manyetizma - Fen Okulu

MANYETİZMA
MIKNATISIN BULUNUŞU
 Söylenceye göre M.Ö 800’lü yıllarda
Magnes adlı bir çoban sürülerini
otlatırken ayakkabılarındaki demir
süslerin kayaçlar tarafından çekildiğini
hissetmiştir.Magnes bunu o günlerde
doğaüstü bir olay olarak
yorumlamıştır.Daha sonra yapılan
bilimsel araştırmalarda gerçek ortaya
çıkmıştır.
Mıknatıs Demiri Çeker
Tahtayı Çekmez
 Demir ,nikel,kobalt gibi maddeleri çekme
özelliği gösteren maddelere mıknatıs
denir.
 Mıknatısın çektiği maddelere manyetik
maddeler denir.Çekmediği maddelere ise
manyetik olmayan maddeler denir.
 Örneğin;plastik,kağıt,silgi,porselen,tahta,
alüminyum,bakır,sünger vb.
 Mıknatıslar doğal ve yapay mıknatıs
olmak üzere ikiye ayrılır.
Mıknatısın Kutupları
 Bir çubuk mıknatısın çekim kuvvetinin en
fazla olduğu kısımlar uç
kısımlarıdır.Mıknatısın bu uç kısımlarına
mıknatısın kutupları denir.
 Bütün mıknatısların kuzey ve güney
olmak üzere iki kutbu vardır.
S
N
Soru 1
Şekildeki mıknatısın d
uzaklığındaki demir tozlarını
çektiği d’den büyük
uzaklıktaki demir
tozlarınıçekmediği
gözleniyor.Bu deneyle
aşağıdaki sonuçlardan
hangisine varılabilir?
d
A)Mıknatıs her maddeyi çekmez
B)Mıknatıs d den büyük mesafelerde demir
tozlarına bir kuvvet etkilemez.
C)Mıknatısın d den büyük mesafelerde
demir tozlarına etki ettiği magnetik
kuvvetyer çekimi kuvvetinden küçüktür.
D)Çubuk mıknatısın magnetik alan kuvvet
çizgileriaynı merkezli çember şeklindedir.
MANYETİK KUVVET
 Mıknatısın çekim kuvvetine manyetik
kuvvet denir.Manyetik kuvvet mıknatısa
yaklaştıkça artar;uzaklaştıkça azalır.
 Aynı kutuplar birbirini iter,zıt kutuplar
birbirini çeker.
Not:Bir çubuk mıknatıs ne kadar küçük
parçalara bölünse de tek kutuplu mıknatıs elde
edilemez.
 Yapılan araştırmalar mıknatısın yapısında
aynı yöne yönelmiş atom gruplarından
oluşan bölgecik(domain) adı verilen
yapılar bulunduğunu göstermiştir.
Diziliş bozulduğunda mıknatıs özelliğini
kaybeder.
Mıknatısın Manyetik Alanı
 Her mıknatısın çevresinde çekim kuvveti
uyguladığı bir manyetik alan oluşturur.
 Manyetik alan kuvvet çizgileri mıknatısın
dışında N kutbundan S kutbuna doğrudur
 Mıknatısın içinde ise S kutbundan N
kutbuna doğrudur.
Soru 2
 Bir mıknatısın üzeri
ne kareli kağıt koyup
Kağıt üzerine demir
tozları döken Musa
hangi bölgede manyetik
alan çizgilerinin en
seyrek olduğunu görür?
A)I B)II C)III D)IV
II
III
I
IV
Yerküre ve Manyetik Alan
 İç çekirdek katı yapılı olup demir ve nikel
içerir.Son derece sıcaktır.
 Dış çekirdek ergimiş metallerden
oluşur.Dünya döndükçe bu kütlede yavaş
yavaş döner yerkürenin manyetik alanını
oluşturur.
Magnetosfer
 1600 yılında İngiliz bilim adamı William
Gilbert Dünya’nın dev bir mıknatıs
olduğunu söylemiştir.
 Yerkürenin manyetik alanının etkisini
gösterebildiği bölgeye magnetosfer denir.
 Yerin manyetik alanı uzaydan ve
Güneş’ten gelen yüklü parçacıkları
yerküreden uzaklaştırır.
 Bazen kutuplardan atmosfere giren yüklü
parçacıklar havadaki taneciklerle
çarpıştığında renkli ve parlak ışıklar
çıkar.Kutup bölgelerinde oluşan bu
ışıklara AURORA denir.
Yerkürenin coğrafi kutupları ile
manyetik alanın kutupları tam
olarak çakışmaz.
Yerkürenin coğrafik kutbu ile
manyetik kutbu arasındaki açıya
sapma açısı denir.
Daimi ve Geçici Mıknatıs
Nedir?
 Daimi Mıknatıs:Mıknatıslık özelliğini uzun
süre taşıyan mıknatıslara denir.
 Alüminyum,nikel,kobalt karışımından
elde edilen mıknatısa alniko adı verilir
ve bu mıknatıs kalıcı mıknatıs özelliği
gösterir.
 Çelik mıknatıs özelliğini zor kazanır ve
zor kaybeder.
 Geçici Mıknatıs:Kısa süreli olarak
mıknatıslık özelliği gösteren mıknatıslara
denir.Örneğin demir bu tür maddelere
örnektir.
Mıknatıs Etkisinin
Ortamdan Geçişi
 Mıknatısın çevresinde oluşan manyetik
alan boşluk dahil her ortamdan geçer.
Mıknatıslanma Yöntemleri
Nelerdir?
 1. Sürtünme ile
Mıknatıslanma
 Bir demir çubuğa,
şekildeki gibi mıknatısın
her defasında aynı kutbu
aynı yönlü sürtülürse,
mıknatısın ilk sürtülen uç
kısmı mıknatısla aynı
kutuplu olacak şekilde
demir çubuk geçici olarak
mıknatıslanır.
Soru 3
Yasemin bir demir çiviyi mıknatısın aynı kutbuna 20-25
kez sürtüyor.Hemen sonra demir çiviyi demir çiviyi
toplu iğnelere yaklaştırdığında,iğnelerin bir kısmı çiviye
yapışıyor.Fakat bir gün sonra aynı çiviyi iğnelere
yaklaştırdığında çivinin iğneleri çekmediğini görüyor.
Buna göre Yasemin aşağıdaki sonuçlardan hangisine
ulaşamaz?
A)Demir manyetik bir maddedir.
B)Demir kalıcı mıknatıs özelliği gösterir.
C)Demir sürtünme ile mıknatıslanabilir.
D)Demir çivi geçici mıknatıslık özelliği gösterir.
2.Dokunma ile
Mıknatıslanma
 Mıknatısa dokundurulan
demir parçalarını
mıknatıs tutar.
 Çünkü demir parçası
mıknatısın dokunduğu
kutupla zıt kutupla
kutuplanır ve onu çeker.
Demir parçaları uç uca
eklenirse, her bir uç bir
öncekine göre zıt
kutuplanır.
3.Etki ile Mıknatıslanma
 Mıknatısın
manyetik alanı
içine konulan
demir parçaları
geçici olarak
mıknatıslık özelliği
kazanır. Şekilde
demir parçasına
mıknatısın S kutbu
yaklaştırılırsa,
demirin S ye yakın
olan kısmı N, diğer
tarafı ise S kutbu
olur.
4.Elektrik akımıyla
Mıknatıslanma
 Bir demir çivi
üzerine izoleli tel
sarılıp tele akım
verilirse,demir çivi
mıknatıs özelliği
kazanır.Buna
elektro mıknatıs
denir.
Mıknatısların Özelliğini
Kaybetmesi
 Bir mıknatısın özelliği aşağıdaki
durumlarda kaybolur:
 Isıtıldığında
 Çekiçle vurulduğunda
 Yere hızlı bir şekilde çarptığında
 Bütün bu durumlarda mıknatısın atomik
gruplardan oluşan bölgeciklerin düzeni
bozulur ve mıknatıs özelliğini kaybeder.