Volkanizma - WordPress.com

Volkanizma
Plaka sınırlarının üç çeşidi.
Tabaka tektoniği haritası
3 Volkanizmanın şekilleri
Volkanizma, erimiş kayalardan oluşan magmanın sırf
gazdan oluşmayan bir gök cisminin yüzeyine magma ve 3.1 Volkanlar
gazın yüzeydeki çatlak ya da yanardağ ağzından yüzeye çıkması fenomenindir.[1] Gök cisminin kabuğu veya
mantosu magmadan kaynaklanan veya onu oluşturarak
yüzeye çıkana kadar olan bütünü kapsar.
Volkanlar, magmanın yüzeye eriştiği yerlerdir. Volkan
tipleri, patlamanın olduğu yer ve magmanın bileşenine
dayanır.
1
Volkanik süreçler
3.2 Depremler
Gök cisminin mantosundan çıkan magma, cismin kabuğundan yükselir. Eğer mantodan gelen magma yüzeye
erişirse erimiş kaya bileşiklerin viskozitesine göre farklı
hareket eder. Kalın magma, patlamayla fırlatılırken ince Depremler, genellikle plaka tektoniğiyle alâkalı olması(viskozitesi düşük) magma, akışkan patlamalarıyla büyük na rağman bazı depremler volkanizma sonucunda oluşur.
miktarda lavı yüzeye çıkarmasıyla kendini gösterir.
Fakat volkanizmayı tetikleyen yine plaka tektoniğidir.
Bazı durumlarda yükselen magma, gök cisminin yüzeyine erişmeden soğuyup sertleşibilir. Bunun yerine soğuyan ve sertleşen volkanik kütle, gök cisminin kabuğun- 3.3 Hidrotermal ağızlar
da donarak volkanik sokulumu (intrusion) oluşturur. KaVolkanizmayla şekillenmiş su etkileşimleri mevcuttur.
buğa ulaşmak için magmanın kabuktan daha az yoğun
Bunlar kaynaçlar, fumaroller, kaplıcalar ve mudpot'ları
[2]
olmalıdır.
("çamur çukuru”) içerir. Bu kaynaklar sık sık jeotermal
enerji üretiminde kullanılırlar.
2
Volkanizmanın sebepleri
3.4 Sokulumlar
Magmanın mevcut kayalar arasından zorlayarak çıktığında oluşur. Ya batolitler, dayklar, siller ve tabakalaşmış soIsısal çevirim akımları ve çekimsel etkilerle Dünya'nın kulumlar şeklinde olurlar.
yüzeyinde oluşan değişikliklerle mantoda harekete geçen erimiş kayalar, plaka tektoniğini ve sonunda volkanizmayı tetikler. Bu çekimsel etkiler erozyon, tortu 3.5 Volkanik kış
(deposition), hattâ asteroit çarpmaları ve buzul devri sonrası kar yağışları ve erimelerdir.
1
2
8
Volkanik patlamalardan çıkan gaz ve kül miktârının gezegenin iklimi üzerinde hatırı sayılır etkisi vardır. Büyük
patlamalar, hatırı sayılır iklim değişiklikleri ile bağıntılıdırlar.
4
Kaya oluşumu
DIŞ BAĞLANTILAR
[2] “Lecture 8 Animations: How magma rises” (English)
(HTML). Cornell University Earth and Atmospheric Sciences. 2005. http://www.eas.cornell.edu/. Erişim tarihi:
2012-10-14. “Magma rises through crust to volcanoes
only, if the magma is less dense than the crust.”
7 Ayırca bakınız
• Kıta kayması
Magma soğuduğunda kristalleşerek kayaçlar oluştururken şekillenen kayaçların tipleri, magmanın kimyasal bileşimi ve soğuma süresine göre değişir. Yüzeye erişen
magmanın lava olabilmesi için hızlıca soğuyunca basalt
gibi küçük kristalleri olan kayaçlara dönüşür.
Yerin altında ince sokulumlarda hapsolunarak soğuyan
magma, yüzeyde soğuyan magmadan daha yavaş soğur
ve daha büyük kristaller oluşturur. Mesela granit ve gabro
gibi.
Mevcut kayaçlar, magma ile temasa geçince ısıdan dolayı erir, doğrudan temasa geçmeyenlerse tamamen erimez
ve asıl yapılarını kısmen muhafaza ederler. Bu süreç, asıl
yapılarını o derece değiştirir ki yeni bir kayaç tipi ortaya
çıkarır - başkalaşmış kayaçlar.
5
Başka gezegenlerde volkanizma
Volkanizma, sadece Dünya'ya mahsus olmayıp sert kabuğu ve erimiş mantosu olan her gök cisminde olabileceği düşünülmektedir. Böylece etkileri, geçmişinde volkanizma görmüş olan her gök cisminde görünüyor olmalıdır. Yanardağlar, gerçekten de Güneş Sistemi'ndeki başka gök cisimlerinde açık ve net olarak gözlenmiştir. Mars
gibilerinde şüphe götürmez bir şekilde eski yanardağlar
vardır (en barizi Olympus Mons). Sadece İo'da devam
eden patlamalar gözlenmiştir. Tahmim edilebilir ki volkanizmaya başka yıldız sistemlerinde bulunan sert yüzeyli gezegen ve benzeri aylarında da olabilir.
İç gezegenlerin iç yapıları.
6
Kaynaklar
[1] “Cooling Planets: Some Background: What is volcanism?" (English) (HTML). The Lunar and Planetary Institute, Department of Education and Public Outreach.
2006. ss. 4. http://www.lpi.usra.edu/education/fieldtrips/
2006/cooling.pdf. Erişim tarihi: 2012-10-21.
8 Dış bağlantılar
• “Glossary of Volcanic Terms”. G. J. Hudak, University of Wisconsin Oshkosh, 2001.
http://www.d.umn.edu/~{}rmorton/ronshome/
Volcanology/VolcanicGlossary.htm. Erişim tarihi:
2010-10-21.
• Crumpler, L. S., and Lucas, S. G. (2001).
“Volcanoes of New Mexico: An Abbreviated
Guide For Non-Specialists”. Volcanology in
New Mexico. New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin 18: 5–15.
2007-03-21 tarihinde kaynağından arşivlendi.
http://web.archive.org/web/20070321022246/http:
//www.nmnaturalhistory.org/pdf_files/
NMvolcanoes.pdf. Erişim tarihi: 2010-10-21.
3
9
Metin ve görüntü kaynakları, yazarlar ve lisans
9.1
Metin
• Volkanizma Kaynak: https://tr.wikipedia.org/wiki/Volkanizma?oldid=16653720 Katkıda bulunanlar: İncelemeelemani, Sae1962, Fenerli1978, Kemal K., Tolqadernek, KumulBot, Peykbot, Caglarctr, Addbot, Hsrtakblt ve Anonim: 6
9.2
Resimler
• Dosya:Plate_tectonics_map.gif Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b4/Plate_tectonics_map.gif Lisans: Public
domain Katkıda bulunanlar: ? Özgün yazarı: ?
• Dosya:Tectonic_plate_boundaries.png Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/40/Tectonic_plate_boundaries.
png Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar: [1] Özgün yazarı: Jose F. Vigil. USGS
• Dosya:Terrestial_Planets_internal_en.jpg
Kaynak:
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/59/Terrestial_Planets_
internal_en.jpg Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar: http://solarsystem.nasa.gov/multimedia/display.cfm?IM_ID=168 Özgün
yazarı: NASA
9.3
İçerik lisans
• Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0