manyetizma
advertisement
MANYETİZMA Manyetizma kelimesini duyduğumuzda aklımıza ilk gelen mıknatıs ve mıknatısın çekip çekemediği maddeler gelir. Manyetizma mıknatıs ve mıknatısın oluşturduğu çekim alanlarını inceleyen fiziğin bir dalıdır. konuya mıknatıs ve mıknatıslanma hakkında bilgi vererek başlayayım. Mıknatıs: Demir, nikel, kobalt gibi maddeleri çekme özelliği gösteren cisimlere mıknatıs denir. Mıknatısın çekebildiği maddelere ferromanyetik maddeler yada manyetik maddeler, çekemediği maddelere de manyetik olamayan maddeler denir. Mıknatıslar elde ediliş biçimlerine göre; doğal ve suni mıknatıs şeklinde ikiye ayrılır. Mıknatıslık sürelerine göre ise; geçici ve daimi mıknatıs şeklinde ikiye ayrılır. Mıknatıslar şekillerine göre at nalı, çubuk, U şeklinde ve pusula iğnesi şeklinde olabilmektedir. Doğal mıknatısa manyetit denir. Mıknatısın Kutupları ve Manyetik Kuvvet Çizgileri: Mıknatısın çekme özelliği olan uç kısımlarına mıknatısın kutupları denir. Çubuk mıknatıs tam ortasından bir iple asıldığı takdirde kutuplardan bir kuzeye, diğeri güneye yönelir. Kuzeye yönelen uca kuzey kutup(N), güneye yönelen kutba ise güney kutbu(S) denir. Mıknatısların demir, kobalt, nikel gibi maddeleri çekmesini sağlayan kuvvete manyetik kuvvet denir. Ama bu kuvvet her yere aynı şiddette etki edemez. Mıknatısa yakın alanlarda bu kuvvet daha şiddetlidir uzaklaştıkça kuvvetin şiddeti azalır. İşte mıknatısın manyetik cisimleri her yönde çekebildiği alana mıknatısın çekim alanı yada mıknatısın manyetik alanı denir. Mıknatısın çevresinde oluşturduğu bu manyetik alan manyetik kuvvet çizgileri ile gösterilir. Manyetik kuvvet çizgileri, mıknatısın kuzey kutbundan(N) çıkıp güney kutbuna(S) dönecek şekilde yönlendirilir. Bir mıknatısın manyetik kuvvet çizgileri, mıknatısın uçlarına yakın bölgelerde daha sık, uzak bölgelerde ise seyrektir. Manyetik alan şiddeti manyetik kuvvet çizgilerinin sik olduğu yerlerde büyük ve manyetik kuvvet çizgilerinin seyrek olduğu yerlerde küçüktür. MIKNATISLANMA Manyetik maddeler sürtünme, dokunma ve tesir ile mıknatıslanabilirler. Bir mıknatısın manyetik alanı içine yerleştirilmiş, mıknatıs özelliği olmayan bazı maddeler alan içinde belli bir süre kaldıktan sonra mıknatıslık özelliği kazanırlar. Bu tür mıknatıslanmaya tesir ile mıknatıslanma denir. Mıknatıslık özelliği; ısıtma, çarpma ve manyetik alanın ortadan kaldırılması gibi yollarla yok edilebilir. Mıknatıslık özelliği olmayan manyetik maddelerin manyetik özellik gösteren küçük bölgeleri düzensiz ve karışıktır. Ama mıknatıslandığında ise bu manyetik özellik gösteren bu küçük bölgelerin dizilişi düzenli hale gelir. Demir mıknatıslandığında mıknatıslığı geçici olur buna da geçici mıknatıslanma denir. Çelik ise mıknatıslık özelliğini uzun süre korur ve buna daimi mıknatıslanma denir. Mıknatısın Bölünmesi: Bir mıknatıs bölündüğünde oluşan her parçacığın mıknatıslığı devam eder. Bu nedenle her parçacığın N ve S kutupları vardır. Bölünmüş mıknatısın bir ucu N kutbunu iter, diğer ucu ise çeker. N kutbunu iten uç N, çeken kutup ise S’ dir. Mıknatısı bölme işlemi defalarca tekrarlandığında elde edilen her parçada N ve S kutuplarının etkisi devam eder. Mıknatısın Çekme ve İtme Kuvvetleri: İki mıknatıs birbirine yeterince yaklaştırıldığında aralarında çekme ve itme şeklinde bir kuvvet oluşur. Mıknatıslarda aynı tür kutuplar birbirlerini iter ve zır kutuplar birbirlerini çeker. YERİN MANYETİK ALANI: Ortasından bir ip bağlanarak asılan çubuk mıknatısın belirli bir doğrultuyu alması, mıknatısa bir manyetik alanın etki ettiğini gösterir. Bu alan yerin manyetik alanıdır. Mıknatısın N kutbunun kuzeyi ve S kutbunun güneyi göstermesi; kuzeyde bir güney mıknatıs kutbunun ve güneyde de kuzey mıknatıs kutbunun olduğunu gösterir. Pusula iğnesinin kuzey kutbunu gösterdiği coğrafi kuzey kutbu, manyetik güney kutbu olmalıdır. Aynı durum manyetik kuzey kutbunun bulunduğu coğrafi güney kutbu içinde geçerlidir. Fakat kutupların manyetizmasıyla bu durumu açıklamak oldukça karmaşıktır. Bu nedenle bilim adamları manyetik kuzey ve manyetik güney kutbunu, coğrafi kuzey ve coğrafi güney kutupları yakınındaki konumlarına göre adlandırıldıklarını kabul ederler. Bir pusula iğnesi tam olarak coğrafi kutupları göstermez, manyetik kutupları gösterir. Yerin manyetik kutupları arasındaki eksen ile yerin dönme ekseni arasında yaklaşık 15o’lik açı vardır. Dünyanın manyetik alanın gösterdiği etki yerin merkezine konmuş büyük bir çubuk mıknatısın manyetik alanına benzer.
