7. Kamu Maliyesi 2016 yılında, maliye politikaları - Memur-Sen

7. Kamu Maliyesi
2016 yılında, maliye politikaları özellikle kamu harcamaları yoluyla büyümeye katkı sağlamıştır.
Buna ek olarak, özel tüketimi desteklemek, reel sektöre finansal destek sağlamak ve yatırımı teşvik
etmek amacıyla bazı teşvikler açıklanmıştır. Büyümeyi destekleyici bu adımların kamu bütçesinde
oluşturabileceği bozulmaları önlemek amacıyla da bazı ürünlerde özel tüketim vergisi yılın son
çeyreğinde arttırılmıştır.
2016 yılında merkezi yönetim gelirleri bir önceki yıla göre yüzde 14,7 oranında artarak 554
milyar TL olarak gerçekleşmiştir (Tablo 7.1). Vergi gelirlerindeki artış yüzde 12,5 ile ılımlı oranda artarken
vergi dışı gelirler yüzde 33,9 gibi yüksek bir oranda artmıştır. İktisadi faaliyette görülen yavaşlamaya
rağmen vergi gelirlerinde görülen artışta birikmiş vergi alacaklarında yapılan yapılandırma ile özel
tüketim vergilerinde yapılan düzenlemeler etkili olmuştur.
Diğer taraftan bütçe giderleri yüzde 15,4 oranında artarak 584 milyar TL olurken bütçe açığı 30
milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Faiz dışı bütçe harcamaları ise yüzde 17,7 oranı ile bütçe gelirlerinin
üzerinde gerçekleşirken faiz dışı fazlanın önceki yola göre azalmasına neden olmuştur. Faiz giderleri ise
yaklaşık yüzde 4 oranında azalmış ve bütçe açığına sınırlı miktarda pozitif etki etmiştir.
Tablo 7.1: Merkezi Yönetim Bütçe Büyüklükleri
Merkezi Yönetim Bütçe Giderleri
Faiz Giderleri
2015
2016
506
584
Degisim
(%)
15.4
53
51
-3.8
Faiz Hariç Bütçe Giderleri
453
533
17.7
Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri
483
554
14.7
Vergi Gelirleri
408
459
12.5
56
75
33.9
Butce Dengesi
-23
-30
30.4
Faiz Disi Denge
30
21
-30
Vergi Dışı Gelirler
Kaynak: Maliye Bakanlığı
Bütçe gelirleri ile faiz dışı harcamaların GSYH’ye oranı 2010 yılından itibaren dalgalı bir seyir
izlerken, 2015 yılı itibarıyla her iki göstergede de artış kaydedilmiştir (Grafik-7.1). 2014 yılında iç
tüketime dayalı vergi gelirlerindeki yavaşlamadan dolayı merkezi bütçe gelirlerinin GSYH’ye oranı
azalırken, 2015 yılından itibaren temel olarak vergi dışı gelirler kaynaklı olmak üzere artış kaydetmiştir.
Bu dönemde faiz dışı harcamalardaki artış ise özellikle kamuda personel harcamaları, sermaye
transferleri ve tüketim harcamalarındaki artışlar nedeniyle gerçekleşmiştir. Diğer taraftan, 2016 Eylül
itibariyla genel bütçe dengesinin GSYH’ye oranı yüzde -1’den daha düşük gerçekleşerek, 2013 yılından
itibaren çok küçük bütçe açığı politikası devam etmiştir (Grafik-7.2). Kamu borç stokunun bütçeye oranı
da 2016 yılında yüzde 27 gibi düşük bir seviyede gerçekleşerek, sıkı mali disiplin politikası devam etmiştir
(Grafik-7.3)
Grafik-7.1: Bütçe Gelirleri ve Faiz Dışı Harcamaların GSYH’ye Oranları
22
21
21
20
20
19
19
18
18
17
17
16
16
15
15
0110
0410
0710
1010
0111
0411
0711
1011
0112
0412
0712
1012
0113
0413
0713
1013
0114
0414
0714
1014
0115
0415
0715
1015
0116
0416
0716
22
gelirler /GSYH
faiz disi harcamalar /GSYH
Kaynak: Maliye Bakanlığı
Grafik 7.2: Genel ve Faiz Dışı Bütçe Dengeleri
3
2
1
0
-1
-2
-3
-4
butce faiz disi denge /GSYH
Kaynak: Maliye Bakanlığı
genel butce dengesi /GSYH
0916
0416
1115
0615
0115
0814
0314
1013
0513
1212
0712
0212
0911
0411
1110
0610
0110
-5
Grafik 7.3: Avrupa Birliği Tanımlı Genel Yönetim Borcu Stoku
55,0
50,0
45,0
40,0
35,0
30,0
25,0
2006 Ç1
2006 Ç3
2007 Ç1
2007 Ç3
2008 Ç1
2008 Ç3
2009 Ç1
2009 Ç3
2010 Ç1
2010 Ç3
2011 Ç1
2011 Ç3
2012 Ç1
2012 Ç3
2013 Ç1
2013 Ç3
2014 Ç1
2014 Ç3
2015 Ç1
2015 Ç3
2016 Ç1
2016 Ç3
20,0
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
Grafik 7-4 Kamu net borç stoku ile bunun GSYH’ye oranını çeyreklik frekansta sunmuştur. 1 Buna
göre, kamu net borç stoku ve bunun GYSH'ye oranı 2010 yılından itibaren düşme trendi içindedir. Bunun
sebebi brüt borcun artışına karşılık özellikle TCMB varlıkları ve işsizlik fonundaki büyümenin daha fazla
olmasından kaynaklanmaktadır. Kamu net borç stoğu 2016 yılında ise dalgalı bir görünüm sergilemiştir.
2016 yılının ilk üç çeyreğinde kamu brüt borcu 41 milyar TL artarken varlık tarafı ise sadece 25 milyar TL
artış kaydetmiştir. Bu nedenle, anılan sürede kamu net borç stoku yaklaşık 16 milyar TL artış
göstermiştir. 2016 yılı üçüncü çeyreği itibarıyla kamu brüt iç ve dış borç stokları sırasıyla 500 milyar TL ve
262 milyar TL olarak gerçekleşmiştir.
Grafik 7.4: Kamu Net Borç Stoku
1
Kamu net borç stoku, kamu brüt borcundan kamu varlıkları, TC Merkez Bankası varlıkları ile işsizlik sigortası fonu
net varlıkları çıkarılarak elde edilmektedir.
Kamu Net Borç Stoku
Kamu Net Borç Stoku / GSYH
0616
0,0
0116
0,0
0815
5,0
0315
50,0
1014
10,0
0514
100,0
1213
15,0
0713
150,0
0213
20,0
0912
200,0
0412
25,0
1111
250,0
0611
30,0
0111
300,0
0810
35,0
0310
350,0
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
Kamu borcunun enstrüman yapısı incelendiğinde, borcun yüzde 60’tan fazlasının devlet tahvili
şeklinde gerçekleştiği görülmektedir (Grafik 7-5). Bununla beraber, devlet tahvilinin ağırlığı sınırlı bir
düşüş eğilimi göstermektedir. Buna karşılık, uluslararası tahvilin payı ise zaman içinde artarak yüzde 28
seviyesine çıkmıştır. Kredi enstrümanının payı sabit ve düşük olarak seyrederken, Hazine bonosunun
oranı ise toplam kamu borç stoku içinde önemsenmeyecek kadar düşüktür. Vadesi 1 yıldan az olan
Hazine bonosunun toplam borç içerisindeki oranı önemsenmeyecek kadar az olmasına karşılık, vadesi
uzun olan devlet tahvilinin oranının yüksek olması, kamu borcunun rahat olarak yönetilebilmesi için
önem arz etmektedir. Kamu borcu kompozisyonuna iç ve dış borç ayrımında bakıldığında ise borcun üçte
ikisine yakın kısmı iç borçtur. Fakat özellikle döviz kurunda yaşanan gelişmelere bağlı olarak dış borcun
toplam kamu borcu içindeki oranı artış eğilimini göstermektedir (Grafik 7.6).
Grafik 7.5: Kamu Borç Stoku Enstrüman Dağılımı
100%
80%
60%
40%
20%
Hazine Bonusu
Devlet Tahvili
Uluslararasi Tahvil
1116
0616
0116
0815
0315
1014
0514
1213
0713
0213
0912
0412
1111
0611
0111
0810
0310
0%
Kredi
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
Grafik 7.6: Kamu İç ve Dış Borç Dağılımı
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
İç Borç Stoku
1116
0616
0116
0815
0315
1014
0514
1213
0713
0213
0912
0412
1111
0611
0111
0810
0310
0%
Dış Borç Stoku
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
24 Aralık 2016 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren 2017 yılı Merkezi Yönetim
Bütçe Kanununa göre, 2017 yılı bütçe gelirlerinin 598 milyar TL ve bütçe giderlerinin 645 milyar TL olması
öngörülmektedir. Bütçe açığının ise 2016 yılına göre artarak 47 milyar TL olması ve faiz dışı fazlanın
azalarak 10 milyar TL olması beklenmektedir. Bu nedenle, 2017 yılı bütçe dengesinin 2016 yılına göre çok
sınırlı miktarda bozulması beklenebilir. 2017 yılı ilk yarısında yapılması beklenen Anayasa değişiklik
referandumu nedeniyle kamu harcamalarında artışların yaşanması bütçe giderlerini artıracaktır. Ayrıca
bu dönemde iktisadi faaliyette görülebilecek yavaşlama da bütçe gelirlerini azaltacaktır. Öte yandan, yıl
içerisinde yapılabilecek vergi düzenlemelerinin ve ekonomik büyümenin bütçenin esas aldığı yüzde 3,4
oranının üzerinde gerçekleşmesinin bütçe üzerinde olumlu etki yapması beklenmektedir.