etkinlik 4: yahudi tarihinin birinci elden kaynakları ve tarihçilik

ETKİNLİK 4: YAHUDİ TARİHİNİN BİRİNCİ ELDEN KAYNAKLARI VE TARİHÇİLİK
Kaynak 1: “İbrani Kutsal Kitabı”
Kaynak 2: Yahudi Tarihçi Josephus
Yahudileri ve Yahudiliği anlamaya çalışan
herhangi bir yaklaşım, İbrani Kutsal Kitabı’na ön
planda yer vermelidir. Fakat Kutsal Kitap, en azından
ilk bölümleri, tarihsel bir kayıt değildir. Sadece önceki
olayların bir yorumunu ileri sürer, bir destan
harmanıdır, şiir ve propagandadır, en azından ulusal
kökenler hakkında, açığa çıkardığı kadarını örten
biçimleyici bir mitostur. Onun tarihsel önermelerini
sınayacak araçlardan yoksunuz ve gerçek olaylarla,
bunların kronolojisi, karmaşık bir anlaşmazlığın
konusudur. Arkeoloji ve komşu halkların kayıtları,
kuşkusuz hikâyenin boşluklarını doldurmakta yardımcı
olacaktır; ancak resim yine de karanlık ve bölük
pörçük olmaya devam etmektedir.
Tarihin nesnel olarak incelenmesi ve doğru bir
kronoloji kurulması, Yunanlılara özgü bir başarıdır. Bu,
Yahudilerin Yunan dünyasının bir parçası haline
gelmelerinden çok önce yapıldı ve zamanla Yahudilerin
kendileri de bu alışkanlığa yakalandılar. Yahudiler
tarafında yazılmış birçok Yunanca tarih çalışması hala
yaşamaktadır ve bunların en büyüğü ve sonuncusu
Josephus’un Romalılara karşı ilk savaş üzerindeki görüşleri
(Yahudi Savaşı’nın Tarihi) ile birlikte Yahudi Arkeolojisi
veya Yahudilerin Eski Zamanları’dır.
Lange, Nicholas de. «Yahudi Dünyası.» Atlaslı Büyük Uygarlıklar
Ansiklopedisi. S:14
Josephus’un ölümünden sonra tekrar görece bir
karanlığa gömülmemiz ve sadece Yunanlı-olmayan ve
Yahudi-olmayan kaynaklardan elde ettiğimiz tesadüfi
bilgiler veya arkeolojik buluşlarla aydınlanıyor olmamız
da, bu eserlerin öneminin bir ölçüsüdür.
Lange, Nicholas de. «Yahudi Dünyası.» Atlaslı Büyük Uygarlıklar
Ansiklopedisi. S:14
Kaynak 3: “Ölü Deniz (Kumran) Yazmaları”
Ölü Denizin batı kıyısında, Eriha'nın yaklaşık on
üç kilometre güneyinde, “KirbetKumran” adıyla bilinen
harabeler uzanır. Bu harabeler, neredeyse deniz
seviyesiyle eşit yükseklikteki YahudaÇölü'nde, kıraç ve
çatlamış topraklar üzerindedir. Günümüzde dönemsel
olarak turist kafilelerinin akınına uğrayan bu topraklar,
genelde insansız, sessiz ve boştur. Oysa eski bir Yahudi
cemaati aynı topraklarda yaşıyordu ve bir gün,
ellerindeki değerli parşömenleri gizlemek için yakın
çevrelerinde bulunan uçurumlara tırmanarak, bunları
mağaralara saklamışlardı. Daha sonradan cemaat
üyelerinden hiç kimse, parşömenleri almak için
mağaralara dönmedi. Bunlar, iki bin yıl boyunca
mağaralarda gizli kaldılar. 1948 yılında İsrail ve ABD
kaynaklarından, İbranice ve Aramca elyazmalarının
olağan dışı keşfiyle ilgili haberler yayılmaya başladı. El
yazmalarıİngiliz Mandacılığının son dönemlerinde 1947
ilkbahar ya da yazaylarında Muhammed Dhib adlı bir
Bedevi çoban tarafından keşfedildi. 1951-56 yılları
arasında on mağara daha, yine çoğunlukla Bedeviler
tarafından keşfedildi. Bugünkü bilimsel bakış,
KumranYazıtları’nı kabaca MÖ 200 ve MS 70 arasına
yerleştirir. Kumran Yazıtları, İbrani kutsal yazınları
tarihinde yepyeni bir sayfa açılmasını sağlamıştır.
Vermes, Geza. Ölü Deniz Parşömenleri, Kumran Yazıtları. s: 25-40’tan
derlenmiştir.
Kaynak 4: (yukarıda) Kumran Vadisi ve mağaralar
(aşağıda) 4 Numaralı Mağara http://www.panoramio.com/
Kaynak 5: Geniza Geleneği ve Kahire Genizası
İbrani dilindeki Geniza sözcüğü, üzerinde
Tanrı’nın adı yazan veya kutsal amaçlar için kullanılan
belgelerin korunması için bunların genellikle toprağa
gömülmesi yolundaki sofuca bir âdeti anlatır. Yahudi
mezarlıklarında bir mezar yerinin de basitçe Geniza
diye ayrılmış bulunması olağandışı değildir. Bununla
beraber Kahire Genizası adıyla tanınan hayret verici
elyazmaları ve basılmış kitaplar yığını, bir mezarlıkta
değil, bir sinagogda, Eski Kahire'de Fustad'daki Ben
Ezra sinagogunda bulunmuştur. Bu buluşun tarihsel
keşiflerin en heyecan vericilerinden biri olması, bazı
olağandışı öğelerin birleşmesiyle meydana
gelmektedir. Önce, sinagog çok eski, aşağı yukarı bin
yıllık bir tarihe sahiptir, ikincisi, çatıda geniş bir depo
odası vardı, dolayısıyla Geniza malzemesini toprağa
gömmek gerekmiyordu. Üçüncüsü, iyi bilindiği gibi
Kahire’nin iklimi parşömenlerin ve kâğıtların
korunmasına fevkalade elverişlidir. Ve dördüncüsü,
Kahire Geniza'sı yaşamı boyunca, Yahudi dünyasının
diğer parçaları ile yakın dinsel, kültürel ve ticari bağlar
içinde bulunduğundan, Yahudiliğin en önemli
merkezlerinden biri oldu. Dolayısıyla, belgeler 1890'da
bulunduğunda sadece yaşlarına göre değil, aynı
zamanda olağanüstü bir tarihsel öneme sahiptiler.
Bunların arasında 10. yüzyıl ve öncesinden 19. yüzyıl
sonuna kadar uzanan dönemin Kutsal Kitap ve
Talmudları, ayin duaları ve şiirleri, yasal ve edebi
belgeleri, kişisel ve iş mektupları bulunuyordu.
Kaynak 6: Kahire Genizasını bulan Solomon
Schechter,Cambridge Üniversitesi Kütüphanesinde geniza
malzemeleri üzerinde çalışırken.1898.
Kaynak 7: Geniza’da bulun elyazmalarından örnekler
Aşağıda soldaki (7a) elyazması Hazar hakanının atalarının
Yahudiliği nasıl kabul ettiğini açıklayan anlatısından bir
sayfadır.
Sağda (7b): Geniza belgelerinin tarihleri 10. Yüzyıldan
başlamaktadır. Ancak bazı parçalar daha eskidir. Buradaki
parşömenin üzeri yeniden yazılmak için kazılmıştır. Alttaki
yazı 6. Yüzyıldan kalmadır.
(bkz.) http://cudl.lib.cam.ac.uk/collections/genizah
Lange, Nicholas de. «Yahudi Dünyası.» Atlaslı Büyük Uygarlıklar
Ansiklopedisi. S:18-19
7a
7b
Kaynak 8: Yahudi Tarihçiliği : De Lange’ın Görüşleri
Josephus’tan sonraki dönem Yahudi tarihçiliği açısından karanlık bir çağdır. Ancak Aydınlanma’dan sonra
Yahudiler kendi tarihlerini yazmaya başladı. Geleneksel Yahudilerin hayal kırıklığı duyma dönemi olan 1822’de
LeopoldZunz’un kurduğu Yahudilik Araştırmaları Dergisi’nden ismini alan Wissenschafthareketi, modern araştırma
yöntemleri uygulayarak; Yahudi tarihinin bilimsel olarak incelenmesinin yolunu açtı. Bu hareketin önderleri iki temel
güdüye sahipti: Birincisi; Zengin Yahudi geçmişine bağlanmakta zorluk çeken genç Yahudilerin ilgisini çekmek. İkincisi;
Musevi olmayan dünyaya Yahudiliğin daha olumlu imgesini sunmak... Bu nedenle özellikle Ortaçağ’daki İspanya’nın seçkin
felsefecileri ve şairleri üzerinden yapılan, İspanyol altın çağı anlatıları; mevcut güvensizliklere bir panzehir oluşturuyordu.
Yahudi içsel gerilimleri de tarihsel araştırmaları etkiledi. Yahudiliğin, Ortodoks ve reformist kanatları arasındaki
çatışma,Talmud ve Rabbaniler üzerinde yapılan araştırmaları yoğunlaştırdı. Zuns, eski zamanlardaki vaazlar üzerine seçkin
bir inceleme yazdı ve reformcu ayinlerin tartışmalı vaaz uygulamasının, kiliseden kölece alınmış bir uygulama olmayıp,
sinagogun en eski uygulamalarından biri olduğunu gösterdi.
Geçmişin, bugünkü sorunlara yanıt verip vermeyeceği tartışılabilir bir noktadır. Genellikle tarihe; politik ve dinsel
peşin fikirleri desteklemek için başvurulmuştur. Günümüzde Yahudi tarihine olan ilginin yenilenmesi, sadece doğal bir
merakın yansıması değildir. Akıl karışmalarına, yönelimlere ve fiziki kayıplara karşı bir güvence gereksiniminin sonucudur.
Nazi soykırımından beri “sağkalım” her yerde Yahudiler için bazen körleştirici bir tutkunun sınırına varan bir
parola haline gelmiştir. Geçmişe duyulan bu denli yoğun ilgi; pekâlâ da gelecekle ilgili derin kaygıları yansıtıyor olabilir.
De Lange, Nicholas. «Yahudi Dünyası.» Atlaslı Büyük Uygarlıklar Ansiklopedisi. S:17 ve 19’dan derlenmiştir.
Kaynak 9: Yahudi Tarihçiliği : Ponting’in Görüşleri
Bu tarihle uğraşmak iki büyük sorunu içerir. Birincisi; Eski Ahit’in tarihi değil dini
bir doküman olmasıdır… İkinci sorun, dinle ilgilidir. Eski Ahit’in büyük ölçüde doğru
olduğu ve [araştırmalar, kazılar sonucu elde edilen buluntular, belgeler gibi ] tüm
ipuçlarının bu çerçevenin içine sokulması gerektiği, “Batı” dünyasında yaygın olarak
varsayılmaktadır.
Ponting, Clive. Yeni Bir Bakış Açısıyla Dünya Tarihi. 2011/2. S: 193
ARAŞTIRMA, ELEŞTİREL DÜŞÜNME, TARTIŞMA, YAZMA
1. Bu çalışmada 9 farklı kaynak bulunmaktadır. Hepsini dikkatle inceleyerek öğrendiğiniz yeni
bilgilerin listesini çıkarınız. İsimler, olaylar, fikirler, konular vb.
2. Bunlardan hangisini özellikle araştırmak istersiniz? Saptayıparaştırınız.
3. Kaynaklara eleştirel yaklaşabilirsiniz… Kaynaklarda yer alan, anlamadığınız veya başkalarıyla
tartışma ihtiyacı hissettiğiniz bir konu ve fikir oldu mu? Saptayıp sınıfta arkadaşlarınızla
tartışınız. Ama daha öncesinde araştırma yaparak hazırlık yapmanız gerekecektir.
4. 8. ve 9. kaynakları yazan tarihçilerin görüşlerini karşılaştırınız. Farklı mı düşünüyorlar?
5. Yukarıdaki metinlerden ve bu sene işlediğiniz ilk ünitenizdeki bilgilerden yararlanarak
a. genel olarak tarihçiliğin
b. özel olarak da Yahudi tarihçiliğininzorlukları, sorunları üzerine saptamalarda bulunarak,
kısa bir fikir yazısı yazınız.