Abdurrahman es-Sufî

Abdurrahman es-Sufî
Abdurrahman es-Sufi, 903'te İran'ın Rey şehrinde doğdu. İran İsfahan'da Emir Adud adDaula'nın sarayında yaşamış,Batlamyus'un Almagest'inden yararlanarak hazırlamış olduğu
yıldız kataloğu ile tanınmıştır. Bu katalogda, kırk sekiz yıldız takımında bulunan yıldızları
tanıtıp bunların gökyüzündeki konum ve parlaklıkları bildirdikten sonra, Almagest'te
geçen yıldız isimlerinin Arapça karşılıkları vererek, bu konuda Arapça'daki önemli bir
boşluğu doldurmuştur. Abdurrahman el-Sufi'nin önerdiği terimler, daha sonra doğulu ve
batılı gökbilimciler tarafından kullanılmış ve bunlardan 94 tanesi modern gökbilim literatürüne
girmiştir. Batı dillerinde adı, farklı telaffuzların bir sonucu olarak 'Azophi', 'İlbermosofim',
'Jeber Mosphim' ve 'Abuhassin' gibi çeşitli şekillerde yer almaktadır.
Abdurrahman el-Sufi'nin gök cisimlerinin uzaklığını ölçmek için kullandığı rumh = 14B
= Andromedae ve Pegasi'nin uzaklığı; zira' = 1 /6 rumh = ZB 20; şibr 113 zira'; esba =
1/32 zira' gibi birimler, uzaklıkların belirlenmesinde çok sağlıklı bir şekilde
kullanılmıştır.
Abdurrahman el-Sufi, her yıldız takımının bir defa gökyüzünde görüldüğü, bir defa da
gök
küresinde
görüleceği
tarzda
resmini
çizmiş,
daha
sonra
her yıldızın boylam, enlem, büyüklük ve rengini vererek yıldız kümelerine göre bir
cetvel katalog meydana getirmiştir. Bu yıldız cetvelinin başlangıcı,İskender takviminin
1276 yılının ilk günüdür Hicri 20 Ramazan 353 Miladi Takvim 30 Eylül 964.
Boylamları, Batlamyus'un bulduğu boylamlara 66 yıl için 1 derece olmak üzere, toplam 42
derece 41 dakikalık bir sabit miktar ekleyerek bulmuştur. Hâlbuki Halife Me'mün zamanında
"zicü'l-mümtehan'ın hazırlanmasında kullanılan Batlamyus'un cetveli, Menelaos'un verdiği
değerlere
100
yıl
için
1
derece
eklenerek
düzenlenmişti.Batlamyus'la
başlayan kozmografik haritalar hazırlama geleneğinin Abdurrahman el-Sufi'den geçerek
çağımıza kadar ulaştığı kabul edilmektedir.
Abdurrahman el-Sufi'nin astronomi aletlerinin ve enstrümantal tekniklerin geliştirilmesinde de
önemli yardımları olmuştur. İbnü'l-Kıfti, 1043 tarihinde, onun tarafından yapıldığı rivayet
edilen üç bin dirhem (10 kg kadar) ağırlığında gümüş bir gök küresinin Kahire'de
bulunduğunu kaydetmektedir. 0 yaptığı düzenlemelerle usturlapların ölçme hassasiyetini de
arttırmıştır. Biruni, Abdurrahman el-Sufi'nin 123,5 cm çaplı bir halka kullanarak ekliptiğin
eğimini ölçtüğünü, İbn Yunus ise bu eğimi 23B 33' 45" olarak bulduğunu ve
onun geometrik ispatlar alanında da büyük bir bilgin olduğunu kaydetmektedir.
Abdurrahman el-Sufi'nin birçok Batılı astronoma tesir ettiği bilinmektedir. 13. yüzyılda
Castilla-Leon Kralı X. Alfonso'nun hazırlattığı Libros dei Saber de Astronomia(astronomi
bilgisi kitabı) adlı dört kitaptan oluşan İspanyolca ansiklopedi, onun Kitabü Suveri'l-kevakibi'ssabite'siyle diğer müslüman astronomi bilginlerinin eserlerinden alınan bilgilere dayanılarak
hazırlanmıştır. Abdurrahman el-Sufi'nin bu eseri, Libros dei Saber de Astrorzomia'da, Libros
de los Estrellas (yıldızlar kitabı) başlığı altında ve yalnız tercüme edenlerin adıyla
yayımlanmıştır. 16. yüzyıla ait Codices Latini Catinenses adlı astronomi ve astroloji katalogu
da
onun
eserlerinden
hareket
edilerek
kaleme
alınmıştır.
15.
ve
16.
yüzyıllarda Viyana ve Nürnberg'deki ilim çevrelerinin de ondan faydalandıkları bilinmektedir.
Ayın bir krateri onun adıyla anılmaktadır.
Abdurrahman es-Sufi, gökbilimsel aletlerin geliştirilmesinde de önemli hizmetlerde
bulunmuştur. Güneş'in yüksekliğini ölçmekte kullanılan usturlapların ölçme duyarlılığını
arttırmış ve 10 kg ağırlığında gümüşten bir gök küresi yapmıştır. Ayrıca, 123.5 cm çaplı bir
halka kullanarak ekliptiğin eğimini 23º 33’ 45” olarak belirlediği bilinmektedir.
Es Şufi'nin Gök Küresi__Abdurrahman b. Ömer b. Muhammed eş-Şufi (903-986),devlet
adamı Adudeddevle için yaptığı gümüşten bir gök küresidir. 1044 yılında Kahire’de
bulunmaktaydı. Pirinç küre, çapı 50 cm, döndürelebilir bir şekilde, üzerinde yıldız
pozisyonlarının koordinatlarının okunabildiği bir masif sehpaya oturtulmuştur.Yıldızlar
gümüş renginde, sayısal değerler Arapça harflerle verilmiştir.Bu model, Oxford
yazmasına (Bodleian, Marsh 144) dayanılarak yapılmıştır.