17 Mart 2013 Halk Günü, Sunum: Ankara
advertisement
Ankara Üniversitesi Rasathanesi “Yarım Asırlık Maceramız” Ankara Üniversitesi Rasathanesi Gazi Eğitim Enstitüsü binası Prof. Dr. Okyay Kabakçıoğlu Rasathanemizin kökeni, Ankara Fen Fakültesi bünyesinde 1944 yılında kurulan "Astronomi Enstitüsü"ne dayanmaktadır. O tarihlerde henüz Ankara Üniversitesi kurulmamıştı. 1950-51 öğretim yılında bugünkü Fen Fakültesi binasına taşınmıştır. Ankara Üniversitesi Rasathanesi Prof. Kreiken, o tarihlerde Fen Fakültesi B Blok’ta yer alan Astronomi Enstitüsü önünde Prof. Dr. Okyay Kabakçıoğlu'nun ayrılması ile kapanma durumuna kadar gelen Enstitü, 1954 yılında UNESCO kanalıyla iş başvurusu yapan Hollandalı gökbilimci Prof. Dr. Egbert Adriaan Kreiken'in başına getirilmesiyle tekrar yükselişe geçmiştir. Ankara Üniversitesi Rasathanesi Prof. Dr. Kreiken, Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi’nde öğrencileri ile birlikte (1959) Prof. Dr. Egbert A. Kreiken Ankara Üniversitesi Rasathanesi bugünkü varlığını büyük ölçüde Prof. Dr. Egbert Adriaan Kreiken’e borçludur. Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde kendini bilimsel araştırma ve eğitimin iyileştirilmesine adamış müstesna bir bilim insanıdır. Ankara Üniversitesi Rasathanesi MSB kanalıyla NATO’ya sunulan Rasathane Projesi’nin çalışma toplantısından (Fen Fakültesi 1959) Prof. Kreiken’in önerisiyle Türkiye’de gözlemsel astronomiyi başlatmak amacıyla bir üniversite rasathanesi kurulması kararlaştırıldı. 1955′te projelerin büyük ölçüde hazırlanmış olmasına karşın inşaatın başlaması ancak 1959 yılında gerçekleşti. Ankara Üniversitesi Rasathanesi Ankara Üniversitesi Rasathanesi’nin temel atma töreninden (1959) Prof. Dr. Kreiken’in rasathane yeri olarak seçtiği, Ankara’nın 18 km güneyindeki Ahlatlıbel mevkiinde inşaata başladı (1959). O zamanın maliyeti ile bir milyon lira yöresinde bir harcamayla, bir merkez bina ve üç gözlem binası yaptırıldı. Ankara Üniversitesi Rasathanesi Rasathane merkez binası Astrograf ve Güneş teleskobu Radyo teleskop, astrograf ve Güneş teleskobu binaları (1962) Ankara Üniversitesi Rasathanesi Güneş teleskobu Astrograf Radyo teleskop Gerekli gözlem araçları yine Prof. Dr. Kreiken’in büyük gayretleriyle yurtdışından hibe olarak temin edildi. Ankara Üniversitesi Rasathanesi Nürnberg Üniversitesi’nden Dr. E. Pohl ile değişen yıldızlar üzerine ortak çalışma ekibi (17.9.1962) Prof. Kreiken, öğrencilerinin yurtdışında doktora yapmalarını sağladı. Bu bilim insanları yurda dönerek, uzun süreler başta A. Ü. Astronomi Bölümü olmak üzere ülkemizin diğer astronomi bölümlerinin ve gözlemevlerinin kurulup gelişmesinde hizmet verdirler. Ankara Üniversitesi Rasathanesi Prof. Dr. W.M. Smart Prof. Dr. R. Wooley Prof. Dr. G. Contopoulos Prof. Dr. M. Hack Prof. Dr. P. Pişmiş Prof. Dr. D. Linden-Bell Prof. Dr. M. Henon Prof. Dr. J. Delhaye Prof. Dr. W. Becker Doç. Dr. D. Ezer Avrupa’dan 25, ABD’den 3 öğrencinin tüm masrafları karşılanmış. 26 Ağustos 1963’de Kreiken’in düzenlediği uluslararası bir NATO Yaz Okulu ile Rasathane görkemli bir törenle resmen açıldı. Ankara Üniversitesi Rasathanesi Ankara Üniversitesi Rasathanesi kurucusu Prof. Dr. E. A. Kreiken rasathanedeki masasının başında (1964) Prof. Dr. Kreiken, rasathanenin açılışından kısa bir süre sonra 16 Ağustos 1964’te bir bilimsel toplantıya katılmak üzere gittiği ülkesinde geçirdiği ani rahatsızlık sonucu yaşamını yitirdi. Ankara Üniversitesi Rasathanesi Eşinin zamanın Fen Fakültesi Dekanı’na yazdığı mektuptan anlaşıldığı üzere, cenaze töreni sırasında tabutunun üzeri kırmızı ve beyaz karanfillerle resmedilmiş bir Türk bayrağı ile kaplanmış ve kilise orgu ile İstiklal Marşımız çalınmıştır. Kendisinin Astronomi’ye yaptığı katkılar nedeniyle 1973 yılında Sydney’de toplanan Uluslararası Astronomi Birliği (IAU) Ay’da bir kratere ismini vermiştir. Ankara Üniversitesi Rasathanesi Oklahoma Üniversitesi’nden Prof. Dr. Tibor Herczeg'in ortak çalışma önerisi ile yıldızların fotoelektrik ışıkölçüm gözlemlerinin yapılmasına karar verildi. 1975 yılında İsviçre‘den 30 cm çaplı Maksutov-Cassegrain türü aynalı bir teleskop satın alındı ve astrograf sökülerek onun yerine monte edildi. Trieste Gözlemevi'nden Prof. Dr. Bruno Cester ise yeni alınan bu teleskop için bir ışıkölçer yaptı. Ankara Üniversitesi Rasathanesi 1994’de İtalya’nın Trieste Gözlemevi ile yürütülen işbirliği çerçevesinde, bağış yolu ile kullanılmış 30 cm çaplı diğer bir aynalı teleskop daha getirtildi. Yeni bir bina yapılarak içine konuşlandırıldı. Bu teleskop için bilgisayar kontollü bir ışıkölçer alındı ve değişen yıldızların ışıkölçüm gözlemleri yapıldı. Ancak yeterli verim alınamadı. Teleskop eski teknoloji ve bir hayli yaşlı idi. Ankara Üniversitesi Rasathanesi 2004 yılında başlatılan “Rasathanenin Yeniden Yapılandırılması” projesi çerçevesinde tüm altyapı ile beraber teleskop kubbeleri yenilendi ve rasathaneye yeni teleskoplar ve modern donanımlar alındı. Ankara Üniversitesi Rasathanesi 2005 yılı başında 40 cm çaplı tam otomatik ve türünün en son yeniliklerini taşıyan bir aynalı teleskop ve yüksek çözünürlüklü bir CCD kamera alındı. Trieste Gözlemevi’nden alınan teleskop sökülerek binası restore edildi, yeni satın alınan kubbesi monte edildi ve yeni teleskop bu binaya kuruldu. Binaya ve teleskoba rasathanenin kurucusu Prof. Dr. Kreiken’in adı verildi. Ankara Üniversitesi Rasathanesi Coude teleskobu rasathanemizin kuruluşundan bu yana hizmet veren emektar 15 cm çaplı mercekli bir teleskoptur. Binası ve kubbesi ile beraber bu teleskop, 2005 yılında sponsor firmamız OPTRONİK tarafından restore edildi. Ağırlıklı olarak Güneş gözlemlerinde, popüler ve eğitsel etkinliklerde (halk günleri, okul ziyaretleri) kullanılmaktadır. Ankara Üniversitesi Rasathanesi Coude Güneş teleskobu için rasathanenin kuruluşu sırasında yapılan bina restore edilerek Ocak 2007’den itibaren Rasathane Müzesi olarak kullanıma açıldı. Müzede, zaman içerisinde rasathanede kullanılan çeşitli yardımcı gözlem araçları, elektrik, elektromekanik ve elektronik kontrol cihazları ve ekipmanları sergilenmektedir. Ankara Üniversitesi Rasathanesi Son olarak 2008 yılında, rasathanenin popüler ve eğitsel etkinliklerinin yürütüldüğü bir TÜBİTAK Projesi çerçevesinde 35 cm ayna çaplı tam otomatik yeni bir teleskop ve yüksek çözünürlüklü bir CCD kamera alındı. Teleskop ve yan donanımı eski 30 cm çaplı Maksutov teleskobunun binasına konacaktır. Yeni kubbe monte edilmiştir. Bina içi düzenleme ve teleskop montajı devam etmektedir. Ankara Üniversitesi Rasathanesi Rasathane alanı Ankara Üniversitesi Geliştirme Vakfı Özel Okulları ile paylaşılan bir kampüstür. Ankara Üniversitesi Rasathanesi Yaz Okulları Okul Ziyaretleri Gökbilim Okulu Halk Günleri
