayısı artmıştır
 Londra konferansı düzenlendi
 İsmet İnönü’nün rütbesi Albaylıktan Generalliğe
yükseltilmiştir
 İstiklal Marşı kabul edilmiştir
Maarif Nezaretinin düzenlediği bir yarışma sonucunda
Mehmet Akif’in yazdığı Rıfat Çağatay’ın bestelediği ve
dönemin MEB’i Hamdullah Suphi Tanrıöver tarafından
meclisten okundu. İlk defa Açık söz gazetesinde yayınlandı.
Mehmet Akif bu marşı Türk Ordusuna ithaf etmiştir.
1921 ANAYASASI
 Kanun-i Esasi’nin çelişmeyen maddeleriyle birlikte
uygulanmıştır.
 Kısa ve özdür.
 Tek yumuşak anayasamızdır.
 Çerçeve anayasadır.
 Lak değildir.
 7 temel ilkesi bulunur.
 1924’e kadar yürürlükte kalmıştır.
Bu anayasada yapılan ilk değişiklik ‘Devletin rejimi
Cumhuriyettir.’ Maddesinin eklenmesidir.
MOSKOVA ANTLAŞMASI
Bizi tanıyan ilk Avrupa ülkesi Sovyet Rusya’dır. Bu
antlaşmaya göre Çarlık Rusya ile Osmanlı arasında yapılan
tüm antlaşmalar geçersiz sayılacak.
Yorum: Yeni 2 devletin kurulduğu anlaşılmıştır.
Birinin tanımadı bir anlaşmayı diğeri de tanımayacaktır.
Yorum: Dış politikada ortak hareket edilme kararı alınmıştır.
Sovyet Rusya’nın yapacağı yardımlara karşılık Batum Sovyet
Rusya idaresinde Gürcistan’a bırakılacaktır.
Yorum: Misak-ı Milli’den ilk defa taviz verildi.
LONDRA KONFERANSI
Sevr Antlaşmasında ufak değişiklikler yaparak Türk tarafına
kabul ettirmek için bu konferans toplandı. Konferansa hem
Osmanlı hem de TBMM birlikte çağırıldı.(ikilik çıkarmak için)
Osmanlı devleti adına konferansa katılan Tevfik Paşa: ‘Bu
milletin gerçek temsilcisi TBMM’dir.’ Diyerek sözü Bekir
Sami Bey’e bıraktı. Böylece oyunu bozdu.
TBMM bu konferansa katılarak;
 Misak-ı Milli’yi tüm dünyaya duyurmak
 Türkler barıştan kaçıyor propagandasının önüne geçmek
 İtilaf
devletleri
tarafından
resmen
tanınmayı
amaçlamıştır
 Bizi konferansa İTALYA davet etmiştir.
Not: itilaf devletleri Londra Konferansı ile TBMM’yi
resmen tanıdı.
2.İNÖNÜ SAVAŞI
Nedenleri;
 1.İnönü savaşı nedenleri ile aynıdır.
 Londra Konferansının sonuçsuz kalması
 İngiltere’nin maddi ve manevi desteğini kaybetmek
istememeleri
Not: Mustafa Kemal savaşın ardından İsmet İnönü’ye
gönderdiği telgrafta; ‘Siz orada sadece düşmanı değil bu
milletin makûs tarihini de yendiniz.’ Diyerek savaşın
önemini vurgulamıştır.(kpss)
Not: Kaçan yunan orduları Aslıhanlar Dumlupınar mevkiine
kovalamasına rağmen başarılı olamadı. Düzenli ordunun ilk
taarruz girişimi başarısız oldu.(kpss)
Savaşın sonuçları;
 Fransa TBMM’ye ateşkes teklifinde bulundu
 İtalya Anadolu’dan çekilme kararı aldı
 Fransa Zonguldak’tan çekildi
 İngiltere Malta’da bulunan 40 türkü serbest bıraktı
KÜTAHYA – ESKİŞEHİR MUHAREBELERİ
Yunanlılar, İngilizlerin desteğini kaybetmemek, 1.ve2.
inönünün özünü almak, Eskişehir ve Ankara’yı alarak Milli
Mücadeleyi sona erdirmek için Afyon üzerinden ve Eskişehir
üzerinden saldırıya geçti. Eskişehir, Afyon ve Kütahya
kaybedildi.
Mustafa Kemal’in ordunun daha fazla yıpranmasını
engellemek için orduyu Yukarı Sakarya ırmağının doğusuna
çekti.
Savaşın sonuçları;(%1 milyon kpss)
 Yunan ordusu Polatlı’ya kadar gelince Meclis’in
Ankara’dan Kayseri’ye taşınması gündeme geldi.
 Mecliste Mustafa Kemal’e muhalefet arttı. Bunun 2
sebebi vardır.
 Savaş devam ederken M.Kemal Maarif(öğretmenlerle)
kongresini toplaması(kpss)
 Meclis başkanı olarak orduya geri çekilme emri vermesi
 M.Kemal’e 3 aylığına meclisin Yasam yetkisi de dâhil
olmak üzere BAŞKOMUTANLIK yetkisi çıkarıldı. Böylece
M.Kemal askerlik mesleğine geri döndü.
Mustafa Kemal bu yetkiyle ordunun ihtiyaçlarının
karşılanması amacıyla vermeyenlerin İstiklal
Mahkemelerinde yargılandığı Tekâlif-i Milliye Emirlerini
çıkarmıştır. Ancak bu emirler yayınlandıktan 5 gün sonra
Sakarya Meydan Muharebesi çıktığı için çok azı Sakarya’da,
büyük bir kısmını da Büyük Taarruz’da kullanacağız.
 Tekâlif-i Milliye, M.Kemal çıkarmıştır.
 İtalya Anadolu’dan çekilme kararından vazgeçti.
 Fransa, TBMM’ye sunduğu ateşkes teklifini geri çekti.
SAKARYA MEYDAN MUHAREBESİ (Subaylar Savaşı)
Ankara’yı alıp Milli Mücadeleyi sona erdirmek isteyen
yunanlıları M.Kemal; ‘Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa
vardır.’ Diyerek topyekûn bir mücadeleyle yunanlıları
Polatlı’da durdurduk.
Savaşın sonuçları;
 Son savunma savaşımızdır. 350’ye yakın subayımızı bu
savaşta kaybettik.
 Mustafa Kemal’e GAZİLİK UNVANI ile MAREŞALLİK
RÜTBESİ verildi.(kpss)
 Sovyet Rusya’ya bağlı Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan
ile Doğu sınırımızı kesinleştiren Kars Antlaşması
İmzalandı.(kpss)
 Fransa ile Ankara Antlaşması imzalandı. Bu antlaşma ile
Güney cephesi kapanırken Suriye’de bulunan CABER
KALESİ Kutalmışoğlu Süleyman Şah Türbesi Türk mülkü
olacağı kararlaştırılmıştır. Ancak bu antlaşmada Hatay,
Fransız mandasındaki Suriye’ye bırakılmıştır.(Misak-ı
Milli’den 2. Taviz)
 Ukrayna ile dostluk antlaşması imzalandı.
 İngiltere, TBMM ve Yunanistan’a ateşkes teklifinde
bulundu.
 İngiltere politikalarında yalnız kaldı.
 İtalya Anadolu’dan tamamen çekildi.(Anadolu’dan ilk
çekilen devlet)
Not: Türklerin 1683 2.Viyana’dan beri geri çekilişi sona
erdi.(kpss)
BÜYÜK TAARRUZ ÖNCESİ YAPILAN HAZIRLIKLAR (Rum
Sındığı)
 Ankara’da 6 aylığına subay okulu açıldı.
 M.Kemal’e verile Başkomutanlık yetkisi süresiz uzatıldı.
 Tekâlif-i
Milliye
emirlerinden
gelen
yardımlar
cephanelere ulaştırıldı.
 Karargâh merkezi Polatlı’dan Akşehir ve Afyon’a taşındı.
 Orduya 11 ay boyunca taarruz eğitimi verildi.
 Sovyet Rusya’dan son kez yardım alındı.
Hazırlıkları tamamlayan Türk ordusu Kütahya’da
Dumlupınar Meydan Muharebesini Yunan’a karşı kazandı.
Yunan kaçmaya başladı. Bunun üzerine M.Kemal ‘Ordular
ilk hedefiniz Akdenizdir. İleri!’ emrini verdi. Bunun üzerine
Türk ordusu Afyon, Uşak, Kütahya, Bilecik, Bursa, Balıkesir,
Manisa, Aydın ve İzmir’i yunanlılardan alarak Batı
Anadolu’yu düşmandan temizledi.
Savaşın Sonuçları;
 Milli Mücadelenin Muharebeler dönemi sona erdi.
Diplomatik dönemi başladı.
 Yunan Başkomutanı General Trikopis Uşak’ta Fevzi
Çakmak tarafından esir edildi. Bunun üzerine TBMM
Fevzi Çakmak’a M.Kemal’in isteği doğrultusunda
MAREŞALLİK unvanı verildi.
 Mudanya Ateşkes Antlaşması imzalandı.
 Yunanlılar Anadolu’ya ve özellikle İzmir’e büyük zarar
verdi.
MUDANYA ATEŞKES ANTLAŞMASI
 İsmet İnönü katıldı.(kpss)
 İnönü’nün buradaki başarısı onun Lozan’a gönderilmesini
sağladı.
Antlaşma maddeleri;
 Türk-Yunan savaşı sona erecek ve yunanlılar Doğu
Trakya’yı boşaltacak.
Doğu Trakya’yı Trakya Yüksek Komiseri sıfatıyla Refet Bele
teslim almıştır.
 Boğazlar ve İstanbul barış antlaşması yapıldıktan sonra
TBMM’ye bırakılacaktır.
İstanbul’un TBMM hükümetine bırakılması Osman devletini
hukuken yok sayıldığını gösterir.
SALTANATIN KALDIRILMASI
Nedenleri;
 Lozan’a hem Osmanlının hem de TBMM’nin birlikte
çağırılması
 Ulusal egemenlik önünde bir engel teşkil etmesi
 Lozan görüşmelerine tek taraflı katılma isteği
 Anadolu’da çift idarenin ulusal çıkarlara aykırı olması
Sonuçları;
 Laiklik yolundaki ilk adım atıldı.(Vahdettin halife sıfatıyla
kaldı)
 Vahdettin halife sıfatıyla Malta’ya gitti.
 Ulus egemenliği önündeki en büyük engel kalktı
 TBMM Lozan’a tek gitti
LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI (24 Temmuz 1923)
M.Kemal; İsmet İnönü, Dr. Rıza Nur ve Hasan Saka’yı baş
delege olarak atadı. Bu gidecek heyetten kapitülasyonların
kaldırılması ve ermeni iddiaları konusunda kesinlikle taviz
verilmemesini istedi.
Alınan kararlar;
 Sınırlar;
Doğu sınırı, Kars antlaşmasıyla belirlenmiştir.
Batı sınırı, Yunanistan ile Mudanya, Bulgaristan ile İstanbul
antlaşmaları esas alınmıştır.
Güney sınırı, Fransa ile yapılan Ankara antlaşması esas
alınmıştır.
Irak(Musul)sınırı, gündeme gelmesine rağmen çözümü
sonraya bırakılmıştır. Lozan’da gündeme gelmesine rağmen
çözülmeyen tek sorundur.
 Kapitülasyonlar; tamamen kaldırıldı ve Duyun-i Umumiye
İdaresinin Türkiye’deki görevi sona erdi.
 Ermeni iddiaları; tamamen reddedildi.
 Patrikhane; tüm ısrarlarımıza rağmen İstanbul’dan dışarı
çıkaramadık. 2 taraf arasında görüşülüp karara bağlanan
ve kâtipler tarafından yazıya geçirilen ilk kanundur.
 Yabancılar okulu; Türkiye’nin çıkaracağı kanunlara
uyulması şartı getirildi.
 İstanbul’un boşaltılması; 45 gün sonra boşaltılmasına
karar verildi.
 Ege adaları;
Bozcaada, Gökçeada – Türkiye’ye
Kıbrıs adası – İngiltere’ye
Diğer ege adaları – Yunanistan’a (Türkiye’ye yakın adaların
silahsızlandırılması şartıyla)
 Dış borçlar;
Osmanlıdan kalan dış borçlar yüz ölçümü dikkate alınarak
Osmanlıdan ayrılan devletlere bölüştürülmüştür. Türkiye
borçları FRANK ve LİRA cinsinden ödemek istediğini ilgili
devletlere bildirmiştir. Türkiye’nin ödeyeceği borçların
taksit-tutar-vadesinin hesaplaması için Duyun-i Umumiye
İdaresi görevlendirilmiştir. Türkiye’nin Osmanlı borçlarını
ödeme kararı alması Sovyet Rusya’yı rahatsız etmiştir.
(kpss)(örnek teşkil edeceği için)
 Nüfus mübadelesi; Batı Trakya Türkleri ile İstanbul
Rumları hariç geri kalan Rum ve Türklerin yer
değiştirmesine karar verilmiştir.
 Boğazlar; boğazlarda bir komisyonun boğazları
yönetmesine devam edilmesi kararı alınmıştır. Bu
komisyonun başkanının Türk olması kararlaştırılmıştır.
 Azınlıklar; hepsi Türk vatandaşı sayıldı.
 Savaş tazminatı; karaağaç ve Bosna köyünün Türkiye’ye
verilmesi kararlaştırıldı.
Lozan’ın önemi;
 100 yıllık bir antlaşmadır.
 Günümüzde de devam etmektedir.
 1.TBMM zamanında görüşmelere başlanmış, 2.TBMM
zamanında onaylanmıştır.
Lozan’dan sonra gündeme gelen konular;
 Irak sınırı
 Güney sınırı
 Yabancı okullar
 Boğazlar
 Nüfus mübadelesi
 Dış borçlar
Lozan’da aleyhimize çözümlenenler;
 Güney sınırı (Hatay)
 Doğu sınırı (Batum)
 Adalar
 Patrikhane
 Boğazlar
ATATÜRK İLKELERİ
Cumhuriyetçilik (demokrasi, parti, ulus egemenliği, seçim,
seçme seçilme)
 Saltanatın kaldırılması
 Cumhuriyetin ilanı
 Halifeliğin kaldırılması
 Erkan-ı Harbiye(genelkurmay)
 Umumiye Vekâleti(savaş bakanlığı)
 Kadınlara seçme seçilme hakkı
 Partilerin kurulması
 1924 AY kabul edilmesi
Milliyetçilik (ulusal birlik ve beraberlik, ‘Türk’ kelimesi)
 Halifeliğin kaldırılması
 Resmi dilin Türkçe olması
 Tevhid-i tedrisat kanunu
 Türk alfabesinin kabulü
 TTK, TDK açılması
 Kabotaj kanunu
 Yerli tüccarı koruma kanunu
 Türk parasını koruma kanunu
 TBMM’nin açılması
Laiklik (din ve vicdan özgürlüğü, akılcılık, bilimsellik)
 Saltanatın kaldırılması
 Halifeliğin kaldırılması
 Şeriye ve evkaf vekâletinin kaldırılması
 Devletin dini islamdır ibaresinin çıkarılması.
 MV ve CB yemininin değiştirilmesi
 Medeni kanunun kabulü
 Tevhid-i tedrisat kanunu
 Hayat en hakiki mürşit ilimdir, fendir.
 Kılık kıyafet kanunu
 Medreselerin kapatılması
Halkçılık (insan ve insanlık sevgisi, eşitlik, halkın yararına
olan her şey)
 Cumhuriyetin ilanı
 Kadınlara siyasal hakların verilmesi
 Medeni kanunun kabulü
 Tevhid-i tedrisat kanunu
 Millet mekteplerinin kurulması
 Halk evlerinin açılması
 İlköğretimin parasız ve mecburi olması
 Soyadı kanunu
 Aşar vergisinin kaldırılması
 Toprak reformu kanunu
 TBMM’nin açılması
 Teşvik-i sanayi kanunu
İnkılâpçılık (çağdaşlaşma, batılılaşma, ‘yerine’ kelimesi)
 Latin alfabesinin kabul edilmesi
 İstanbul üniv. Açılması
 Siyasal bilimler fakt. Kurulması
 Güzel sanatlar fakt. Açılması
 Kılık kıyafet kanunu
 Miladi takvimin getirilmesi
 Uluslar arası saatin getirilmesi
 Uluslar arası rakamın getirilmesi
 Metrik siteminin getirilmesi
 Saltanatın kaldırılıp cumhuriyetin ilan edilmesi
Devletçilik (iktisat, maliye, işletme, sermaye, kalkınma)
 İzmir iktisat kongresi
 Misak-ı iktisat kararları
 Milli bankaların kurulması
 1.-2. Beş yıllık kalkınma planlarının hazırlanması
 MTA’nın kurulması
 Adana-Mersin demir yollarının getirilmesi
 Merkez bankasının kurulması
ATATÜRK İLKELERİNİN ÖZELLİKLERİ
1. Atatürk’ün
benim
eserim
dediği
ilkesi;
CUMHURİYETÇİLİKTİR.
2. Atatürk’ün
vazgeçemediğim
dediği
ilkeler;
CUMHURİYETÇİLİK VE LAİKLİK
3. Cumhuriyetçilik ve halkçılık birbiriyle doğru orantılıdır.
4. Atatürk ilkeleri 1924 AY göre 1937’de yapılan değişiklikle
girmiştir.(kpss)
 Son halife Abdülmecit Efendidir.
 İnkılâpçılık kökten değişimdir.
 Medeni kanunu İsviçre’den aldık.
 Medeni kanun ile patriklerde değişikliğe neden oldu.
 Kadınlara verilen ilk siyasi hak belediye seçimlerine
katılabilme.
 İlk defa TBMM’ye kadınlar 1935’te girmiştir.
 Türk harflerini ilk basan gazete MARDİN GAZETESİ
 M.Kemal’in yeni Türk harflerinin öğretilmesi amacıyla
gittiği ilk şehir KAYSERİ
 Türk harflerini öğretmek için Millet Mekteplerini kurdu.
 Kronolojide tarih, Dilden önce açılmıştır.(TTK, TDK)
3 Mart 1924
 Halifeliğin kaldırılması
 Tevhid-i tedrisat kanunu kabul edildi.
 Şeriye(diyanet
işleri)
ve
evkaf(vakıflar
genel
müd.)vekâletinin kaldırılması
Din-devlet ayrıldı. Diyanet işleri başkanlığını ilk RIFAT
BÖREKÇİ yaptı.
 Erkan-ı Harbiye Umumi Vekâleti kaldırıldı.
Genelkurmay ve savaş bakanlığı-ordu devlet ayrıldı
Genelkurmay başkanlığı(ordu)-FEVZİ ÇAKMAK
Milli savunma bakanlığı(devlet)
 TTK 1937’den bu yana çıkardığı, ismini M.Kemal’in verdiği
ölmeden önce okuduğu son eser BELLETEN
DERGİSİ’dir.(kpss)
 TTK ve TDK’a Atatürk mirasının belli bir bölümünü
bırakmıştır.
 Mustafa Kemal ilk şapkayı KASTAMANU’ da taktı.
 Lozan konferansı sırasında İzmir İktisadi Kongresi
toplanmıştır.
 Aşar verginsin kaldırılması ilk kez İzmir İktisadi
Kongresinde gündeme gelmiştir.
Kabotaj: denizlerde yük ve yolcu taşıma hakkı.(Türklere
verildi)
 Sanayi alanındaki en büyük kanun Teşvik-i Sanayi
Kanunudur.
Bu kanunun tam olarak hayata geçirilememe sebebi;
1. Halkın elinde yeterli sermaye olmaması
2. Dünya ekonomik buhranı
 T.c. Devletçilik politikasına 1930’ da geçti.
 1. Beş yıllık kalkınma planı (1930-33) yıllarını kapsar.
Ancak 1934 yılında uygulamaya konuldu.
 Kardemir demir-çelik fabrikasının açılması için
İngiltere’den yardım alındı.
 2. Beş yıllık kalkınma planı (1939-44) yıllarını kapsar. 2.
Dünya savaşından dolayı hayata geçirilemedi.
 İlk sağlık bakanı – Adnan Adıvar
 Cumhuriyetin ilanından sonra ilk sağlık bakanı – Refik
Saydam
 Hilal-i Ahdar – Yeşilay – M.Kemal kurdu.
ÇOK PARTİLİ HAYAT
Chp’nin kurulması
Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk cemiyetinin
şubelerinin dönüştürülmesi ile kuruldu. Ebedi Şefi
M.Kemal, Milli Şefi İsmet İnönü’dür. Ekonomide devletçilik
ve çift dereceli seçim sistemini savunmuştur. 1923-1926
yıllarında inkılâp kadrosunu oluşturmak için çift, 1946-2014
tek dereceli seçim söz konusudur.
En uzun süre tek başına iktidarda kalan partidir.(1923-50)
TERAKKİPERVER CUMHURİYET FIRKASI (liberalizm)
Genel Başkanı- Kazım Karabekir
Önemli İsimleri- Adnan Adıvar, Rauf Orbay, Ali Fuat
Cebesoy, Refet Bele.
Ekonomide liberalizm ve tek dereceli seçimi savunmuştur.
Şeyh Sait isyanına destek verdiği gerekçesiyle kapatıldı.
Laiklik ilkesini kötüye kullandığı için kapatıldı.
T.c. ilk muhalefet partisidir.
1925 – Şeyh Sait İsyanı
 Cumhuriyet rejimini değiştirmeye yönelik ilk ve son
isyandır.
 Şeyh Sait bu isyan sırasında İngiltere’den yardım almıştır.
İngiltere’nin amacı Türkiye ile Musul arasına tampon bir
devlet kurdurarak Türkiye’nin Musul’a ulaşmasını
engellemeyi amaçladı. Elazığ’da başlayan bu isyan yayılınca
dönemi BB Ali Fethi Okyar isyanı bastıramamıştır. Yerine
İsmet İnönü hükümeti kurulmuştur. Bölgeye ordu sevk
edilerek isyan bastırıldı.
İsyanın sonuçları;
 Olağanüstü hal ilan edildi.
 Tahrir-i Sükûn kabul edildi.
 İsyana destek veren terakkiperver kapatıldı.
 Ankara ve Diyarbakır olmak üzere istiklal mahkemeleri
kuruldu.
İZMİR OLAYI
Benim naçiz vücudum elbet toprak olacaktır. Ancak Türkiye
cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır. ‘ sözünü söylemiştir.
İstiklal mahkemeleri son kez görev yapmıştır.
BOZKURT – LOTUS OLAYI
Midilli yakınlarında Bozkurt adı verilen Türk gemimizin
Lotus yakınlarındaki Fransız bir (bozkurt) temsil etmiştir.
Türkiye davayı kazanmıştır. Bu olay sonucunca M.Kemal
Kabotaj Kanununun çıkışını hızlandırmıştır.
RAZGRAD OLAYI
Bulgarların Bulgaristan’da bulunan Türk mezarlarını tahrip
etmesi olayıdır.
VAGON – Lİ OLAYI
İstanbul’da bulunan Fransız demiryolu şirketinde çalışan
Hacı Beyin şirkette Türkçe konuştuğu için işten çıkarılması
olayıdır.
BURSA OLAYI
Ezanın Arapçadan Türkçeye çevrilmesiyle başlayan olaydır.
Bu olay üzerine M.Kemal ‘ Bu bir dil meselesidir din
meselesi değil.’ Demiştir. İlk Türkçe ezan denemesi
Yerebatan sarnıcında Hafız Yaşar tarafından, ama
hoparlörden ilk verilişi Fatih Camii’dir.
SERBEST CUMHURİYET FIRKASININ KURULMASI
M.Kemal’in isteği ile Ali Fethi Okyar tarafından çok partili
hayata geçmek, hükümetin denetlenmesini sağlamak ve
1929 Dünya ekonomik krizine çareler üretmek için kuruldu.
Kuruluşunda Atatürk’ün kız kardeşi Makbule Hanım da
bulunmaktadır.
Parti ekonomide Liberalizmi, tek dereceli seçim sistemini ve
kadınlara siyasi hak verilmesini talep etmiştir. Ancak
partilerin içine gericiler girmesi yüzünden partiyi Ali Fethi
Okyar kendisi feshetmiştir. Bu olaydan kısa bir süre sonra
da menemen isyanı çıkmıştır.
 Şeyh Sait isyanı-TCF kapandı.
 SCF-Menemen olayı.
MENEMEN OLAYI
Derviş Mehmet ve adamlarının ‘Şeriat isteriz’ sloganlarıyla
önce 2 bekçiyi sonra ise olaya müdahale etmek isteyen
Asteğmen Kubilay’ı şehit etmesi olayıdır. Bu olay sonunda
derviş Mehmet ve adamları Divan-ı Harp’de yargılanmıştır.
Bu olaydan sonra Atatürk zamanında bir daha çok partili
hayata geçiş çalışması yapılmayacaktır.
DERSİM OLAYI
1936’da Pir Seyit Rıza’nın İngiltere destekli hükümete
başkaldırmasıdır. Bunun üzerine Abdullah Bozdoğan
önderliğinde Sabiha Gökçen tarafında hava harekâtı
düzenlenmiştir. Bunun üzerine İsmet İnönü istifa ederken
yerine Celal Bayar gelmiştir. Yapılan operasyonun adı
TUNÇELİ’dir.
ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI
1923-32 arası;
 Musul meselesi
Lozan’da çözülemeyen bu konu 1924’te İngiltere ile yapılan
HALİÇ KONFERANSINDA da çözülemedi. Konu Milletler
Cemiyetine götürüldü. Cemiyet Musul’u İngiliz
mandasındaki Irak’a bıraktı. Bunun üzerine Türkiye savaş
hazırlıklarına başladı. Ancak Şeyh Sait isyanından dolayı
Musul üzerindeki etkinliğimizi yitirdik. Bunun üzerine
İngiltere ile 1926’da Ankara Antlaşması imzaladık.
Antlaşmaya göre;
 Musul İngiliz yönetimindeki ırak’a bırakılacak.
 Mısır petrollerinin %10’u 25 süreyle Türkiye’ye
bırakacaktır.
 Misak-ı Milliye uygun çözümlenmedi
 Yabancı okullar
1924 Tevhid-i Tedrisat kanununa uymayan okullar kapatıldı.
Bunun üzerine konuyu uluslar arası platforma taşımak
istedi. Fransa’ya karşı bir direniş göstererek bu konunun
uluslar arası bir platformda görüşülmesi talebini reddettik.
Bu olay Türkiye’nin ilk dış politika zaferidir.
 Dış borçlar
1929 Dünya ekonomik krizi sonrası Türkiye Hoover
Moratoryumu yararlanarak Fransa ile tekrar masaya
oturulmuştur. Borçların lira üzerinden ödenmesine karar
verilmiştir. Bu borç 1954 yılında sona ermiştir.
 Nüfus mübadelesi
Yunanistan’ın İstanbul’da daha fazla Rum bırakma isteği
yüzünden bu sorun ortaya çıktı. Konu Milletler cemiyetine
götürüldü. Cemiyet sorunu çözemeyince Yunan Başbakanı
Eleftinos Türkiye’ye gelerek bu sorunu çözdü. Lozan’daki
karar aynen kabul edildi.(İadeyi ziyaret için İsmet İnönü
Yunanistan’a gitti)
 Adana – Mersin demiryollarının millileştirilmesi sorunu
Fransa’nın elindeki bu demiryolları satın alınmıştır.
1932-39 Arası (kpss)
 Milletler Cemiyetine Giriş
İspanya’nın davetlisi olarak cemiyete katıldık. Milletler
cemiyeti kendi kuruluş felsefesinden vazgeçerek ilk defa bir
ülkeyi davet etmiştir.
 1934 Balkan Antantı
1933 senesinde Türkiye, Yunanistan ile SAMİMİ ATNL.
İmzalandı. 1934’de ise Türkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve
Romanya arasında Balkan Antantı kuruldu. Türkiye bu
antanta girmekle batı sınırlarını güvence altına almıştır.
Arnavutluk İtalya’nın etkisinde, Bulgaristan ise ege denizine
girme isteği üzerinden bu antanta katılmamıştır. Bu antanta
katılmamız boğazların bize geri verilmesinde etkili
olmuştur.(kpss)
 Montrö Boğazlar Sözleşmesi
1936’da Almanya Fransa’ya ait Ren, İtalya ise Habeşistan’ı
işgal edince boğazlarda komisyonda olan devletler
boğazdaki askerlerini geri çektiler. Bunun üzerine Türkiye
boğazlardaki güvenliği sağlamak amacıyla bir konferans
toplanmasını talep etti. Bunun üzerine İsviçre’nin Montrö
kentinde imzalanan sözleşme ile boğazların her iki
yakasında Türk askerlerinin bulunması ve komisyonun
kaldırılması karar alındı. Bu karar alınırken SSCB ve balkan
antantı üyeleri destek vermiştir.
 1936 Akdeniz Paktı
İtalya’nın etkisiyle kuruldu. Türkiye de üyedir
 1937 Sadabad Paktı
Türkiye, İran, Irak ve Afganistan arasında kuruldu. Türkiye
bu pakta girerek doğu sınırlarını güvence altına aldı. Suriye
ise Irak ile yaşadığı sınır problemleri ve Türkiye ile yaşadığı
HATAY meselesi yüzünden bu pakta girmemiştir.
 Hatay’ın Anavatana Katılması
1936’da Fransa Suriye’den askerleri çekti ve Hatay’ı da
Suriye’ye bıraktı. Kararı kabul etmeyen Türkiye konuyu
Milletler cemiyetine götürdü. Cemiyet ‘SANDLER’ adında bir
araştırmacıyı bölgede araştırma yapması için Hatay’a
gönderdi. Sandler yaptığı incelemeler sonucunda Hatay’daki
Türk nüfusunun Arap ve Kürt nüfusundan fazla olduğunu
belirten Sandler Raporu yayınlandı. Durumu kabul
etmeyen Fransa 1938’de Hatay bağımsız Cumhuriyeti
kuruldu.
Bu cumhuriyetin ilk ve son cumhurbaşkanı Tayfur Sökmen,
Başbakanı ise Abdurrahman Melek’tir. 1939’da İsmet İnönü
döneminde Hatay meclisinin aldığı kararla Hatay
anavatan’a katılmıştır.
M.Kemal Hatay meselesinde Adana’da yaptığı bir
konuşmada ‘40 yıllık Türk yurdu düşman eline esir
bırakılamaz’ demiştir.
CUMHURİYET DÖNEMİ KÜLTÜR VE MEDENİYET
 Devlet Yönetimi
M.Kemal genelge ve kongrelerde;
 Demokratik temsil
 Demokratik meşruiyet
 Hukuki kurallara saygılı olmaya özen gösterdi.
M.Kemal’e göre vatandaş;(24 AY)
 Çağa uygun davranışlar gösteren
 Kalkınma yolunda birlikte ilerleyen
 Hür bakış açısına sahip olan.
 Mimari
Mimar Kemaleddin – Gazi Ün. Rektörlüğü
Vedat Tek – 1.TBMM Binası – Ankara Palas
Ali Talat Bey – Beşiktaş ve kuzguncuk iskelelerini tasarladı
Prof. Dr. Emin Onat ve Doç. Dr. Orhan Ada – Anıtkabir
 Müzik
Darülelhan – Konservatuar
Darülbedayi – İstanbul Şehir Tiyatroları (Muhsin Ertuğrul)
Musiki Muallim Mektebi – Paul Hunderint’in yazdığı rapor
doğrultusunda açıldı.
 Türk Beşleri
Cemal Reşit Rey – 10.Yıl marşı bestecisi(klasik batı müziği)
Ulus Cemal Erkin
Hasan Ferit Alnar
Adnan Saygun(operayı açtı)
Necil Kazım Akses
 Öğrenci andı – Dr. Reşit Galip
 Heykelcilik
İlk Atatürk heykeli İstanbul’da açıldı
Heinrich Krippel (ulus zafer anıtı\samsun Atatürk anıtı)
Pietro Cerronico (taksim cumhuriyet anıtı)
 Sosyal Hayat
İlk nüfus sayımı 1927 yılında yapıldı(13 milyon)
Mustafa Kemal nüfusu artırmak için;
 Göçmenlere vize muafiyeti getirdi.
 Doğumu engelleyecek araç ve ilaçları yasakladı.
 Çok çocuklu ailelere hazineden tarla yardımı yapıldı.
 6 çocuğu olanlara vergi muafiyeti getirildi.
 Belediye Başkanı – Sadriye Hanım
 Muhtar – Gül Esin
 Köylü Mebus Kadını – Satı Kadın
 Savaş Pilotu – Sabiha Gökçen
 Mühendis – Sabiha Rıfat
 İnşaat Mühendisi – Sabiha Güreyman
 Kadın doğum Uzmanı – Pakize İzzet Tarzi
 Milli Sporcu – Leyla Asım Turgut
 Rallici – Azize Hanım
 Öğretmen – Refet Angan
 Tiyatrocu – Afife Jale
 Savaş Fotoğrafçısı – Semiha Es
 Vali – Lale Aytaman
 Bakan – Türkan Akyol
 Başbakan – Tansu Çiller
 Büyükelçi – Filiz Dinçmen
 Operatör Doktor – Rahime Batu
 Dünya Güzeli – Keriman Halis Ece
 Avukat – Süreyya Ağaoğlu
 Hâkim – Suat Bey
 Eğitim
 1921 Maarif Kongresi
 1924 Tevhid-i Tedrisat kanunu çıkarıldı
 1925 Medreseler kapatıldı
 1925 Ankara Hukuk Mektebi açıldı
 1926 Maarif Teşkilatı hakkındaki kanun çıkarıldı
 1928 Millet Mektepleri açıldı
 1931 Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti
 1932 Türk Dil Kurumu Kuruldu
 1932 Halk evleri açıldı
 1933 Üniversite Reformu açıldı(albert malche yazdığı
rapor doğrultusunda)

 Resim
 İbrahim Çallı – Zeybekler tablosu
 Namık İsmail
 Ruhi Aral, Cemal Tollu, Ali Çelebi (Yaralı asker)
 Edebiyat
 Halide Edip Adıvar – Ateşten gömlek(milli mücadele
üzerine yazılan ilk roman)
 Halide Edip Adıvar – Türk’ün ateşle imtihanı (orduda
geçirdiği yıllar)
 Kazım Karabekir – İstiklal harbimiz
 Kazım Karabekir – Şarkılı ibret (müzikal olan bu oyunu
şehit çocuklarına oynattı)
 Ali Fuat Cebesoy – Sınıf arkadaşım Atatürk
 Ali Fuat Cebesoy – Milli Mücadele hatıraları
 Falih Rıfkı Atay – Çankaya
 Yakup Kadri Karaosmanoğlu – Yaban
 Yakup Kadri Karaosmanoğlu – Ankara
 Kemal Arıburnu –Atatürk’ten anılar
 Atatürk’ün Yazdığı Eserler
 Geometri, Vatandaş için medeni bilgiler,
 Cumalı ordugâhı
 Zabit ve Kumandan ile Hasbıhal,
 Nutuk
 Nutuk; Chp 2. Kongresinde okundu
 19 Mayıs’ta Samsun’a çıktım ile başlar
 Gençliğe hitabe ile sona erer
 Geliri THK bırakılır
 1919-27 yılları arasını anlatır
 Arap harfleriyle basıldı(1928’de Latin)
 Atatürk Döneminde İlkler
Fikir hayatını; Namık Kemal, Tevfik Fikret, Ziya Gökalp,
J.J.Rousseau, Mehmet Emin Yurdakul belirlemiştir.
Atatürk sırasıyla; Selanik, Manastır, İstanbul, Sofya
şehirlerine gitmiştir.
Tarih sahnesine ilk çıkışı; 31 Mart olayı (hareket ordusunun
başında Kurmay Yüzbaşıyken)
Sömürgeciliğe karşı ilk savaşı; Trablusgarp
1.Dünya savaşı sırasında; Çanakkale, Kafkasya, Suriye
cephelerinde savaştı.
İlk görev yeri; Şam (5. Kolordu)burada kurduğu ilk cemiyet
VATAN VE HÜRRİYET
TBMM M.Kemal’i; 1923,27,31,35 yıllarında toplamda 4 kez
CB seçti
CB döneminde hiç Hayat’a gitmemiştir.
Nobel barış ödülüne aday gösterilen ilk Türk’tür(1934yunan)
Atatürk’ün manevi evlatları; Rukiye, Zeynep, Zehra,
Abdurrahman Tunçak, Sabiha Gökçen,Afet İnan, Ülkü
Adatepe, Sığıtmaç Mustafa
Atatürk’ün yaveri; Salih Bozok
Atatürk’ün telgrafçısı; Manastırlı Hamdi Bey(ismi nutukta
da geçer ve İstanbul işgalini ilk haber veren)
Atatürk mirasının bir kısmını İş Bankasına, TTK, TDK, İsmet
İnönü’nün çocuklarının öğrenimi için ayırdı.
Doğumunun 100. Yılı UNESCO tarafından ATATÜRK YILI
ilan edildi.(kpss)
Atatürk’ün öldüğü gün; BB-Celal Bayar, TBMM BaşkanıM.Abdül Halik Renda idi.(kpss)
Atatürk döneminde en çok hükümet kuran; İsmet İnönü
En uzun Meclis Başkanlığında kalan; Kazım Özalp(1924-37)
Atatürk’ün hastalığına ilk teşhis koyan; Yalova’da Nihat
Reşat Belger, kesin tanıyı Dr. Ömer İrdelp koymuştur.
Atatürk’ün naaşı 1953’e kadar Etnografya Müzesi’nde
sergilenmiştir.
Atatürk’ün en son okuduğu dergi; BELLETEN
XX. YÜZYILDA DÜNYA
MONREO DOKTRİNİ
 ABD’nin yalnızlık politikasıdır.
 1823-1917 yılları arasında uygulanmıştır.
 ABD, bu politika il Avrupalı devletlerin Amerika kıtasına
karışmasına karşı çıkarak Avrupa politikası ile
ilgilenmeme kararı almıştır.
NOT: 1.dünya savaşı sırasında Wilson ilkelerini yayınlayarak
monreo doktrinin uygulamayı askıya alan ABD, Avrupalı
devletlerin Wilson prensiplerine uymama sebebi il 1922-45
yılları arasında monreo doktr.uygulamaya yeniden
başlamıştır.
SSCB’NİN KURULUŞU-BOLŞEVİK İHTİLALİ
 Mart 1917’de Petersburg’da kadın işçilerin greviyle
Bolşevik ihtilali başlamıştır.
 Barış, toprak ve ekmek sloganıyla halkı kendi yanına
çeken Bolşevikler Duma’da çoğunluğu ele geçirerek geçici
bir hükümet kurmuşlardır.
 Rus çarının (1.Nikolay )tahttan inmesiyle yönetimi ele
geçirmişlerdir.
 Yeni yönetim NEP adı verilen yeni ekonomi politikası
uygulamıştır.
 1923 yılında SSCB kurulmuştur.
 SSCB’de 1928 yılında sanayiyi geliştirmek için 1.Beş yıllık
kalkınma planı hazırlanmıştır.
 Tarım kolektifleştirme politikası uygulanmıştır.
SSCB’NİN ORTA ASYAYI SOVYETLEŞTİRME POLİTİKASI
 SSCB, orta asyada yaşayan Türkler üzerinde kültürel,
ekonomik, siyasi ve dini açıdan baskı kurmuştur.
 Yusuf Akçuralı ve Gaspıralı İsmail, SSCB’ye karşı
mücadele etmiş olsalar da başarılı olamamışlardır.
BASMACI HAREKATI(SORU TARZI)
 SSCB’nin Sovyetleştirme politikasına karşı başlamıştır.
 Amacı Türkistan’ı Rus işgalinden kurtarmaktır.
 Hareketin önderliğini Zeki Velidi Togan yapmıştır.
 Enver Paşa’nın basmacı hareketine katılması harekata hız
kazandırmıştır.
 SSCB ile yapılan Türkmençay Savaşında Enver paşa şehit
olmuştur. Enver Paşanın şehit olmasından sonra harekat
başarısızlığa uğramıştır.
ORTA DOĞU’DA MANDA YÖNETİMLERİNİN KURULMASI
 1.Dünya Savaşından sonra İngiltere, Fransa ve İtalya
Ortadoğu’da mandater yönetimler oluşturmuşlardır.
NOT: İngiltere Dışişleri Bakanı Althur Balfour’ un girişimiyle
başlatılan ve Filistin’ de bir İsrail-Yahudi devletinin
kurulmasıyla sonuçlanan girişim BALFOUR
DEKLARASYONU’dur(1917).
UZAKDOĞU’DA YENİ BİR GÜÇ JAPONYA(SORU TARZI)
 Japonya’nın 1867-1912 yılları arasında yaşadığı
aydınlanma dönemine MEİJİ RESTORASYONU dönemi
denir.
 Bu dönemi imparator Mutsihito Meiji başlatmıştır.
 Bu dönemde doğu’nun ahlakı batının teknolojisi felsefesi
ile hareket eden Japonlar batılı tarzda ve oldukça başarılı
yenilikler yapmışlardır.
 Bu dönemde yapılan başlıca yenilikler;
 Şogunluk(derebeylik) yıkıldı.
 Yeni bir Japon Anayasası yapıldı.
 Japon donanması geliştirildi.
 Kılık-kıyafet değiştirildi.
 Takvim değiştirildi.
 Yurtdışına öğrenci gönderildi.
 Yeni bir bankacılık sistemi kuruldu.
 NOT: Meiji Restorasyonu döneminde japonya’da alfabe
değişikliği yapılmadığına dikkat etmemiz gerekir.
 Bu yenilikler sayesinde dışa açılan ve güçlenen Japonya
1894-95 Savaşında Çin’i, 1905 rus-japon savaşında
Rusya’yı yenmiştir.
NOT: güçlenen Japonyanın saldırgan politikalara
yönelmesi2.Dünya Savaşına yol açan gelişmelerden biridir.
1929 DÜNYA EKONOMİK KRİZİ
 Kara Perşembe olarak bilinir.
 Abd’de başlamıştır.
 Krizin çıkmasının temel sebebi dünyada silah üretiminin
devam etmesi ancak silşah satışının durması sonucunda
Abd ekonomisinin zayıflaması.
 Kriz New York borsasının çökmesiyle başlamıştır.
 Krizden sonra Abd Başkanı olan Roosvelt New Deal adı
verilen ekonomi politikası uygulamıştır.
 Krizden en fazla etkilenen sektör inşaat sektörü.
 KARA PERŞEMBE’NİN ÜLKEMİZE ETKİLERİ;
 Devletçi ekonomiye geçildi.
 Koruyucu gümrük politikaları ve Kiriling sistemi
uygulanmaya başlandı.
 Yerli malı kullanım özendirildi.
 Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti Kazım Özalp tarafından
kurulmuştur.
 Merkez Bankası kuruldu.
 Türk parasını koruma kanunu çıkarıldı.
TÜYO: kara Perşembe’nin etkileriyle ilgili soruları çözerken
seçenekte yer alan ifade Türk ekonomisini koruma ve
güçlendirme ile ilgili midir sorusuna cevap aramamız gerekir.
DÜNYA BARIŞINI SAĞLAMA ÇABALARI
Milletler Cemiyeti’nin kurulması(barışı korumak için ilk
girişimdir)
Locarno Antlaşması(1925)- Dawes Planı ile borçları
yapılandırılan Almanya’nın Avrupalı devletlerle ilişkilerinin
geliştirmesi sonucunda imzalanmıştır.
- Amacı silahsızlanmayı sağlayarakbarışı korumaktır.
- Almanya, İtalya, İngiltere, Fransa,Belçika, Polonya ve
Çekoslovakya arasında imzalanmıştır.
Briand- Kellog Paktı(1928) Savunmaya dayanmayan savaşı
kanun dışı saymıştır.
- ABD, Fransa, Japonya, Almanya,İtalya, İngiltere, Belçika,
Polonya ve Çekoslovakya, SSCB ve TÜRKİYE pakta katılmıştır.
Litvinof Protokolü
Balkan Antantı
Küçük Antant
Akdeniz Paktı
Nyon Konferansı
NOT:Arkadaşlar yukardaki gelişmelerin hepsinin ortak
amacının dünya barışını sağlayarak yeni bir dünya savaşının
çıkmasını önlemek olduğuna dikkat edelim
TÜYO:Ülkemiz, Küçük Antant ve Locarno Antlaşması’na taraf
olmamıştır.
TOTALİTER REJİMLERİN KURULUŞU
İtalya’da Faşizm
- I. Dünya Savaşı sonucunda istediklerini elde edemeyen
İtalya’da faşist yönetim kurulmuştur.
- Mussolini liderliğindeki Faşist Parti Kara Gömlekliler eylemi
ile iktidara gelmiştir.
- Mussolini Scala Nutkunda ‘’Sürekli barış ne mümkün ne
faydalıdır’’ demiştir.
- İtalya’nın, II. Dünya Savaşı’na neden olacak politikasının adı
Bizim Deniz’dir.
Almanya’da Nazizm
- I. Dünya Savaşı’ndan sonra Versay Antlaşması’nın ağır
koşulları ve Kara Perşembe Almanya’da Hiper Enflasyona yol
açmıştır.
o Almanya’da milliyetçilik güçlenmiştir.
o Almanya’da yaşanan kriz Hitler’in Kahverengi
Gömleklilerin hareketiyleiktidara gelmesine ortam
hazırlamıştır.(NAZİPARTİSİ)
 - Hitler, Gestapo denilen Alman Gizli Servisini kurmuştur.
 - Almanya’nın II. Dünya Savaşı’na neden olacak
politikasının adı Hayat Sahasıdır.
 NOT:Ulusal Almanya’nın ilk anayasası Weimar
Anayasası’dır.
 TÜYO:Arkadaşlar;Kara Gömlekliler, Bizim Deniz İtalya ile;
Kahverengi Gömlekliler,Hayat Sahası Almanya ile ilgilidir.
İSPANYA İÇ SAVAŞLARI
- Franco, İspanya iç savaşısonrasında faşist yönetim
kurmuştur.
- Franco diktatörlüğü sanatta sürrealizm akımı ile
eleştirilmiştir.
İKİ SAVAŞ ARASI DÖNEMDE YAŞANAN SOSYAL VE KÜLTÜREL
GELİŞMELER
Mimaride Bauhaus akımı ortaya çıktı.
Resimde Picasso ve Salvador Dali’nin öncülüğünde
Sürrealizm(Gerçeküstücülük) akımı ortaya çıktı.
Nükleer enerji çalışmaları hızlandı
II. DÜNYA SAVAŞI VE SONUÇLARI
SAVAŞ ÖNCESİNDE YAŞANAN BUHRANLAR VE BARIŞ
ORTAMININ BOZULMASI
Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra imparatorlukların
yıkılması,
Avrupa’da güçler dengesinin değişmesi,
Dünya barışını sağlama çabalarının sonuçsuz kalması,
1929 Dünya Ekonomik Krizi’nin etkileri,
Japonya’nın izlediği yayılmacı siyaset,
İtalya’nın izlediği yayılmacı siyaset
Almanya’nın izlediği yayılmacı siyaset,
JAPONYA
Ortak Refah Alanı(Asya Asyalılarındır) politikası ile yayılmacı
bir siyaset izledi.
1931’de Mançurya’yı işgal etti
1933’te Milletler Cemiyeti Üyeliğinden ayrıldı
1933’te Washington Deniz Silahlanması Antlaşması’ndan
çekildi
1938’de Doğu ve Orta çin topraklarını işgal etti
İTALYA
1922’de Mussolini iktidara geldi
1924’den itibaren Bizim Deniz(Mare Nostrum) politikası ile
yayılmacı bir siyaset izlemeye başladı
1924’den itibaren Balkanlar’daişgal hareketlerine başladı.
Yugoslavya (Fiume) şehri ve Yunanistan(Korfu Adası’nı) işgal
etti.
Arnavutluk’u nüfuzu altına aldı.1936’da Habeşistan’ı işgal etti.
ALMANYA
1933’te Milletler cemiyeti üyeliğinden ayrıldı.
1934 Hitler (Nazi Partisi)iktidara geldi.
Hitler, alman dış politikasında; Versay Antlaşmasının
sınırlamalarından kurtulmak,Almanları devlet altında
toplamak(Bir millet tek devlet),Almanya’nın Avrupa’da
yayılması (Hayat Sahası) esaslarını temel aldı.
Saar Bölgesinin yönetimini ele aldı.
1936’da Ren bölgesine asker çıkardı. Çekoslovakya üzerine
saldırı düzenledi. T
1938 Münih Konferansı ile Südet bölgesinbi ele geçirdi.emel
İngiltere, yeni bir dünya savaşına doğru giden bu dönemde
Yatıştırma Politikasını takip etti.
II. DÜNYA SAVAŞI’NDA BLOKLAŞMALAR
MİHVER DEVLETLER
Almanya, İtalya, Japonya.
1936 yılında Almanya ve Japonya Anti Komintern Paktı’nı
oluşturdu. Böylece Berlin – TokyoMihveri oluşturulmuş oldu.
1937 yılında Berlin – Roma – Tokyo Mihveri oluşturuldu.
1939 yılında kurulan Çelik Pakt ile Almanya ve İtalya
arasındaki ittifak güçlenmiştir.
Macaristan, Bulgaristan, Romanya ve Hırvatistan daha
sonradan Mihver Devletler içinde yer almıştır.
MÜTTEFİK DEVLETLER
İngiltere, Fransa, ABD, SSCB ayrıca Polonya, Avusturya,
Norveç, Hollanda, Yunanistan, Çin, Türkiye
SAVAŞ YILLARI
1939
Almanya, Çekoslovakya’yı işgal etti.
Almanya Memel bölgesini Litvanya’dan aldı.
İtalya, Arnavutluk’u işgal etti.
Almanya ile SSCB arasında Saldırmazlık Paktı yapıldı.
Almanya ve SSCB Polonya’yı paylaştı
1 Eylül 1939’da Almanya’nın Polonya’yı işgal etmesiyle II.
Dünya Savaşı resmen başladı.
İngiltere ve Fransa 3 Eylül’de Almanya’ya savaş ilan etti.
SSCB, Letonya ve Estonya’yı işgal etti.
1940
Almanya; Hollanda, Belçika, Lüksemburg, Danimarka ve
Norveç’i işgal etti.
Almanya, Maginot Hattı’nı aşarak Fransa’ya girdi ve Paris’i
işgal etti.
MAGİNOT HATTI: Dünyanın en güçlü savunma hatlarından
biri olan bu hat Fransa tarafından inşa edilmiştir. Birbirinden
bir top atımı mesafedeki 50 savunma kulesi ve yer altı
sığınaklarından oluşmaktadır. Bu savunma hattı Alman
ordularına 6 ay dayanabilmiştir.
Kartal Hücumu adı verilen askeri harekâtlarla İngiltere’ye
karşı hava saldırıları düzenleyen Almanya ağır kayıplar
vermiştir.
Almanya, Yunanistan üzerine Marita Harekatı’nı; Girit
Adası üzerine Merkür Harekatı’nı düzenlemiştir.
NOT:Merkür Harekatı, dünya tarihindeki en büyük hava
indirme operasyonudur.
Almanya, 1941 yılında SSCB’ye karşı Barbarossa
Harekatı’nı başlatarak II. Dünya Savaşı’nın Doğu Cephesi’ni
açmıştır.
Hitler, bu harekâtla SSCB’yi Doğu Avrupa’dan çıkarmak ve
Balkanlar’da güçlenmek istemiştir.
YATIŞTIRMA POLİTİKASI
İngiltere başbakanı Chamberlian ile özdeşleşen, Hitler’in ilgi
alanının doğuda olduğuna ve SSCB’nin İngiltere ile işbirliği
yapacağı görüşlerine dayanan politikadır.
Ancak Almanya iklim şartlarının da etkisi ile burada istediği
başarıyı sağlayamamıştır.
TÜYO:SmolenskTaaruzu, Tayfun Harekatı gibi evreleri olan
Barbarossa Harekatının önemi II. Dünya Savaşı’nın doğu
cephesini açmasıdır.
NOT:Alman saldırıları nedeniyle SSCB ile İngiltere arasında
Ortak Hareket Antlaşması yapılmıştır.
1942 yılında Almanya ile SSCB arasında yapılan Stalingrad
Savaşı savaşın seyrini değiştirmiştir.
Hitler, Moskova’yı ele geçirmeyi amaçladığı bu savaşta
yenilmiştir.
TÜYO:Kış Fırtınası, Uranüs ve Satürn Operasyonları Stalingrad
Savaşı ile ilgilidir.
ABD ve İngiltere, Normandiya Çıkartması ile Almanya’yı
Fransa’dan çıkartmışlardır.
TÜYO:Normandiya Çıkartması tarihin gelmiş geçmiş en büyük
çıkartmasıdır. D-DAY, NEPTÜN OPERASYONU, OVERLOD
HAREKATI gibi isimlerle de bilinir.
SSCB’nin Polonya ve Baltık ülkelerini ele geçirmesi üzerine
Almanya barış masasına oturmaya mecbur kalmıştır.(1945)
KUZEY AFRİKA’DA SAVAŞ
İtalya öncülüğünde, İngiltere’yi Mısır’dan çıkarmak için
açılmıştır.
Kuzey Afrika’daki savaşlar İtalya’nın başarısızlığı ile
sonuçlanmıştır.
Müttefiklerin Kuzey Afrika’yı ele geçirerek, Sicilya’yı işgal
etmeleri üzerine Mussolini iktidardan düşmüş. Yeni kurulan
Mareşal Badoglio hükümeti savaştan ayrılmıştır(1943)
NOT:Süveyş Harekatı, El-Alameyn Savaşları Kuzey Afrika
cephesi ile ilgilidir.
ABD’NİN SAVAŞA GİRMESİ:
Alman yanlısı Vichy Hükümeti ile anlaşarak Hindiçin’e asker
çıkaran Japonya’nın PearlHarbor(İnci Körfezi)’daki ABD
üslerine saldırması üzerine ABD savaşa girmiştir.
NOT:ABD, 1941 yılında çıkardığı Ödünç Verme ve Kiralama
yasası ile müttefiklere yardım etmiştir. Yine bu süreç içinde
ABD ve İngiltere Atlantik Bildirisi’ni yayınlamışlardır.
NOT:ABD’den aldığı yardımlarla Almanya’yı geriletmeyi
başaran SSCB, İran işgal etmiştir. Bu olayın sonucunda Şah
Rıza tahtan indirilmiş yerine oğlu Muhammed Rıza Pehlevi
başa geçmiştir.
PASİFİK OKYANUSU’NDA SAVAŞ:
Japonya’nın ABD’ye saldırmasıyla başlayan savaşlar 1942
yılına kadar sürmüştür.
Savaşların ilk yıllarında başarılar kazanan Japonya, Midway
ve Leyte Savaşları’nda yenilmiştir.
ABD’nin Hiroşima ve Nagazaki’ye attığı atom bombaları
Japonya’yı barış yapmaya mecbur bırakmıştır(1945)
Japonya’nın teslim olması ile II. Dünya Savaşı sona ermiştir.
10 Şubat 1947’de Paris Antlaşmasıyla savaş resmen
bitmiştir.
NOT:Japonya’ya, EnolaGay adındaki savaş uçağından atılan
atom bombaları Fat Boy ve Little Boy isimlerini taşımaktadır.
II. DÜNYA SAVAŞI SIRASINDA VE SONRASINDA YAPILAN
KONFERANSLAR
ATLANTİK BİLDİRİSİ(1941)
II. Dünya Savaşı sırasında, İngiltere Başbakanı Winston
Churchill ile o sırada henüz savaşa girmemiş olan ABD'nin
Başkanı Franklin Roosevelt arasında Kanada açıklarında bir
savaş gemisinde yapılan ve beş gün süren görüşmeler
sonucunda 14 Ağustos 1941'de yayınlanan ortak bildiridir.
Birleşmiş Milletler örgütünün temelini oluşturmuştur.
ARKADYA KONFERANSI(1941-1942)
İngiltere ve ABD delegasyonları arasında 22 Aralık 1941 14 Şubat 1942 tarihleri arasında Washington'da düzenlenen,
taraflar arasında Avrupa'daki savaşla ilgili stratejilerin
belirlendiği görüşmelerdir.
CASABLANCA KONFERANSI ( 1943)
Kuzey Afrika cephesinden sonra savaşın nasıl
şekillendirilmesi konusunu görüşmek üzere toplanmıştır.
Balkanlarda ikinci bir cephenin açılmasını mümkün kılmak
için, Türkiye’nin de savaşa katılması konusunda gerekli askeri
hazırlıkları yapma kararı alınmıştır.
WASHİNGTON KONFERANSI (12–26 MAYIS 1943)
Kuzey Afrika cephesinin tasfiyesi üzerine alınacak yeni
tedbirleri görüşmek için toplanmıştır.
Şifreli adı Trident Konferansı’dır.
QUEBEC KONFERANSI ( 1943 )
Konferans, İtalya’da Mussolini’nin birdenbire düşmesiyle
ortaya çıkan yeni durum karşısında, ikinci cephe meselesini
yeni bir açıdan ele almak
amacıyla toplanmıştır.
I. MOSKOVA KONFERANSI ( 1943)
1943 yılı Ekim ayında Moskova’da Dışişleri Bakanları
düzeyinde toplanan, Tahran Zirvesi’nin hazırlığı niteliğindeki
ve II. Dünya Savaşı’nın yürütülmesinin yanı sıra savaş
sonrası düzen ile ilgilenen konferanstır.
Türkiye’den önce hava alanlarının kullanımının talep
edilmesi ve 1943 yılının sonuna doğru da Türkiye’nin savaşa
katılması konusunda girişimde bulunulması kararı alınmıştır.
Savaş sonrası düzeni için yapılan ilk toplantı olarak kabul
edilmektedir.
KAHİRE KONFERANSI (22-26 KASIM 1943)
II. Dünya Savaşı sonrasında Uzak Doğu’daki gelişmeleri
değerlendirmek amacıyla toplanmıştır.
Türkiye’nin savaşa girme durumu da görüşülmüş ama bir
sonuca varılamamıştır.
TAHRAN(EUREKA) KONFERANSI (1943)
Türkiye’nin de savaşa katılmasına karar verilmiştir.
II. MOSKOVA KONFERANSI (9–20 EKİM 1944)
Balkan topraklarında nüfuz alanlarının paylaşılması için
yapılmıştır.
Yüzdeler Antlaşması olarak da bilinir.
YALTA(ARQANAUT) KONFERANSI (1945)
İngiltere, SSCB ve ABD arasında yapılmıştır.
Müttefik devletler birbirlerinden ayrılmıştır.
Savaş sonrasında dünyanın paylaşılması için toplanmıştır.
Yalta Konferansı ile demir perde dönemi başlamıştır.
Türkiye, bu konferansın kararlarını kabul ettiği için BM’ye
üye olmuştur
SAN FRANCİSCO KONFERANSI(7 MAYIS 1945)
ABD, SSCB, Çin, İngiltere ve Fransa’nın katılımıyla
toplanmıştır.
Birleşmiş Milletler kurulmuştur.
TÜYO:Atlantik Bildirisi ile temelleri atılan BM San Francisco
Konferansı ile kuruldu.
POTSDAM KONFERANSI( 2 AĞUSTOS 1945)
İngiltere, ABD ve SSCB arasında toplanmıştır.
II. Dünya Savaşı sonrasında barışın nasıl sağlanacağı
görüşülmüştür.
Almanya, 4 işgal bölgesine ayrılmıştır.
İtalya ile hafif koşullu bir antlaşma yapılmasına karar
verilmiştir.
SSCB, Boğazlar üzerinde Türkiye’den üs talebinde
bulunmuştur.
PARİS BARIŞ KONFERANSI(1947)
ABD, SSCB, İngiltere ve Fransa arasında yapılmıştır.
On İki Ada, Rodos ve Meis adası Yunanistan’a bırakılmıştır.
Romanya, Macaristan, Bulgaristan ve Finlandiya’ya BM’ye
üye olma hakkı tanınmıştır.
Almanya ile antlaşma yapılmamıştır.
SAVAŞ YILLARINDA TÜRKİYE
DIŞ POLİTİKA
Türkiye savaş sırasında tarafsız kalmayı ve toprak
bütünlüğünü korumayı ilke edinmiştir.
Mihver ve Müttefik Devletler jeopolitik konumundan dolayı
Türkiye’yi kendi yanlarında savaşa sokmak istemişlerdir.
Türkiye; Almanya, İngiltere ve Fransa ile saldırmazlık
antlaşmaları imzalamıştır.
19 ekim 1939’da Türkiye, İngiltere ve Fransa arasında
Karşılıklı Yardım Antlaşması imzalanmıştır.
18 Haziran 1941’de Almanya ve Türkiye arasında
saldırmazlık paktı imzalanmıştır.
Türkiye’yi, II. Dünya Savaşına sokmak için Moskova
Konferansı, Adana Konferansı, Tahran Görüşmeleri, Kahire
Konferansı, II. Kahire Konferansı düzenlenmiştir.
ADANA KONFERANSI(30 Ocak-15 Şubat 1943)
İsmet İnönü, Başbakan Şükrü Saraçoğlu ve Churchill
arasında 30 Ocak 1943’te Adana- Yenice tren istasyonunda
yapılan görüşmelerdir.
Görüşmelerin amacı İngiltere’nin Casablanca Konferansı
kararlarını Türkiye’ye bildirerek Türkiye’yi savaşa sokmak
istemesidir.
İnönü, Churchill’in Türkiye’nin en geç Ağustos 1943’te
savaşa katılması isteği üzerine Yunanistan’ın Bulgar
saldırısına; Selanik’in İtalyan saldırısına uğraması halinde
gerekli silahların, savaş araç ve gereçlerinin verilmesi
karşılığında ülkemizin savaşa katılabileceğini bildirmiştir.
Türkiye savaşa girme koşulu olarak öne sürdüğü
durumların gerçekleşmemesi üzerine savaşa girmemiştir.
EDEN – MENEMENCİOĞLU GÖRÜŞMELERİ
İngiltere Dışişleri Bakanı Anthony Eden ile Türkiye Dışişleri
Bakanı Numan Menemencioğlu arasında yapılan
görüşmelerdir.
Kahire’de yapılan görüşmelerden İngiltere ülkemizden hava
üslerini açmasını ve savaşa katılmasını istemiştir.
Türkiye bu önerileri reddederek savaşa katılmamıştır.
II. KAHİRE KONFERANSI(4-6 Aralık 1943)
Churchill ve Roosevelt 3 Aralık 1943’te İsmet İnönü’yü
Kahire’ye davet etmişlerdir.
İsmet İnönü gerekli silah ve cephanenin verilmesi
karşılığında savaşa girmeyi kabul etmiştir.
Türkiye, San Francisco Konferansı’na katılabilmek ve Yalta
Konferansı uyarınca BM’nin asil üyeleri arasında yer alabilmek
için simgesel hareketle Almanya’ya savaş ilan etmiştir.(23
Şubat 1945)
İÇ POLİTİKA
II. Dünya Savaşı’na hazırlık amacıyla İngiltere ile silah
alımı kredisini içeren bir Askeri kredi antlaşması
imzalanmıştır.
Devlet gelirlerinin %43’ü savunma harcamalarına
ayrılmıştır.
Çatalca’da muhtemel bir Alman işgaline karşı Çakmak
Hattı’nın yapım çalışmalarına başlanmıştır.
Savaşın başlamasının ardından genel seferberliğe gidilmiş,
1.300.000 kişi silâh altına alınmıştır.
Hava saldırısı tehlikesine karşı karartma uygulaması
başlatılmıştır.
Sivil savunmaya önem verilmiş, binalara sığınaklar
yapılmıştır.
Genel seferberliğe gidilerek erkek nüfusun önemli bir
kısmının ( 1.300.000 kişi) silahaltına alınması üretim ve tarımı
düşürürken tüketimi artırdı.
Hükümetin cari harcamalar için fazla para bastırması
enflasyonun artmasına yol açmıştır.
Karaborsa ve istifçilik artmıştır.
Temel tüketim mallarında karne uygulamasına geçilmiştir.
Fiyatları yükseltilen maddelere narh koyma politikası
izlenmiştir.
TBMM temel tüketim mallarında ortaya çıkan bu hızla
yükselişe son vermek için 18 Ocak 1940’ta Milli Koruma
Kanunu’nu kabul etmiştir.
Milli Korunma Kanunu’na bağlı olarak Petrol Ofisi ve Et
Balık Kurumu kurulmuştur.
İç ve dış ticareti düzenlemek için Ticaret Ofisi kurulmuştur.
Yiyecek işlerini düzenlemek için İaşe Müsteşarlığı
kurulmuştur.
Varlık Vergisi kanunu çıkartılmıştır.
Hükümet bu vergiyle istediği kadar tahsilât elde edememiş,
özelikle müttefik basınında Türkiye aleyhine yayınlar
yapılmasına sebep olmuştur. Varlık Vergisi 1944’te
kaldırılmıştır.
Varlık Vergisi alınmayan çiftçilerden alınmak üzere Toprak
Mahsulleri Vergisi kanunu çıkartılmıştır. Bu vergi 1946’da
kaldırılmıştır.
Toprak reformunu gerçekleştirmek amacıyla Çiftçiyi
Topraklandırma Kanunu çıkartılmıştır.
Merkez bankasının rezervleri azalmıştır.
Sermaye birikimi gerilemiştir.
II. Beş yıllık Kalkınma Planı uygulanamamıştır.
17 Nisan 1940’da Köy Enstitüleri kurulmuştur.
Ankara Devlet Konservatuarı Kanunu çıkartılmıştır.
İstanbul Konservatuarı kurulmuştur.
1946’da Milli Kütüphane kurulmuştur.
Almanya’da Nazi baskısından kaçan bilim adamları İstanbul
ve Ankara Üniversitelerinde çalışmaya başlamıştır.
Şiirde Garip akımı ortaya çıkmıştır.
Savaştaki gelişmeleri takip etme isteğinden dolayı İstanbul
Radyosu sürekli yayına başlamıştır.
Erzincan depremi yaşanmıştır.
II. DÜNYA SAVAŞI’NIN SONUÇLARI
ABD, İngiltere ve SSCB savaştan galip çıktı.
SSCB Orta Avrupa ve Balkanlar’da kendisine bağlı
yönetimler kurdu.
Nazizm ve Faşizm rejimleri son buldu.
Atom bombası ile dünya Nükleer Çağa adım attı.
ABD ve SSCB dünya lideri olma yarışına girdiler. Sıcak
savaş artık yerini Soğuk Savaşa bıraktı. Soğuk savaş NATO –
Varşova Paktı arasında 1991′e kadar devam etti.
Sömürgecilik dönemi sona ermeye başladı. Mısır,
Hindistan, Pakistan, Tunus, Fas, Cezayir, Libya bağımsız oldu.
Almanya, Kore ve Vietnam ikiye bölünerek farklı
rejimlerle idare edilmeye başlandı.
Rodos ve On İki Ada, 1947 Paris Konferansı kararları ile
Yunanistan’a bırakıldı.
İngiltere’nin Kıbrıs’tan çekilmesi ile Kıbrıs Sorunu ortaya
çıktı.
İsrail Devleti kuruldu(1948)
Enflasyon arttı.
Dolar altın yerine kullanılabilen bir para birimi haline geldi.
Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası ve Uluslararası Para
Fonu(IMF) kuruldu.
İnsan hakları ihlalleri görüldü.
ABD, Çin, İngiltere, Fransa ve SSCB öncülüğünde BM
kuruldu.
NOT: Türkiye, BM’nin kuruluşunda kurucu üye olarak yer
almıştır.
SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ
SOĞUK SAVAŞIN GELİŞİMİ
II. Dünya Savaşı’ndan sonra ABD ve SSCB’nin silah
kullanmadan yürüttükleri mücadeledir.
SOĞUK SAVAŞIN NEDENLERİ
SSCB öncülüğünde Doğu Blokunun; ABD öncülüğünde Batı
Blokunun kurulması
Her iki blokun nükleer silahlara sahip olması
SSCB’nin Doğu Avrupa ve Kore’nin kuzeyinde yayılmak
istemesi
ABD’nin, SSCB’yi engellemek istemesi
YÜZDELER ANTLAŞMASI
SSCBB(Stalin) ve İngiltere(Churchill) arasında yapılmıştır.
İki devlet Doğu Avrupa’daki etki alanlarını yüzdelerle
belirlemişlerdir.
ALMANYA’NIN İKİYE BÖLÜNMESİ
ABD, İngiltere ve Fransa işgalleri altındaki bölgeleri
birleştirmeleri üzerine, SSCB’nin Batılıları Berlin’den atmaya
çalışmıştır bu durum Berlin Buhranını ortaya çıkarmıştır.
ABD, İngiltere ve Fransa işgal bölgelerinde Federal Almanya
kurulmuştur.
SSCB, işgal bölgesinde Demokratik Almanya kurulmuştur.
1961 yılında Berlin(Utanç) Duvarı örülerek Almanya tam
anlamıyla ikiye bölünmüştür.
Berlin Duvarı, 1989 yılında yıkılmıştır.
BARUCH PLANI(1946)
BM Atom Enerjisi Komisyonu ABD temsilcisi Bernard
Baruch tarafından sunulan öneridir.
Atom enerjisi ve nükleer silahlanma faaliyetlerinin
sınırlanması yönünde görüşler içermiştir.
Bu görüşleri SSCB kabul etmemiştir.
DOĞU BLOKUNDAKİ GELİŞMELER
COMİNFORM(1947)
SSCB tarafından Marshall Planı ve Truman Doktrinine karşı
bir girişim olarak oluşturulmuştur.
SSCB, Polonya, Bulgaristan, Çekoslovakya,Romanya,
Macaristan, Yugoslavya, Fransa, İtalya Cominform’ a üye
olmuştur.
Cominform’un amacı ABD emperyalizmi ile mücadele
etmek ve bütün dünyayı kapsayacak Sovyet Cumhuriyeti’ni
kurmaktır.
COMECON(1949)
Sosyalist ülkeler arasındaki ekonomik işbirliğini sağlamak
amacıyla kurulmuştur.
Marshall Planına karşı Demir Perde ülkelerini
güçlendirmeyi amaçlamıştır.
SSCB, Polonya, Bulgaristan, Çekoslovakya, Romanya’nın bir
araya gelmesi ile gerçekleşen oluşuma Demokratik Almanya,
Arnavutluk, Küba ve Moğolistan’da katılmıştır.
MOLOTOV PLANI
Marshall Planına karşılık Sosyalist ülkeler arasındaki
ekonomik ilişkileri ve işbirliğini sıklaştırmak için Sovyet
Dışişleri Bakanı Molotof tarafından
yayınlanmıştır.
VARŞOVA PAKTI(1955)
14 Mayıs 1955'te S.S.C.B tarafından Varşova Paktı'nı
oluşturulmuştur.
SSCB, Çekoslovakya, Bulgaristan, Macaristan, Polonya,
Doğu Almanya ve Arnavutluk (1968'de çekildi) pakta üye
olmuştur.
Varşova Paktı, NATO saldırısına karşı Doğu Avrupa
ülkelerini savunmak amacıyla kurulmuştur.
DOĞU BLOKUNDAKİ SARSINTILAR
Doğu Bloğundaki ilk kopan devlet Macaristan olmuştur.
Macaristan, 1956 Macar Devrimi’nin (İmreNagy) ardından
Doğu bloğundan ayrılarak batılı devletlerin koruması altına
girmiştir.
1948 yılında Yugoslavya Cominform’ dan çıkarılması.
1953 yılında Stalin ölmesi.
Çekoslovakya’da komünist yönetimlere karşı çıkartılan
ayaklanmalar(Prag Baharı)
Çin-ABD yakınlaşmasının başlaması,
İnsancıl komünizm(Alexander Dubcek) hareketinin
başlaması
BATI BLOKUNDAKİ GELİŞMELER
ABD öncülüğünde kurulmuştur.
Batı Bloğunun kurulmasına yol açan gelişmeler şunlardır:
ÇEVRELEME POLİTİKASI(1946)
George F. Kennan tarafından önerilmiştir.
ABD’nin ekonomik, askeri ve diplomatik unsurlar içeren dış
politika stratejisidir.
Amacı, SSCB’nin yani sosyalizmin Doğu Avrupa, Çin ve
Vietnam’da yayılmasını engelleyerek ABD’nin güvenliğini
sağlamaktır.
Bu politikanın ilk adımı Truman Doktrinin hazırlanmasıdır.
SPYKMAN İÇ HİLAL STRATEJİSİ
ABD’nin SSCB’yi Türkiye, Yunanistan, İran, Irak, Pakistan,
Hindistan, Çin, Kore ve Doğu Sibirya üzerinden çevreleme
politikasıdır.
TRUMAN DOKTRİNİ(1947)
ABD başkanı Harry S. Truman, SSCB’yi durdurmak için
özgürlük ve bağımsızlığını korumak isteyen uluslara askeri ve
ekonomik yardım yapılması gerektiğini savunmuştur.
Truman Doktrini ile ABD, Ortadoğu düzenini korumak ve
Sovyet Rusya’nın yayılmasını engellemek için jeopolitik olarak
önemli olan Türkiye ve Yunanistan gibi devletlere ekonomik
ve askeri yardım yapılmasını sağlamıştır.
ABD, Yunanistan’a 300 milyon, Türkiye’ye 100 milyon
dolarlık yardım yapmıştır.
ABD’den yardım alan Türkiye, dışa kapalı ve korumacı, içe
dönük iktisadi politikaları terk ederek, serbest dış ticaret
ekonomisini benimsemiş, dış pazarlara yönelmiştir.
MARSHALL PLANI(1948-1951)
George Catlett Marshall tarafından hazırlanmıştır.
II. Dünya Savaşından sonra 1947’de önerilen ve 1948–51
yılları arasında yürürlüğe konulan ABD kaynaklı bir ekonomik
yardım paketidir.
Savaşta yıkılmış olan Avrupa ülkelerinin yeniden kalkınması
için hazırlanmıştır.
Aralarında Türkiye’nin de bulunduğu 16 ülke(İzlanda,
Yunanistan, Hollanda, Fransa, İngiltere, İsveç, Norveç,
Danimarka gibi) bu plan uyarınca ABD’den ekonomik
kalkınma yardımı almıştır.
Doğu Bloğunu parçalamak için SSCB ve Doğu Bloğu
ülkelerine de yardım yapılabileceği belirtilmişse de ilgili
ülkelere plana karşı çıkmıştır.
TÜYO:SSCB bu plana Molotov Planı ile karşılık vermiştir.
NOT:Marshall Planı yardımlarının düzenli dağıtılması amacıyla
Avrupa Ekonomik İşbirliği Örgütü(OEEC) kurulmuştur.
NATO(1949)
ABD’nin, SSCB’ye karşı oluşturduğu güvenlik örgütüdür.
ABD’nin, Avrupa’da Komünist tehlikesine karşı, Durdurma
Politikasını benimsemiştir.
Türkiye, 1950’de BM aracılığıyla Kore’ye asker göndererek
Güney Kore’ye yardım etmiştir. Bu gelişmelerden sonra
Türkiye NATO’ya üye olmuştur.
TÜYO:SSCB, NATO’ya karşı Varşova Paktı’nı kurmuştur.
AVRUPA KONSEYİ(1949)
İnsan hakları, eğitim ve kültür alanında hizmet veren tüm
Avrupa devletlerine açık olan konseydir.
8 Ağustos 1949’da Strasburg’ta yapılan toplantıda
Yunanistan, İzlanda ve Türkiye, Avrupa Konseyinin üyesi
olmuştur.
AVRUPA EKONOMİK TOPLULUĞU(1957)
Batı Avrupa Devletleri 1948 yılında “Avrupa Ekonomik
İşbirliği Teşkilatı”nı kurmuşlardır.
Bu teşkilatın ABD’nin Marshall planını düzenlemek, üyeler
arası serbest ticaret ortamı oluşturmak gibi görevleri vardır.
Bu topluluk daha sonra Schuman Planını kabul ederek
“Avrupa Kömür ve Çelik Birliğini” kurmuştur.
Ortak Pazar adı ile anılan AET’nin kuruluşundan sonraki ilk
on yıla “geçiş dönemi” adı verilmiştir.
1965 yılında Füzyon Antlaşması ile “Avrupa Topluluğu”
kurulmuştur.
Maastricht Antlaşması ile de “Avrupa Birliği” kurulmuştur.
ANZUS PAKTI(1951)
ABD’nin Avustralya ve Yeni Zellanda ile imzaladığı güvenlik
antlaşmasıdır.
Bu antlaşmaya göre taraflar Pasifik Okyanusunda saldırıya
uğrarlarsa birbirlerine yardım edeceklerdir.
ORTADOĞU’DAKİ GELİŞMELER
İSRAİL’İN KURULMASI
Balfour Bildirisi ile Yahudiler, İngiltere’den Filistin toprakları
üzerinde bir İsrail devleti kurulması sözünü almışlardır.
II. Dünya savaşından sonra İngiltere’nin, Filistin’deki manda
yönetimine son vermesi İsrail devletinin kurulmasına zemin
hazırlamıştır.
Mayıs 1948’de Tel Aviv’de toplanan Yahudi Milli Konseyi,
İsrail Devleti’nin kuruluşunu ilan etmiştir.
Filistin topraklarında kurulan Yahudi Devletini ilk olarak
ABD; daha sonra da SSCB tanımıştır.
EİSENHOWER DOKTRİNİ(1957)
ABD Başkanı Eishower’in, SSCB’nin yayılmasını önlemek
için Orta Doğu ülkelerine askeri ve mali alanlarda yardım
yapılmasını öngören ve 5 Mart 1947’de kabul edilen
isteklerdir.
Orta Doğu’dan İngilizlerin çekilmesi ile doğan boşluğu
doldurmak ve petrolün düşman devletlerin eline geçmesini
önlemek için hazırlanmıştır.
Bu doktrini destekleyen ilk devlet Lübnan olmuştur.
Mısır ve Suudi Arabistan bu doktrine karşı çıkmıştır(Suudi
Arabistan daha sonra tavır değiştirmiştir.)
SÜVEYŞ KRİZİ
1956 yılında İngiltere ve Fransa, Süveyş kanalındaki
askerlerini geri çekince kanalın yönetimi Cemal Abdülnasır
yönetimindeki Mısır’a geçti.
Mısır lideri Cemal Abdülnasır’ın Süveyş Kanalını
devletleştirerek gelirlerine el koyması üzerine Süveyş Krizi
başlamıştır.
Kriz , ABD ve SSCB’nin baskılarıyla sona ermiştir.
ÜRDÜN BUHRANI
Ürdün Kralı Hüseyin ile Ürdün Başbakanı Nabulsi arasında
yaşanan çatışma ABD’nin araya girmesiyle çözülmüştür.
LÜBNAN BUNALIMI
Lübnan’da yapılan seçimlere hile karışması ve Lübnan’ın
Eisenhower Doktrinini desteklemesi nedeniyle çıkan kriz
ABD’nin araya girmesiyle çözülmüştür.
SURİYE BUNALIMI
Suriye’nin SSCB ile yakınlaşması sonucunda çıkmıştır.
Bu duruma ülkemiz tepki göstermiştir.
DİĞER GELİŞMELER
KORE SAVAŞI(1950-1953)
II. Dünya Savaşı’ndan sonra Kore,(Potsdam Konferansı
kararları gereğince) 38. Enlem sınır olmak ikiye
ayrılmıştır.(Güney ve Kuzey)
SSCB’ye bağlı Kuzey Kore’nin GüneyKore’ye saldırmasıyla
Kore Savaşı başlamıştır.
Tarafların kesin bir sonuç alamadığı Kore Savaşı,
Panmunjam Ateşkesi ile sona ermiştir.
Türkiye, NATO’ya üye olabilmek için BM bünyesinde
Kore’ye asker göndermiştir.
NOT:Kore Türk Tugayı, Tuğgeneral Tahsin Yazıcı komutasında
“Kunuri” savaşlarında büyük başarı kazanmıştır.
HİNDİÇİN SAVAŞI(1954)
Fransa ile Hindiçin’indeki
sömürgeleri(Vietnam,Laos,Kamboçya, Tayland) arasında
yapılan savaştır.
1954 yılından itibaren Doğu ve Batı blokları arasında
önemli bir sorun haline gelen Hindiçini sorunu 1954 Cenevre
Antlaşması ile çözüme kavuşmuştur.
Cenevre Antlaşması ile Vietnam, Laos ve Kamboçya
bağımsız olmuştur.
NOT:Vietnam, 17. Enlem sınır olmak üzere Kuzey ve Güney
olmak üzere ikiye ayrılmıştır.
SEATO’NUN KURULUŞU (GÜNEY DOĞU ASYA SÖZLEŞMESİMANİLA PAKTI)-1954
SSCB’nin yayılmacı girişimlerini önleyebilmek için ABD ve
müttefikleri tarafından kurulmuştur.
ABD, SSCB ve Çin’e karşı Avrupa’nın Atlantik kıyılarından
Pasifik’e kadar bir ittifak çemberi oluşturmuştur.
HİNDİSTAN
Mahatma Gandi, 400 kilometrelik bir yürüyüş yaparak(Tuz
Yürüyüşü) Hindistan’ın, İngiltere’ye karşı bağımsızlık
mücadelesini başlatmıştır.
Hindistan, 1947 yılında bağımsız olmuştur.
PAKİSTAN
Muhammet Ali Cinnah önderliğinde Pakistan, 1947 yılında
bağımsız olmuştur.
Muhammet Ali Cinnah, Müslüman milliyetçiliği hareketini
başlatan kişidir.
ASEAN
Güneydoğu Asya Milletleri Birliği’dir.
2010 yılında Türkiye üye olmuştur.
Ahmet Sukarno, Endenozya’da bağımsızlık hareketini
başlatmıştır.
SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİNDE TÜRK İÇ POLİTİKASI
Türkiye’de çok partili hayata geçilmiştir. Bu dönemde
kurulan ilk muhalefet partisi Nuri Demirağ tarafından
kurulan Millet Partisidir.
TBMM’de Çiftçiyi Topraklandırma kanunu görüşülürken bir
grubun muhalefeti dikkat çekmiştir. CHP’nin içindeki muhalif
milletvekillerinden Adnan Menderes, Celal Bayar, Refik
Koraltan ve Fuat Köprülü, partinin daha demokratik bir yapıya
kavuşturulmasını isteyerek, Meclise, “Dörtlü Takrir” denilen
önergeyi vermişlerdir.
Adnan Menderes, Celal Bayar, Refik Koraltan ve Fuat
Köprülü Ocak 1946’da Demokrat Parti adıyla yeni bir parti
kurmuşlardır.
DP, 1947 yılında yapılan birinci kongresinde Hürriyet
Misak’ını yayınlayarak anti demokratik bütün yasaların(basın
yasası, dernekler yasası gibi) iptal edilmesini istemiştir.
İsmet İnönü tarafından yayınlanan 12 Temmuz
Beyannamesi DP ile CHP arasındaki ilişkileri yumuşatmıştır.
1948’de bir grup milletvekili DP’den ayrılarak ‘Millet
Partisi’ni kurmuşlardır.
DP, ‘’ Yeter Söz Milletindir’’ sloganı ile katıldığı 1950
seçimleri ile(Beyaz Devrim) iktidara gelmiştir.
1954 seçimlerinde de iktidarda kalmayı başaran DP(sosyal
ve ekonomik politikaları ve ABD yardımları sayesinde) 27
Mayıs 1960 darbesine kadar ülkeyi yönetmiştir.
7 Eylül 1947 kararları ile Türkiye’de liberal ekonomiye
geçisin ilk adımları atılmıştır.
Marshall yardımlarının da etkisiyle tarımdaki büyüme
artmıştır.
1951’de yabancı yatırımları teşvik etmek için yasa
hazırlanmıştır.
Kara yolu yapımına önem verilmiş, demiryolu yapımı
durmuştur.
1958’de IMF’den ilk kez dış borçalınmıştır.
Sınai ve Kalkınma Bankası kurulmuştur
Yabancıların petrol aramasına izin vermek için Petrol
Kanunu çıkartılmıştır.
Makine Kimya Endüstrisi Kurumu, Et ve Balık Kurumu,
Devlet Malzeme Ofisi, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı
kurulmuştur.
Devlet Planlama Teşkilatı kurulmuştur.
Türk Traktör Fabrikası, Türkiye Selüloz ve Kağıt Fabrikaları,
Ereğli Demir çelik Fabrikası gibi fabrikalar kurulmuştur.
Atatürk’ü Koruma Kanunu çıkartılmıştır.(1951)
Türk parasının üzerinde ve devlet dairelerinde Atatürk
resminden başka resimlerin(İsmet İnönü) kullanılması
yasaklanmıştır.
Türk Devrim Ocakları kurularak Atatürk devrimlerinin
geliştirilmesi amaçlanmıştır.
Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu(TÜRKİŞ)
kurulmuştur.(1952)
Komünizmle mücadele yasası çıkartılmıştır.
Ezan yeniden Arapça okunmaya başlanmıştır.
Din dersleri orta okulların ders programına konmuştur.
Halkevleri ve Köy Enstitüleri kapatılmıştır.
CHP’nin mal varlıkları hazineye devredilmiştir.
Atatürk’ün naaşı Anıtkabir’e taşınmıştır.
DP’ye oy vermedikleri için Malatya il sınırları daraltılmış,
Kırşehir Nevşehir’e bağlı bir ilçe haline getirilmiştir
Vatan Cephesi kurulmuştur.
ODTÜ ve Atatürk Üniversitesi(Erzurum) açılmıştır.
Muhalefeti yok etmek için Tahkikat Komisyonları
kurulmuştur.
Gazetelerde, Selanik’te Atatürk’ün evine bomba atıldığı
ile ilgili yalan bir haberin çıkması üzerine İstanbul’da
yaşayan gayrimüslim vatandaşların konut, kilise, dükkan gibi
mülklerinin yağmalandığı 6-7 Eylül Olayları yaşanmıştır.
Kıbrıs Sorunu önemini arttırmıştır.
Zeki Müren ve Neşet Ertaş dönemin ünlü sanatçılarıdır.
Batı tarzında çevrilen ilk Türk film Vurun Kahpeye
olmuştur.
Şiirde İkinci Yeniciler ve Hisarcılar grupları ortaya çıkmıştır.
Veremle mücadeleye önem verilmiştir.
SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİNDE TÜRK DIŞ POLİTİKASI
Türkiye, Soğuk Savaş Dönemi’nde SSCB’ye karşı ABD ve
Batı yanlısı bir politika izlemiştir.(SSCB, Türkiye’den
Boğazlardan üs istiyordu)
Bu doğrultuda Avrupa Konseyi, NATO, Balkan ve Bağdat
Paktlarında yer almıştır.
ABD, Truman Doktrini ve Marshall Planı çerçevesinde
Türkiye’ye yardım göndermiştir.
Türkiye’nin eski Washington Büyükelçisi Münir Ertegün’ün
cenazesinin Missouri Zırhlısı(ABD zırhlısı) ile 5 Nisan 1946’da
İstanbul’a getirilmesi ABD’nin, Türkiye’nin yanında olduğunu
gösteren ve SSCB’nin geri adım atmasında etkili olan bir
gelişme olarak tarihe geçmiştir.
AVRUPA KONSEYİNE ÜYELİK(1949)
Avrupa Konseyi, SSCB tehlikesine karşı Londra Antlaşması
ile kurulmuştur
Amacı üye ülkeler arasında güvenliği sağlamak, insan
hakları, hukuk ve demokrasiyi geliştirmektir.
Askeri bir amacı yoktur.
Türkiye, Batı ile ekonomik ilişkilerini geliştirmek için üye
olmuştur.
NATOYA ÜYELİK(1952)
Türkiye, NATO’ya üye olmak için Kore Savaşı’na asker
göndermiştir.
BALKAN PAKTI( İTTİFAKI)1954
SSCB tehlikesine karşı, Türkiye, Yunanistan, Yugoslavya
arasında kurulmuştur.
Kıbrıs sorunu ile Türk-Yunan dostluğunun bozulması
sonucunda önemini kaybetmiştir.
BAĞDAT PAKTI(1955)
SSCB’nin, Orta Doğuda etkinliğini artırmasını önlemeye
yönelik kurulan güvenlik ve savunma örgütüdür.
Türkiye, Irak, İran, İngiltere ve Pakistan arasında
oluşturulmuştur.
Pakta Mısır ve Suriye karşı çıkmıştır.
Mısır, Arap Birliği düşüncesini gerçekleştirmek istediği için
pakta katılmamıştır.
Pakistan ise Keşmir sorununda Batılı devletlerin desteğini
alabilmek için pakta katılmıştır
Irak’ta, 1958’de meydana gelen ihtilal sonucunda Krallık
Rejimi yıkılmış ve yeni rejim 1959’da Bağdat Paktı’ndan
çekildiğini açıklamıştır.
Irak’ın pakttan çekilmesi üzerine pakttın merkezi
Ankara’ya taşınmış ve pakttın adı CENTO’ya
dönüştürülmüştür.
1979’da İran ve Pakistan, CENTO’dan ayrılınca pakt işlevini
yitirmiştir.
ÇEVRESEL PAKT(1958)
İsrail Başbakanı David Ben Gurion’un mimarı olduğu bir
girişimdir.
Amacı, Arap düşmanlarını Arap olmayan dostlarla
çevrelemektir.
Trident adı verilen bir istihbarat örgütü kurmuşlardır.
Türkiye, İsrail ile antlaşma imzalayarak pakta katılmıştır.
Kıbrıs Sorunu ve Patrikhane sorunu nedeniyle Türkiye
paktan ayrılmıştır.
YUMUŞAMA DÖNEMİ
YUMUŞAMA (DETANT)
Yumuşama(Detant) , doğu bloğu ve batı bloğu ülkeleri
arasındaki ilişkilerde yaşanan çatışma ve gerginliklerin
aşamalı ve bilinçli bir biçimde azaltılmasını öngören
politikadır.
Yumuşama terimi ilk olarak Soğuk Savaş döneminde bloklar
arasında karşılıklı “söz düellosu” vasıtasıyla savaş tehlikesinin
azalmasını ve sosyalist devletler ile kapitalist
devletlerarasında yapılan siyasi, ekonomik, kültürel ve
teknolojik anlaşmaların sayılarındaki artışı ifade etmek için
kullanılmıştır.
ULUSLARARASI İLİŞKİLERDE DEĞİŞİM SÜRECİ
YUMUŞAMANIN NEDENLERİ
Konvansiyonel(klasik) silahlardan nükleer silahlara(NBC)
geçilmesi
BM’nin kurulması
Bağlantısızlık Hareketinin ortaya çıkması
SSCB ve ABD arasındaki silahsızlanma politikaları
ABD ve Çin ilişkilerinin iyileşmesi
Romanya ve Yugoslavya’nın batı ile olan ilişkilerinin
düzelmesi
BREJNEV DOKTRİNİ
SSCB lideri Leonid Brejnev tarafından yayınlanmıştır.
Sosyalist bir ülkeye yapılmış bir saldırıyı tüm sosyalistlere
karşı yapılmış saymayı önermiştir.
NİXON DOKTRİNİ
ABD başkanı Richard Nixon tarafından yayınlanmıştır.
Ulusal sorunları müzakere yoluyla çözmeyi önermiştir.
ABD’NİN PEKİN ZİYARETİ(PİNG PONG DİPLOMASİSİ)
ABD ile Çin arasında 1949 yılından itibaren Soğuk Savaş
yaşanmıştır.
ABD ile Çin arasındaki ilk temas ABD masa tenisi takımının
Çin’e davet edilmesiyle başlamıştır.
ABD Başkanı Richard M.Nixon’un Çin’i ziyaret etmesi,
ABD’nin Güney Vietnam’dan çekilmesi ve Çin’in BM’ye üye
olmasına destek vermesi iki ülke arasındaki ilişkileri
geliştirmiştir.
SİLAHSIZLANMA ÇABALARI DOĞRULTUSUNDA
ANTLAŞMALAR
Bu antlaşmaların tamamı ABD ile SSCB arasında yapılmıştır.
1962 Küba Buhranının çözülmesi bu antlaşmalara ortam
hazırlamıştır.
Antlaşmalar şunlardır:
Antartika Antlaşması(1959)
Kırmızı Telefon Antlaşması(1963)
Moskova Antlaşması(1963)
Dış Uzay Antlaşması(1967)
Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Antlaşması(1968)
SALT1(ANTİ BALİSTİK SİLAHLARIN ÜRETİMİNİN
SINIRLANDIRILMASI)
1969 yılında SSCB ile ABD arasında Stratejik Silahların
Sınırlandırılması Görüşmeleri-1 (SALT 1) başlamıştır.
1972 Mayıs ayında ise ABD Başkanı Nixon ile SSCB Başkanı
Brejnev arasında Salt 1 Antlaşması yapılmıştır.
Bu antlaşma ile taraflar sahip olacakları silahlara nicelik
ve nitelik bakımından sınırlama (nükleer başlıklı stratejik
silahlara sınırlama) getirmişlerdir.
Deniz Dibi Antlaşması(1971)
Kaza Önleme Antlaşması(1971)
SALT 2
Salt–2 görüşmeleri 21 Kasım 1972’de Cenevre’de
başlamıştır.
ABD, Salt–1 antlaşmasında yer alan denizaltıların ve
füzelerin sınırlandırılması maddesini, SSCB ile eşit şartlarda
olması karşılığında kabul edeceğini belirtmiştir.
Bunun üzerine Salt–2 antlaşmasında ABD ile SSCB arasında
eşitlik olması ilkesi kabul edilmiştir.
Salt–2 antlaşması, 18 Haziran 1979’da Viyana’da ABD
Başkanı Jimmy Carter ile SSCB adına Brejnev arasında
imzalanmıştır.
SSCB’nin 1979’da Afganistan’ı işgal etmesi ABD’nin, Salt–2
Antlaşmasını uygulamaktan vazgeçmesine neden olmuştur.
Bu durum ABD kamuoyunda Detant ve silahsızlanma
konularında SSCB’nin samimi olmadığını, kendi yayılmaları
için müsait bir ortam yaratma amacında oldukları yorumları
yapılmasına neden olmuştur.
Böylece 7 yıl sürmesine rağmen Salt–2 görüşmelerinden bir
sonuç alınamamıştır
HELSİNKİ KONFERANSI(AGİK)(1975)
Yumuşama Dönemi’nde Avrupa’da güvenlik ve işbirliğini
sağlamak amacıyla toplanmıştır.
Finlandiya’nın başkenti Helsinki’de Avrupa
ülkeleri(Arnavutluk) hariç, SSCB, ABD ve Kanada arasında
Helsinki Nihai Senedi imzalanmıştır.
Helsinki Konferansı’nda sorunlar dört ana konuya
ayrılarak ele alınmış ve her konuya sepet(basket) adı
verilmiştir.
1. Sepet: Avrupa’nın güvenliğine dair sorunlar
2. Sepet: Ekonomi, bilim, teknoloji ve çevrenin korunması
3. Sepet: Farklı milletlerden insanların ilişkileri
4. Sepet: Zaman zaman yapılacak toplantılarla anlaşmaların
gözden geçirilmesi konularını içermiştir.
1994 Budapeşte Zirvesi’nde Helsinki Konferansı teşkilata
dönüşmüş, AGİT kurulmuştur.
YUMUŞAMA DÖNEMİNDE YAŞANAN ÇATIŞMALAR
U-2 OLAYI
U-2 uçakları, ABD tarafından SSCB’yi takip etmek için
geliştirilen casus uçaklardır.
1960 yılında Adana- İncirlik üssünden havalanan U-2
uçağının SSCB tarafından düşürülmesiyle yaşanan gelişmedir.
Ekim Füzeleri(Küba)Bunalımına zemin hazırlanmıştır.
KÜBA BUNALIMI(EKİM FÜZELERİ)
ABD’nin Türkiye’ye, SSCB’nin de Küba’ya nükleer başlıklı
füze yerleştirmesi ile başlamıştır.
Kıyılarına 90 mil uzaktaki bir adaya(Küba) SSCB’nin füze
yerleştirmesini tehlikeli bulan ABD, Başkan Kennedy’nin
talimatıyla Küba’ya karşı 1961- Domuzlar Körfezi çıkartmasını
düzenleyerek, Küba havaalanlarını bombalamıştır.
Ekim 1962’de dönemin iki süper gücünü karşı karşıya
getiren ve dünyayı nükleer savaş riskine sokan bunalım
SSCB’nin Küba’daki füzeleri; ABD’nin Türkiye’deki(Çiğili)
Jüpiter füzelerini sökmesiyle önlenmiştir.
Füze bunalımından sonra Beyaz Saray ve Kremlin arasında
Kırmızı Telefon Hattı kurulmuş; nükleer silahların yayılmasını
önlemek için Moskova’da 5 Temmuz 1963’te “Nükleer Silah
Denemelerinin Kısmi Yasaklanması Anlaşması imzalanmıştır.
VİETNAM SAVAŞI(1965-1973)
Fransız sömürgesi olan Vietnam, 1954- Cenevre
Antlaşması ile Kuzey ve Güney olmak üzere ikiye ayrılmıştır.
Kuzey Vietnam(Vietkong)’da sosyalist bir rejim
kurulmuştur.(SSCB)
Güney Vietnam ise ABD etkisi altına girmiştir.
ABD, sosyalizmin Hindiçininde yayılmasını engellemek için
Vietnam’a askeri müdahalede bulunmayı düşünmüştür.
1964 yılında Tonkin Körfezi’ndeki ABD donanmasına
Vietkongluların saldırması üzerine Vietnam Savaşı
başlamıştır.
Savaş sırasında Amerika’nın kullandığı Napalm bombaları,
kimyasal silahlar ve işkenceler yüzünden Vietnam’da binlerce
insan ölmüştür.
Bu durumun sonucunda ABD’ye, dünyanın birçok
bölgesinden tepkiler ve protestolar yağmış, ABD kendi
ülkesinde bile insanlar tarafından kampanyalara ve
protestolara maruz kalmıştır.
Vietnam Savaşı, ABD için tam bir başarısızlık olmuştur.
ABD Kongresi de Başkan Johnson’un yanlış
değerlendirmeleri ile kendilerini yanılttığını belirterek,
Johnson’un yerine Nixon’u başkan olarak seçmiştir.
Nixon, ABD askerlerini Vietnam’dan çekme kararı almıştır.
1973 yılında Paris’te yapılan barış görüşmeleri sonucunda
Vietnam Barışı imzalanmıştır.
1975 yılında Vietkong, Güney Vietnam’ı ele geçirmiştir.
1976 yılında Vietkong ve Güney Vietnam birleşmiş ve
Vietnam Sosyalist Cumhuriyet’i kurulmuştur.
ABD’li boksör Muhammed Ali Clay, Vietnam Savaşı için
askere çağırılınca Vietkonglular bana hiçbir kötülük
yapmadılar ki onlarla neden
savaşayım sözünü söyleyerek Vietnam Savaşı’na
katılmamıştır.
Savaşa katılmayan Muhammed Ali’nin boks lisansı iptal
edilmiş, 5 yıl hapis ve on bin dolar para cezasına
çarptırılmıştır.
KEŞMİR SORUNU
Hindistan ve Pakistan arasında yaşanmıştır.
Keşmir, Pakistan’ın kuzeyinde yer alan bereketli topraklara
sahip bir bölgedir.
Keşmir halkının Pakistan yanlısı olmasına rağmen, Keşmir
yöneticisinin ülkeyi Hindistan’a satması üzerine Keşmir
sorunu başlamıştır.
1947’de önce Hindistan’ın, Keşmir’i ilhak etmesi Hindistan
ve Pakistan arasında savaşlara neden olmuştur.
1966’da, SSCB’nin arabuluculuğu ile Pakistan ve Hindistan
arasında “Taşkent Deklarasyonu” imzalanmış ve sorun geçici
olarak çözülmüştür.
Hindistan’ın, Keşmirlilerin kendi geleceklerini tayin etme
hakkına karşı çıkması nedeniyle kesin olarak çözülemeyen bu
sorun günümüze kadar gelmiştir.
SSCB’NİN AFGANİSTAN’I İŞGALİ
1973 yılına kadar Krallıkla yönetilen Afganistan’da eski
rejim yıkılarak Cumhuriyet ilan edilmiştir.
Afganistan’da Sovyet yanlısı bir iktidar kurulmuştur.
Afganistan’da ulusal ayaklanmaların başlaması üzerine
Afgan yönetimi SSCB’den yardım istemiştir.
Sovyetler, 27 Aralık 1979’da Afganistan’ı fiilen işgal
etmiştir.
TÜYO: ABD Kongresi SSCB’nin Afganistan’ı işgali üzerine
SALT2 antlaşmasını onaylamamıştır.
Afgan direnişçilerin, ABD’den de destek alarak gerilla savaşı
ile milli direnişe başlaması üzerine Afganistan’da ne zaman
sona ereceği tahmin edilemeyen bir iç kargaşa ortamına
girilmiştir.
Afganistan’daki bu çatışmalara son vermek için 14 Nisan
1988’de Cenevre Antlaşması imzalanmıştır.
SSCB, 1989’da Afganistan’dan çekilmeye başlamıştır.
1997’de aşırı dinci Taliban örgütünün ülkeyi sarsan olayları
tüm dünyayı, özellikle de SSCB’yi yakından etkilemiştir.
11 Eylül 2001’de ABD’nin ikiz kulelerinin vurulmasıyla
dünya yeniden bir siyasi kargaşa ortamına girmiştir.
ABD’ye yapılan terör saldırılarının ardından ABD,
Afganistan’a müdahale etmiştir.
2006 yılında NATO gücü İSAF Afganistan’a girmiştir.
ABD bu müdahale ile Afganistan’da Taliban yönetiminin
yıkılmasını sağlamıştır.
Türkiye, NATO bünyesinde Afganistan’a asker
göndermiştir.
Günümüzde Afganistan’daki kargaşa devam etmektedir.
SPOR – SİYASET İLİŞKİSİ
1936’da Berlin olimpiyatlarının açılışında Hitlerin yaptığı
konuşmanın Nazi propagandası niteliği taşımıştır.
SSCB’nin, 1979’da Afganistan’ı işgali sonrası ABD
öncülüğündeki (Türkiye’de dâhil) 62 ülke, 1980 Moskova
Olimpiyatlarını boykot etmiştir.
Bu gelişmeler üzerine 1984’te Los Angeles Olimpiyatlarını
da güvenlikleri gerekçesiyle (Romanya hariç) SSCB ile Doğu
Bloğu ülkeleri boykot etmiştir.
SSCB ve Doğu Bloğu ülkeleri olimpiyatları boykot ettikten
sonra 1928–52 arasında kendi aralarında “Spartakiads” adını
verdikleri spor müsabakaları yapmışlardır.
1975’te Münih Olimpiyatlarında, Filistin’in Kara Eylül
Örgütü, olimpiyat köyünü basarak, İsrailli 11 sporcuyu rehin
alarak, bazılarını öldürmüştür.
Afganistan’daki Taliban Örgütü 1996– 2002 yılları arasında
Afganistan’ın olimpiyatlara katılımını engellemiştir.
BAĞLANTISIZLAR HEREKETİ
Bu hareket Üçüncü Dünya, Tarafsızlar veya Asya Afrika
bloku olarak bilinir.
Bağlantısızlık ilk defa Hindistan başbakanı Nehru tarafından
dile getirilmiştir.
Bu hareketin başlangıç noktası Nisan 1955’te toplanan
Bandung Konferansıdır(I. Asya ve Afrika Devletleri
Konferansı).
Konferansta ABD ve SSCB’ye barış çağrısı yapılarak
sömürgeciliğe, nükleer silahlara, ırkçılığa karşı çıkılmıştır.
Mısır, Hindistan, Yugoslavya, Türkiye, Arnavutluk gibi 24
ülkenin katıldığı bağlantısızlar hareketi; II. Asya ve Afrika
Devletleri Konferansı, I. Ve II. Accra Konferansı, Belgrat
Konferansı, Zambiya Konferansı gibi konferanslar toplamıştır.
Bağlantısızlar Hareketinin verdiği enerji ile Gine bağımsız
olmuştur.
AFRİKA BİRLİĞİ ÖRGÜTÜ(1963)
Afrika’da emperyalizme karşı başlayan direniş hareketinin
sonucunda 31 Afrika ülkesinin katılımıyla kurulmuştur.
Örgüt kuruluş toplantısını Habeşistan’ın başkenti
AddisAbada’da yapmıştır.
YUMUŞAMA DÖNEMİ’NDE ORTADOĞU’DAKİ GELİŞMELER
II. Dünya Savaşından sonra Ortadoğu’daki gelişmeleri
etkileyen en önemli faktör İsrail Devleti’nin kurulmasıdır.
1945’de Arap devletleri, “Arap Birliği”ni kurarak
örgütlenmişler, ancak 1948’de İsrail Devleti’nin kurulmasıyla
bu işgalci devletle mücadeleye başlamışlardır.
Bunun sonucunda 1948, 1956, 1967(Altı Gün Savaşı),
1973(Yom Kippur Savaşı) Arap-İsrail Savaşları yapılmıştır.
İsrail sorunu ve bu sorunun çözümü Arap devletlerinin
başlıca amacı olmuştur.
Kara Eylül:Filistinlilerin, Ürdün’e sürülmesi ve FKÖ’nün,
Ürdün’de etkinliğini artırması üzerine yaşanan olaylar
nedeniyle Ürdün ve Filistinlilerden 7–8 bin insanın
kaybedildiği olaylara verilen addır.Silahlı çatışmalar FKÖ’nün
ve Filistinlilerin 1971’de Lübnan’a sürülmesine kadar
sürmüştür.
Mekik Diplomasisi:1973 Arap- İsrail Savaşı BM’nin kararı
doğrultusunda sona ermesine rağmen barış
sağlanamamıştır. Bunun için ABD Dış İşleri Bakanı Henry
Kissinger, Tel Aviv ile Arap başkentleri arasında defalarca
gidip gelmiştir. Mekik diplomasisi adını alan bu ziyaretler
sonunda barışa giden yol açılmıştır.
CAMP DAVİD ANTLAŞMASI (1978)
1970’li yıllarda Mısır’ın ekonomik sıkıntılar içinde olması ve
İsrail’in işgal ettiği topraklardan çekilmesini sağlamak
istemesinden dolayı Mısır, ABD ile yakınlaşmaya başlamıştır.
1974 yılında yapılan Sina Antlaşması İsrail ile Mısır
ilişkilerini yumuşatmıştır.
Mısır, kalıcı bir barış istediğini ve bu barışın da İsrail’in işgal
ettiği topraklardan çekilmesi ile mümkün olacağını
bildirmiştir. Bu diyalogu Arap ülkeleri tepkiyle karşılamıştır.
1978’de, Mısır Devlet Başkanı Enver Sedat ile İsrail
Başbakanı Menaham Begin arasında ABD öncülüğünde
(tanık olarak) ABD Başkanı’nın Camp David’deki
ikametgâhında antlaşma imzalanmıştır.
Antlaşmaya, Yahudi sempatizanı ABD Dış İşleri Bakanı
Henry Kissinger aracılık yapmıştır.
Antlaşmayla İsrail’in;
1967 Arap-İsrail Savaşında işgal ettiği Sina yarımadasından
çekilmesi,
Gazze şeridinde Filistinlilere özerklik verilmesi, kabul
edilmiştir.
FİLİSTİN SORUNU
Yahudilerin İsrail Devleti’ni kurmalarıyla ülkelerinden
zorla çıkarılan ve göçmen olarak çeşitli ülkelerde zor şartlar
altında yaşamak zorunda bırakılan 5 milyon Filistinlinin
ülkelerine dönmek ve bağımsız bir devlet kurmak için
yaptıkları mücadeleye Filistin Sorunu denir.
İsrail, Filistin’in büyük kısmını, Kudüs’ün batı kesimini ele
geçirmiştir.
Filistinliler ise seslerini duyurmak amacıyla uçak kaçırma,
bombalı saldırılar düzenleme gibi eylemler yapmışlardır.
1964’te Arap Birliğinin girişimiyle FKÖ kurulmuştur.
FKÖ’nün başına 1968’de Yaser Arafat getirilmiştir.
FKÖ, İsrail’e karşı şiddete yönelerek sesini duyurduysa da
dünya kamuoyundan tepki almıştır.
Türkiye de FKÖ’yü, Filistin halkının tek meşru temsilcisi
olarak tanımıştır.
1976’da İstanbul’da toplanan İslam Konferansı Örgütü,
FKÖ’nün ofis açmasına izni vermiştir.
İntifada, İsrail saldırılarına karşı Filistinli gençler
tarafından başlatılan taş savaşıdır. İsrail’in, binlerce Filistinli
genci öldürmesi üzerine, 1987’de İsrail işgaline karşı topluca
başkaldırma niteliği taşıyan hareketin adıdır. Böylece
Filistinliler arasında milli bilinç gelişmiştir.
Türkiye 1988’de Filistin’i bağımsız devlet olarak tanıyan
ilk NATO üyesidir.
İSLAM KONFERANSI TEŞKİLATI (1969)
İsrail’in işgalindeki Kudüs’te, Avusturyalı bir Yahudi’nin 21
Ağustos 1969’da Mescidi Aksa’yı kundaklamayı
denemesinden sonra 25 Eylül 1969’da İslam Ülkeleri
Başkanları tarafından kurulan bir teşkilattır.
Rabat’al Fas Zirvesi ile kurulmuştur.
1975 yılında İslam Kalkınma Bankası’nın kuruluşunu
onaylamıştır.
1976 yılında Süleyman Demirel’in açılışını yaptığı yedinci
toplantısında Türkiye’nin tam üyeliğini kabul etmiştir.
2011 yılında yapılan 38. Dış İşleri Bakanları toplantısında
adı İslam İşbirliği Teşkilatı olarak değiştirilmiştir.
Bu teşkilat İslam ülkeleri arasında yakınlığı ve iş birliğini
arttırmak, Müslümanlarca kutsal kabul edilen yerlerin
güvenliğini sağlamak, İslami dayanışmayı oluşturmak gibi
amaçlarla kurulmuştur.
İslam Konferansı Teşkilatı’nın Genel Sekreterliğine 2005
yılında Ekmeleddin İhsanoğlu getirilmiştir. Aynı zamanda
tarihçi olan İhsanoğlu, bu teşkilatın ilk Türk Genel
Sekreteridir.
GÜNCEL BİLGİ:2013 yılında Ekmeleddin İhsanoğlu Suudi
Arabistan’ın Cidde kentinde yapılan toplantıda görevini İyad
Medeni’ye devretmiştir.
ULUSLAR ARASI İLİŞKİLER VE PETROL(SİYAH ALTIN)
OPEC’İN KURULUŞU
1960 Ağustos ayında kurulan ve o dönemde üye sayısı 13
olan “Petrol İhraç Eden Ülkeler Teşkilatı”dır.
OPEC’in Kurucu Üyeleri: Suudi Arabistan, İran, Irak, Kuveyt
ve Venezüella’dır.
İlk olarak ham petrol fiyatlarındaki düşüşü durdurmak
gayesiyle Venezüella’nın teklifi ile kurulan teşkilatın merkezi,
başlangıçta Cenevre iken, 1965’te Viyana’ya taşınmıştır.
OPEC’in ilk kararı petrol fiyatlarını arttırmak olmuştur.
OAPEC (Petrol İhraç Eden Arap Ülkeleri Teşkilatı) 1968
yılında kurulmuştur.
Arap ülkeleri petrolü siyasi bir araç olarak kullanmak
amacıyla bu teşkilatı kurmuşlardır.
1973 PETROL KRİZİ
1973 yılında Yom Kippur Savaşı sırasında petrol üreticisi
Arap ülkeleri, İsrail yanlısı gördükleri batılı ülkelere yaptıkları
petrol ihracatını geçici olarak durdurmuşlardır.
Petrol fiyatlarını 4 dolardan 11 dolara çıkartan Arap
ülkeleri, petrolü
siyasi silah olarak kullanarak 1973 Petrol Krizine yol
açmışlardır.
1974 yılında ABD öncülüğünde enerji ve petrol konularında
iş birliği sağlamak için Milletlerarası Enerji Ajansı
kurulmuştur.
Türkiye gibi gelişmekte olan ülkeler bu durumdan olumsuz
etkilenmişlerdir.
İKİNCİ PETROL KRİZİ (1979)
Petrolde yaşanan ikinci kriz, 1979 İran Devriminden sonra
olmuştur.
Bunun üzerine batılılar, OPEC’in 1980’den itibaren dünya
petrol fiyatlarındaki etkisini azaltmaya çalışmışlardır.
İRAN- IRAK SAVAŞI (1980–1988)
1979’a gelindiğinde İran Şahı Rıza Pehlevi devrilerek Şiiliğin
savunucusu olan Humeyni iktidara gelmiştir(İran Devrim). Bu
tarihten sonra ABD, İran’ı desteklemekten vazgeçerek Irak’la
yakınlaşmış ve Irak’a her türlü silah yardımını yapmıştır.
Irak’ta, Baas (Diriliş, Arap Sosyalizmi) düşüncesini
savunan Saddam Hüseyin 1979’da iktidara gelmiştir.
Saddam Hükümeti de İran’daki Arap bölgesi olan
Kuzistan’da karışıklıklar çıkartarak buraya özerklik verilmesini
istemiştir (Bu bölgeyi sınırlarına
katma politikası izlemiştir). Böylece iki devletin arasındaki
ilişkiler daha da gerilmiş, bu durum savaşların başlamasına yol
açmıştır.
İran’ın daha önceki antlaşmalarla Irak’a bıraktığı Şattül
Arap bölgesini, ABD’nin de desteğiyle geri almak istemesi
İran-Irak savaşına yol açmıştır.
Şattül Arap: Deniz ve su ulaşımı konusunda yaşanan
suyolu sorunudur. Yani Basra körfezi ve Şattül Arap
üzerindeki egemenlik mücadelesidir.(Cenevre Antlaşması)
Irak’ın saldırısıyla başlayan savaş, İran’ın direnmesiyle
yıpratma savaşına dönüşmüş ve batılı ülkelerin çıkarlarına
uygun bir şekilde galibi olmadan sonuçlanmıştır (Taraflar
birbirlerine üstünlük sağlayamamışlardır).
Irak ve İran birbirlerinin petrol tesislerine ve gemilerine
saldırınca sanayisi için petrole ihtiyaç duyan ABD, Irak’a
yaklaşarak savaş boyunca Irak’ı desteklemiştir.
Savaşta iki Müslüman ülke ekonomik, siyasi ve sosyal
olarak büyük bir yıkım yaşamıştır.
Irak’ın, Şattül Arap Su yolunda ortak denetim kurma isteği
nedeniyle Cenevre Barış görüşmelerinden de bir sonuç
alınamamıştır.
Savaş sonunda İran’da muhalefet tasfiye edilmiş, İslam
devrimi tamamen kalıcı hale gelmiştir.
Savaş silahları ve araçları bakımından dışa bağımlılığın
zararını gören İran, kendi silah sanayisini kurmaya başlamıştır.
Irak’ın bu savaş sırasında borç alarak silah satın alması, bu
borçları ödemekte zorlanmasına ve 1990’da Kuveyt’e
saldırmasına neden olmuştur (Kuveyt’in petrol kuyularını
ele geçirmeye çalışmıştır).
1990’da Irak, Kuveyt’e girince ABD ile savaşma ihtimali
nedeniyle Irak, İran’dan aldığı toprakları geri vermiştir.
Saddam Hüseyin, 1990’da Kuveyt’in, Irak’a ait petrolü
çaldığını, çok üretim yaparak petrol fiyatlarının düşmesine
neden olduğunu ve bu durumdan Irak ekonomisinin olumsuz
etkilendiğini belirtmiş ve bunlara karşılık Irak’ın, Kuveyt’e
borcunun silinmesini istemiştir. Bu istekleri kabul edilmeyince
de Kuveyt’e girmiştir.
I. KÖRFEZ SAVAŞI
1990–91 yıllarında BM adına ABD öncülüğündeki
koalisyon güçleri ile Irak arasında yapılan savaştır.
Irak Devlet Başkanı Saddam’ın, Kuveyt’i işgali ile
başlamıştır.
1991’de Irak, Müttefik Kuvvetlerinin gücü karşısında
ateşkese razı olmuştur.
Irak’ın, Kuveyt’e saldırması üzerine Türkiye üslerini
ABD’ye açmış böylece İncirlik Hava Üssü’nden Irak’a hava
saldırısı düzenlenmiştir.
Ayrıca Saddam’ın, Kuveyt’teki askerlerini azaltması için
Türkiye, Irak sınırına 8 tümenlik asker yerleştirmiştir.
BM’nin, Irak’a ambargo kararı üzerine Türkiye, KerkükYumurtalık boru hattını kapatmıştır.
Bu savaş Arap birliği düşüncesini iyice zayıflatmıştır.
Savaşın ardından İran’ın bölgedeki etkinliği artmış ve Orta
Doğu’daki köktenci akımlar iyice güçlenmiştir (Şii, Sünni ve
Kürtler arasında mücadeleler artmıştır).
Irak’ın kuzeyinde meydana gelen otorite boşluğu
Türkiye’de terör faaliyetlerine ortam hazırlamıştır.
II. KÖRFEZ SAVAŞI
ABD, I. Körfez Savaşından itibaren ambargo altında
tuttuğu Irak’a, 2003’te II. Körfez Savaşını başlatmıştır.
Bu savaş Irak’ta nükleer silah olduğu iddiasıyla başlatıldıysa
da bu iddia asılsız çıkmıştır.
Savaş sonunda Saddam Hüseyin’in iktidarı sona erdirilmiş
ve yakalanan Saddam idam edilmiştir.
Çöl Fırtınası olarak bilinen II. Körfez Savaşı ABD Başkanı
Bush zamanında yapılmıştır.
İRANGATE OLAYI:
İran’ın İsrail aracılığı ile ABD’den silah alması sonucunda
yaşanan skandaldır.
UZAYDAKİ YARIŞ (SPUTNİK KRİZİ)
1950’lerin başında hem ABD, hem de SSCB uzaya ilk
uyduyu fırlatmak için birbirleriyle yarış içine girmişlerdir.
ABD’nin başarısız denemelerinin ardından hiç beklenmedik
bir anda SSCB, bir basketbol topu büyüklüğündeki Sputnik–1
uydusunun yörüngeye oturtulduğunu açıklamıştır(1957).
Böylece, ABD ile SSCB arasında yaşanan uzay yarışı
başlamıştır.
SSCB’nin, nükleer bir silahı ABD üzerine gönderebileceği
paranoyası tüm Amerikalıların aklına girmiştir.
SSCB’nin, uzaya Sputnik’i göndermesinin ardından ABD,
ertesi yıl NASA’yı kurmuştur(1958).
SSCB, 3 Kasım 1957’de bu kez uzaya giden ilk canlı olan
Laika adlı köpeği taşıyan Sputnik–2 uydusunu da başarıyla
fırlatarak uzay çağı yarışında
bir adım önde olduğunu göstermiştir.
SSCB’de YuriGagarin, Vost–1 ile 12 Nisan 1961’de uzaya
çıkan ilk insan oldu (Vostok–1 adlı uçakla 1 saat 45 dakikada
dünyayı bir kez turladı).
Uzaya giden ilk kadın SSCB’den ValentinaTereshkova oldu
(6 Haziran 1963’te Vostok-6).
16 Temmuz 1969’da ise Neil Armstrong, Apollo–11 ile Ay’a
ilk ayak basan insan oldu (21 Temmuz).
1975’te ABD ve SSCB Apollo-Soyuz ortak uzay uçuşunu
yaparak bilimsel alanda önemli bir ortak işbirliği
gerçekleştirmişlerdir.
ABD ve diğer Avrupa devletleri uydu çalışmaları yapmış
Uranüs ve Neptün gezegenlerine Voyager–2 gemisi
gönderilmiştir.
Uzaya giden ilk ABD’li kadın, SallyRider, 18 Haziran 1983’te
Challenger ile uzaya çıkmıştır (Ayrıca uzaya çıkan en genç
insandır).
YUMUŞAMA DÖNEMİ’NDE DÜNYADA MEYDANA GELEN
ÖNEMLİ GELİŞMELER
1945’ten sonra kömürün yerini petrol almıştır.
1950’li yıllar ABD’de ırk ayrımcılığının arttığı yıllar olmuştur.
Bu dönemde siyahların direniş hareketinin lideri Martin
LuterKing tarih sahnesine çıkmış ancak sonra öldürülmüştür.
ABD’li yazar Ernest Hemingway 1954’de, John Stainbeck
1962’de Nobel Edebiyat ödülünü almıştır.
1956 yılından itibaren Eurovision şarkı yarışması
düzenlenmeye başlamıştır.
1960’larda Japonya’da hızlı tren seferleri başlamış, ayrıca
elektrikli ev aletlerinin çeşidi artmıştır.
1960 yılından itibaren Avrupa Futbol Şampiyonası UEFA
tarafından 4 yılda bir düzenlenmeye başlanmıştır.
Elvis Presley (1935–1977) bu dönemin en önemli Rock’n
Roll müzisyenlerinden biridir.
TV’nin yaygınlaşması ile Amerikan sinemasının kalbi olan
Hollywood, büyük kriz yaşamıştır.
Amerika’da her yıl düzenlenen Sinema Ödülleri Oscarları’nı
elde etmek için birçok film şirketi kurulmuş, Avrupa’da ise
sinema ödüllerinin verildiği Cannes Film Festivali
düzenlenmeye başlanmıştır.
McDonalds ve Disneyland gibi şirketler Amerikan
kültürünün yayılmasını sağlamışlardır.
20. yy. sonlarına doğru internet kullanımı ile bilgi
alışverişindeki hız artmıştır.
YUMUŞAMA DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI
Bu dönemde Türk dış politikasının birinci önemli unsuru
Kıbrıs meselesidir. İkinci önemli unsuru ise ABD ile olan
ilişkilerdir.
KIBRIS SORUNU
II. Dünya savaşından ağır ekonomik kayıplarla çıkan
İngiltere savaş sonrasında Kıbrıs’tan çekilmiştir.
1950’lerin sonlarında Kıbrıs’ta bağımsızlık hareketi
başlamış ve uluslararası antlaşmalara dayanan bir Türk- Rum
Ortak Devleti kurulmuştur.
Yunanistan, Kıbrıs konusuna daha çok eğilmeye başlayarak,
1954’te konuyu BM’ye taşımıştır.
Rumlar, Kıbrıs Türklerinin kazanılmış haklarını ellerinden
alma ve Kıbrıs’ın tüm yönetimine el koyma yoluna
gitmişlerdir.
Rumlar adayı Yunanistan’a bağlamak (ENOSİS) için
çalışmalara başlamışlardır.
1955’te Yunanistan, EOKA terör örgütünü kurarak Rumları
harekete geçirmiş, adada taşkınlık yaparak Rum halkını
kışkırtarak Anayasayı ve uluslararası antlaşmaları
çiğnemiştir.
Bu olayların amacı ENOSİS gerçekleştirmektir.
11 Şubat 1959 tarihinde Zürich Antlaşması ile Kıbrıs’ta
bağımsız bir Cumhuriyet yönetimi kurulması, Türk ve Rum
toplumlarının haklarının neler olacağı kararlaştırılmıştır.
Zürich Antlaşması’nı aynı yıl Londra Antlaşması takip
etmiş, bu antlaşma ile Kıbrıs’ta bağımsız bir cumhuriyet
yönetimi kurulmasına karar verilmiştir.
Bağımsız Kıbrıs Cumhuriyeti’nin cumhurbaşkanlığına Rum
lider Makarios, yardımcılığına da Türk lider Dr. Fazıl Küçük
getirilmiştir.
Garantörlük haklarından dolayı Kıbrıs’taki anayasal düzeni
koruma hakkı Türkiye, İngiltere ve Yunanistan’a verilmiştir.
1963’ten itibaren Kıbrıs Devlet Başkanlığını üstlenen
Makarios yönetimi altında Kıbrıslı Türklere girişilen saldırılar
Türkiye’nin ciddi endişeler duymasına neden olmuş, iki
toplum arasındaki bölünme bu olaylar sonrası derinleşmiştir.
Türkler, Rum faaliyetlerine karşı Türk Mukavemet
Teşkilatı’nı kurmuşladır.
1966 yılında yapılan Akritas Planı ile Yunanistan, adadaki
Türk halkını yok etmeyi ve adayı Yunanistan’a bağlamayı
amaçlamıştır.
Kanlı Noel olayında 24 Türk’ün Rumlarca şehit edilmesi
üzerine Türk jetleri Kıbrıs üzerinde uçmuştur.
Türkiye garanti antlaşması gereği Yunanistan ve İngiltere’yi
harekete geçirdi.
ABD, Johnson Mektubu ile Türkiye’yi Kıbrıs’a müdahale
etmekten vazgeçirmeye çalışmıştır.
Türkiye, Yunanistan ve İngiltere Lefkoşa’da iki kesim
arasına girerek “Yeşil Hattı” oluşturmuşlardır.
1967’de Kıbrıs Geçici Türk yönetimi kurulmuştur.
Bu yönetimin başkanlığına Fazıl Küçük, başkan
yardımcılığına Rauf Denktaş getirilmiştir.
15 Temmuz 1974’te Yunanistan’ın Cunta desteğiyle
Kıbrıs’ta gerçekleştirilen ENOSİS amaçlı askeri darbe sonucu
Makarios hükümetinin
devrilip, Nikos Sampson yönetiminde Kıbrıs Helen
Cumhuriyeti’nin ilan edilmiştir.
Türkiye bu durumu tanımadığını açıklamıştır.
Çünkü Kıbrıs Anayasası ve Kıbrıs’la ilgili antlaşmalar ihlal
edilmiştir.
Bütün bu gelişmeler Türkiye’nin kendi soydaşlarının
geleceği açısından endişe duymasına yol açmıştır.
AYŞE TATİLE ÇIKTI
Türkiye, garantörlük hakkını kullanarak 20 Temmuz 1974
tarihinde ENOSİS’e engel olmak ve barışı sağlamak için
Kıbrıs Barış Harekâtını başlatarak adaya asker çıkartmıştır.
Yunan birliklerinin adada garantör olarak bulunan Türk
birliklerine saldırması çarpışmanın ada geneline yayılmasına
neden olmuştur.
Türkiye’nin harekâtı üzerine, BM hemen harekete
geçmiştir.
Çünkü Türk- Yunan savaşı ihtimali belirmiştir.
İngiltere’nin araya girmesiyle Lefkoşa’yı iki bölgeye ayıran
“Yeşil Hat” üzerinde bir anlaşmaya varılmıştır.
22 Temmuz akşamı Türkiye, BM Güvenlik Konseyinin
ateşkes kararını kabul etmiştir.
Bunun üzerine Türkiye, İngiltere, Yunanistan, Cenevre
Konferansı’nda toplanarak, adada düzeni yeniden kuracak
kararlar almışlardır.
Rum ve Yunanlılar konferansta alınan kararlara uymayınca
(ateşkes hükümlerine de) Türkiye, Rum ve Yunan
hükümetleriyle anlaşmanın mümkün olmadığı kararına
vararak, 14 Ağustosta başlayıp 3 gün sürecek olan II. Kıbrıs
Barış Harekâtını gerçekleştirmiştir.
Türkiye’nin, Kıbrıs’a, 1. Askeri harekâtını hukuki müdahale
olarak gören dünya devletleri, 2. Harekâta işgal olarak
bakmışlardır.
13 Şubat 1975’te Kıbrıs Türk Federe Devleti’nin kurulması
ile Rum kesiminin yönettiği Kıbrıs Cumhuriyeti’nden ayrı
olarak bir Türk devleti kurulmuştur.
Kıbrıs Türk Federe Cumhuriyeti’nin liderliğine Rauf Denktaş
getirilmiştir.
Böylece ada ikiye bölünmüştür.
15 Kasım 1983’te de Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC)
ilan edilmiştir.
KKTC’yi tanıyan ilk ülke Türkiye; ilk dış ülke ise Bangladeş
olmuştur.
Kıbrıs meselesi sırasında ABD ile Türkiye arasında
mektuplaşmalar da yaşanmıştır. ABD Başkanı Johnson,
yolladığı bir mektup ile Türkiye’nin Kıbrıs adasına yönelik
düzenlediği barış harekâtını durdurmasını istemiştir.
Başbakan İsmet İnönü ise ABD’nin bu isteğini reddeden bir
mektup yazmıştır.
2004’te Kuzey Kıbrıslı Türkler, BM Genel Sekreteri Kofi
ANNAN’ ın planına (Annan Planı) %65 evet oyu verirken,
Rumlar %76 hayır oyu vermişlerdir.
TÜRK- YUNAN İLİŞKİLERİNDE GÜNÜMÜZE KADAR SÜREN
DİĞER GERGİNLİKLER
Kıta Sahanlığı Sorunu
Adalar Sorunu
Hava Sahası (Fır Hattı) Sorunu
Kara Suları Sorunu
Patrikhane Sorunu
Kardak kayalıkları Sorunu;
YUMUŞAMA DÖNEMİ’NDE TÜRKİYE VE ORTA DOĞU
Türkiye’nin Ortadoğu ülkeleriyle ilişkilerinde 3 farklı dönem
yaşanmıştır:
1. Dönem (1950–60 arası); Bu dönemde Türkiye, SSCB’nin,
Ortadoğu’ya sızmaya çalışması ve Arap ülkelerinin de bu
sızmayı kolaylaştırıcı çalışmalarda bulunmaları nedeniyle
Ortadoğu ülkeleriyle iyi ilişkiler kurmamıştır. Hatta Türkiye,
bu gelişmeler üzerine NATO’ya girmiştir.
2. Dönem (1963–73 arası);1963–64 Kıbrıs buhranlarından,
1973 Petrol Krizi’ne kadar geçen dönemde Türkiye, Ortadoğu
ve Arap ülkelerine yaklaşma politikasına ağırlık vermiştir.
Artık Türkiye, Arap politikalarına daha ılımlı yaklaşıp, onlarla
yakınlaşmaya çalışmıştır.
Türkiye, İsrail’e karşı, Mısır, Ürdün, Suriye’ye yardım
etmiştir. Çünkü Türkiye’nin, Araplardan krediyle petrol almak
ve krediyi ödemek için Arap ülkelerine ihracatını arttırmaya
ihtiyacı vardı.
3. Dönem (1973 Petrol krizi sonrası):1969’daki Mescidi
Aksa yangınına Türkiye’nin verdiği sert tepki, Türkiye’nin,
Ortadoğu ve İslam ülkelerine daha fazla yaklaştığının kanıtıdır.
Türkiye, bu olay sonrası Fas’ta yapılan İslam Zirve
Toplantısı’na katılmış ve Araplarla ilişkilerini güçlendirmiştir.
Arap
ülkelerinin tepkiyle karşıladıkları Camp David Antlaşması’nı
Türkiye de reddetmiştir.
ASALA (ERMENİ TERÖR ÖRGÜTÜ);ASALA, 20 Ocak 1975
tarihinde Lübnan’ın Başkenti Beyrut’ta kurulan 1975 ile 1985
yılları arasında faaliyet
gösteren Ermeni terör örgütüdür.
ASALA, ilk kez Beyrut’taki Dünya Kiliseler Birliği Bürosuna
yaptığı bombalı saldırı ile adını duyurmuştur.
Örgütün Amaçları Şunlardır: Sözde Ermeni Soykırımını
kabul ettirmek ve Türkiye’yi soykırım nedeniyle tazminat
ödemeye zorlamaktır. Asıl büyük amacı ise Türkiye
Cumhuriyeti’ni parçalamak ve doğu ve güneydoğu
Anadolu’yu kapsayan büyük bir Ermeni Devleti kurmaktır.
Örgütün en çok eylem yaptığı yer Lübnan’dır. Daha sonra
da Fransa’dır.
ASALANIN en önemli faaliyeti 15 Temmuz 1983’te THY’nin
Paris Orly Havalimanındaki bürosuna bomba koymasıdır. Bu
olayda 8 kişi ölmüş 63 kişi de yaralanmıştır. Bu olaya Orly
Katliamı denilmiştir.
1991’de Ermenistan Devleti’nin kurulması ile ASALA en
önemli amacını gerçekleştirmiş olmuştur.
Günümüzde Türkiye ile Ermenistan arasında diplomatik bir
ilişki dahi bulunmamaktadır.
Ancak Eylül 2008’de Ermenistan-Türkiye milli maçına,
Türkiye Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’ün, Ermenistan Devlet
Başkanı tarafından davet edilmesi ve Türkiye’nin daveti kabul
etmesi ilişkilerin gelişmesi açısından önemli bir adım olarak
sayılmaktadır.
YUMUŞAMA DÖNEMİ’NDE TÜRKİYE’NİN İÇ POLİTİKASINDA
MEYDANA GELEN OLAYLAR
DP’nin “İnce Demokrasiye Paydos” sloganıyla hareket
ederek çeşitli alanlarda aldığı sert tedbirler üzerine,
muhalefet ve öğrencilerin desteğiyle 27 Mayıs 1960’da
gerçekleşen askeri müdahale ile DP iktidarı son bulmuştur.
Yapılan yargılamalar sonucunda Adnan
Menderes(Başbakan), Fatin Rüştü Zorlu(Dışişleri Bakanı) ve
Hasan Polatkan(Maliye Bakanı) idam edilmiştir.
TSK’nın bünyesinde bulunan 37 subayın, Orgeneral Cemal
Gürsel liderliğinde oluşturduğu Milli Birlik Komitesi, bu darbe
ile mevcut anayasayı uygulamadan kaldırmış, TBMM’yi
dağıtmış ve siyasi partilerin faaliyetlerini askıya almıştır.
13 Kasım 1960’da sivil yönetime kısa sürede geçilmesine
karşı çıkan 14 MBK üyesi tutuklanarak, elçilik danışmanı
sıfatıyla yurt dışına gönderilmiştir.(14’ler Olayı)
Milli birlik Komitesi, gerekli hazırlıklara girişerek, kurucu
meclis oluşturmuş ve bu meclis, 1961 Anayasası’nı
hazırlamıştır.
15 Ekim 1961’de yapılan seçimler sonucunda Türkiye’nin ilk
koalisyon hükümeti olan CHP-AP hükümeti kurulmuştur.
NOT: 1961 seçimlerine; CHP,AP,CKMP. YTP katılmıştır.
1965 seçimlerinde AP(Süleyman Demirel) iktidara gelmiştir.
AP iktidarı 12 Mart 1971 Muhtırasına kadar sürmüştür.
12 Mart 1971 Muhtırası ile Nihat Erim’in Başbakan olduğu
yarı askeri bir rejim kurulmuştur.
1973 yılında Fahri Korutürk cumhurbaşkanı olmuştur.
1973 seçimlerinden sonra CHP(Bülent Ecevit)-MSP
koalisyon hükümeti kurulmuştur.
1974 yılında başbakan Ecevit’in istifa etmesi hükümet
bunalımına yol açmıştır.
1979 yılında Genel Kurmay Başkanı(Kenan Evren),
Cumhurbaşkanına uyarı mektubu göndermiştir.
12 Eylül 1980 Darbesi;
Darbenin gerekçeleri;1975–80 döneminde şiddet ve terör
olaylarının artması,Hükümet ve meclisin işlemez hale
gelmesi,Ekonomik sıkıntıların iyice artması, Uluslararası
problemlerin artması, Darbe öncesinde düzenlenen
suikastlerle birçok aydın, milletvekili ve bürokratın
öldürülmesi, Hükümet bunalımları, TBMM’nin bir türlü
Cumhurbaşkanını seçememesi, Şeriat amaçlı düzenlenen
Kudüs Mitingi,
Türk Silahlı Kuvvetlerinin 12 Eylül 1980 günü emir-komuta
zinciri içerisinde askeri müdahale gerçekleştirmiştir.
12 Eylül Darbesi ile;
Süleyman Demirel’in Başbakan olduğu hükümetin görevine
son verilmiş,
TBMM kapatılmış,
1961 Anayasası uygulamadan kaldırılmış,
Siyasi partiler kapatılarak, Türkiye’de 9 yıl sürecek olan
askeri dönem başlamıştır,
Parti başkanlarına siyasi yasaklar getirilmiştir,
Sıkıyönetim uygulamaları artmış,
Türkiye’nin siyasi gelenekleri alt-üst olmuştur.
1972’den beri fiili olarak uygulanmayan idam cezalarının
hızlı bir şekilde infaz süreci başlamıştır
Türkiye’nin “Avrupa Konseyi” üyeliğinin askıya alınmıştır.
7 Kasım 1982’de yapılan referandum sonucunda 1982
Anayasası kabul edilmiştir.
12 Eylül 1980 ile 6 Kasım 1983 tarihleri arasında Türkiye’yi,
Genelkurmay Başkanı Kenan Evren ve Kuvvet
Komutanlarından oluşan 5 kişilik bir Milli Güvenlik Konseyi
yönetmiştir.
12 Eylül 1980 askeri müdahalesinden sonra, 1983
seçimlerine Süleyman Demirel’in Adalet Partisi, Deniz
Baykal’ın CHP’si, Hüsamettin Cindoruk’un Büyük Türkiye
Partisi’nin katılmasına izin verilmiştir.
Yapılan genel seçimlerde Turgut Özal’ın liderliğindeki ANAP
iktidara gelmiştir.
Ülkeyi siyasal bir kargaşa ve kamplaşma ortamından
uzaklaştırmak isteyen Turgut Özal, ekonomide de liberal
politikalar izleyerek kamuoyunun desteğini almayı
başarmıştır.
Turgut Özal, 1989–1993 yılları arasında Türkiye’nin
8.Cumhurbaşkanı olarak görev Yapmıştır.
1970-1972 yılları arası işçi dövizleri artmıştır.
1971 yılında Türk Otomobil Fabrikası Anonim
Şirketi(TOFAŞ) Bursa’da açılmıştır. Murat-124 üretimine
başlanmıştır.
1973 Dünya petrol krizi, dış borç ödeyen Türkiye’yi zora
sokmuş, bu durum Türkiye’yi ekonomik resesyona
(durgunluğa) sürüklemiştir.
1973’te Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO),
Yunanistan’ın, Ege denizindeki faaliyetleri üzerine Ege’de
petrol aramaya başlamıştır.
1980 Askeri Darbesi sonunda 24 Ocak kararları olarak
bilinen ekonomik kararlar alınmış, böylece enflasyonu
önlemek, ihracata dayalı bir üretime geçmek amaçlanmıştır.
Bunun için önce devalüasyon yapılmıştır.
1 Dolar 47 liradan 70 liraya çıkmıştır.
1993 yılındaki 5 Nisan kararları ise, ülkede büyük bir
devalüasyonun yaşanmasına yol açmıştır. Bu gelişmeler
üzerine halkın satın alma gücü azalmış, ülkede işsiz sayısı
giderek artmıştır.
SOSYAL VE KÜLTÜREL HAYAT
Köyden kente göç çarpık kentleşmeye yol açmıştır.
Edebiyatta, toplumcu akım önem kazanmıştır.
Köy romancılığı başlamıştır.
Türkiye’de sinema kültürü oluşmaya başlamış, Yeşilçam
diye adlandırılan sektörde birçok alanda sinema filmleri
çekilmiştir.
Bu filmlerin içinde Metin Erksan’ın yönettiği “Susuz Yaz”
filmi Berlin’de 1963 yılında “Altın Ayı” ödülünü almıştır.
1968’den itibaren TRT, Ankara’da haftada üç gün deneme
yayını yapmaya başlamıştır.(BEYAZ CAM)
1982 yılından itibaren ise TRT ilk renkli TV yayınını
gerçekleştirmiştir.
1990’lı yılların başından itibaren özel kanallar kurulmaya
başlanmış,
Türkiye 1996 yılında ilk kez İnternetle tanışmıştır. Ayrıca
uzaya
TÜRKSAT-1B uydusu uzaya gönderilmiştir.
KÜRESELLEŞEN DÜNYA
SSCB’NİN DAĞILMASI
1985 yılında Garbaçov’un iktidarında Glasnost(Açıklık) ve
Perestroyka(Yeniden Yapılanma) ile başlayıp 6 yıl süren
reformların ardından 1991 yılının sonunda SSCB resmen
dağılmıştır.
SSCB’nin dağılması sonucunda “Soğuk Savaş Dönemi”
tamamen sona ermiştir.
İki kutuplu dünya düzeni yerini tek kutuplu dünya düzenine
bırakması XX. yy sonlarında ABD’nin tek süper güç olarak
kalması sonucunu doğurmuştur.
SCCB’nin dağılma süreci sırasında Çekoslovakya’da Kadife
Devrim’le demokrasiye geçilmiştir.(1989) Çekoslovakya 1993
yılında Çek Cumhuriyet’i ve Slovakya olmak üzere ikiye
ayrılmıştır.
SSCB’nin dağılmasından sonra güç dengelerinin değişmesi
nedeniyle Çin, Rusya, Kazakistan, Tacikistan ve Kırgızistan
arasında Şanghay Beşlisi kurulmuştur. Örgüt Özbekistan’ın
da katılımıyla Şanghay İşbirliği Örgütü adını almıştır.
BAĞIMSIZ DEVLETLER TOPLULUĞU’NUN (BDT) KURULMASI
Alma Ata Deklarasyonu: SSCB dağıldıktan sonra 21 Aralık
1991’de Kazakistan’ın Alma Ata şehrinde bir araya gelen
Cumhuriyetler, yaptıkları görüşmeden sonra yayınladıkları
bir bildirge ile BDT’nin kurulduğunu açıklamışlardır.
BDT’ye üye ülkeler sırasıyla şunlardır: Azerbaycan, Beyaz
Rusya, Ermenistan, Gürcistan, Kazakistan, Kırgızistan,
Moldova, Özbekistan, Tacikistan, Türkmenistan, Rusya
Federasyonu ve Ukrayna’dır.
TİKA’NIN KURULUŞU(1992)
TİKA, Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı’dır.
Bakanlar Kurulu kararıyla 1992 yılında Dış İşleri Bakanlığı’na
bağlı olarak kurulmuştur.
DAĞLIK KARABAĞ SORUNU
Dağlık Karabağ, Nüfusunun büyük çoğunluğu Türk olup,
Azerbaycan topraklarında yer alan bir bölgedir.
Dağlık Karabağ sorunu Ermenistan ile Azerbaycan
arasında yaşanan bir sorundur.
Karabağ, Ermenistan tarafından işgal edilmiştir.
Hocalı başta olmak üzere birçok bölgede siviller katledilmiş,
ya da göçe zorlanmıştır.
YUGOSLAVYA
Tito tarafından Yugoslavya Federal Halk Cumhuriyet’i
kurulmuştur.
Yugoslavya’da sosyalist bir rejim kuran Tito’nun ABD ile
yakınlaşması üzerine Yugoslavya Cominform’dan atılmıştır.
BOSNA SAVAŞI
Bosna Hersek cumhurbaşkanı Aliya İzzet Begoviç, 1 Mart
1992 günü bağımsızlığını ilan etmiştir.
Bu gelişme üzerine Saraybosna’da çatışmalar başlamıştır.
Nazi soykırımından sonra 20. Yy yaşanan en büyük
vahşet(Srebrenika Katliamı) Bosna Hersek’te yaşanmıştır.
ABD’de imzalanan Dayton Antlaşması ile Bosna Savaşı
sona ermiştir.
MAVİ KELEBEĞİN İZİNDE
Yugoslavya’nın dağılmasından sonra Bosna ve Kosova’nın
birçok bölgesinde kelebek nüfusunda ciddi bir artış olmuş, bu
durum bölgeyi inceleyen uzmanların dikkatini çekmiştir.
Yapılan araştırmalar sonucunda bitki örtüsünün
değişmesinden değil, yerlerin altında bulunan toplu
mezarların üzerinde açılan çiçeklere konan kelebeklere
ulaşılmıştır. Bu çiçeklere “ölüm çiçekleri” denilmiştir.
Bu inceleme ve araştırma sonucunda yaklaşık 300 toplu
mezar bulunmuştur.
KOSOVA
Kosova, 1974 Yugoslavya Anayasası’nda özerk bölge
statüsünde kabul edilmiştir.
1990’da, Kosova “Yugoslavya Federasyonu çerçevesinde
eşit ve bağımsız bir bütün” ilan edilmiştir.
Sırbistan ve Karadağ’ın oluşturduğu yeni Yugoslavya’da
Kosova’nın devlet sınırları içerisine dâhil edilmesi üzerine
Kosova’nın statüsüyle ilgili tartışmalar başlamış Sırplarla
Arnavutlar arasında çatışmalar başlamıştır.
NATO öncülüğünde 1999 yılı bahar aylarında başlayan
operasyon sonucunda Kosova BM denetimine alınarak Sırp
güçleri bölgeyi terk etmek zorunda kalmıştır.
AET’DEN AVRUPA BİRLİĞİ’NE
AB’nin temelleri, 1951 yılında Almanya ve Fransa’nın
öncülüğünü yaptığı 6 ülkenin katılımıyla oluşturulan “Avrupa
Kömür ve Çelik Topluluğuna” ve 1957 Roma Antlaşmasına
dayanmaktadır.
1957 yılında İtalya’nın Roma kentinde Avrupa nükleer
enerji topluluğunu kurulmuştur.
Aynı tarihte Avrupa Birliğine giren ülkeler Avrupa Ekonomi
Topluluğu olan AET’nin kuruluşunu sağlayan Roma
Antlaşmasını imzalamışlardır.
1967’de Bürüksel Antlaşması ile bir araya gelen Avrupalı
devletler Avrupa Topluluğunu (AT) kurdular.
Schengen Antlaşması; (1985) Üye ülkeler arasında pasaport
kaldırılmıştır.
1993 yılında Maastricht Antlaşması ile AT, AB adını
almıştır.
1993’te topluluğa katılmaya aday ülkelere Kopenhag
Kriterleri getirilmiştir.
KOPENHAG KRİTERLERİ’NE GÖRE ADAY ÜLKELER AB ÜYELİĞİ
İÇİN;
Demokrasi, Hukukun üstünlüğü, İnsan hakları, Para
ekonomisi alanlarında belirli seviyeye gelmek zorundadır.
Amsterdam Antlaşması (1997): Demokrasi ve diplomaside
iyileştirilmeler yapılması kararı alınmıştır.
Nice Antlaşması (2001): Birliğin Doğu Avrupa’ya yönelik
genişlemesine yeni vizyonlar kazandırmak amaç edinilmiştir.
TÜRKİYE’NİN AB SÜRECİ
Türkiye, 1959’da AET’ye üyelik için müracaat etmiştir.
1963’te ise Türkiye-AET Ortaklık Antlaşması yapılmıştır
(1963 Ankara Antlaşması).
Türkiye, AET’ye tam üyelik için 14 Nisan 1987’de başvuruda
bulundu (1980 Darbesi geçiş aşamasını uzatsa da 1987’de
Başbakan Turgut Özal döneminde, AT’ye tam üyelik
konusunda bir kez daha başvuruldu).
Türkiye 1 Ocak 1996’dan itibaren Gümrük Birliği
uygulamasını başlattı (Gümrük Birliği, malların serbest
dolaşımı sırasında vergilerin
kaldırılmasıyla ilgilidir).
10 Aralık 1999’da Helsinki zirvesinde Türkiye’nin tam üyelik
için adaylığı kabul edildi.
1997’deki Lüksemburg zirvesinde, Türkiye’nin adının tam
üye aday ülkeler arasında gösterilmemesi üzerine Türkiye, AB
ile siyasi iletişimi kesme kararı aldı.
1999 Helsinki zirvesinde tutumunu değiştiren AB Konseyi,
Türkiye’nin adaylığını teyit etti. Ancak AB’deki bazı ülkeler
Türkiye’nin tam üyeliği yerine, imtiyazlı ortaklık olması
gerektiğini belirttikleri bir yaklaşım içine girdiler.
Türkiye, 17 Aralık 2004’te AB’ye tam üyelik için müzakere
tarihi aldı.
3 Ekim 2005’ten itibaren Türkiye’nin, AB’ye girmesi için
Katılım Ortaklığı kabul edilmiştir.
Avrupa Komisyonu tarafından yayımlanan ve Türkiye’nin
Avrupa Birliği’ne üyelik sürecinde müzakere fasıllarında
kaydettiği ilerlemeleri değerlendiren son ilerleme raporu
2009 yılında yayınlanmıştır.
2013 yılında 22. Müzakere faslı açılmıştır.
GÜNCEL BİLGİ:Türkiye’nin AB baş müzakerecisi Mevlüt
Çavuşoğlu’dur.
Türkiye’nin AB üyelik süreci içinde Türkiye’de Avrupa’ya
uygun yenilikler yapılmıştır. Bunlar; çeşitli Anayasal
değişiklikler, idam cezasının kaldırılması, DGM’ye son
verilmesi, siyasi partilerin kapatılmasının zorlaştırılması, 8
yıllık kesintisiz eğitim, ekonomide özelleştirme vb. gibi…
AVRUPA PARLAMENTOSU ve KONSEYİ
Avrupa Birliği içerisinde; Avrupa Parlamentosu, Avrupa
Konseyi, Avrupa Komisyonu ve Adalet Divanı da vardır.
Avrupa Birliği organları arasında yer alan Avrupa
Parlamentosu, yasama organının bir yarısını oluşturur.
Avrupa Parlamentosu üye ülkelerde yapılan seçimler
sonucunda belirlenen üyelerden (785 üyeden) oluşur.
Parlamento birçok önemli alanda yönetmelikler ve
yönergeler çıkartır. Üye ülkeler; parlamentoya nüfusları
oranında milletvekili gönderirler.
AB Konseyi ise, üye devlet ve hükümet başkanlarının
katılımıyla yılda en az iki kere toplanır. Konseyin merkezi
Brüksel’dir. Konsey, büyük önem taşıyan bazı kararlarda
parlamentonun onayını almak zorundadır. Konsey, birliğin
yasama ve karar alma organıdır. AB’yi yöneten ve dış
politikasını belirleyen organdır.
AKKA( AVRUPA KONVEKSİYONEL KUVVETLER ANT.)
1990’da Paris’te, Varşova Paktı ve NATO üyesi ülkeler
arasında yapılan ortak deklarasyondur.
KÜRESELLEŞEN DÜNYA’DA MEYDANA GELEN ÇEŞİTLİ
SORUNLAR
Terör; AGİT (Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı), BAB
(Batı Avrupa Birliği), NATO gibi teşkilatların hepsi teröre karşı
ortak mücadeleye dönük ilkelere sahiptir.
Küresel Isınma; İnsan faaliyetleri sonucu atmosfere salınan
karbondioksit ve metan gazların doğal yapıyı bozmasıyla sera
etkisi
yaratması (güneş ışınlarının atmosferde tutulmasına)
sonucunda dünya yüzeyinde sıcaklıkların artmasına küresel
ısınma denir. Kömür, petrol, fuel gibi fosil yakıtlarından
oluşan karbondioksit gazı atmosferdeki doğal örtüyü (su
buharı ve karbondioksiti) etkileyerek yeryüzüne yansıyan
güneş ışınlarının daha fazla atmosferde tutulmasına,
yeryüzünün daha fazla ısınmasına yol açmaktadır. Bu etkiye
sera etkisi denilir.
Açlık ve Yoksulluk
Kyoto Protokolü:
Kyoto Protokolü, küresel ısınma ve iklim değişiklikleri
konusunda mücadele etmeye yönelik uluslar arası tek çevre
antlaşmasıdır.
BM, “İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi” içinde
imzalanmıştır (Japonya 1997). 1997’de imzalanıp, 2005’te
yürürlüğe giren bu protokolün temel amacı 6 milyarı aşan
dünya nüfusunda karbondioksit ve sera etkisine neden olan
gazların salınımı en aza indirmektir.
Bu sözleşmeye 84 ülke imza koymasına rağmen resmi imza
veren ülke sayısı 35’i geçmemektedir.
177 ülke ve AB’nin taraf olduğu Kyoto Protokolü, 6 Şubat
2009 tarihinde TBMM tarafından görüşülerek imzalanmıştır.
2007 BİRLEŞMİŞ MİLLETLER İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ(BALİ)
KONFERANSI( 2007)
Endonezya'nın Bali Adası'nda yer alan Nusa Dua kentinde
yapılmış olan iklim ve çevre konulu bir konferanstır.
Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi
kapsamında düzenlenen on üçüncü konferans olduğu için
"COP 13", Kyoto Protokolü yürürlüğe girdikten sonra
düzenlenen üçüncü konferans olduğu için de "MOP 3" olarak
adlandırılmaktadır.
Çevre Kirliği
ÇERNOBİL NÜKLEER REAKTÖR KAZASI
20. yy. en büyük nükleer kazasıdır. Nükleer enerjinin
dünyaya verdiği zararın en somut örneği 1986 yılında Çernobil
nükleer santralindeki patlamadır.
SALGIN VE BULAŞICI HASTALIKLAR
AIDS, Kırım Kongo Kanamalı hastalığı, Kuş gribi, Domuz
gribi (H1 N1 virüsü) gibi hastalıklardır.
KARADENİZ EKONOMİK İŞBİRLİĞİ TEŞKİLATI (KEİT)
1990 yılında Türkiye’nin girişimiyle “Karadeniz Ekonomik
İşbirliği Toplantısı” yapılmıştır.
Bu toplantıda Karadeniz havzasını barış, refah ve istikrar
bölgesine dönüştürmek amaçlanmıştır.
TÜBA (TÜRKİYE BİLİMLER AKADEMİSİ)
Başbakanlığa bağlı olarak kurulan bir kuruluş olup bilimsel,
idari ve mali özerkliğe sahiptir.
1994 yılında çalışmalara başlayan bu akademi, gençleri
bilim ve araştırmaya sevk etmeye ve bilim insanları
yetişmesini sağlamaya çalışmaktadır.
GAP
Dicle ve Fırat nehirleri üzerine yapılmış baraj ve
hidroelektrik santralleri ile birçok alanda sürdürülebilir bir
kalkınma programıdır.
GAP projesi kapsamında dünyanın 5. büyük barajı olan
Atatürk Barajı yapılmıştır.
MAVİ AKIM
Türkiye ile Rusya arasında 1997 yılında 25 yıl geçerli olacak
“Mavi Akım Projesi Antlaşması” imzalanmış