Dış Ticaret ve Ödemeler Dengesi

2. Dış Ticaret ve Ödemeler Dengesi
Temel Göstergeler (Mayıs)
Cari İşlemler Dengesi (Milyon $)(Ocak-Mayıs)
-17.433
İhracat (FOB) (Milyon $)
46.982
İthalat (CIF)(Milyon $)
64.192
Dış Ticaret Dengesi (Milyon $)
Karşılama Oranı (%)
-22.579
66,9
Cari işlemler hesabı, Mayıs 2010’da 3 milyar dolar açık vermiş, böylece
yılın ilk dört aylık döneminde yaklaşık 17,4 milyar dolar açığa ulaşmıştır. 2009
yılının aynı döneminde bu rakam küresel krizin etkisiyle, 5,2 milyar dolar olarak
gerçekleşmişti. Yılın ilk beş ayında gerçekleşen 17,4 milyar dolarlık cari açık
rakamı, Orta Vadeli Planda öngörülen 18 milyar dolarlık rakama oldukça
yaklaşmıştır.
12 aylık kümülatif cari açık rakamı, Nisan ayına göre yüzde 5,5 oranında
artışla 24,7 milyar dolara yükselmiştir. Cari açıktaki bu artışa rağmen, enerji dışı cari
denge ise 2,4 milyar dolar fazla vermiştir.
2010 itibarıyla, iç tüketimdeki artış hızlanmaktadır. İç talepteki canlanmanın
paralelinde, ithalatın artış eğilimine girmesi ve petrol fiyatlarının yükselmesi ile enerji
ithalatının artması, cari açığı artırmaktadır. Diğer yandan ihracattaki artış, euronun
değer kaybı ile Avrupa’daki ekonomik sorunlara paralel olarak sınırlı kalmıştır.
TÜİK’in verilerine göre dış ticaret açığı, yılın ilk beş ayında yüzde 115,5
oranında artarak 22,6 milyar dolara ulaşmıştır.
Mayıs ayında ihracat, 2009 yılının aynı ayına göre yüzde 34,5, ithalat ise
yüzde 35,4 oranında artış göstermiştir. Bu durum, aylık dış ticaret açığı rakamının 4,8
milyar dolara yükselmesine neden olmuştur. TL’nin değerlenmesi ile ihracatçılar
mallarını dolar ya da euro cinsinden daha pahalıya satmak durumunda
kalmaktadırlar. Reel döviz kurundaki yükseliş nedeniyle ihraç mallarının yurtdışında
pahalılaşması rekabet gücünü azaltmaktadır. Ancak yılın geri kalan döneminde dış
ticaret açığında yaşanan yüksek oranlı artış yavaşlamış, ithalat ile ihracat
arasındaki makas önemli ölçüde daralmıştır.
Yılın ilk beş ayında ihracat, bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 15,6
oranında artarak 45,4 milyar dolar, ithalat ise yüzde 36,6 oranında artarak 68,1 milyar
dolar olarak gerçekleşmiştir. İhracatın ithalatı karşılama oranı, 2009’un ilk beş ayında
yüzde 79 iken, bu yılın ilk dört ayında yüzde 66,9’a gerilemiştir.
Türkiye İhracatçılar Meclisi’nin açıkladığı 2010 Haziran ayı rakamlarına
göre ihracat, 2010’un ilk altı ayında geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 21,6
oranında artış göstererek, 53,3 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.
Finans hesaplarında, bir önceki yılın Ocak-Mayıs döneminde 490 milyon dolar
net sermaye çıkışı gerçekleşmişken, cari açığın artışına paralel olarak, bu yılın aynı
http://www.sgb.gov.tr
[email protected]
1
döneminde 16,7 milyar dolar tutarında net sermaye girişi olmuştur. 12 aylık kümülatif
sermaye girişi ise 26,5 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.
2009’un ilk beş ayında, portföy yatırımlarında 2,3 milyar dolar sermaye çıkışı
gerçekleşirken, 2010 yılının aynı döneminde 7,5 milyar dolar sermaye girişi
gerçekleşmiştir. Bu gelişmede yurtdışına gerçekleştirilen toplam 5 milyar dolarlık
tahvil ihracı etkili olmuştur.
Cari açığın finansmanındaki en önemli kaynak olan doğrudan yatırımların
katkısı sınırlı kalmaktadır. 2009’un ilk beş ayında 3,9 milyar dolarlık doğrudan
yatırım gerçekleşirken, bu yılın aynı döneminde yüzde 33,6 azalışla 2,6 milyar dolar
yatırım girişi olmuştur. 12 aylık kümülatif yurtiçinde doğrudan yatırım tutarı da kriz
öncesi döneme göre ciddi düşüşler yaşamıştır.
Ticari ve nakit krediler ile mevduatlardan oluşan diğer yatırımlar kaleminde,
2009’un ilk beş ayında 6,8 milyar dolar yatırım çıkışı gerçekleşirken, bu yılın aynı
döneminde 14,4 milyar dolar yatırım girişi gerçekleşmiştir. 12 aylık kümülatif diğer
yatırım tutarı ise 24 milyar dolar düzeyinde gerçekleşmiştir.
Doğrudan yatırımların ve uzun vadeli kredi kullanımının toplam sermaye
içindeki payının azalması, cari açığın finansmanı hususunda bir risk unsurudur.
Doğrudan yatırımlardaki bu azalış, borçlanma dışı finansmanın azalması bakımından
oldukça önemlidir. Bunun yanında bankacılık dışı özel kesim, kriz öncesi dönemden
farklı olarak borçlarını geri ödeyici duruma gelmiştir. Ödemeler dengesinin diğer
yatırımlar kısmı incelendiğinde kriz öncesi dönemde biriktirilen döviz rezervinin kriz
döneminde cari açığın finansmanında kullanıldığı görülmektedir. Nitekim, 12 aylık
kümülatif olarak diğer yatırımlar kalemi 2009’da 3,3 milyar dolar iken 2010’da 24
milyar dolara yükselmiştir.
2010 Mart sonu itibarıyla toplam dış borç stoku, döviz kuru değişikliklerinden
dolayı, bir önceki yılsonuna göre 1,6 milyar dolar azalarak 266,6 milyar dolar
olmuştur. Toplam dış borç stokunun 169,2 milyar doları özel sektör borçları, 84,9
milyar doları kamu kesimi borçları, 12,5 milyar doları ise Merkez Bankası
borçlarından oluşmaktadır.
Toplam dış borç servisi ise 2010 Mart sonu itibarıyla 58,4 milyar dolar olarak
gerçekleşmiştir. Dış borç servisinin 48,4 milyar dolarlık kısmını anapara ödemeleri
oluştururken, 10 milyar dolarlık kısmını faiz ödemeleri oluşturmaktadır.
Özel sektör uzun vadeli kredi borcu, 2010 yılı Mayıs ayında bir önceki aya
göre yüzde 2,2 oranında gerileyerek toplam 117.355 milyon dolar düzeyinde
gerçekleşmiştir. Bu miktarın 84.876 milyon dolarlık kısmı finansal olmayan
kuruluşların, 32.479 milyon dolarlık kısmı ise finansal kuruluşların borçlarından
oluşmaktadır.
http://www.sgb.gov.tr
[email protected]
2
Cari İşlemler Dengesi
(12 Aylık Kümülatif, Milyon $)
20.000
10.000
0
-10.000
-20.000
-30.000
-40.000
-50.000
Kaynak: TCMB, TÜİK
Cari Denge
5
9
2010-1
5
9
2009-1
5
9
2008-1
5
9
2007-1
5
2006-1
9
5
9
2005-1
5
2004-1
9
5
9
2003-1
5
9
2002-1
5
9
2001-1
5
2000-1
-60.000
Enerji Dışı Cari Denge
Türkiye'nin Dış Ticareti (3 Aylık Kümülatif, % Değişim)
50
40
30
20
10
5
3
2010-1
11
9
7
5
3
9
7
5
3
2009-1
-20
11
-10
2008-1
0
-30
-40
-50
Kaynak: TÜİK
http://www.sgb.gov.tr
[email protected]
İhracat
İthalat
3
Reel Efektif Döviz Kuru (TÜFE Bazlı, 1995=100)
200
190
180
170
160
4
2010-1
10
7
4
2009-1
10
7
4
2008-1
150
ÖDEMELER DENGESİ
(Milyar $)
Mayıs
2009
Cari Denge
Dış Ticaret Dengesi
İhracat
İthalat
Hizmetler Dengesi
Turizm Gelirleri
Turizm Giderleri
Sermaye ve Finans Hesabı
Doğrudan Yabancı Yatırım
Portföy Yatırımı (Net)
Hisse Senedi
Borç Senedi
Diğer Yatırımlar (Net)
Varlıklar
Yükümlülükler
Rezerv Varlıklar
Net Hata ve Noksan
-1,6
-2,4
7,9
-10,4
1,2
1,4
-0,3
0,8
0,6
2,7
0,7
2,7
-0,9
1,1
-2,0
-1,6
0,8
Mayıs Ocak-Mayıs Ocak-Mayıs
2010
2009
2010
-3,0
-3,5
9,6
-13,9
0,9
1,6
-0,4
1,4
0,3
0,3
-0,5
0,7
2,9
0,6
2,4
-1,8
1,6
-5,2
-5,2
38,5
-47,1
2,7
4,9
-1,5
-0,5
3,9
0,5
1,1
0,8
-6,8
2,4
-9,2
2,5
5,7
-17,4
-16,1
47,0
-64,2
1,5
5,0
-1,8
16,7
2,6
7,5
0,2
8,6
14,4
7,3
7,1
-6,9
0,7
12 Aylık 12 Aylık
Toplam Toplam
2009
2010
-24,7
-26,2
-35,6
-35,8
116,9
113,1
-153,8
-149,2
16,9
15,1
21,4
21,4
-3,6
-4,5
15,0
26,5
14,1
6,7
-3,5
7,2
0,9
2,0
-1,8
8,0
3,3
24,0
2,5
15,2
0,8
8,9
2,5
-9,5
9,8
-0,3
Kaynak: TCMB
http://www.sgb.gov.tr
[email protected]
4
Cari Açık ve Finansmanı (12 Aylık Kümülatif, Milyar $)
40
30
20
10
5
3
2010-1
11
9
7
5
3
11
9
7
5
3
2009-1
-10
2008-1
0
-20
Doğrudan Yatırımlar
Uzun Vadeli Kredi Kullanımı
Kaynak:TCMB
Dış Borcun Borçlulara Göre Dağılımı (Milyon $)
14.066
13.305
12.545
84.871
169.189
171.472
15.801
73.524
71.587
15.678
84.064
70.411
15.425
20.000
24.373
48.881
40.000
22.003
42.996
60.000
21.410
63.899
64.534
80.000
70.844
100.000
75.668
120.000
120.554
140.000
78.285
160.227
160.000
184.654
180.000
83.417
200.000
2005
2006
2007
2008
2009
2010 Ç1
0
2002
2003
2004
Kamu Sektörü
TCMB
Özel Sektör
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
http://www.sgb.gov.tr
[email protected]
5
48.412
9.995
58.407
57.829
47.489
10.340
10.812
11.788
48.680
37.868
9.362
8.034
36.803
28.769
30.488
23.340
7.148
10.000
27.810
20.823
6.987
20.000
6.402
30.000
28.852
22.450
40.000
40.070
30.708
50.000
53.379
41.591
Dış Borç Servisi (Milyon $)
60.000
0
2002
2003
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
2004
2005
2006
Dış Borç Servisi
2007
Anapara
2008
2009
2010 Ç1
Faiz
ÖZEL SEKTÖRÜN YURTDIŞINDAN SAĞLADIĞI UZUN VADELİ KREDİ BORCU
(Milyon $)
2008
Borçluya Göre Dağılım
139.306
I- Finansal
41.104
i- Bankalar
30.049
- Krediler
30.049
- Tahvil
0
ii- Bankacılık Dışı Finansal Kuruluşlar
11.055
- Krediler
10.562
- Yabancı Sermaye Sayılan Krediler
493
II- Finansal Olmayan
98.202
- Krediler
94.619
- Yabancı Sermaye Sayılan Krediler
2.960
- Ticari Krediler
622
Kaynak: TCMB
http://www.sgb.gov.tr
[email protected]
2009
127.240
35.438
27.993
27.993
0
7.445
7.297
148
91.802
87.696
3.529
578
2010 Ç1
121.049
33.145
26.746
26.746
0
6.400
6.261
139
87.904
83.902
3.434
567
2010
Nisan
119.982
33.282
27.097
27.097
0
6.185
6.014
171
86.701
82.666
3.429
606
2010
Mayıs
117.355
32.479
26.602
26.602
0
5.878
5.723
154
84.876
80.993
3.323
560
6