1. EKOSİSTEM

advertisement
1. EKOSİSTEM
Belirli bir alanda bulunan canlılar ile bunları saran cansız çevrelerinin karşılıklı ilişkileri ile meydana gelen ve
süreklilik arz eden ekolojik sistemlere ‘ekosistem’ adı verilmektedir. Doğal çevre ekosistemdir. Doğal çevre insan eliyle
oluşmamış kendiliğinden meydana gelmiş olan çevredir.
İnsan yaşamı ve doğal yaşam çeşitli dengeler üzerine kurulmuştur. İnsanın çevreyle oluşturduğu ilişki en büyük
dengelerden biridir. Bu sistemler arasındaki ilişkiler çoğunlukla kişiler tarafından fark edilmeyecek kadar uzun ilişki
halkalarıyla birbirine bağlı ve uzun süreli olabilmektedir.
Bu doğal sistemlere dışarıdan gelebilecek etkiler sonucu doğal dengeyi oluşturan zincirin halkalarında meydana
gelen kopmalar zincirin tamamını etkileyerek bu dengenin olumsuz yönde etkilenmesine neden olacaktır.
Canlılar ile cansız çevre elementleri birbirleriyle sıkı ilişki halindedir. Biri olmadan diğerinin düşünülmesi
imkansızdır. Karşılıklı olarak madde alışverişi yapacak biçimde birbirlerine etki yapan organizmalarla, cansız maddelerin
bulunduğu herhangi bir doğa parçası bir ekosistem olarak adlandırılmaktadır.
Karşılıklı olarak madde alışverişi yapacak biçimde birbirlerine etki yapan organizmalarla (biyotik), bitki ve
hayvanların birbirine eklemlendiği ve ayrıca kaya, toprak gibi fiziksel çevre faktörlerinin (abiyotik) bir arada bulunduğu
herhangi bir doğa parçası bir ekosistemdir.
Ekosistem, bireysel organizmalar ya da topluluklardan çok tüm alanın işlevlerinin nasıl olduğuyla ilgilenir. Bir
alandaki ekosistemi oluşturan canlı organizmaların cansız çevreleriyle olan ilişkilerini inceler.
Bir ekosistem, temel olarak abiyotik maddeler, üreticiler, tüketiciler ve ayrıştırıcılardan oluşur. Ekosistemlerde
yaşam, enerji akışı ve besin döngüleriyle sürer. Açık bir sistem olan ekosistemde, enerji ve besin giriş-çıkışı devamlıdır.
Bir ekosistemin dört temel bileşeni vardır:
1.
2.
3.
4.
Cansız varlıklar. (inorganik ve organik maddeler)
Primer üreticiler. (yeşil bitkiler - ototroflar)
Tüketiciler (bitkisel ve hayvansal maddeleri yiyenler - hetotroflar)
Ayrıştırıcılar (bakteri ve mantarlar - saprofitler)
Cansız doğal çevre ile bu çevre içinde yaşamlarını sürdüren canlılar arasındaki ilişkileri, yaşam biçimlerini ve
etkileşimleri inceleyen bilim dalına ekoloji bilimi adı verilmektedir.
Ekosistem içindeki mevcut dengeye “ekosistem dengesi” denilmektedir. Doğal denge bozulduğunda, ekosistem
dengesi bozulur ve ekolojik sorunların yaşanmasına neden olur. Mevcut ekosistem dengesinin bozularak ortadan
kalkması ve daha sonra bozulan bu ekosistemin yerine yeni bir ekosistemin olması olayına ‘süksesyon (yerine alma)’
denir.
Yaşadığımız dünya üzerinde en fazla ekosistem dengesini bozan en etkili varlık insandır. İnsan nüfusu ve
faaliyetleri arttıkça ekosistem dengesi bozulmaktadır.
İnsanlar dışında bitkiler veya hayvanlarda ekosistem dengesini bozabilirler. Tarım bölgesinde kuş türlerinin aşırı
çoğalması, hububat üretimini olumsuz etkiler. Yine kuş türlerinin aşırı oranda azalması da, kuşlarla beslenen zararlı
böceklerin çoğalmasına yol açar. Ancak, tüm bu gelişmelerde insanın katkısı çok büyüktür. Gerçekte insanın olmadığı
doğal bir ortamda, ekosistem dengesi pek fazla etkilenmektedir.
1.1. EKOSİSTEMLERİN BELİRGİN ÖZELİKLERİ
Bir ekosistem biyosferin, bir bölümü ya da parçasıdır; büyüklüğü ya da genişliği çok değişik olabilir. Bir Su
birikintisi, bir Buğday tarlası birer ekosistemdir. Ama kısıtlı ekosistemlerin genellikle zaman içinde sınırlı bir yaşamı
vardır. Bunun tam tersine Afrika savanaları ya da Avrupa’nın geniş yapraklı ormanları gibi, kimi Ekosistemler çok geniş
bölgeleri kaplar.
Boyutları ne olursa olsun, bir Ekosistemin sınırları az çok belirgindir. Çoğunlukla birbirine komşu ekosistem
arasında bir geçiş bölgesi (ekoton) vardır. Ekotonların belirgin özelliği, kendine özgü iklimi ve daha zengin faunasıdır.
1
1.2. EKOSİSTEMLERİN BOZULMA NEDENLERİ (ÇEVRE SORUNLARI)
Çevre sorunları, insanların yaşadığı problemlerden biridir çevre sorunlarının yani ekosistemlerdeki bozulmaların
bir kısmı doğal yolla, bir kısmı da insan etkisiyle oluşur.
İnsanlara ve ekosistemlere zarar veren doğal kaynaklı bozulmalar, su, toprak ve hava hareketleriyle oluşur. Su
taşkınları, depremler, erozyon, volkanik hareketler (yanardağ patlamaları), fırtına, kasırga, uzun siren kuraklık
ekosistemlerin bozulmasına yol açan doğal afetlerdir.
Resim 1. Ekosistemdeki bozulmanın etkileri
İnsanlar, bulundukları ekosistemlerdeki (çevrelerindeki) canlı ve cansız varlıkları etkileyerek ekosistemlerin
bozulmasına yol açarlar. İnsanlar, ekosistemlerdeki doğal varlıklarla iç içe yaşarken zamanla teknolojinin gelişmesi ve
doğal kaynakların bilinçsiz kullanılması sonucu doğanın dengesi bozulmuş ve birçok çevre sorunu ortaya çıkmıştır.
Hızlı nüfus artışı, bilinçsiz sanayileşme, düzensiz şehirleşme, doğal kaynakların bilinçsiz kullanılması, nükleer
silahlar ve nükleer santral patlamaları, biriktirilmiş suların (barajlardaki suların) taşkınlara neden olması, orman
tahribatı ve çığ gibi olaylar doğal denge üzerinde olumsuz etkiler yaparak çevre kirliliğine yani ekosistemlerin
bozulmasına yol açan insan kaynaklı faktörlerdir.
Hava kirliliği, su kirliliği ve toprak kirliliği ve nükleer kirlilik çevre kirliliği sonucu oluşan kirlenmelerdir.
1.3. ÇEVRE KİRLİLİĞİNE NEDEN OLAN (İNSAN KAYNAKLI) FAKTÖRLER:
1.3.1. Orman Tahribatı
Orman yangınları, ihmal, dikkatsizlik, kaçak yapılaşma ve arazi açmak için ağaçların bilinçsizce kesilmesi gibi
sebepler yüzünden ormanlar tahrip olmaktadır. Bunun sonucunda ekosistemlerin doğal dengesi bozulmakta, ormanda
yaşayan canlı türleri ve bu türlerin habitatları yok olmakta, toprak zenginliği kaybolmaktadır. (Ülkemizde orman
yangınlarının kayıtları 1937 yılında tutulmaya başlanmıştır. Bu kayıtlara göre yaklaşık 1,5 milyon hektar ormanlık alan
yok olmuştur).
1.3.2. Çığ
Yüksek yerlerdeki karların şiddetli ses etkisiyle dağın yamaçlarına yuvarlanmasına çığ denir. Eğimli arazi
üzerinde birikmiş büyük kar örtüsü, yer çekimi etkisiyle kaydığında çığ oluşur. Çığ genellikle bitki örtüsü olmayan,
dağlık eğimli arazilerde görülür. Çığlar beraberinde toprak, taş ve ağaçları da sökerek götürür. Bu şekilde meydana
gelen aşınma ve taşınma, toprağı verimsizleştirerek canlıların yaşamını tehlikeye sokar. Çığlar, tarım alanlarının
veriminin düşmesine ve su kaynaklarının kirlenmesine neden olur.
1.3.3. Nükleer Silahlar ve Nükleer Santral Patlamaları
Nükleer silahlar, nükleer kazalar ve bu kazalar sonunda ortaya çıkan nükleer atıklar kirlenmeye sebep olur.
(1986 yılında yaşanan Çernobil Nükleer Enerji Santrali Kazasının yarattığı olumsuz etkiler, bu kirliliğin en canlı
örneğidir. Bu olaydan ülkemizin en çok Karadeniz Bölgesi’nin etkilendiği tespit edilmiştir).
2
1.3.4. Biriktirilmiş Suların Taşkınlara Yol Açması
Barajların yıkılması sonucu oluşan taşkınlar, bitki örtüsüne, ekili alanlara toprağın verimli tabakasının
taşınmasına neden olur.
1.3.5. Aşırı Nüfus Artışı
Bir bölgedeki ya da ekosistemdeki nüfus artışını ya da azalışını o ekosistemdeki göçler, doğum ve ölüm olayları
belirler. Nüfus artışının az olduğu dönemde insan tarafından çevreye verilen zarar doğal yollarla kendiliğinden
düzeltilebiliyordu. Nüfus artışı fazla olduğu için;
 Doğal kaynaklar aşırı kullanıldı.
 Barınma amacıyla yeşil alanlar yok edildi.
 Büyük kentler çevre kirliliğine yol açtı.
 Araçların egzoz gazları hava kirliliğine yol açtı.
 Soğutucularda kullanılan karbon maddesi ozon tabakasını inceltti.
 Tarımsal alanlarda yapılan ilaçlamalar yararlı böcekleri de yok etti.
 Evsel atıklar, lağım suları ve sanayi atıkları çevreyi kirletti.
 Tarımda üretimi arttırmak için aşırı kullanılan gübreler çökerek toprağın ve yeraltı sularının kirlenmesine yol
açtı.
1.3.6. Plansız Sanayileşme
Nüfusun hızla artması sonucu sanayi gelişmiş ve bunun sonucu çevre (hava, toprak, su) zarar görmüş,
kirlenmiştir.
 Tarla ekmek için orman arazilerinin kesilmesi
 Artan kereste ihtiyacı nedeniyle ormanların kesilmesi
 Fabrika bacalarına filtre takılmaması
 Fazla ürün elde etmek için tarımda aşırı gübreleme ve ilaçlama yapılması
 Fabrika atıklarının arıtılmadan suya ya da toprağa verilerek su ve toprağı kirletmesi
1.3.7. Doğal Kaynakların Bilinçsiz Kullanılması
Bir ekosistemdeki hava, toprak, su, hayvanlar, bitkiler, yeraltı zenginlikleri ve doğal güzellikler o ekosistemdeki
doğal kaynakları oluştururlar. Doğal kaynakların bilinçsiz kullanılması çevre kirliliğine yol açar.
 Kimyasal ve biyolojik silahların kullanılması
 Gereksiz tarım ilaçları ve böcek öldürücülerin kullanılması.
 Soğutucuların ve spreylerin fazla kullanılması
 Ev ve sanayi atıklarının çevreye dağılması
 Nükleer silahların ve radyasyona yol açan maddelerin kullanılması
 Kalitesiz fosil yakıtların (kömür, petrol, doğal gaz) kullanılması
1.4. EKOSİSTEMDEKİ BOZULMALARIN ÇEVREYE ETKİLERİ
3
Ekosistemdeki bozulma bir bütün olan çevrenin yapı ve işleyişini olumsuz etkiler Bazı varlıkların azalması diğer
bazı varlıkların azalmasına yada artmasına neden olur. Madde döngülerinin gerçekleşmesi zorlaşır. Sonuçta doğadaki
enerji tükenmeye doğru gider.
1. Dünya Coğrafyasının Değişmesi: Ekosistemin temel unsurlarını oluşturan iklim, toprak, hava, bitki hayvan
gibi faktörlerin olumsuz yönde değişmesi çevrenin ekolojik özelliklerini de değiştirmektedir. Uzun süren kuraklıklar
sonucu bir ekosistemdeki bitki ve hayvan sayısı hızla azalır suların kirlenmesi sonucu suya ışık girişi azalır, suyun hava
oranı düşer. Toprakta oluşan tahribat ve kirlenmeler önce bitkilerin sonrada diğer canlıların zamanla ölmesine neden
olur Ormanların kesilmesi ve yanması çevrenin çölleşmesine ve sonrasında küresel ısınmaya etkide bulunur
2. İklimin Değişmesi: İklim şartlarının değişmesi ekosistemdeki canlı yaşam ve dağılışını olumsuz oranda etkiler.
İklimi değişen bir bölgede bazı Canlılar göç ederken, bazı canlılar ölür veya şartlara uymaya çalışır. Küresel ısınmaya
bağlı olarak ozon tabakasının incelmesi, ormanların azalması, havanın kirlenmesi, yağışların azalması, çölleşmenin
başlaması bir bölgedeki iklimin ve coğrafik yapının değişmesine etkide bulunur
3. Erozyonların Oluşması: Toprağın su ve rüzgar etkisiyle aşınıp taşınması çevredeki bitki örtüsünün azalması
şiddetli yağmurların yağması, karların kısa sürede erimesi, fırtınaların oluşması, toprağın yanlış sürülmesi, eğimli
alanlardaki ormanların yanması gibi etkenler erozyonların oluşmasına neden olur
4. Su Kaynaklarının Azalması: Suların kirlenmesi ve kuruması sonucu çevredeki kullanılabilir su oranı azalır
çevredeki su kaynaklarının azalmasına, yağışların düşmesine, tarımsal verimin düşmesine ve hidroelektrik
santrallerdeki enerji üretiminin kısılmasına neden olur. Bu durum canlıların beslenmesini olumsuz olarak etkiler.
5. Enerji Kıtlığının Başlaması: Madenlerin azalması sonucu termik santraller, su kaynaklarının azalması sonucu
hidroelektrik santralleri, petrolün azalması sonucunda ulaştırma araçlarının kullanım oran ve verimi azalır. Enerji
kıtlığının başlaması durumunda insanların sosyal yaşamı felç olur.
6. Canlı Çeşitliliğinin Azalması: Ekosistemdeki fiziksel ve kimyasal şartların değişmesi canlıların yaşama, yayılış
ve üremesini etkiler Bozulan şartlara uyanlar yaşarken diğerleri yok olur. Çevredeki bitki sayısının azalması besin
zincirindeki canlı tür ve sayısının azalmasına neden olmaktadır.
2. ÇEVRE KİRLİLİĞİ
Çevre; dünya üzerinde yaşamını sürdüren canlılarının hayatları boyunca ilişkilerini sürdürdüğü dış ortamdır.
Diğer bir deyişle Ekosistem olarak tanımlanabilir. Hava, su ve toprak bu çevrenin fiziksel unsurlarını, insan, hayvan,
bitki ve diğer mikroorganizmalar ise biyolojik unsurlarını teşkil etmektedir.
Doğanın temel fiziksel unsurları olan, hava, su ve toprak üzerinde olumsuz etkilerin oluşması ile ortaya çıkan ve
canlı öğelerin hayati aktivitelerini olumsuz yönde etkileyen cansız çevre öğeleri üzerinde yapısal zararlar meydana
getiren ve niteliklerini bozan yabancı maddelerin hava, su ve toprağa yoğun bir şekilde karışmasına Çevre Kirliliği adı
verilmektedir.
Gelişen teknolojinin yaşamımıza getirdiği konfor yanında, bu gelişmenin doğaya ve çevreye verdiği kirliliğin
boyutu her geçen gün hızla artmaktadır. Çeşitli kaynaklardan çıkan radyoaktif, katı, sıvı ve gaz halindeki kirletici
maddelerin hava, su ve toprakta yüksek oranda birikmesi çevre kirliliği oluşmasına neden olmaktadır.
2011 yılında Japonya' da gerçekleşen deprem felaketi ve ardından yaşanan nükleer santral kaynaklı radyoaktif
tehlike, nükleer enerji ve nükleer santraller ile ilgili güvenlik tedbirlerinin uluslararası düzeyde tekrar ele alınması
gerekliliğini ortaya çıkartmıştır.
Günümüzde çevre kirliliği etkilerinin artması ve bu etkilerin doğrudan insan sağlığı üzerinde yarattığı olumsuz
sonuçlar nedeni ile çevre kirliliğinin önlenmesi ve bu yönde yapılması gereken çalışmalara verilen önem artmıştır.
Çevre, özellikle çevre kirliliğinin artmasına neden olan sanayileşmiş ülkelerin gündemlerinde ilk sıralarda yer almakta,
alternatif enerjiler ve enerji verimliliği konularında yapılan çalışmalar artmaktadır. Çevreye zarar vermeyen üretim
teknolojilerinin geliştirilmesi, çevreci motorlara sahip otomobiller, planlı şehirleşme çevre kirliliği konusunda
alınabilecek önlemlerden bazılarıdır.
Teknolojinin ilerlemesi ile birlikte artan cep telefonu kullanımı ve 3G teknolojisi, televizyonlar, dizüstü
bilgisayarlar, mikrodalga fırınlar, fotokopi makineleri elektromanyetik kirlilik kaynakları olarak hayatımızı etkilemeye
başlamıştır.
Yakın geçmişte Meksika Körfezinde petrol sızıntısı ve Macaristan'da alüminyum fabrikasından kaynaklı çok
büyük çevre felaketleri yaşanmıştır. Ülkeler ve büyük firmalar, önlem almakta gecikmişler ve oluşan çevre kirlilikleri
karşısında yapılan çalışmalar yetersiz kalmıştır.
4
29/04/2009 tarihli ve 27214 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve
Lisanslar Hakkında Yönetmelik kapsamında 01/04/2010 tarihinden itibaren olumsuz çevresel etkileri olan faaliyet ve
işletmeler için, bütüncül yaklaşım çerçevesinde kirliliğin önlenmesi, azaltılması ve kontrolü için tek bir Çevre İzni
verilmesi uygulaması başlatılmıştır.
Elektronik ortamda online olarak yapılan Çevre İzin ve Lisansları / e-Çevre uygulaması Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı tarafından yürütülen en önemli e-devlet projelerinden birisidir.
2.1. KÜRESEL ÇEVRE PROBLEMLERİ









Küresel ısınma ve iklim değişikliklerine neden olan sera etkisi
Asit yağmurları
Hava Kirliliği
Orman alanlarının azalması
Biyolojik çeşitliliğin azalması
Su kaynaklarının azalması
Enerji kaynaklarının azalması
Ozon tabakasının incelmesi
Atık çeşitliliğinin ve miktarının artması
2.2. ÇEVRE KİRLİLİĞİ ÇEŞİTLERİ
Çevre kirliliği çeşitleri genel olarak; hava kirliliği, su kirliliği, toprak kirliliği, gürültü kirliliği ve görüntü kirliliği
olarak sınıflandırılır. Çevre kirlilikleri doğaya zarar vererek doğrudan veya dolaylı olarak doğada yaşamını sürdüren tüm
canlıların zarar görmesine neden olmaktadır. Günümüzde görüntü kirliliği ve ışık kirliliği de çevre kirlilikleri olarak
karşımıza çıkmakta, bu çevresel kirlilikler yine insanlar tarafından oluşturularak insanların ve diğer canlıların zarar
görmesine neden olmaktadır.
Çevrenin kirlenmesi, ekosistemin dengelerini bozarak iklimsel değişikliklere sebep olmaktadır.
2.2.1. Hava Kirliliği
Atmosferde toz, duman, gaz, koku ve saf olmayan su buharı şeklinde bulunabilecek kirleticilerin, insanlar ve
diğer canlılar ile eşyaya zarar verebilecek miktarlara yükselmesi, “Hava Kirliliği” olarak nitelenmektedir. Havayı kirleten
maddelerin sınır değerleri (havada zararlı olmayacak derecedeki en yüksek değerleri), her ülkenin ilgili kuruluşları
tarafından yönetmeliklerle belirlenir. Kirletici maddelerin niteliğine göre, canlılara vereceği zarar şekil ve dereceleri de
değişir. Hava kirliliğine karşı alınabilecek önlemler, kirlilik kaynağına göre (fabrika, termik santral, konutlar, taşıt
araçları) çeşitlidir.
Hava kirliliğindeki artışlar canlıların sağlığını olumsuz yönde etkileyerek özellikle insanlarda çeşitli akut sağlık
sorunlarına neden olmaktadır. Kirleticilere uzun süreli maruz kalınması sağlıkta kronik etkilerin ortaya çıkmasına neden
olmaktadır. Hava kirliliğinin sağlık etkisi öksürük ve bronşitten, kalp hastalığı ve akciğer kanserine kadar değişmektedir.
Kirliliğin olumsuz etkileri sağlıklı kişilerde bile gözlenmekle birlikte, bazı duyarlı gruplar daha kolay etkilenmekte ve
daha ciddi sorunlar ortaya çıkmaktadır.
Hava kirliliği kaynaklarına göre 3'e ayrılır;
1.
Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliği
Ülkemizde özellikle ısınma amaçlı, düşük kalorili ve kükürt oranı yüksek kömürlerin yaygın olarak kullanılması ve
yanlış yakma tekniklerinin uygulanması hava kirliliğine yol açmaktadır.
2.
Motorlu Taşıtlardan Kaynaklanan Hava Kirliliği
Nüfus artışı ve gelir düzeyinin yükselmesine paralel olarak, sayısı hızla artan motorlu taşıtlardan çıkan egzoz
gazları, hava kirliliğinde önemli bir faktör oluşturmaktadır.
3.
Sanayiden Kaynaklanan Hava Kirliliği
5
Sanayi tesislerinin kuruluşunda yanlış yer seçimi, çevre korunması açısından gerekli tedbirlerin alınmaması
(baca filtresi, arıtma tesisi olmaması vb.), uygun teknolojilerin kullanılmaması, enerji üreten yakma ünitelerinde
vasıfsız ve yüksek kükürtlü yakıtların kullanılması, hava kirliliğine sebep olan etkenlerin başında gelmektedir.
Emisyonların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri
 Akciğer Kanseri
 Göz Yanmaları
 Bronşit
 Nefes Darlığı
 Raşitizm
 Romatizma
 Eklem Romatizması
 Kan zehirlenmesi
 Kalp Hastalıkları
Alınabilecek Önlemler













Sanayi tesislerinin bacalarına filtre takılması sağlanmalı,
Evleri ısıtmak için yüksek kalorili kömürler kullanılmalı, her yıl bacalar ve soba boruları temizlenmeli,
Pencere, kapı ve çatıların izolasyonuna önem verilmeli,
Kullanılan sobaların TSE belgeli olmasına dikkat edilmeli,
Doğalgaz kullanımı yaygınlaştırılarak, özendirilmeli,
Kalorisi düşük olan ve havayı daha çok kirleten kaçak kömür kullanımı engellenmeli,
Kalorifer ve doğalgaz kazanlarının periyodik olarak bakımı yapılmalı,
Kalorifercilerin ateşçi kurslarına katılımı sağlanmalı,
Yeni yerleşim yerlerinde merkezi ısıtma sistemleri kullanılmalı,
Yeşil alanlar arttırılmalı, imar planlarındaki hava kirliliğini azaltıcı tedbirler uygulamaya konulmalı,
Toplu taşım araçları yaygınlaştırılmalı,
Kurşunsuz benzin kullanımı arttırılmalı,
Motorlu araçların egzoz gazı ölçümlerinin yapılması gereklidir.
Hava Kirliliğinin Uzun Vadede Etkileri
 Sera Etkisi ve Küresel Isınma
 Ozon Tabakasının Delinmesi
 Asit Yağmuru
SERA ETKİSİ VE KÜRESEL ISINMA
 Atmosferin, ışığı geçirme ve ısıyı tutma özelliği vardır. Atmosferin ısıyı tutma yeteneği sayesinde suların
sıcaklığı dengede kalır. Böylece nehirlerin ve okyanusların donması engellenmiş olur. Bu şekilde oluşan,
atmosferin ısıtma ve yalıtma etkisine sera etkisi denir.
 CO2 ve ısıyı tutan diğer gazların miktarındaki artış, atmosferin ısısının yükselmesine sebep olmaktadır. Bu da
küresel ısınma olarak ifade edilir. Bu durumun, buzulların erimesi ve okyanusların yükselmesi gibi ciddi
sonuçlar doğuracak iklim değişmelerine yol açmasından endişe edilmektedir.
2.2.2. Su Kirliliği
Su kirliliği, istenmeyen zararlı maddelerin, suyun niteliğini ölçülebilecek oranda bozmalarını sağlayacak miktar
ve yoğunlukta suya karışma olayıdır. Konutlar, endüstri kuruluşları, termik santraller, gübreler, kimyasal mücadele
ilaçları, tarımsal sanayi atık suları, nükleer santrallerden çıkan sıcak sular ve toprak erozyonu gibi süreçler ve maddeler
su kirliliğini meydana getiren başlıca kaynaklardır. Bunların hepsi doğrudan doğruya veya dolaylı olarak canlı ve cansız
varlıklara zarar vermektedir.
SU KİRLİLİĞİNİN NEDENLERİ
 Kullanılan suların arıtılmadan doğaya verilmesi ile suların doğal kullanım alanlarının bozulması
 Su kaynaklarının fiziksel, kimyasal özelliklerinin değişmesidir.
6
SU KİRLENMESİNİN ANA KAYNAKLARI
Kirleticinin Cinsi
Kirletici Kaynak Tipi
1. Doğal Kaynaklar





Atmosferden oluşan kirleticiler
Çözünmüş mineraller
Çürümüş bitkiler
Yağış suları
Su hayatındaki aşırı büyüme
2. Zirai Menşeli
Kaynaklar




Toprak erezyonu
Çiftlik hayvanlarının artıkları
Gübreler
Koruma ilaçları (pestisitler)
3. Kullanılmış sular




Evsel atıksular
Meskun bölgelerden gelen yağmur suları
Sanayi atıksuları
Gemilerde kullanılan sular
4. Biriktirme Yapıları
 Çökeleklerin sızıntı ile sürüklenmesi
 Oksijen ihtiyacı
5. Diğer Kaynaklar
 Maden işletmeleri
 Çöp depolama sahaları
SU KİRLİLİĞİNİN ZARARLARI
 Atık sulardaki kimyasal maddeler ve organik bileşikler suda çözünmüş olan oksijenin miktarının azalmasına
sebep olur.
 Bu da suda yaşayan bitki ve hayvanların ölüm oranlarını artırmaktadır.
 Ayrıca insanlar için de içme ve kullanma suyu sıkıntısına yol açmaktadır.
 Bu tür sular daha koyu renge ve pis kokuya sahiptirler.
 Hatta bazı göller veya derelerde aşırı kirlenme sonucu canlı yaşamı sona ermiş ve içerisinde atıklardan
meydana gelen adacıklar oluşmuştur
Kirlenmemiş bir su kaynağı






Dinlenme ve eğlenme için tabii bir ortamdır.
Su canlıları için yaşama çevresidir.
Kontrol edilmesi gereken bir güç kaynağıdır.
Atıkların doğal arıtmasını sağlayan doğal bir alıcı ortamdır.
İnsanlar ve diğer canlılar için besin kaynağıdır.
Su ortamının bu özelliklerini koruyabilmek için kirletilmelerini önlemek gerekir.
 Sanayileşen ülkelerin atıklarının %70’i kanalizasyon, % 90’nı doğrudan su kaynaklarına verilmektedir.
 1 litre atıksu, 8 litre temiz suyu kirletmektedir.
 Dünyada temiz suyun kirletilmesi engellenmez ve insanların bilinçsizce su kirletilmesi bu hızla devam ederse,
2050 yılında kirli su oranı %50 daha artacaktır.
 Temiz suyun kaybedilmesi ile dünya tarım alanlarının %70’i çölleşme tehlikesi altında kalacaktır.
2.2.3. Toprak Kirliliği
“Toprağın verim gücünü düşürecek, optimum toprak özelliklerini bozacak her türlü teknik ve ekolojik baskılar ve
olaylar”, toprak kirliliği veya toprak kirlenmesi olarak nitelenir. Toprak kirlenmesi, hava ve suları kirleten maddeler
tarafından meydana getirilir. Örneğin, kükürtdioksit oranı yüksek olan bir atmosfer tabakasından geçen yağmur
damlacıkları asit yağışları halinde toprağa gelir. Toprak içine giren bu asitli sular ağaç köklerini, bitkisel ve hayvansal
toprak canlılarını zarara uğratır. Toprağın reaksiyonunu etkileyerek besin maddesi dengesini bozar, taban sularını
içilmez hale getirir. Aynı şekilde çöp yığınlarından toprağa sızan sular, kirli sulama suları, gübre çözeltileri, radyoaktif
7
maddeler, uçucu küller, toprağı kirleten madde ve kaynaklardır. Toprak kirliliğini önlemek için çok çeşitli teknik,
ekolojik ve hukuksal önlemler alınır.
Toprak kirliliğinin önlenmesi amacıyla; arazi ve doğal kaynaklarla ilgili planlama, uygulama, değerlendirme,
kontrol, izleme ve eşgüdüm mekanizmaları güçlendirilmeli; tarım ve orman arazilerinin amaç dışı kullanımı
engellenmeli; ormanlaştırma, yeniden ormanlaştırma, erozyon kontrolü ve çayır/mera ıslahı için gerekli finansman
sağlanmalıdır. Toprak kirliliğinin ulusal düzeyde tespiti için envanter çalışması oluşturulmalı, belirlenen alanların kayıt
edilmesi, izlenmesi ve iyileştirme çalışmaları yapılması gerekmektedir.
2.2.4. Gürültü Kirliliği
İnsanlar üzerinde olumsuz etki yapan ve hoşa gitmeyen seslere genel olarak gürültü denir. Özellikle büyük
kentlerimizde gürültü yoğunlukları oldukça yüksek seviyede olup, Dünya Sağlık Örgütü'nce belirlenen ölçülerin
üzerindedir. Kent gürültüsünü artıran sebeplerin başında trafiğin yoğun olması, sürücülerin yersiz ve zamansız klakson
çalmaları ve belediye hudutları içerisinde bulunan endüstri bölgelerinden çıkan gürültüler gelmektedir. Meskenlerde
ise televizyon ve müzik aletlerinden çıkan yüksek sesler, zamansız yapılan bakım ve onarımlar ile bazı işyerlerinden
kaynaklanan gürültüler insanların işitme sağlığını ve algılamasını olumsuz yönde etkilemekte, fizyolojik ve psikolojik
dengesini bozmakta, iş verimini azaltmaktadır.
 Gürültü Hayatı Çekilmez Hale Getiren Çok Önemli Bir Çevre Kirliliğidir.
 Gürültü insanların işitme sağlığını ve algılamasını olumsuz yönde etkileyen, fizyolojik ve psikolojik
dengelerini bozabilen, iç performansını azaltan, çevrenin hoşluğunu ve sakinliğini yok ederek niteliğini
değiştiren bir tür kirliliktir.
Gürültüyü Yaratan Önemli Etmenler




Sanayileşme
Plansız kentleşme
Hızlı nüfus artışı
Ekonomik yetersizliklerdir.
Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerinde Etkileri
1. İşitme sistemine etkileri:
Gürültü işitme sistemi üzerinde, geçici ve kalıcı etkiler olmak üzere iki çeşit etki yapar. Gürültünün geçici etkisi,
duyma yorulması olarak da bilinen işitme duyarlılığındaki geçici kayıplar şeklinde olur. Duyma yorulması düzelmeden
tekrar gürültüden etkilenilmesi ve etkileşmenin çok fazla olması durumunda işitme kaybı kalıcı olur.
2. Fizyolojik etkileri:
İnsanlarda görülen stresin önemli bir kaynağı gürültüdür. Ani olarak oluşan gürültü insanın kalp atışlarında
(nabzında), kan basıncında (tansiyonunda), solunum hızında, metabolizmasında, görme olayında bozulmalar yaratır.
Bunların sonucunda uykusuzluk, migren, ülser, kalp krizi gibi olumsuz durumlar ortaya çıkar. Ancak en önemli
olumsuzluk kulakta yaptığı tahribattır.
3. Psikolojik etkileri:
Belirli bir sınırı aşan gürültünün etkisinde kalan kişiler, sinirli, rahatsız ve tedirgin olmaktadır. Bu olumsuzluklar,
gürültünün etkisi ortadan kalktıktan sonra da sürebilmektedir.
4. İş yapabilme yeteneğine etkileri:
Özellikle beklenmeyen zamanlarda ortaya çıkan gürültü, iş veriminin düşmesi, kendini işine verememe ve
hareketlerin engellenmesi şeklinde performansı düşürücü etkiler yapar. Gürültünün öğrenmeyi ve sağlıklı düşünmeyi
de engellediği deneylerle saptanmıştır.
Gürültü aşağıdaki uygulamalarla önlenebilir




Otomobil kullanımını azaltacak önlemler alınmalıdır.
Ev ve iş yerlerinde ses geçirmeyen camlar kullanılmalıdır.
Eğlence yerleri vb. ortamlarda yüksek sesle müzik çalınması engellenmelidir.
Gürültü yapan kuruluşlar, şehirlerin dışında kurulmalıdır.
8
2.2.5. Görüntü Kirliliği
İnsanın görme alanına girdiğinde insan tabiatına hoş gelen, onu rahatsız etmeyen görüntülere güzel; insanı
rahatsız eden, bir şekilde olumsuz etkileyen görüntülere de çirkin denilebilir. Bu tanıma uygun olarak insanların doğal
çevrede yapmış olduğu olumsuz değişikliklerle sağlıklı insanların görüntü alanlarının kişileri rahatsız edici hale
getirilmesine "görüntü kirliliği" denilmektedir.
Günümüzde sanayileşmenin, nüfusun ve çarpık kentleşmenin hızla artması insanları etkileyen görüntü
kirliliklerinin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Sanayileşme beraberinde görüntü kirliliği ve çevre kirliliğini
getirmektedir. Gelişi güzel kurulmuş ve çevresel olarak hiç bir önlem almamış sanayiler aynı zamanda çevrede yaşayan
ve o çevrede zorunlu olarak bulunmak zorunda kalan insanların yaşamlarında kötü görüntülerin oluşmasına neden
olmaktadır. Nüfusun hızla artması ile birlikte plansız kentleşme sıklığı da artmaktadır.
2.2.6. Işık Kirliliği
Yerleşim alanlarının her geçen gün büyümesi, açık alanların güçlü aydınlatıcılarla aydınlatılması, park ve
bahçelerin çoğalması ve nüfusun artması dolayısıyla gökyüzüne yayılan ışık miktarı her an artmaktadır. Bütün çevre
kirliliklerinde olduğu gibi ışık kirliliğinin çevreye zarar verdiği ve gökyüzünün olağan görüntüsünü bozmaktadır.
Gökyüzüne yönlendirilmiş yanlış aydınlatma kaynaklarının atmosferde bulunan toz taneciklerine ve moleküllere
çarparak gökyüzünün doğal fonunu bozarak parlak bir hale getirdiği, geceleri görüşü bozduğu, güvenlik ve konforu
düşürdüğü, insan sağlığına ve ayrıca ekosistem ve hayvanlara zarar verdiği ve enerji israfına neden olduğu yadsınamaz
gerçeklerdir.
3. ÇEVRE YÖNETİMİ
Bir firmanın, çevreyle etkileşim içinde olan (yada olabilecek) tüm faaliyet ve süreçlerinin yönetilmesidir. Söz
konusu faaliyet ve süreçlerdeki çevre unsurlarının fırsat olarak değerlendirilmesi yada gerekli önlemlerin alınmasıdır.
Şekil 1. İş yönetimi ile ilgili konuların çevre merkezli düşünce ile kesiştirilmesi
3.1. ISO 14001 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ
Bir kurumun yaptığı faaliyetlerde çevreye verdiği zararı bir yönetim sistemi prensibiyle yani sistematik bir
şeklide minimize etmeye veya yok etmeye çalışan bir sistemdir.
Diğer bir deyişle genel yönetim sisteminin; çevre politikasının geliştirilmesi, uygulanması, başarıya ulaştırılması,
gözden geçirilmesi ve idamesi amacını güden, kuruluş yapısı, planlama faaliyetleri, sorumluluklar, uygulamalar, usuller,
işlemleri de içine alan parçasıdır.
 Doğal kaynakların hızla tükenmesi,
 Atıkların artması,
 Ozon tabakasının delinmesi,
 Sera etkisi nedeniyle iklim dengesizlikleri,
 Yağmur ormanlarının yok olması,
 Zehirli atıkların doğaya verilmesi çevre bilincinin yükselmesine neden olmuştur.
9
Bu nedenle gönüllü olarak pek çok kuruluş “üretirken çevreyi korumayı” ilke haline getirmişlerdir. Bu hedefe
ulaşmak için 3 temel ilke bulunmaktadır;
 Kuruluşun çevreye verdiği etkilerin farkında olması,
 Bu etkilerin sorumluluğunu kabul etmesi,
 Zararlı etkilerin azaltılması yada bertaraf edilmesi
3.1.1. Çevreyi etkileyen faktörler
 Tasarım
 Üretim süreçleri
 Dağıtım süreçleri
 Satınalma
 Enerji
 Gürültü
 Koku
 Görüntü kirliliği
 Eğitim
 Atıklar
 Ekipmanlar
 İletişim
 Tehlikeli malzemeler
3.2. TANIMLAR
3.2.1. Çevre: Bir kuruluşun faaliyetlerini içinde yürüttüğü; hava, su, toprak, doğal kaynaklar, bitki (flora) ve hayvan
(fauna) topluluğu, insanlar ve bunlar arasındaki etkileşimi içine alan ortamdır. Bu çerçevede ortam, kuruluştan
başlayarak bütün arzı içine alacak şekilde genişletilebilir.
3.2.2. Çevre politikası: Kuruluşun kendi çevresel performansı ile bağlantılı, üst yönetim tarafında resmi olarak
ifade edilen tüm niyet ve yönleridir.
3.2.3. Kirliliğin Önlenmesi: Olumsuz çevresel etkileri azaltmak amacıyla, herhangi bir atığın veya kirleticinin
oluşumunu, emisyonunu veya boşaltımını önlemek, azaltmak veya kontrol etmek için süreçlerin,
uygulamaların, tekniklerin, malzemelerin, ürünlerin, hizmetlerin veya enerjinin kullanılması.
3.2.4. Sürekli iyileştirme: Kuruluşun çevre politikası ile uyumlu, tüm çevresel performansında iyileştirme sağlamak
amacıyla tekrar eden ÇYS geliştirme sürecidir.
3.2.5. Çevresel performans: Kuruluşun kendi çevresel boyutlarının yönetimi ile ilgili ölçülebilir sonuçlarıdır.
3.2.6. Uygunsuzluk: Bir şartın yerine getirilmemesi
3.2.7. Düzeltici Faaliyet: Saptanan bir uygunsuzluğun sebebinin yok edilmesi için yapılan faaliyet.
3.2.8. Önleyici Faaliyet: Potansiyel bir uygunsuzluğun sebebinin yok edilmesi için yapılan faaliyet.
10
3.2.9. İç tetkik: Tetkik delilini (kanıtını) elde etmek ve bunu, kuruluş tarafından belirlenen çevre yönetim sistemi
tetkik kriterlerinin ne dereceye kadar yerine getirildiklerini tayin etmek amacıyla objektif olarak
değerlendirmek için, sistematik, bağımsız ve dokümante edilmiş süreçtir.
3.2.10. Tetkikçi: Bir tetkiki yapmak için yetkin olan kişi.
3.2.11. Çevre Boyutu: Kuruluşun faaliyetlerinin, ürünlerinin veya hizmetlerinin çevre ile etkileşime giren
unsurlarıdır.
3.2.12. Çevre Etkisi: Çevrede, kısmen veya tamamen kuruluşun faaliyet, ürün ve hizmetleri dolayısıyla ortaya çıkan,
olumlu veya olumsuz her türlü değişikliktir.
Boyut ve Etki
Şekil 2. Boyut ve Etki
3.2.13. İlgili Taraflar
Kuruluşun Çevre performansı ile ilgilenen, ya da bu performanstan etkilenen grup veya şahıstır.
Şekil 3. Kuruluşun çevre performansı ile ilgili taraflar
3.3. ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ (ÇYS) MODELİ
Çevre yönetim sistemi modeli 5 bölümden oluşmaktadır:
11
1. Çevre politikası
2. Planlama
 Çevre boyutları (yönleri)
 Yasal ve diğer yükümlülükler
 Amaçlar, hedefler ve programlar
 Çevre yönetim programı
3. Uygulama ve İşlem
 Kaynaklar, görevler, sorumluluklar ve yetkiler
 Yetkinlik, eğitim ve bilinçlendirme
 İletişim
 Dokümantasyon
 Doküman kontrolü
 işlem kontrolü
 Acil duruma hazırlık ve tepki
4. Kontrol
 İzleme ve ölçme
 Uygunluğun değerlendirilmesi
 Uygunsuzluklar, düzeltici ve önleyici faaliyet
 Kayıtların kontrolü
 İç tetkik
5. Yönetimin Gözden Geçirilmesi
3.3.1. ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİNİN YARARLARI
 Şirket faaliyetlerinin çevreye olan etkisi ve çevre riskleri belirlenerek kontrol edilebilir ve bu sayede çevreyi
olumsuz etkileyen unsurlar azaltılır.
 Hammadde ve enerji kullanımındaki azalma ve atık giderim maliyetlerindeki düşüşle beraber toplam
maliyetin azalması, Çevre etkilerinden kaynaklanan maliyetler düşer.
 Çevre ile ilgili yasalara ve mevzuata uyum sağlanır.
 Uygunsuzluklar ve riskler önlenir,
 Acil durumlarda meydana gelebilecek çevre etkileri azaltılır veya tamamıyla ortadan kaldırılır
 Proses veriminin artması sağlanır Yasal kurumlara karşı, mevzuat ve yönetmeliklere uyulduğu dokümante
edilmiş çevre yönetim sistemi ve ISO 14001 Belgesi ile gösterilebilir.
 Gerek ulusal, gerekse uluslararası arenada tanınmışlık sağlanarak kuruluşa prestij kazandırır.
 Şirket personeline verilen eğitimler sayesinde çalışanlarda çevre bilinci artar.
 Çevreye zarar vermeyen bir işletmede çalışmak, çalışanları motive eder.
12
 Tüketicinin çevre ile ilgili beklentilerine cevap verilir ve bilinçli tüketicilere erişebilme ve onları kazanma
sansı artar.
 Kaynaklar etkin kullanılır (enerji, su, vb. tasarrufu sağlanır).
 Çevreye bırakılan atıklar azalır.
 Uluslararası ticarette rekabet edebilirliğin artması sağlanır.
 Verimli atık bertaraf olur ve kirliliği önleme kabiliyeti artar.
 Tüm çalışanların kuruluşun çevre üzerindeki olumsuz etkisini azaltıcı yada ortadan kaldırıcı yönde
davranmasını güvence altına almak için görev, yetki ve sorumluluklar belirlenir ve dokümante edilir.
3.3.2. ETKİN ÇEVRE YÖNETİMİ NASIL OLMALI?
 Uygulanması kolay,
 Yüksek yatırım ve işletme maliyeti gerektirmeyecek,
 Firmaların öz kaynaklarıyla hayata geçirebilecekleri,
 Firmanın kendi çevresel önceliklerini belirlemesine ve öz denetim yapmasına olanak verecek,
 Kısa vadede hem çevresel hem ekonomik fayda sağlayacak,
 Sorunlardan çok eylemlerin sonucunda elde edilecek olumlu sonuçları vurgulayacak,
 Firmanın piyasadaki konumunu güçlendirecek gelişmeler sağlayacak tarzda olmalıdır.
3.4. ISO 14001 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ BELGESİ NASIL ALINIR?

1. Adım: Yaptığımız faaliyetlerde çevreyi etkileyen faaliyetlerimiz nelerdir?

2. Adım: Çevreyi etkileyen işlemlerimizin sınıflandırılması nasıl yapılacak? (Risk değerlendirme faaliyeti)
3.4.1. Çevre Yönetim Sisteminin (ÇYS) Kurulma Aşamasında Yapılması Gerekenler ve Hastane Örneği
1. Çevre Politikasının Belirlenmesi
“Çevrenin doğal dengesini bozmadan çevre yönetim prensiplerini benimseyip, uygulayarak, çevrenin korunması
için tüm imkanların kullanılması, sürekli gelişme sürecinde kanunların takibi ve uygulanması, doğal kaynakların
korunması ve enerjinin daha tasarruflu kullanılması, imkanlar ölçüsünde geri dönüşüm ve yeniden değerlendirme,
çalışanların çevre konusunda eğitilmesi amacıyla faaliyetlerde bulunulması”
amacıyla bir politika belirlemeli ve benimsemelidir.
2. Planlama
Planlama aşamasında hastanenin, etkinlikler, ürünleri ve hizmetleri ile ilgili geleceğe yönelik çevre yönlerine
bakış gerçekleştirilir. Başlangıç mahiyetinde gözden geçirmeye esas teşkil edecek çevre kaynakları ve boyutları
belirlenir.
 Çevre boyutları;
 Çevre boyutlarının tanımlanması
 Faaliyet: Tıbbi atıkların muhafazası
 Çevre Yönü: Yanlış depolama ya da taşıma aracına aktarılırken dökülme
13
 Çevre Etkisi: Çevrenin kirlenmesi
 Çevre etkisinin önem derecesi belirlenmeli,
 Yazılı hale getirilmeli ve sürekli güncel tutulmalı,
 Önemli çevre boyutları dikkate alınmalı ve incelenmelidir.
 Çevre yönleri;
 Tıbbi atıklar
 Hava kirleticileri
 Atık su kaynakları
 Gürültü
 Katı atıklardır.
3. Uygulama
Çevre yönlerinin ve etkilerinin uygunsuzluklarının ortadan kaldırılması için bir çevre eylem planı
gerçekleştirilmelidir. Çevre Eylem Planı öncelikleri belirleyen dinamik kısa vadeli bir çalışmadır. Çevre kirliliğinde
yüksek riske neden olan noktalar için gerekli önlemler alınmalı, insan ve finans kaynakları sağlanmalıdır.
4. Kontrol ve Düzeltici Faaliyetler
Hastane personeli içerisinden bir temsilci seçilerek gelişmelerin izlenmesi ve potansiyel uygunsuzluklar ve
düzenleyici faaliyetlerin belirlenmesi sağlanır. Böylece herhangi bir acil durumda ya da uygunsuzlukta bir problem
yaşanmaz.
Şekil 4. Kontrol ve Düzeltici Faaliyetler
5. Yönetimin Gözden Geçirmesi:
Kuruluşun üst yönetimi, uygunluğunun, yeterliliğinin ve etkinliğinin devam ettiğini teminat altına almak için
kendisinin tayin ettiği aralıklarla ÇYS’ni gözden geçirmelidir. Yönetimce yürütülen gözden geçirme işlemi yönetimi iyi
bir değerlendirme yapabilmesi için gerekli bilgilerin toplanmasını sağlamalıdır. Bu gözden geçirme işlemi belgeye
bağlanmalıdır.
Şekil 5. Yönetimin Gözden Geçirmesi
14
3.4.2. ÇEVRE YÖNETİMİ ANA ELEMANLARI
 Kaynak Yönetimi
 Atık Yönetimi
ÇEVRE YÖNETİMİ ANA ELEMANLARI
KAYNAKLAR
 Yenilenebilir
Canlı kaynaklar
İnsan ve insan gücü
 Yenilenemez
Maden
Petrol
Fosil yakıtlar
Kömür
ATIKLAR
 Sıvı
 Gaz
 Katı
(Tehlikeli atıklar, gürültü, radyoaktif atıklar, tıbbi atıklar)
PUKÖ DÖNGÜSÜ
Planlama
 Çevre politikası
 Çevre Boyutları
 Yasal ve Diğer Şartlar
 Amaçlar, hedefler ve programlar
Uygulama
 Kaynaklar, görevler, sorumluluk ve yetki
15
 Yetkinlik, eğitim ve farkındalık
 İletişim
 Dokümantasyon
 Dokümanların kontrolü
 Operasyonun kontrolü
 Acil Durum hazırlığı ve müdahale
Kontrol Et
 İç denetim
 Kayıtların kontrolü
 Uygunsuzluk ve DÖF
 Uygunluğun Değerlendirilmesi
 İzleme ve Ölçme
Önlem Al
 Yönetimin Gözden Geçirmesi
4.1.
Genel Gereklilikler
 Kuruluş 14001 standardının şartlarına uygun olarak bir çevre yönetim sistemi oluşturmalı, dokümante
etmeli, uygulanmalı, devamlılığını sağlamalı, sürekli iyileştirmeli ve bu şartları nasıl karşıladığını belirtmelidir.
ÇEVRE
 Bir kuruluşun faaliyetlerini yürüttüğü hava, su, toprak, doğal kaynaklar, flora, fauna ile insanları da ihtiva
eden ortam ve bunlar arasındaki ilişkidir.
 Kuruluştan küresel sisteme kadar genişletilebilir.
ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ
Bir kuruluşun çevre politikasının geliştirilmesi, uygulanması ve çevre boyutlarının yönetilmesinde kullanılan, kuruluşun
yönetim sisteminin bir parçasıdır.
 Kuruluşun yapısını, planlanan faaliyetleri, sorumlulukları, uygulamaları, prosedürleri süreçleri ve kaynakları
içerir.
 Bütünlüğü, uygunluğu, uyumluluğu ve uygulanması sağlanmış olmalıdır.
 Bütünlük: Kurulmuş sistemin ÇYS’nin temel elemanlarını içermesidir.( ref: ISO 14001: 2004 )
 Uygunluk: Hedeflere ve mevzuata uygunluk ve kontrolü
 Uygulanması: ÇYS’nin bütünlüğünü sağlayan elemanların kurulan sistemin bir parçası olarak uygulanması ve
sonuçlarını gösteren kayıtların tutulmasıdır.
16
 Uyumluluk: Kurulan sistemin uygunluğu sağlayacak şekilde çalıştırılması ve buna yönelik elemanları içermesi
(atık yönetimi, enerji yönetimi ) ve diğer sistemlerle olan uyumudur.
4.2.
Çevre Politikası
 Bir kuruluşun resmi olarak üst yönetimi tarafından beyan edilen, çevre performansıyla ilgili genel niyetlerini
ve yönlenmesini anlatan ifadedir.
 Faaliyet ve çevre amaçlarının ve çevre hedeflerinin belirlenmesi için bir çerçeve sağlar.
 Kuruluşun faaliyetlerine uygunluk
 Sürekli gelişme ve kirliliğin önlenmesine ilişkin taahhüt içermesi
 Yasal yükümlülüklere uyum taahhüdü
 Çevre amaç ve hedefleri için bir çerçeve
 Dokümante edilmesi, uygulanması ve devamının sağlanması
 Tüm çalışanlara duyurulması
 Halkın erişimine açık olması
Sürekli gelişme
4.3.
Kirliliği Önleme
Yasalara uyma
Planlama
 Kuruluşun kendi faaliyetlerinin, ürünlerinin ve hizmetlerinin çevre boyutunun tanımlanması
 Boyutların belirlenmesi
4.3.1. Çevre Boyutu
Bir kuruluşun çevre ile etkileşime girebilen faaliyetlerinin veya ürünlerinin veya hizmetlerinin bir elemanı
 Kontrol edilebilirlik ve etkilenebilirlik esastır.
Çevresel Etki
 Kısmen veya tamamen, bir kuruluşun çevre boyutlarından kaynaklanan , çevreye yaptığı olumlu veya
olumsuz herhangi bir değişik
4.3.2. Yasal ve Diğer Şartlar
 Kuruluşun kendi çevre boyutları bakımından yürürlükteki yasal şartları ve kuruluşun uymayı kabul ettiği
diğer şartları belirlemesi ve bunlara erişebilir olması
 Bu şartların kendi çevre boyutlarına nasıl uygulanacağını belirlemesi
1.
Ulusal / uluslararası yasal şartlar
2.
Merkezi/bölgesel / il düzeyindeki yasal şartlar
3.
Yerel yönetimlerin yasal şartları
17
4.3.3. Amaçlar, hedefler ve programlar
 Kuruluş gerekli seviyelerde çevre amaçlarını ve hedeflerini oluşturmalı, uygulanmalı ve devamını
sağlamalıdır.
 Program amaç ve hedeflerin gerçekleştirilmesi için sorumlulukları belirlemeli
 Bunların gerçekleştirilmesi için gerekli yöntemler ve zaman çizelgesi
Çevre Performansı: Bir kuruluşun çevre boyutlarını yönetmede elde ettiği ölçülebilir sonuçlar
4.4.
Uygulama ve Operasyon
4.4.1. Kaynaklar, görevler, sorumluluk ve yetki
Kuruluşun yönetimi, çevre yönetim sisteminin oluşturulması, uygulanması, sürekliliğinin sağlanması ve
iyileştirilmesi için gerekli kaynakların bulunduğunu garanti etmelidir. Bu kaynaklar, insan kaynaklarını, uzmanlık
becerilerini, kurumsal alt yapıyı, teknolojik ve mali kaynakları içermelidir.
4.4.2. Uzmanlık, eğitim ve farkında olma
Kuruluş, kendisi için veya kendisi adına, kuruluş tarafından tanımlanan önemli bir çevresel etkiye veya etkilere
sebep olacak potansiyele sahip görevleri yerine getiren kişinin veya kişilerin uygun öğretim, eğitim veya tecrübe
bakımından yeterli olduğunu veya olduklarını sağlamalı ve kayıtları saklamalıdır.
 Eğitim ihtiyaçları belirlenmeli, giderilmeli ve kayıtları saklanmalıdır.
 Çalışanların farkındalığını sağlayacak prosedürler oluşturulmalı, uygulanmalı ve sürdürülmelidir.
1.
Çevre politikası ve prosedürler ve ÇYS ile uygunluğun önemi
2.
Çalışmalarına dair önemli çevre boyutları
3.
ÇYS ye uymada görev ve sorumluluklar
4.
Prosedürlerden sapmanın olası sonuçları
4.4.3. İletişim
 Dahili iletişim
 Harici iletişim yol ve yöntemlerini, uygulama ve sürekliliğini sağlayacak prosedürler oluşturmalıdır.
4.4.4. Dokümantasyon
 Çevre politikası, amaç ve hedefleri
 ÇYS nin kapsamını tarifi
 ÇYS nin ana unsurlarının ve bunlar arasındaki ilişkilerin tarifi ve ilgili dokümanlara yapılan atıf
 Standartta istenen dokümanlar ve kayıtlar
 Çevre boyutlarıyla ilgili süreçlerin etkin planlamasını, işletilmesini ve kontrolünü sağlamak için gerekli tüm
dokümantasyon içermelidir.
18
4.4.5. Dokümantasyonun kontrolü
 Yeterliliğinin onaylanması
 Gözden geçirme, güncelleme ve yeniden onaylanması
 Güncel ve revizyon durumunun açık olması
 İlgili yerlerde güncel kopyasının bulunması
 Okunaklı, tanınabilir
 Dış kaynaklı dokümanların tanımlanması ve kontrollü dağıtımı
 Güncelliğini yitirmiş dokümanla ilgili işlemler
4.4.6. Faaliyetlerin Kontrolü
 Dokümante edilmiş prosedürlerin oluşturulması, uygulanması ve sürekliliğinin sağlanması
 Prosedürlerde işletme kriterlerine uyulması
 Kuruluş tarafından kullanılan mal ve hizmetlerin de çevre boyutlarıyla ilgisi sebebiyle tedarikçileri de
uygulanabilir prosedürlerin bildirilmesi
4.4.7. Acil Duruma Hazır Olma ve Müdahale
 Kuruluş çevreye etkisi veya etkileri olabilecek muhtemel acil durumları ve kazaları ve onlara nasıl müdahale
edileceğini belirleyecek prosedürleri oluşturmalı, uygulamalı ve sürekliliğini sağlamalıdır.
 Acil durumlara
 Müdahale etmeli, etkileri azaltılmalı, hazır olmalı, müdahale prosedürleri gözden geçirilmeli ve belirli zaman
aralıklarıyla denenmelidir.
4.5.
4.5 Kontrol Etme
4.5.1. İzleme ve ölçme
 Kuruluş , önemli bir çevresel etkiye sahip olabilen faaliyetlerinin başlıca karakteristiklerini düzenli aralıklarla
izlemek ve ölçmek için prosedürler oluşturmalı , uygulamalı ve sürekliliğin, sağlamalıdır.
 Kalibrasyon ve doğrulama ile ilgili kayıtlar saklanmalıdır.
4.5.2. Uygunluğun Değerlendirilmesi
 Kuruluş , yasal şartlara uygunluğunu periyodik olarak gözden geçirmeli ve kayıtlarını saklamalıdır.
 Kuruluş , taahhüt ettiği diğer şartlara uygunluğunu değerlendirmelidir.
4.5.3. Uygunsuzluk, düzeltici faaliyet ve önleyici faaliyet

Uygunsuzlukların belirlenmesi, düzeltilmesi, yeniden oluşmasını önleyici ve çevresel etkilerini azaltmak için önlemlerin
alınması ve gerekli faaliyetlerin uygulanması

DÖF faaliyetlerinin sonuçlarının kaydedilmesi ve ilgili faaliyetlerin etkinliğinin gözden geçirilmesi
19
4.5.4. Kayıtların kontrolü
 Kuruluş, kayıtların oluşturulması, korunması, düzeltilmesi, bekletilme süresi ve bertaraf edilmesi için
prosedür oluşturmalı, uygulamalı ve sürekliliğini sağlamalıdır.
4.5.5. İç Tetkik
 Kuruluş, ÇYS için planlanan düzenlemelere uyup uymadığını ve ÇYS’nin uygun şekilde uygulanıp,
sürekliliğinin sağlanıp sağlanmadığını belirlemek için bir prosedür hazırlar ve uygular.
4.6.
Yönetimin Gözden Geçirmesi
 İç denetim sonuçları ve uyulması gereken yasal şartlara uygunluğun değerlendirilmesi
 Şikayetler ve kuruluş dışı bildirimler
 Çevre uygulamalarındaki başarı derecesi
 Amaçlara ve hedeflere ne dereceye kadar ulaşıldığı
 DÖF'lerin durumu
 Önceki YGG ait faaliyetlerin izlenmesi
 Kuruluşun çevre boyutlarına ilişkin yasal ve diğer şartlardaki gelişme ve değişmeler
 İyileştirmeyle ilgili tavsiyeler
ÇYS STANDARTLARI BELGELENDİRME
 Kurulmuş ve uygulanmakta olan bir ÇYS’nin, Standartlara uygunluğunun akredite bir kurum tarafından
belgelendirilme prosesidir. (ISO 14001 Belgesi)
 Türkiye Akreditasyon Kurumu’nun (TÜRKAK) bu alanda akredite etmiş olduğu kurumlar (ör: TSE) tarafından
verilen ISO 14001 belgesinin uluslararası düzeyde geçerliliği bulunmaktadır.
ÇYS STANDARTLARI/ ISO 14000 SERİSİ STANDARTLAR

ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemleri - Özellikler ve Kullanım Kılavuzu.

ISO 14004 Çevre Yönetim Sistemleri - Çevre Yönetim Prensipleri Kılavuzu - Sistemler ve Destekleyici Teknikler

ISO 14010 Çevre Denetim Kılavuzu - Çevre İle İlgili Denetimin Genel Prensipleri

ISO 14011 Çevre Denetim Kılavuzu – Denetim Usulü

ISO 14012 Çevre Denetçilerinin Haiz Olması Gereken Özellikler

ISO 14020 Çevre İle İlgili Etiketlemenin Temel Prensipleri

ISO 14021 Çevre İle İlgili Etiketleme - Çevre İle İlgili İddiaların Özbeyanı - Terimler ve Tarifler.

ISO 14040 Hayat Boyu Değerlendirme (HBD) – Genel Prensipler ve Uygulamalar.

ISO 14060 Mamullerin Çevre Veçhelerinin Mamul Standartlarına Dahil Edilmesiyle İlgili Kılavuz.
20
ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ ŞARTLARI
4.1 GENEL ŞARTLAR(ISO 9001)
4.2 ÇEVRE POLİTİKASI(ISO 9001)
4.3 PLANLAMA(ISO 9001)
4.3.1.Çevre Boyutları
4.3.2 Yasal ve Diğer Şartlar
4.3.3 Amaçlar, Hedefler ve Programlar(ISO 9001)
4.4 UYGULAMA VE FAALİYETLER
4.4.1 Kaynaklar, Görevler, Sorumluluk ve Yetki(ISO 9001)
4.4.2 Uzmanlık, Eğitim ve Farkında olma(ISO 9001)
4.4.3 İletişim(ISO 9001)
4.4.4.Dokümantasyon(ISO 9001)
4.4.5 Dokümanların Kontrolü(ISO 9001)
4.4.6 Faaliyetlerin Kontrolü
4.4.7 Acil Durumlara Hazır olma ve Müdahale etme
4.5 KONTROL ETME
4.5.1 İzleme ve Ölçme(ISO 9001)
4.5.2 Uygunluğun Değerlendirilmesi
4.5.3 Uygunsuzluk, Düzeltici faaliyet ve Önleyici Faaliyet
4.5.4 Kayıtların Kontrolü(ISO 9001)
4.5.6 İç Tetkik(ISO 9001)
4.6 YÖNETİMİN GÖZDEN GEÇİRİLMESİ(ISO 9001)
21
ÇEVRE POLİTİKASI (ÖRNEK)
ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ ŞARTLARI

Her yeni tedarikçiyi Çevre yönetimi yönünden bilgilendirmek,

Yasal yükümlülüklerimize, yürürlükteki Çevre mevzuatlarına ve üyesi olduğumuz kuruluşların şartlarına uymak,

Ekolojik dengeye zarar vermeden çalışmak,

Atıkların kaynağında en aza indirilmesi mümkün olduğunda yeniden kullanılması ve geri dönüştürülmesi,
değerlendirilemeyen atıkların uygun yöntemlerle bertaraf edilmesini sağlamak,

Çalışanlarımızla birlikte sürekli gelişirken Çevreyi daha etkin koruyacak metotların geliştirilmesi ve
uygulanmasını sağlamak
Genel Müdür
4.3 – PLANLAMA
4.3.1 – ÇEVRE BOYUTLARI
Kuruluş; aşağıdaki hususlar için prosedür veya prosedürleri oluşturmalı, uygulamalı ve sürekliliğini sağlamalıdır:
a)
Kuruluşun planlanan veya yeni gelişmeleri, yeni veya değiştirilmiş faaliyetleri, ürünleri ve hizmetleri dikkate
alarak, kontrol edebildiği ve etkileyebildiği tanımlı çevre yönetim sisteminin kapsamı dahilinde, kendi
faaliyetlerinin, ürünlerinin ve hizmetlerinin çevre boyutlarının tanımlanması,
b) Çevre üzerinde önemli etkisi veya etkileri olan veya olabilen bu boyutların belirlenmesi (önemli çevre
boyutları gibi)
4.3.2 YASAL VE DİĞER ŞARTLAR
Kuruluş, aşağıdaki hususlar için prosedür veya prosedürleri oluşturmalı, uygulamalı ve sürekliliğini sağlamalıdır:
a)
Kuruluşun kendi çevre boyutları bakımından yürürlükteki yasal şartları ve kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer
şartları belirlemesi ve bunlara erişebilir olması
b) Bu şartların kendi çevre boyutlarına nasıl uygulanacağını belirlemesi.
Kuruluş kendi çevre yönetim sistemini oluşturmada, uygulamada ve sürdürmede, yürürlükteki yasal şartların
ve kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartların dikkate alındığını göstermelidir.
22
LOGO
Doküman No
Yayın Tarihi
Revizyon Tarihi
Revizyon No
Sayfa No
ÇEVRE BOYUT TANIMLAMA FORMU - ÖRNEK
FAALİYET ADI
Bilgisayara veri girişi
Cd, disket, hard-disk, klavye, monitör, elektrik
Cd, disket, hurda bilgisayar, elektromanyetik kirlilik
FAALİYETLERİN ETKİLEDİĞİ
EKOLOJİK ELEMENT
Toprak, Çalışma Ortamı
Evrakların printerda yazdırılması
Kağıt, kartuş, elektrik
Kağıt, hurda kartuş, hurda printer
Toprak
Arşivleme
Klasörler, kağıt, defter, dolap, cd, disket
Toprak
Fotokopi çekilmesi,Ozalite işlemleri
Elektrik, kağıt, toner, kartuş, elektrik
Kağıt, hurda klasörler, hurda cd ve disketler, hurda
dolaplar
Hurda makine, atık kağıt
Evrakların kaşelenmesi
Kağıt, mürekkep, kaşe
Atık kağıt, atık kaşe
Toprak
Otomobil kullanımı
Akaryakıt, yağ, motorin
Emisyon, atık yağ, gürültü, filtre
Toprak, hava, Çalışma Ortamı
Delgeç ve zımba kullanımı
Kağıt, zımba teli, delgeç, zımba
Atık zımba teli, atık kağıt
Toprak
Evrak ve dokümanların imhası
Kağıt
Atık kağıt
Toprak
Temizlik
Deterjan, su, paspas, elektrik süpürgesi, kova,
temizlik bezi, sabun
Gıda maddeleri, doğalgaz, elektrik
Atık su, atık deterjan, atık bez
Toprak, doğal kaynak tüketimi,
Su
Hava, Toprak, Su
Hurda ahşap, hurda elektrik ve tesisat malzemeleri, atık
boya, gürültü
Plastik bardak
Çalışma ortamı, Toprak
Sebilden su içilmesi
Elektrik malzemeleri, boyalar, tesisat malzemeleri,
ahşap malzemeler
Elektrik, su, plastik bardak
Yangın tatbikatı
Kum, yangın tüpü, su
Hava, Toprak, Çalışma Ortamı
Nebati toprak kazısı
Akaryakıt, motor yağı, makina
CO gazı, kirli su, atık kum, yanmış malzeme, duman,
köpük
Emisyon, gürültü, atık yağ, üstüpü, filtre
Platform kazısı (Yol)
Akaryakıt, motor yağı, makine
Emisyon, gürültü, atık yağ, üstüpü, filtre
Hava, Toprak
Mutfak faaliyetleri
Tadilat işlemleri
GİRDİLER
ÇIKTILAR
P16-F02
23.09.2008
-00
1/1
Evsel atıklar ve CO gazı
Toprak, Çalışma Ortamı
Toprak
Hava, Toprak
23
Çevre hedefi olarak değerlendirilebilecek konular
 Atık miktarının azaltılması
 Elektrik tüketiminin azaltılması
 Su tüketiminin azaltılması
 Çevre ile ilgili kamuoyunun bilinçlendirilmesi için çalışmalar yapılması
 Kimyasal tüketiminin azaltılması
 Tehlikeli atık oluşturan malzemelerin alternatiflerinin kullanılması
 Daha az enerji kullanan ekipman kullanımı
 Çalışanların ve müteahhitlerin eğitilmesi
 Ağaç dikilmesi
 Geri dönüşüm yapılması
ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ ŞARTLARI
 Özel
 Ölçülebilir
 Ulaşılabilir
 Gerçekçi
 Zamanla sınırlandırılmış olmalıdır.
HEDEF EGZERSİZİ
 2012 Yılında Üretimde oluşan Atık miktarını oldukça azaltılmak (Hedef-Hedef Değil)
 2012 yılı içerinde Elektrik tüketimini üretim kapasitesini düşürmeden aylık 160.000 kw’ tan 80.000 kw’a
düşürmek (Hedef-Hedef Değil)
 1 yıl içerisinde Kimyasal tüketimini azaltmak (Hedef-Hedef Değil)
 1 Yıl içerisinde üretim sahasında 10 yaşından büyük enerji sarfiyatı yüksek 10 makinenin yerine A Plus enerji
tasarruflu 8 makine almak (Hedef-Hedef Değil)
 2012 yılı içerisinde atık işleme personelinin yıllık 10 saat olan eğitimini 15 saate çıkarmak (Hedef-Hedef
Değil)
4.4 – UYGULAMA VE FAALİYETLER
4.4.3 İLETİŞİM
24
Doküman No.
ACİL DURUMDA ARANACAK
TELEFON LİSTESİ - ÖRNEK
Yayın Tarihi
Revizyon No.
Revizyon Tarihi
YANGIN İHBAR
: 110
SIHHİ İMDAT
: 112
BİLİNMEYEN NUMARALAR
: 118
TELEFON ARIZA
: 121
ALO ZABITA
: 153
ALO TRAFİK
: 154
POLİS İMDAT
: 155
ALO GÜRÜLTÜ
: 176
ÇEVRE BİLGİ
: 181
SAĞLIK DANIŞMA
: 184
SU ARIZA
: 185
ELEKTRİK ARIZA
: 186
GAZ ARIZA
: 187
RUHSAL BUNALIM DANIŞMA
: 182
.............HASTANESİ
: .....................
................... HASTANESİ
: .................
................ DEVLET HASTANESİ
: ......................
HAZIRLAYAN/TARİH/İMZA
ONAY/TARİH/İMZA
25
4.4.7 ACİL DURUMA HAZIR OLMA VE MÜDAHALE
Kuruluş, çevreye etkisi veya etkileri olabilecek muhtemel acil durumları ve kazaları ve onlara nasıl müdahale
edileceğini belirleyecek prosedür veya prosedürleri oluşturmalı, uygulamalı ve sürekliliğini sağlamalıdır.
Kuruluş, gerçek acil durumlara ve kazalara müdahale etmeli ve bunlardan kaynaklanan olumsuz çevre etkileri
önlemeli veya azaltmalıdır.
Kuruluş, özellikle kazaların ve acil durumların meydana gelmesinden sonra, acil duruma hazır olmayı ve
müdahale prosedürlerini belirli zaman aralıklarında gözden geçirmeli ve gerektiğinde yeniden düzenlemelidir.
Kuruluş, uygulanabildiğinde ayrıca, bu prosedürleri belirli zaman aralıklarında denemeye tabi tutmalıdır.
ACİL DURUMA HAZIR OLMA VE MÜDAHALE - ÖRNEK
ACİL DURUM MÜDAHALE EKİBİ
PERSONEL LİSTESİ
S.No
Adı - Soyadı
Görevi
Ekipteki
Görevi
DOK NO
YAYIN TARİHİ
P15-L03
24.07.2007
REV NO
REV TARİHİ
SAYFA NO
00
-1/1
Adresi
Telefon
No
ONAY TARİHİ:
TATBİKAT DEĞERLENDİRME FORMU
Doküman No.
P 15/F 01
Yayın Tarihi
24.07.2007
Revizyon No.
00
Revizyon Tarihi
01. Tatbikatın Yapıldığı Yer :
02. Tatbikatın Adı :
03. Tarihi :
04. Katılanlar :
05. Tatbikatin Değerlendirmesi :
ÇEVRE SORUMLUSU
İmza-Tarih
26
ACİL DURUM PLANI
DOKÜMAN NO :
P 15/PL 01
YAYIN TARİHİ :
24.07.2007
REVİZYON NO/TARİHİ :
SAYFA NO :
OLASI ACİL DURUM
DEPREM
YANGIN
KAZA
ACİL DURUM ÖNCESİNDE YAPILMASI
GEREKENLER
KÜRESEL
ISINMA
İLAÇLAMADA
KULLANILAN
İLAÇLARA
MARUZ KALMA
ASİT
YAĞMURU
ÇÖP İLE
TEMAS
ACİL DURUM SONRASINDA YAPILMASI GEREKENLER
1- Eğitim ve Bilinçlendirme
2-Eğitim Etkinliği Kontrolü
3-Tatbikat
4-Tatbikat Değerlendirme
1-Eğitimde Anlatıldığı Gibi Kendini
Koruma Altına Alması
1-Güvenli Olan Dış Toplanma
Noktasına Gitmek
2-Acil Durum Yöneticisine Durum
Hakkında Bilgi Vermek
1- Eğitim ve Bilinçlendirme
2-Eğitim Etkinliği Kontrolü
3-Tatbikat
4-Tatbikat Değerlendirme
1-Kurumsal ve Kamusal Yetkililere
Haber Vermek
2-Acil Durum Yöneticisini Bilgilendirmek
3-Mümkünse Söndürmek
4-Değilse Dış Toplanma Nok. Gitmek
1-Acil Durum Yöneticisi Haberdar Edilir.
2-İlgili Yetkili Kuruluşa Haber Verilir Yardım İstenir.
4-Bilgi Beceri Dahilinde İse İlk Yardım
Uygulanır
1.Kurumsal ve Kamusal Yetkililere Haber
2-Acil Durum Yöneticisine Durum
Hakkında Bilgi Vermek ve Talimatlarına Uymak
2.Eğitim Etkinliği Kontrolü
3.Tatbikat
4.Tatbikat Değerlendirme
Vermek
2.Dış toplanma noktasına gitmek
1.Eğitim ve Bilinçlendirme
2.Eğitim Etkinliği Kontrolü
3.Tatbikat
4.Tatbikat Değerlendirme
1.Eğitim ve Bilinçlendirme
2.Eğitim Etkinliği Kontrolü
3.Tatbikat
4.Tatbikat Değerlendirme
1.Eğitim ve Bilinçlendirme
2.Eğitim Etkinliği Kontrolü
3.Tatbikat
4.Tatbikat Değerlendirme
1.Eğitim ve Bilinçlendirme
2.Eğitim Etkinliği Kontrolü
3.Tatbikat
4.Tatbikat Değerlendirme
HAZIRLAYAN/TARİH/İMZA
1.Eğitimde anlatıldığı Gibi Kendini
Koruma Altına Almak
Hakkında bilgi vermek
2.Yetkilinin Talimatlarına uygun
Hareket Edilir
3.Dış Toplanma Noktasına Gidilir
1.Eğitim Bilgilerine Göre
Hareket Edilir
2.Yetkililerin Talimatlarına Göre
Kendini Korur
1.Sağlı Personelinin Talimatlarına
Uygun Hareket Etmek
1- Eğitim ve Bilinçlendirme
2-Eğitim Etkinliği Kontrolü
3-Tatbikat
4-Tatbikat Değerlendirme
1.Eğitim ve Bilinçlendirme
NÜKLEER
KAZA
ACİL DURUM ANINDA YAPILMASI GEREKENLER
1.Eğitimde Anlatıldığı Gibi Kendini
Koruma Altına Almak
2.İşyeri Hekimine Haber Vermek
1/4
1-Yetkilinin Talimatlarına Uygun
Hareket Edilir
1.Acil durum Yöneticisine Durum
1.Eğitimde Anlatıldığı Gibi Kendini
Koruma Altına Almak
1.Yetkilinin Talimatlarına Uygun
Hareket Edilir
1.Eğitimde Anlatıldığı Gibi Kendini
Koruma Altına Almak
1.Eğitim Bilgilerine Göre
Hareket Edilir
ONAYLAYAN/TARİH/İMZA
27
ACİL DURUMLARA ÖRNEKLER
 İlk akla gelen yangın
 Sel
 Yıldırım
 Deprem
 Fırtına
 Arıtma tesisinin çalışmaması
 Kimyasal dökülme
 Yağmur kanalına veya atıksu kanalına istenmeyen boşaltım
 Yasal şartlara uymama durumu
 Sabotaj
4.5 – KONTROL ETME
4.5.3UYGUNSUZLUK,DÜZELTİCİ FAALİYET VE ÖNLEYİCİ FAALİYET – ÖRNEK
28
Dok.No:F 014.01
Yayın Tar:22.08.2002
Rev.No:00
Rev.Tar:
DÜZELTİCİ VE ÖNLEYİCİ
FAALİYET FORMU
DÖF NO:.........
UYGUNSUZLUK KAYNAĞI:
FAALİYET TÜRÜ:
Tarih:....../......../..............
İŞLETME İÇİ
DÜZELTİCİ
MÜŞTERİ
DİĞER
ÖNLEYİCİ
UYGUNSUZLUK TANIMI:
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
.........................................................................................
.....................................................................................................................................
PLANLANAN DÖF:
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
.........................................................................................
.....................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
.........................................................................................
.....................................................................................................................................
PLANLANAN;
BAŞLANGIÇ TARİHİ: ......./........./...............
BİTİŞ TARİHİ:......../........../...........
FAALİYET SONUCU:
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
GERÇEKLEŞEN;
BİTİŞ TARİHİ:......../......../..........
FAALİYET SORUMLUSU:
İMZA:
ONAYLAYAN:
İMZA:
29
Dok.No: F 014.02
Yayın Tar:22.08.2002
Rev.No:00
Rev.Tar:
DÜZELTİCİ VE ÖNLEYİCİ FAALİYET TAKİP KARTI
DÖF
NO:
FAALİYET TÜRÜ
DÜZELTİCİ
FAALİYET TANIMI:
ÖNLEYİCİ
PLANLANAN
BAŞLANGIÇ
TARİHİ:
PLANLANAN
BİTİŞ
GERÇEKLEŞEN
BİTİŞ TARİHİ:
SORUMLU
SONUÇ
TARİHİ:
4.5 – KONTROL ETME
4.5.4 KAYITLARIN KONTROLÜ - ÖRNEK
ARŞİV İZLEME LİSTESİ
SIRA
NO
DOKÜMAN ADI
ZAMAN
ARALIĞI
ARŞİV
GİRİŞ
TARİHİ
ARŞİV
ÇIKIŞ
TARİHİ
Yay. Tarihi
Rev. No
Rev. Tarihi:.
Sayfa No
SORUMLU
20.02.2008
-00
1/1
İMZA
4.5.5 İÇ TETKİK - ÖRNEK
30
Doküman No.
Yayın Tarihi
2011-2012 YILI İÇ TETKİK PLANI
Revizyon No.
Revizyon Tarihi
BÖLÜM
Planlama,
Uygulama ve Ocak/
Kayıt
A
Şubat/
Mart/
Nisan/
Mayıs/
Y
L
A
Haziran/
R/Y
I
L
Temmuz/ Ağustos/ Eylül/
Ekim/
Kasım/
Aralık/
Planlanan
Uygulanan
Planlanan
Uygulanan
Planlanan
Uygulanan
Planlanan
Uygulanan
Planlanan
Uygulanan
Planlanan
Uygulanan
Planlanan
Uygulanan
AÇIKLAMA : Kalite Yönetim Temsilcisi, ilgili tetkik terminini, tarih ve saat bilgilerini içerecek şekilde bölümlere bildirecektir.
T E T K İ K Ç İ L E R
1.
4.
2.
5.
3.
6.
HAZIRLAYAN
Kalite Yönetim Temsilcisi
TARİH
REVİZYON NO
ONAYLAYAN
Yönetim
31
Denetim
Uygulanan
Bölüm :
Denetim
Tarihi :
İÇ TETKİK RAPORU
Açılış Toplantısına Katılanlar :
Kapanış Toplantısına Katılanlar :
Denetimin Gerekçesi
Esas Alınan Dokümanlar
SONUÇ :
DFİF Formları : .............. Adet
Takip Denetimi Gerekli mi?
Baş Denetçi
Evet
Denetçi
Hayır
Bölüm Yetkilisi
Tarihi :
Onay
32
.......................................................................................................
BÖLÜMÜ
İÇ TETKİK SORU LİSTESİ
Doküman No.
P 03/L 01
Yayın Tarihi
24.07.2007
Revizyon No.
Revizyon Tarihi
NO
SORULAR
AÇIKLAMA
00
-
DFİF/OK
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
DENETÇİLER :
TARİH :
Liste Sıra No.
Tarih…./…../……./Rev No.
33
4.6 – YÖNETİMİ GÖZDEN GEÇİRME - ÖRNEK
YÖNETİMİ GÖZDEN GEÇİRME
TOPLANTI TUTANAĞI
TOPLANTI TARİHİ:
KATILIMCILAR:
İMZA:
KATILIMCILAR:
Dok.No
Yay.Tarihi
Rev.No
Rev. Tar.
P 05 - F 01
20.12.2010
---
İMZA:
GÜNDEM MADDELERİ:
1. İç Tetkik Sonuçları
2. Müşteri Şikayetleri
3. Müşteri memnuniyeti
4. Süreçlerin etkinlikleri
5. Düzeltici faaliyetler
6. Önleyici faaliyetler
7. Kaynak İhtiyaçları
8. Kalite Yönetim sistemi dokümanları
9. Hedeflerin gözden geçirilmesi
10. İSG şartları ve yerine getirilmesi hakkında
11.Çevre Sistemi ve yerine getirilmesi hakkında.
DEĞERLENDİRME SONUCU:
DAĞITIM:
BİR SONRAKİ TOPLANTI TARİHİ:
34
ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİNİN BAŞARI UNSURLARI
ÇYS Uygulamalarının Başarısı İçin
 Üst Yönetimin desteği sürekli olmalı
Üst düzey yöneticilerin, ÇYS sürecini ilk aşamadan itibaren benimsemeleri ve aktif olarak katılmaları zorunludur.
- Karar alma
- Kaynak ayırma (işgücü, zaman, eğitim, yatırımlar)
- Öncelik belirleme
- Engellere karşı önlem alma
 Tüm çalışanların ÇYS’ye katılımı sağlanmalı
Çevre konularının tüm çalışanların katılımını gerektiren ortak bir görev olduğu fikrinin yaygınlaştırılması gereklidir. ÇYS
programı tüm organizasyonda tanıtılmalı ve katılım için tüm çalışanlar cesaretlendirilmelidir.
- Ortak amaç ve hedefler
- İş planlarına entegrasyon
 Değişim kabul edilmeli
- Şirket kültürü
- Öncelikler
- Stratejiler
- Organizasyon
 Eğitim programları sistemin ayrılmaz bir parçası olarak sürdürülmeli
 Sistem dinamik olmalı
 Şirketin stratejik yönetimine entegre olmalı
 Politika ve hedefler gerçekçi olmalı
 Sabırlı bir yaklaşım olmalı
 Uzun dönemli yatırım programları ile sistem güvence altına alınmalı
 Şirket içi ve dışı iletişim etkin olmalı
 Mevcut ve potansiyel tüm tesis, proses ve ürünler sürekli ve sistematik bir çevresel değerlendirme ve
denetime tabi olmalı
ÇYS Uygulamalarının Önündeki Olası Engeller
 Bilinenlerin ve bilinmeyenlerin tanımlanmamış olması
 Tutarlılık eksikliği, yönün bilinmesi
35
 Önceliklerin belirlenememesi
 Yaşanmış başarısızlıklar
 Başarısızlıkların maliyeti
 Fırsatların bilinmemesi
 Tasarrufun dikkate alınmaması
 Çevre koruma faaliyetlerinin karı engelleyen bir faktör olarak algılanması
KAYNAKÇA
1.
http://cevreonline.com/emisyon.htm
36
Download