Abiyotik Faktörler

10. SINIF KONU
ANLATIMI
39 - 40
EKOLOJİ 1
EKOLOJİK TERİMLER
ABİYOTİK FAKTÖRLER
EKOLOJİK TERİMLER
✔ EKOLOJİ: Canlıların kendi aralarındaki ve çevreleri ile olan ilişkilerini inceleyen bilim dalına
EKOLOJİ denir.
✔ POPÜLASYON: Belirli bir bölgede yaşayan aynı türün bireylerinin oluşturduğu topluluktur.
✔ KOMUNİTE: Belirli bir alanda yaşayan birbirleri ile etkileşim halindeki tüm popülasyonların
oluşturduğu topluluktur. Bir komunite içerisinde çok sayıda tür vardır.
✔ EKOSİSTEM: Canlılar ve içinde yaşadıkları cansız çevrenin de tamamına EKOSİSTEM denir.
Belirli bir alanda yaşayan komunitelerin yaşadıkları ortama cansız varlıkların da eklenmesiyle
ekosistemler oluşur.
✔ BİYOSFER: Dünya üzerinde canlıların yaşadığı alanların tamamıdır. Ekoloji biliminin
kapsadığı canlı ve cansız varlıkların yer aldığı yerküredir.
✔ HABİTAT: Bir türün bireylerinin yaşamsal faaliyetlerini en iyi şekilde sürdürebildiği yaşam
alanıdır.
✔ EKOLOJİK NİŞ: Bir canlının habitatında yaşamını devam ettirirken yapmak zorunda olduğu
faaliyetlerdir.
Tür
Populasyon
Komünite
Ekosistem
Biyosfer
I. Biyosfer
II. Komünite
III. Ekosistem
IV. Popülasyon
Bir komüniteyi oluşturan bireyler aşağıdaki
özelliklerin hangisi bakımından farklılık göstermez?
Yukarıdaki ekolojik kavramların en dar kapsamlı olana
doğru sıralanışı aşağıdakilerin hangisinde doğru
verilmiştir?
A) I – III – II – IV
C) III – II – I – IV
B) II – IV – III – I
D) IV – II – III – I
E) IV – III – II – I
A)
B)
C)
D)
E)
Protein Çeşidi
Beslenme şekli
Solunum şekli
Kromozom sayısı
DNA’daki nükleotit çeşidi
EKOSİSTEMİN BİLEŞENLERİ
EKOSİSTEMİN
BİLEŞENLERİ
ABİYOTİK
FAKTÖRLER
BİYOTİK
FAKTÖRLER
IŞIK
SICAKLIK
İKLİM
TOPRAK
MİNERALLER
SU
pH
OTOTROF
(ÜRETİCİ)
SAPROFİT
(AYRIŞTIRICI - ÇÜRÜKÇÜL)
HETEROTROF
(TÜKETİCİ)
ABİYOTİK FAKTÖRLER
EKOSİSTEMİN CANSIZ GRUBUNU OLUŞTURAN BİLEŞENLERDİR.
1. IŞIK:
✔ Yeryüzünün temel besin kaynağı güneştir. Güneşten gelen ışık dalgalar halinde
dünyamıza ulaşır ve fotosentez yolu ile inorganik maddeler organik madde haline
dönüştürülür. Canlı vücudunda üretilmiş olan bu besinler canlıların birbirini yemesi ile
diğer canlılara geçmiş olur. Güneşten gelen ışık bu şekilde yarar sağlarken UV, Mor
ötesi ışınlar gibi ışınlar canlılara zarar verir. Canlılarda mutasyonlara neden olabilir.
✔ Dünya üzerindeki ışık dağılımı canlıların da dünya üzerindeki dağılımını etkilemiştir. Işık
fazla alan ekosistemlerde canlı çeşitliliği de fazlayken, ışığı az alan ekosistemlerin canlı
çeşitliliği azdır.
✔ Bitkiler habitatlarındaki ışığın bir günlük süre içerisinde ışık alma süresine göre dünya
üzerinde dağılım gösterebilirler. Çok fazla ışık almak isteyen bitkilere UZUN GÜN
BİTKİLERİ denir. Bu bitkiler 6 ay boyunca gündüz yaşayan kutup bölgelerinde
yaşayabilir. Bu bitkilerin çiçeklenmeleri de istedikleri süre boyunca ışık görmelerine
bağlıdır.(arpa, buğday, pirinç gibi)
ABİYOTİK FAKTÖRLER
✔ Günün daha az bölümünde ışık almak isteyen bitkilere ise KISA GÜN BİTKİLERİ denir. Bu
bitkiler gelişmek ve çiçeklenmek için karanlık zamana ihtiyaç duyarlar. dünyanın en kısa
süre ışık alan bölgesi ekvator olduğundan bu bitkiler en çok o bölgelerde bulunabilir.
(patates, turp, şeker pancarı gibi)
✔ Gün uzunluğunun gelişmesine ve çiçeklenmelerine etki etmeyen bitkilerde vardır. Bu
bitkilere NÖTR GÜN BİTKİLERİ denir. (pamuk, tütün, domates gibi..)
✔ Hayvanların hayatsal faaliyetlerini devam ettirebilmesi ışığa bağlıdır. Örneğin, baykuş,
yarasa gibi canlılar ışık olmadığında aktif olan canlılardır. Bu canlıların biyolojik ritmi
ışık zamanına göre belirlenir.
✔ Aynı şekilde bazı böceklerse sadece ışık varlığında aktif olabilirler.
✔ Ekosistemdeki ışığın miktarı ve süresi canlıların dünya üzerine dağılımında büyük
önem taşımaktadır.
ABİYOTİK FAKTÖRLER
2. SICAKLIK:
✔ Canlılarda metabolizma gerçekleştiren enzimler bulunur. Bu enzimlerin çalışmasını etkileyen
en önemli faktör sıcaklıktır. Bu durumda sıcaklığın ekosistemdeki canlılar üzerine etki etmesinin
sebepleridir.
✔ Güneşten gelen ışınlar atmosfere girerek yeryüzüne ulaşır. Yeryüzünden yansıma yaparak
yeryüzünün ısınmasına neden olur. Bölgelerde sıcaklık değerleri bölgelerin tür çeşitliliğini
etkiler. Örneğin; İç Anadolu Bölgesinin canlı çeşidi ile Karadeniz Bölgesinin canlı çeşidi aynı
değildir.
✔ Bitkilerin çoğu 7-38 derece sıcaklıkta yaşayabilirler. Her bitkinin yaşayabildiği optimum
sıcaklık değeri vardır. Sıcaklık bu değerin altına indiğinde ya da yükseldiğinde bitkinin
faaliyetleri bundan etkilenir. Örneğin; çölde yaşayan bitkiler çok yüksek sıcaklıklara
dayanabilirken, kutba yakın bölgelerde yaşayan bitkiler daha soğuk sıcaklıklara dayanıklıdırlar.
✔ Hayvanların dünya üzerinde dağılışları sıcaklığa bağlıdır. Çölde yaşayan hayvanlar, kutupta
yaşayan hayvanlara göre sıcağa daha çok dayanıklıdır. Yaşamak için sıcak ortamlara ihtiyaç
duyarlar.
ABİYOTİK FAKTÖRLER
✔ Sıcaklık hayvanların görünüşünü etkiler. Sıcak bölgelerde yaşayan
hayvanların vücutları, soğuk bölgelerde yaşayanlara göre daha koyudur.
✔ Sıcaklığın vücut boyutlarında da etkisi vardır. Sıcak bölgelerde yaşayan
böcek, kertenkele gibi hayvanlar soğuk bölgelerde yaşayan akrabalarına göre
daha büyüktür.
✔ Vücut sıcaklığı çevre şartlarına bağlı olarak değişen canlılara soğuk kanlı
hayvan; çevre şartları değişse bile vücut sıcaklığı değişmeyen canlılara sıcak
kanlı hayvan denir. Soğuk kanlı hayvanlar sıcaklık değişikliklerinden hemen
etkilenirler bu nedenle dünya üzerinde çok fazla yayılış gösteremezler.
✔ Bazı hayvanlar yaşadıkları ortamın sıcaklığı düştüğünde kış uykusuna yatar
ve soğuk mevsimi uykuda geçirirler. (yılan, ayı..) Bazı hayvanlarda ise hava
soğuduğunda aktif olma durumları vardır. (çölde yaşayan akrepler) Bazı
hayvanlar ise yaşadıkları bölge soğuyunca göç ederler. (leylekler)
ABİYOTİK FAKTÖRLER
3. İKLİM:
✔ İklim birçok abiyotik faktörün bir araya gelmesi ile oluşur. Ayrıca bölgenin
yeryüzü şekilleri ve denize konumu iklimin oluşmasında etkilidir.
✔ İklimler o bölgede yaşayacak canlı türüne de etki eder. Örneğin çay, fındık gibi
bitkiler Karadeniz Bölgesinde yetişirken; muz, zeytin, portakal gibi bitkiler de
Akdeniz Bölgesinde yetişebilmektedir.
✔ MİKROKLİMA: Bir iklim bölgesi içerisinde küçük bir parçasında yeryüzü
şekillerinin farklı olması nedeni ile farkı bir iklim özelliğinin görüldüğü yerlerdir.
Örneğin pamuk sıcaklık ve yağışın yüksek olduğu yerlerde yetişir. Doğu Anadolu
Bölgesi pamuk yetiştirmek için elverişli olmamasına rağmen Iğdır’da pamuk
yetiştirilebilmektedir.
ABİYOTİK FAKTÖRLER
4. TOPRAK
✔ Birçok canlı toprağa doğrudan ya da dolaylı olarak bağlıdır.
✔ Toprak kayaların su, rüzgar ve sıcaklık değişimleri etkisi ile
parçalanıp ufalanmasıyla oluşur. Bu parçalanmada sürecinde
çeşitli katmanlar ve farklı toprak türleri oluşur.
✔ HUMUSLU TOPRAK: Bitki gelişimine en uygun topraklardır. Bol
miktarda mineral içeren, bitki ve hayvan kalıntılarının çok
olduğu topraklardır.
✔ KUMLU TOPRAK: Bitki gelişimi için elverişsiz topraklardır. Suyu çok
fazla emdiği için mineral ve suyunu bitkiye vermeyen topraklardır.
✔ KİREÇLİ TOPRAK: Kireç bakımından zengin topraklardır. Renkleri
çok azcıktır.
✔ KİLLİ TOPRAK: Kilin çok fazla olduğu topraklardır.
ABİYOTİK FAKTÖRLER
✔ Bitkiler ve hayvanlar toprağa göre dağılım gösterirler.
✔ Aynı iklime sahip bölgede birden fazla toprak çeşidi bulunabilir. Bu durum bir iklim bölgesinde tür
çeşitliliğinin oluşmasına neden olur. Örneğin; Akdeniz Bölgesinde makiler kireçli topraklarda yetişirken, pamuk
humuslu topraklarda yetişir.
✔ Böcekçil bitkiler azotça fakir topraklarda yetişirler.
ABİYOTİK FAKTÖRLER
5. MİNERALLER
✔ Mineraller hiçbir canlı tarafından üretilemeyen ve dışarıdan hazır alınmak zorunda olan inorganik maddelerdir. Azot,
magnezyum, kalsiyum, çinko… minerallerdir.
✔ Mineraller bitkiler tarafından fotosentezde kullanılır. Gerekli olan mineraller bitkilere toprak tarafından kökler ile alınır.
Toprakta eksik olan mineral bitkinin yaşamını olumsuz etkiler. Bitkinin gelişiminde en az olan mineral sınırlayıcı etki
gösterir. Buna MİNİMUM YASASI denir.
✔ Böcekçil bitkiler gelişebilmek için mutlaka azota ihtiyaç duyarlar. Azotça fakir topraklarda yaşadıklarından azot
mineralini toprak yerine yakaladıkları böcekleri sindirerek elde ederler.
ABİYOTİK FAKTÖRLER
6. SU:
✔ Dünyanın %70 i sudur. Bu sularında %95 i deniz ve okyanuslarda bulunmaktadır. Geri kalanını ise
göller ve akarsular oluşturmaktadır. Su döngüsü sayesinde su, gökyüzü ve yeryüzü arasında su
buharlaşma ve yoğunlaşma olaylarıyla döngü halindedir.
✔ Su enzimlerin çalışmasını etkileyen en önemli faktörlerden biridir. Bu durum su miktarının
canlıların Dünya üzerindeki dağılışında etkili olmasına neden olmuştur.
✔ Çok fazla yağış alan nemli bölgelerde ormanlar ve çayırlar yaygındır. Yağışı çok az alan
bölgelerde ise ağaçların yerini tek yıllık bitkiler almıştır. Bu bitkilerde su ihtiyacını karşılayabilmek
için adaptasyonlar görülmüştür. Örneğin; kaktüslerde ve aleo vera bitkilerinde su depolama görülür.
✔ Mantarlar, nemli bölgelerde yaşarlar. Yağmur sonrasında mantarların çok hızlı büyüdüğü
görülmektedir.
✔ Kurak ortamlarda yaşayan hayvanlar diğer hayvanlara göre susuzluğa daha dayanıklıdır.
(deve..)
ABİYOTİK FAKTÖRLER
7. pH:
✔ Enzimlerin çalışmasına etki eden faktörlerden biri de pH dır. pH ın değişmesi enzimin çalışmasını olumsuz
etkileyeceğinden canlı metabolizmasına etki eder.
✔ Canlılar kendilerine uygun pH larda ortamlarda yaşarlar.
✔ pH değişimleri daha çok tatlı sularda ve toprakta yaşayan canlıları doğrudan etkiler. Toprağa ve tatlı sulara (göl)
atılan çöpler, kimyasal maddeler, tarım ilaçları, bilinçsizce kullanılan gübreler, asit yağmurları ve kanalizasyon atıkları
pH ın değişmesine neden olur.
✔ pH ın değişmesi ilk olarak o bölgeyi habitat olarak kullanan canlıları daha sonra ise bu canlılarla beslenen canlıları
etkiler.
Organizmaların yayılışını etkileyen faktörler abiyotik ve biyotik
faktörler olmak üzere ikiye ayrılır.
Abiyotik faktörlerle ilgili aşağıdaki açıklamalardan hangisi
yanlıştır?
A)
B)
C)
D)
E)
İklimin ana elemanları sıcaklık, su, ışık ve rüzgardır.
Güneş ışığı ekosistemleri çalıştırmak için enerji
kaynağıdır.
Organizmaların vücut sıcaklığı çevreyle olan ısı
alışverişinden etkilenmez.
Sıcaklık ve su, organizmaların yayılışını etkileyen iki temel
faktördür.
Ortamın nem oranı arttıkça bitkinin terleme hızı azalır.
Bir ekosistemin barındırabileceği canlı türü sayısını ortamın,
I. Ortam sıcaklığı
II. Toprağın pH’ı
III. Ortamın ışık miktarı
Faktörlerinden hangileri etkiler?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III