II.MAHMUT DÖNEMİ (1808-1839) 1. Sened

II.MAHMUT DÖNEMİ (1808-1839)
1. Sened-i İttifak ( 1808 ) :
II.Mahmut ile merkezi dinlemeyen eyalet valileri "ayanlar" arasında yapılan sözleşmedir. *
İlk kez Osmanlı Sultanı'nın haklarına sınırlama getirilmiştir. Bu sözleşme ile Sultan ,
Ayanların varlığını, ve haklarını tanıyacaktır. * Bu durum Osmanlı Sultanının ayanlara söz
geçiremeyecek kadar zayıfladığını gösterir. Ayanlar'da kendi bölgelerinden devletin asker ve
vergi toplamasına yardım edecektir.
Not : Alemdar Mustafa Paşa, kaldırılan Nizam-ı Cedit Askeri ocağının yerine, Sekban-ı Cedit
adında yeni bir askeri ocak kurdurmuştu. Ancak, yeniçeriler, Alemdar Mustafa Paşanın
ölümüyle , bu askeri ocağın kaldırılmasıyla sonuçlanan bir ayaklanma yapmışlardır. (
Yeniçerilerin son ayaklanmasıdır.) ( 1808 )
2. Osmanlı - Rus Savaşı ( 1806 -1812 ) ve Bükreş Antlaşması :
Sebepler:
1)- Rusların Sırp isyanını desteklemesi ve Balkan Milletlerini kışkırtması.
2)- Rusya’nın Eflak-Boğdan’ı işgal etmesi.
Savaş:
• Rusların Eflak-Boğdan’ı işgal etmesi karşısında Fransa’nın etkisiyle Osmanlı Devleti
Rusya’ya savaş ilan etti. Osmanlı-Fransız yakınlaşması karşısında İngiltere , Rusya’nın
yanında yer aldı.
• İngilizler Ruslara destek için donanmalarını İstanbul’a gönderdiler. İstanbul’a sadece
denizden yapacakları bir saldırıyla başarılı olamayacaklarını anlayarak geri döndüler. Bu defa
Mısır’a saldıran İngilizleri Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa püskürtttü.
• Fransa 1807’de Rusya ile “Tilsit Antlaşmasını” imzalayarak, dostluk kurdu. Yalnız kalan
Osmanlı Devleti İngiltere’ya yaklaştı. İngiltere ile “ Çanakkale (Kale-i Sultaniye)”
antlaşmasını imzaladı.
• Bu arada Ruslar Osmanlı topraklarında ilerliyordu.
• Avrupa’da siyasi ortam yeniden değişti. Fransa ile Rusya’nın arası yeniden açıldı. Rusya’ya
silahlarını çeviren Fransa bu defa Osmanlı Devleti’nin yanında yer aldı. Fransa’ya
güvenemeyen Osmanlı Devleti Rusya ile BÜKREŞ ANTLAŞMASINI imzalayarak savaşı
sona erdirdi.
Sonuç:
Bükreş Antlaşması (1812) :
1)- Ruslar bu savaşta işgal ettikleri Eflak ve Boğdan'ı Osmanlı Devletine geri verdiler.
2)- Basarabya, Ruslar'a bırakıldı. Prut ırmağı iki devlet arasında sınır kabul edildi.
3)- Sırplara bazı ayrıcalıklar tanınacaktı.
3. Yunan İsyanı :
Sebepleri :
1)- Fransız ihtilalinin milliyetçilik, bağımsızlık gibi fikirlerinin etkisi
2)- Rusya’nın ve Avrupa Devletleri’nin kışkırtması
3)- 1804 de kurulan Etnik-i Eterya Cemiyeti’nin çalışmaları
Not : Yunan ayaklanması iki bölümdür. Birincisinde Rusya'nın doğrudan desteğini sağlamak
amacıyla, ayaklanma Eflak ve Boğdan'da çıkarılmış, ancak Eflak halkının Rumları sevmemesi
ve destek vermemesi üzerine ayaklanma bastırılmıştır.İkincisi Mora'da çıkarılan
ayaklanmadır.
İsyan :
1821’de Mora’da başlayan isyan kısa sürede büyüdü. Osmanlı hükümeti Mısır Valisi Mehmet
Ali Paşa’dan yardım istedi. M.Ali Paşa yardım karşılığında II.Mahmut’tan Mora ve Girit
valiliklerinin kendisine verilmesini istedi. Osmanlı ve Mısır donanması isyanı bastırdı ve
NAVARİN limanına çekildi.
Ancak Yunan isyanının bastırılması Batılıların işine gelmedi. İngiltere, Fransa, Rusya ve
Avusturya , Osmanlı devleti’ne ültimatom vererek Yunanistan’a bağımsızlık verilmesini
istediler. Bu istek reddedilince Osmanlı ve Mısır donanmasını NAVARİN de yaktılar. Rusya
Osmanlı Devletine savaş ilan etti.
NOT: Navarin olayı Osmanlı Donanmasının yaşadığı 4 felaketten biridir. Birincisi 1571
İnebahtı, İkincisi 1770 Çeşme, Üçüncüsü 1827 Navarin, Dördüncüsü 1853 Sinoptur.
NOT : Yeniçeri Ocağının Kaldırılması ( Vaka-i Hayriye ) ( 1826 ) : Ocak devlet içindir
özelliğini yitirip, devlet ocak içindir anlayışının egemen olduğu yeniçeri ocağı , yeniliklerin
önündeki en büyük engeldi.Ve devlete sürekli sorun çıkarıyordu.
Saray, halk ve ulemanın ortak çabasıyla kaldırıldı. Bu olaya , hayırlı olay anlamında "Vaka-i
Hayriye" denilir. Yeniçeri ocağının kaldırılmasıyla yerine "Asakir-i Mansure-i Muhammediye
" adında yeni bir askeri ocak kuruldu.
4. 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı
Sebepleri :
1)- Ruslar’ın sıcak denizlere inmek istemesi
2)- Osmanlının Rusya’dan Navarin’de yakılan donanmanın zararını talep etmesi
3)- Osmanlı’nın Yunanlılar ve azınlıklarla ilgili Avrupa Devletlerinin ve Rusya’nın isteklerini
reddetmesi.
Savaş :
Bu sebeplerden , Rusyanın saldırısıyla savaş başladı. Ancak Osmanlı Devleti böyle bir savaşa
hazır değildi ;
1)- Donanması Navarin’de yakılmıştı.
2)- 1826’da Yeniçeri Ocağı kaldırılmış, ASAKİR-İ MANSURE-İ MUHAMMEDİYE ordusu
yeni kurulmuştu.
3)- Yunan ayaklanmasından dolayı bütün Avrupa Osmanlının karşısındaydı.
Sonuç :
Rusların ilerleyerek doğuda Erzurum’a, batıda Edirne’ye kadar gelmeleri üzerine Osmanlı
devleti barış istedi.
Edirne Antlaşması (1829).
Maddeleri:
1)- Yunanistan'ın bağımsızlığı tanındı.
2)- Tuna ağzındaki adalar Ruslar'a bırakıldı. Buna karşılık, Eflak, Boğdan Osmanlılara geri
verildi.
3)- Eflak, Boğdan ve Sırbistan'a ayrıcalıklar verilmesi kabul edildi.
4)- Doğu'da Anapa, Poti, Ahıska, Ahıkelk kaleleri Rusya'ya bırakıldı.
5)- Rus ticaret gemilerinin boğazlardan serbestçe geçmeleri kabul olundu.
6)- Rusya'ya 8,5 milyon lira savaş zarar ödentisi verildi.
NOT: Osmanlı Devletinde bağımsızlığını elde eden ilk Hıristiyan azınlık
YUNANİSTAN’dır.
NOT: Osmanlının Yunan isyanı ve Rus savaşıyla uğraşmasını fırsat bilen Fransa 1830’ da
CEZAYİR i işgal etti.
5. Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa'nın İsyanı :
Sebepleri :
1)- Yunan isyanının bastırılmasında II. Mahmut’a yardım eden Mısır valisi Kavalalı Mehmet
Ali Paşa’ya vaad edilen yerlerin verilmemesi
2)- Mehmet Ali Paşa’nın Navarin olayından sonra padişahtan izin almadan ordu ve
donanmasını geri çekmesi.
3)- 1828-1829 Osmanlı-Rus savaşında yardım istenildiği halde Mehmet Ali Paşa’nın yardım
göndermemesi
Gelişme :
II.Mahmut Mehmet Ali Paşa’yı görevden almak için hazırlanırken Mehmet Ali Paşa’nın oğlu
İbrahim Paşa, üzerine gönderilen padişah kuvvetlerini yenerek Konya’ya ilerledi. Bu zor
durum karşısında padişah yabancı devletlerden yardım istedi. İngiltere ve Fransa bu isteğe
kayıtsız kaldılar. II.Mahmut son çare olarak (denize düşen yılana sarılır diyerek) Rusya’dan
yardım istedi. Bir Rus donanması İstanbul boğazını geçerek Büyükdere önlerine
demirledi.Osmanlı - Rus yakınlaşması İngiltere ve Fransa’yı telaşlandırdı. Hemen devreye
girerek Mehmet Ali Paşa ya baskı yaptılar. Bunun üzerine Mehmet Ali Paşa ile II.Mahmut
arasında KÜTAHYA ANTLAŞMASI imzalandı.(14 Mayıs 1833)
KÜTAHYA ANTLAŞMASI (14 MAYIS 1833)
1)- Mehmet Ali Paşa’ya Mısır ve Girit valiliklerine ek olarak Suriye valiliği de verilecek.
2)- Oğlu İbrahim Paşa’ya da Cidde valiliğine ek olarak Adana Valiliği verildi.
NOT: Bu antlaşma Mısır sorununu geçici olarak çözmüş fakat iki taraf ta bu anlaşmadan
memnun olmamıştır.
NOT: Kütahya antlaşmasına rağmen kendisini güvende hissetmeyen II.Mahmut, Rusya'yla
HÜNKAR İSKELESİ antlaşmasını imzalamıştır.(1833)
HÜNKAR İSKELESİ ANTLAŞMASI (8 TEMMUZ 1833)
1)- Osmanlılar ve Ruslar bir savaş zamanı birbirlerine yardım edeceklerdi.
2)- Osmanlı devletine bir düşman saldırırsa ,Rusya asker ve donanma gönderecek Osmanlı
Devletini koruyacaktı. Masrafları Osmanlı Devleti karşılayacaktı.
3)- Rusya bir saldırıya uğrarsa , Osmanlı devleti Rusya'ya asker ve donanma göndermeyecek ,
Çanakkale ve İstanbul boğazlarını kapatacaktı.
4)- Bu antlaşma 8 yıl yürürlükte kalacaktı.
ÖNEMİ:
1)- Rusya bu antlaşmayla boğazlar üzerinde büyük avantaj sağlayıp, Karadeniz'deki
güvenliğini artırmış oldu.
2)- Bu antlaşmayla Boğazlar sorunu ortaya çıkmıştır.
3)- Bu antlaşma Osmanlının boğazlar üzerindeki egemenlik haklarını , tek başına kullandığı
son antlaşmadır.
NOT: Osmanlı Devleti Mısır ve Boğazlar meselesinde İngiltere’nin desteğini kazanmak için
İngiltere ile 1838 BALTA LİMANI Antlaşmasını imzalamıştır.Bu antlaşma ile İngiltere'ye
çok geniş ekonomik haklar verilmiş, Osmanlı ülkesinde tekel sistemi ve iç gümrük yönetimi
kaldırılmış böylece Osmanlı ekonomisinin çöküşü hızlanmıştır.
Kütahya antlaşması fazla uzun sürmedi. 1839’da Mehmet Ali Paşa bağımsızlığını ilan etti.
Oğlu İbrahim Paşa , üzerine gönderilen Osmanlı kuvvetlerini NİZİP’te yendi.İngiltere ve
Fransa Hünkar İskelesi antlaşmasına dayanarak Rusyanın boğazlara egemen olmasından
çekindiklerinden , hemen devreye girerek MISIR konusunda Londra’da uluslararası bir
konferans düzenlendi.
NOT: Nizip yenilgisi haberi İstanbul’a gelmeden II. Mahmut ölmüş, yerine Abdülmecid
padişah olmuştur.
II.MAHMUT DÖNEMİ ISLAHAT HAREKETLERİ ( 1808 - 1839 )
A- Askeri Alanda :





Alemdar Mustafa Paşa tarafından " Sekban-ı Cedit" adında askeri ocak kuruldu.Ancak
yeniçerilerin isyanı sonucu bu askeri ocak kaldırıldı.
Yeniçerilerden seçilerek "Eşkinci" adıyla yeni bir askeri ocak kuruldu. Ancak bir süre sonra
yeniçeriler biz talim istemiyoruz diyerek, bu ocağın yapılanmasına karşı çıktılar.* Bunun
üzerine sarayda büyük bir divan kurulmuş , Yeniçeri Ocağının kaldırılmasına karar verilmiştir.
Halk,Esnaf,Medrese öğrencileri kaldırılmasını desteklediler.
Yeniçeri Ocağı kaldırıldı. " Vaka-i Hayriye " ( Hayırlı Olay ) ( 1826 ) Böylece, yeniliklerin
önündeki en önemli engellerden birisi kaldırılmış oldu.
"Asakir-i Mansure-i Muhammediye" ( Muhammed'in askerleri) adıyla yeni bir askeri ocak
kuruldu.
Askeri Bando kuruldu. ( Mızıka-i Hümayun )
B- Hükümet ve Yönetim Alanında :
















Divan Örgütü kaldırılarak, yerine bakanlıklar kuruldu.
Sadrazam "Başvekil" unvanını aldı. ( Başbakan )
Devlet memurları, Dahiliye ( İç) ve Hariciye (Dış) olarak iki bölüme ayrıldı.
Memurlar için Rütbe ve Nişan kabul olundu.
Memurlara kıyafet zorunluluğu getirildi.
Tüzük ve yönetmelikleri hazırlamak amacıyla çeşitli komisyonlar kuruldu.
Memurların yargılanma işlerine bakmak üzere "Dar-üş-Şura-yı Bab-ı Ali" kuruldu.
Bir fermanla, devletin bazı memur ve bazı halka uyguladığı Müsadere usulüne son verdi.
Mülkiyet hakkı tanıdı. Müsadere : Devletin,memurun veya bazı halkın elindeki mallara el
koyması demektir. Fermanı : " Bundan böyle saltanatın, millet için bir dehşet ve korku
kaynağı değil, fakat bir destek olmasını istiyorum. Bunun için kişinin malına devletçe el
konulması ( Müsadere) geleneğini kaldırıyorum"
Memurlara maaş usulü getirildi.
Osmanlı uyruğunda olan herkese tam bir din ve mezhep özgürlüğü tanıdı. Fermanı : "
Tebaamdan Müslümanları ancak Camide, Hıristiyanları Kilisede , Musevileri de Havra'da
tanımak isterim"
Ayanlıklar kaldırıldı. Büyük eyaletler illere bölündü. İllerin merkeze bağlanmasıyla güçlü bir
merkeziyetçi yapı oluşturuldu.
Devlet görevlilerinin hediye ve rüşvet alması yasaklandı.
Resmini yaptırarak , devlet dairelerine astırdı. ( Sonradan gelenekselleşti )
İlk defa Posta ve Karantina teşkilatlarını kurdu.
İlk defa askeri amaçlı nüfus sayımı yaptırdı. ( 2,5 Milyon Anadolu'da - 1,5 Milyon Rumeli'de
erkek nüfus)
Ülke içi gezi ve teftiş yöntemleriyle, yönetimi iyileştirmeye çalıştı.
C- Kültür Alanında :







Medreselerin yanında yeni okullar açıldı.
İlköğretim İstanbul'da zorunlu hale getirildi.
Rüştiye ( Ortaokul ) ve Mekteb-i Ulum-u Edebiye adlı ,yüksek öğretime öğrenci yetiştirme
amaçlı okullar açıldı.
İlk kez Avrupa'ya öğrenci gönderildi.
Devlet memuru yetiştirmek amacıyla , "Mekteb-i Maarif-i Adliye" kuruldu.
Mekteb-i Harbiye ( Harp Okulu ) , Mekteb-i Tıbbiye ( Tıp Fakültesi ) , Mızıka-yı Hümayun (
Bando Okulu ) gibi yüksek okullar açıldı.
Takvim-i Vekayi adlı ilk resmi gazete çıkarıldı.
D- Ekonomi Alanında :





Yol yapımlarına önem verildi.
Devlet memurları ve askerlerin yerli kumaş kullanması zorunluluğu getirildi.
Çuha fabrikası kurulmasına çalışıldı ( Kumaş )
Tüccar ve Esnafa, Avrupa mallarıyla rekebet edebilmesi için, gümrük kolaylıkları sağlandı.
İngiltere ile yapılan 1838 Balta Limanı ticaret antlaşması , Osmanlı Devletinin zararına
gelişmiş, dışa bağımlılığı artırmıştır.
II.MAHMUT DÖNEMİ (1808-1839)
SIRP İSYANI (1804)
Sebepleri:
1)- Fransız İhtilalinin Milliyetçilik, bağımsızlık ve hürriyet gibi fikirlerinin sırplar üzerinde
etkili olması
2)- Savaşların Sırbistan toprakları üzerinde geçmesi ve bu savaşlar sırasında Sırbistan'ın sık
sık
el değiştirmesi
3)- Sırbistan'daki Yeniçerilerin olumsuz davranışları
4)- Rusyanın kışkırtması
İsyan:
Bu sebeplerden dolayı 1804'de KARA YORGİ liderliğinde Sırplar ayaklandı.
NOT: Osmanlı Devletinde "Milliyetçilik" akımı neticesinde ayaklanan ilk topluluk
SIRPLAR'dır.
Sırplarla İlgili Antlaşmalar:
1)- 1806-1812 Osmanlı Rus Savaşı sonucunda Ruslarla imzalanan BÜKREŞ
ANTLAŞMASI'nda Sırplara bazı
haklar verildi.
2)- 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı sonucunda Ruslarla imzalanan EDİRNE
ANTLAŞMASI'nda Sırplara
özerklik verildi.
3)- 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonucunda imzalanan Ayestefanos ve BERLİN
ANTLAŞMASI'nda Sırbistan
bağımsızlığına kavuştu.
1806-1812 OSMANLI-RUS SAVAŞI:
Sebepler:
1)- Rusların Sırp isyanını desteklemesi ve Balkan Milletlerini kışkırması.
2)- Rusya'nın Eflak-Boğdan'ı işgal etmesi.
Savaş:
* Rusların Eflak-Boğdan'ı işgal etmesi karşısında Fransa'nın etkisiyle Osmanlı Devleti
Rusya'ya
savaş ilan etti. Osmanlı-Fransız yakınlaşması karşısında İngiltere Rusya'nın yanında yer
aldı.
* İngilizler Ruslara destek için donanmalarını İstanbul'a gönderdiler. İstanbul'a sadece
denizden
yapacakları bir saldırıyla başarılı olamayacaklarını anlayarak geri döndüler. Bu defa
Mısır'a
saldıran İngilizleri Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa püskürtttü.
* Fransa 1807'de Rusya ile "Tilsit Antlaşmasını" imzalayarak, dostluk kurdu. Yalnız kalan
Osmanlı
Devleti İngiltere'ya yaklaştı. İngiltere ile " Çanakkale (Kale-i Sultaniye)" antlaşmasını
imzaladı.
* Bu arada Ruslar Osmanlı topraklarında ilerliyordu.
* Avrupa'da siyasi ortam yeniden değişti. Fransa ile
Rusya'nın arası yeniden açıldı. Rusya'ya silahlarını çeviren Fransa bu defa Osmanlı
Devleti'nin
yanında yer aldı. Fransa'ya güvenemeyen Osmanlı Devleti Rusya ile BÜKREŞ
ANTLAŞMASINI imzalayarak
savaşı sona erdirdi.
Sonuç:
Ruslarla BÜKREŞ ANTLAŞMASI imzalandı.(1812)
1)- İki devlet arasında Tuna nehri sınır olacak.
2)- Ruslar Beserabya hariç işgal ettiği yerleri geri verecek.
3)- Sırplara bazı haklar verilecekti.
YUNAN İSYANI
SEBEPLERİ:
1)- Fransız ihtilalinin milliyetçilik, bağımsızlık gibi fikirlerinin etkisi
2)- Rusya'nın ve Avrupa Devletleri'nin kışkırtması
3)- 1804 de kurulan Etniki Eterya Cemiyeti'nin çalışmaları
İSYAN:
1821'de Mora'da başlayan isyan kısa sürede büyüdü. Osmanlı hükümeti Mısır Valisi
Mehmet Ali
Paşa'dan yardım istedi. M.Ali Paşa yardım karşılığında II.Mahmut'tan Mora ve Girit
valiliklerinin
kendisine verilmesini istedi. Osmanlı ve Mısır donanması isyanı bastırdı ve NAVARİN
limanına
çekildi. Ancak Yunan isyanının bastırılması Batılıların işine gelmedi. İngitere, Fransa,
Rusya ve
Avusturya Osmanlı Devleti'ne ültimatom vererek Yunanistan'a bağımsızlık verilmesini
istediler. Bu
istek reddedilince Osmanlı ve Mısır donanmasını NAVARİN de yaktılar. Rusya Osmanlı'ya
savaş ilan etti.
NOT: Navarin olayı Osmanlı Donanmasının yaşadığı 4 felaketten biridir. Birincisi 1571
İnebahtı,
İkincisi 1770 Çeşme, Üçüncüsü 1827 Navarin, Dördüncüsü 1853 Sinoptur.
1828-1829 OSMANLI-RUS SAVAŞI
SEBEPLERİ:
1)- Ruslar'ın sıcak denizlere inmek istemesi
2)- Osmanlının Rusya'dan Navarin'de yakılan donanmanın zararını talep etmesi
3)- Osmanlı'nın Yunanlılar ve azınlıklarla ilgili Avrupa Devletlerinin ve Rusya'nın
isteklerini
reddetmesi.
SAVAŞ:
Bu sebeplerden Rusya'nın saldırısıyla savaş başladı. Ancak Osmanlı Devleti böyle bir
savaşa hazır değildi.
ÇÜNKÜ:
1)- Donanması Navarin'de yakılmıştı.
2)- 1826'da Yeniçeri Ocağı kaldırılmış, ASAKİR-İ MANSURE-İ MUHAMMEDİYE
ordusu yeni kurulmuştu.
3)- Yunan ayaklanmasından dolayı bütün Avrupa Osmanlının karşısındaydı.
SONUÇ:
Rusların ilerleyerek doğuda Erzurum'a, batıda Edirne'ye kadar gelmeleri üzerine Osmanlı
devleti barış
istedi. Rusyayla EDİRNE ANTLAŞMASI imzalandı.(1829)
EDİRNE ANTLAŞMASI (1829)
Maddeleri:
1)- Eflak-Boğdan ve Sırbıstan'a özerklik verildi.
2)- Yunanistan bağımsız olacaktı.
3)- Rus ticaret gemileri boğazlardan geçebilecekti.
4)- Prut nehri sınır olacaktı.
5)- Osmanlı Devleti savaş tazminatı verecekti.
NOT: Osmanlı Devletinde bağımsızlığını elde eden ilk azınlık YUNANİSTAN'dır.
NOT: Osmanlının Yunan isyanı ve Rus savaşıyla uğraşmasını fırsat bilen Fransa 1830' da
CEZAYİR i işgal etti.
MISIR VALİSİ MEHMET ALİ PAŞA'NIN İSYANI (Denize düşen
yılana sarılır.)
SEBEPLERİ:
1)- Yunan isyanının bastırılmasında II. Mahmut'a yardım eden Mısır valisi Kavalalı
Mehmet Ali Paşa'ya
vaad edilen yerlerin verilmemesi
2)- Mehmet Ali Paşa'nın Navarin olayından sonra padişahtan izin almadan ordu ve
donanmasını geri
çekmesi.
3)- 1828-1829 Osmanlı-Rus savaşında yardım istenildiği halde Mehmet Ali Paşa'nın
yardım göndermemesi
İSYAN:
II. Mahmut Mehmet Ali Paşa'yı görevden almak için hazırlanırken Mehmet Ali Paşa'nın
oğlu İbrahim
Paşa, üzerine gönderilen padişah kuvvetlerini yenerek Konya'ya ilerledi. Bu zor durum
karşısında
padişah yabancı devletlerden yardım istedi. İngiltere ve Fransa bu isteğe kayıtsız
kaldılar. II.
Mahmut son çare olarak (denize düşen yılana sarılır diyerek) Rusya'dan yardım istedi.
Bir Rus
donanması İstanbul boğazını geçerek Büyükdere önlerine demirledi. Osmanlı Rus
yakınlaşması İngiltere
ve Fransa'yı telaşlandırdı. Hemen devreye girerek Mehmet Ali Paşa ya baskı yaptılar.
Bunun üzerine
Mehmet Ali Paşa ile II.Mahmut arasında KÜTAHYA ANTLAŞMASI imzalandı.(14 Mayıs
1833)
KÜTAHYA ANTLAŞMASI(14 Mayıs 1833)
1)- Mehmet Ali Paşa'ya Mısır ve Girit valiliklerine ek olarak Suriye valiliği de verilecek.
2)- Oğlu İbrahim Paşa'ya da Cidde valiliğine ek olarak Adana Muhassıllığı (O bölgenin
vergilerini
toplama hakkı) verilecek.
NOT: Bu antlaşma Mısır sorununu geçici olarak çözmüş fakat iki tarafta bu anlaşmadan
memnun
olmamıştır.
NOT: Kütahya antlaşmasına rağmen kendisini güvende hissetmeyen II.Mahmut Rusyayla
HÜNKAR İSKELESİ
antlaşmasını imzalamıştır.(1833)
HÜNKAR İSKELESİ ANTLAŞMASI (8 Temmuz 1833)
1)-Osmanlı bir saldırıya uğrarsa Ruslar asker ve donanma gönderecek, ancak masrafları
Osmanlı
ödeyecek.
2)-Rusya bir saldırıya uğrarsa Osmanlı boğazları kapatacak. (İngiltere ve Fransa'ya karşı)
3)-Bu antlaşma 8 yıl sürecek.
ÖNEMİ:
1)-Rusya bu antlaşmayla boğazlar üzerinde büyük avantaj sağlayıp,Karadeniz deki
güvenliğini artırmış
oldu.
2)-Bu antlaşmayla BOĞAZLAR MESELESİ ortaya çıkmıştır.
3)-Bu antlaşma Osmanlının boğazlar üzerindeki egemenlik haklarını TEK BAŞINA kullandığı
son
antlaşmadır.
NOT: Osmanlı Devleti Mısır ve Boğazlar meselesinde İngiltere'nin desteğini kazanmak için
İngiltere
ile 1838 BALTA LİMANI Antlaşmasını imzalamıştır. Bu antlaşma ile İngiltere'ye çok
geniş ekonomik
haklar verilmiş, Osmanlı ülkesinde tekel sistemi ve iç gümrük yönetimi kaldırılmış
böylece Osmanlı
ekonomisinin çöküşü hızlanmıştır.
AÇIKLAMA: Kütahya antlaşması fazla uzun sürmedi. 1839'da Mehmet Ali Paşa
bağımsızlığını ilan etti. Oğlu
İbrahim Paşa üzerine gönderilen Osmanlı kuvvetlerini NİZİP'te yendi. İngiltere ve
Fransa Hünkar
İskelesi antlaşmasına dayanarak Rusyanın boğazlara egemen olmasından
çekindiklerinden hemen
devreye girerek MISIR konusunda Londra'da uluslararası bir konferans
düzenlendi.
NOT: Nizip yenilgisi haberi İstanbul'a gelmeden II. Mahmut ölmüş, yerine Abdülmecid
padişah
olmuştur.
II.MAHMUT DÖNEMİNDE ASKERİ ALANDA YAPILAN ISLAHATLAR:
1)-Alemdar Mustafa Paşa,Nizam-ı Cedit ordusunun yerine Sekban-ı Cedit Ordusunu kurdu.
2)-II.Mahmut Alemdar Mustafa Paşanın öldürülmesi üzerine Sekban-ı Ceditin yerine
EŞKİNCİ OCAĞINI kurdu.
3)-1826'da Yeniçeri Ocağını kaldırarak(Vakayı Hayriye Olayı) yerine ASAKİR-İ
MANSURE-İ MUHAMMEDİYE
ordusu kuruldu.
4)-Yeni kurulan Asakir-i Mansure-i Muhammediye ordusu tümen, tabur, bölük gibi birliklere
ayrıldı.
Eğitimi için Prusya'dan subaylar getirildi. Avrupaya subaylar gönderildi.
II.MAHMUT DÖNEMİ VE ISLAHATLARI
II.Mahmut dönemini genel olarak ikiye ayırabiliriz. Genel olarak İdari AlandaII.Mahmut
zamanında yapılan ıslahatları sıralayacak olursak; Yapılan Islahatlar • Divan Teşkilatı
kaldırılmış, yerine nazırlıklar kurulmuştur. • Tımar sistemi kaldırılmıştır. • Devlet
memurlarına maaş bağlanmıştır. • Memurlara fes, ceket ve pantolon giyme mecburiyeti
getirilmiştir. • Memurlar, dahiliye ve hariciye diye ikiye ayrılmıştır • Memurların
yargılanması için Dar-ı Şura-yı Bab-ı Ali adında bir mahkeme kurulmuştur. • Müsadere
sistemi kaldırılmış, mülkiyet hakkı tanınmıştır. • Osmanlıda ilk kez posta teşkilatı
kurulmuştur. • Askeri işleri düzenlemek amacıyla Askeri Şura oluşturulmuştur. • İlk kez
askeri amaçlı nüfus sayımı yapılmıştır. • Taşra Teşkilatı eyalet, liva ve kazalar olarak
düzenlenmiştir. İller, merkeze bağlanmıştır. • Mahalle ve köylere muhtarlar atanmış, ayanların
Askeri Alanda Yapılan Islahatlar • Alemdaretkisi kırılmaya çalışılmıştır. Mustafa Paşa,
Nizam-ı Cedid Ocağı’nın yerine Sekban-ı Cedid Ocağı’nı kurmuştur. • II.Mahmut, Sekban-ı
Cedid Ocağı’nı kaldırmış, yerine Avrupa tarzında Eşkinci Ocağı’nı kurmuştur. • II.Mahmut,
halkın desteği ile Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmıştır (1826). Bu olaya Vaka-i Hayriye denir.
Böylece: Islahatların önündeki en büyük engel kalkmıştır. Halkta yeniçerilere karşı düşmanlık
başlamıştır. Yeniçeri mezarları tahrip edilmiştir. Mehter yasaklanmıştır. Padişah yönetime
egemen olmuştur. Yeniçeri Ocağı’nın yerine Avrupa tarzında Asakir-i Mansure-i
Muhammediyye adı ile yeni bir ordu oluşturmuştur. Ekonomi Alanında Yapılan Islahatlar •
Özel sektör teşvik edilmiştir. • Yerli malı kullanılması teşvik edilmiştir. • Müslüman
tüccarlara gümrük kolaylığı sağlanmıştır. • Balta Limanı antlaşması ile İngiltere ve Fransa’ya
büyük ekonomik tavizler verilmiştir. Eğitim - Kültür Alanında Yapılan Islahatlar • İlköğretim
zorunlu hale getirilmiştir. • Avrupa tarzında eğitim verecek okullar açılmıştır (Mekteb-i
Tıbbiye, Mekteb-i Adliye vb.). • Avrupa’ya ilk kez öğrenciler gönderilmiştir. • Takvim-i
Vakayi adlı ilk resmi gazete çıkarılmıştır. • Avrupa tarzı müzikler serbest bırakılmıştır. • İlk
kez karantina sistemi uygulanmıştır. • Padişah, resmini devlet dairelerine astırmıştır. •
II.Mahmut yurdu tanımak için yurt gezilerine çıkmıştır. II.MAHMUT DÖNEMİ (1808-1839)
SIRP İSYANI (1804) Sebepleri: 1)- Fransız İhtilalinin Milliyetçilik, bağımsızlık ve hürriyet
gibi fikirlerinin Sırplar üzerinde etkili olması 2)- Savaşların Sırbistan toprakları üzerinde
geçmesi ve bu savaşlar sırasında Sırbistanın sık sık el değiştirmesi 3)- Sırbistandaki
Yeniçerilerin olumsuz
II. MAHMUT
II.Mahmut ve Islahat Hareketleri; II. Mahmut devri (1808-1839), hem gerçeklestirilen yenilik
hareketleri ile hem de etnik ve siyasî isyanlariyla Osmanli Devleti'nin yol ayrimina girdigi bir
dönemi ifade eder. II.Mahmut, öncelikle orduyu bastan asagi düzenlemek ile ise basladi.
Yeniliklere karsi çikan Yeniçeri Ocagi bir nizamname ile ortadan kaldirildi. Vak'a-yi Hayriye
olarak adlandirilan bu köklü degisiklikle (15-16 Haziran 1826), yeni bir ordu olusturuldu.
Ancak yeniçeriler bu düzenlemeye boyun egmeyerek isyan ettiler. Sadrazam'in sarayini basan
yeniçeriler sadrazamin ve islahatçilarin baslarini istediler. Ancak At Meydani'nda toplanan
yeniçeriler dagitildi, ocaklari bombalandi. Böylece Avrupa tarzinda yeni bir ordunun
kurulmasi yönündeki en büyük engel ortadan kaldirilmis oluyordu. II. Mahmut hükûmet
teskilâtinda da degisikliklere giderek kabine ve nezaret (bakanlik) usulünü benimsedi. 1836
yilinda Dahiliye ve Hariciye Nazirliklari kuruldu. Avrupa devletleri ile A.B.D ile ticarî
anlasmalar yapildi. Iktisadî ve adlî sistemde degisikliklere gidildi. Avrupa tarzinda egitim
veren rüstiyeler, Harbiye ve Tibbiye okullarinin açilmasi vb. gibi egitim alaninda da islahatlar
gerçeklestirildi.
Fakat, kimi seklî, kimi öze yönelik bu yenilikler devletin içinde bulundugu zorluklari
asmasina yetmedigi gibi, Osmanli cografyasindaki parçalanma II.Mahmut döneminde daha da
hissedilir hale geldi.
Sirp ve Yunan Isyanlari; Fransiz Ihtilâli'nin getirdigi milliyetçi fikirlerle temellendirilen
ancak, daha ziyade arkasinda Rusya ve diger Avrupa devletlerinin tesvik ve tahriki olan etnik
ve mahallî isyanlar bu dönemde alevlendi. III.Selim zamaninda isyan eden Sirplar, 1812
Bükres Antlasmasi ile bazi imtiyazlar almalarina ragmen, yeniden ayaklandilar. Yeniçeri
Ocaginin kaldirildigi tarihlerde Sirplarla kismî bir anlasmaya varildi. Ancak 1830'da bir hatt-i
serif ile Sirbistan'in Osmanli hâkimiyetinde bir prenslik olarak varligi kabul edildi. Rusya'nin
XIX. yüzyila girerken Osmanliya karsi sürdürdügü savaslarin altinda Balkanlari ve özellikle
Rumlari Osmanli Devleti'nden koparmak yatiyordu. Nitekim Odessa'da yeniden
örgütlendirilen Etnik-i Eterya adli cemiyetin baskanligina Yunan Isyani sirasinda Çar
I.Alexsandre'in yaveri Prens Ipsilanti getirilmisti. Yapilan plana göre Yunanistan, Yanya ve
Tuna civarinda isyanlar çikarilacakti. Ipsilanti 1821'de Romanya'ya geçerek Ortodokslari
ayaklandirmaya çalisti fakat basarili olamadi. Çar, Türklere yenilerek Macaristan'a kaçacak
olan Ipsilanti'yi desteklemekten vazgeçti. Bu sirada Mora'da da Patras baspiskoposu isyan
etmisti (25 Mart 1821). 1822'de Yunanlilar bagimsiz olduklarini ilân ettiler, Mora'da ve
adalarda çok sayida Türk'ü katlettiler. Rusya ve Avrupa bu isyani gayriresmî yollardan
desteklemekteydiler.
Girit ve Mora valiliginin kendisine verilmesini II.Mahmut'a kabul ettiren Mehmet Ali Pasa bu
isyani bastirmakla görevlendirildi. 1822'de Girit'e, 1824-25'te Mora'ya girildi. Bu gelisme
karsisinda Rusya, Fransa ve Ingiltere aralarinda anlasarak (1827), Yunanistan'in özerk bir
prenslik olarak kabul edilmesi hususunda Osmanlilari sikistirmak istediler. Türkler bu olayi iç
islerine müdahale olarak kabul edip, teklifi reddetti. Bunun üzerine Osmanli ve Misir
donanmasi Navarin'de, bir kaza sonucu(!), yok edildi. Üç ülkeyle iliskiler kesildi ve 1828'de
Rusya, müttefiklerinin destegiyle Osmanli Devleti'ne savas ilân etti. Rus ordusu doguda
Erzurum'u ele geçirdi. Batida ise Edirne isgal edildi. Padisah, Prusya, Fransa ve Ingiltere
elçilerini araya sokarak, Londra Protokolünü kabul edecegini bildirdi. Böylece Edirne
Antlasmasi(1829) ve ardindan Londra Konferansi (1830) imzalandi. Antlasma ile Prut iki
ülke arasinda sinir oluyor, Eflâk, Bogdan ile Sirbistan'in özerkligi kabul ediliyordu. Girit'in
Osmanlilarda kalmasi sartiyla Yunanistan'in bagimsizligi da tasdik ediliyordu.
Mehmet Ali Pasa Isyani ve Misir Meselesi; Mora'nin elden çikmasiyla, oglu Ibrahim'in Mora
valisi olma ümidini kaybeden Misir Valisi M.Ali Pasa, II.Mahmut'tan, yardimlarina karsilik,
Suriye'nin idaresini istedi. Bu istegin reddedilmesi üzerine M.Ali Pasa harekete geçti ve
Filistin ile Suriye'ye girdi (1831). Akka ve Sam, oglu Ibrahim tarafindan ele geçirildi. Ibrahim
Pasa, kisa zamanda Anadolu'ya kadar ilerledi.
Konya yakinlarindaki savasta Osmanli ordusunu yenilgiye ugratti. Her birinin ayri hesabi
oldugu büyük devletler, telâslanarak araya girmek istediler. Fransa ve Ingiltere'nin
anlasamamasi üzerine, Rusya durumdan faydalandi. Zor durumdaki II.Mahmut, Rus
ordusunun ve donanmasinin Istanbul yakinlarina gelmesine müsaade etti. Rusya'nin kârli
çikmasindan endiselenen Fransa ve Ingiltere, II.Mahmut ile anlasma yapmasi için M.Ali
Pasa'ya baski yaptilar. Neticede Kütahya Antlasmasi imzalandi (1833). Bu anlasmayla,
Mehmet Ali Pasa, Misir ve Girit'ten baska Sam ve oglu Ibrahim de, Cidde valiligi yani sira
Adana'yi uhdelerine alacaklardi. Rusya, yardimlarina karsilik II.Mahmut ile Hünkar Iskelesi
Antlasmasi diye bilinen bir anlasma yaparak, Istanbul'daki durumunu kuvvetlendirmeyi
basardi (1833). Anlasmaya göre Osmanli Devleti'nin toprak bütünlügünün garantisi ve
gereginde Osmanlinin yardimina kosulmasi karsiliginda Rusya, Bogazlarin bütün yabanci
savas gemilerine kapatilmasini kabul ettiriyordu. II.Mahmut, Kütahya anlasmasindan
memnun degildi. Bu sebeple M.Ali Pasa'ya karsi yeniden harekete geçti. Fakat Osmanli
ordusu Nizip'te bir kez daha yenildi (1839). Üstelik Kaptan Pasa, Osmanli donanmasini
Misir'a teslim etmisti. Bu arada II. Mahmut ölmüs ve yerine I.Abdulmecit geçmisti
II. Mahmut Dönemi (Islahatların Yeniden Canlanması)
II. Mahmut dönemi ıslahatlarında ise geçmişten gelen birikim söz konusuydu. Bu birikim 18.yy Lale
Devri ve III. Selim’den kalma birikimlerdi.
II. Mahmut düzeninin ya da ıslahatlarının genel karakterinde “İslami zihniyetle Batı düşüncesini
bağdaştırmak” yer almaktadır. Bu ise çok güç görünüyordu. İşte bu nedenle de ileride göreceğimiz gibi
ıslahatlar şekilsel kaldı.
Islahatlarında ağırlıklı olarak 1. Ordu, 2. Mektepler, 3. İktisadi (ticari) faaliyetler, 4. Devlet teşkilatında
yenileme ya da Avrupa tarzı teşkilatlanmanın getirilmesi üzerinde yoğunlaştı. Bunların dışında diğer bir
çok ıslahatlarda da bulunuldu.
II. Mahmut döneminde yabancılarla ya da Avrupa ile olan sıkı ilişkiler Avrupalı yaşayış tarzlarını
beraberinde getirmiştir. Bu tarzlara devlet adamlarının, ulema sınıfının, asker ocaklarının karşı çıkması
gündeme geldi ve özellikle de Yeniçeri ocağının bu konudaki direnci yenilikçilerin gelmesinde en
büyük engel olmuştur.
II. Mahmut ilkin orduya yöneldi ve yeni düzenlemeler getirdi. Çünkü Osmanlı İmparatorluğu bu
dönemde iç ve dış baskı ve savaşlarla dağılma ve güçsüz olma noktasına gelmişti. Bu sebeple de II.
Mahmut askerliğin düzene konulması konusunda Nizam-ı Cedit’e benzer “Sekban-ı Cedit” ocağını
kurdu. Bu ocak ise Yeniçerilerin ayaklanmasına neden oldu. Ayaklanma ocağın kaldırılmasıyla
sonuçlandı (Vaka-i Hayriye). Böylece II. Mahmut’un yenileşme çabaları önündeki Yeniçeri Ocağı
engeli kalmamış oluyordu.
Vaka-i Hayriye ile birlikte yeni bir ordunun kurulması gündeme geldi. Yeni ordu Avrupa usulünde
düzenlenmiş olan “Asakar-i Mansure-i Muhammediye” adıyla kuruldu. Diğer ocaklar devam ediyordu.
Mansure ise Yeniçerilerin yerini almıştı (Akşin, 1995:112).
II. Mahmut askerlik alanında yeni düzeni sağlam temellere dayandırmak için, Yüksek Harp Okulu ve
Tıp okulu kurdu. Bunun için de Avrupa’ya eğitilmek üzere öğrenciler gönderdi (Karal, E., 1995:151).
Ayrıca yeni kurulan ordunun ihtiyaçlarını karşılamak ve devletin iktisadına yardım etmek amacıyla bazı
fabrikalar kuruldu.
İktisadi tedbirlerin dışında sosyal faaliyetlerde de yenilikler getirildi. Türkiye’de ilk defa nüfus sayımının
yapılması, yurt içi ve dışı gezilerde pasaportun çıkartılması, posta teşkilatının kurulması, polis
teşkilatının oluşturulması sosyal hayata yapılan önemli yeniliklerdir (Turhan, 159).
Diğer önemli yenilik Avrupa’ya benzer bir devlet teşkilatının oluşturulmasıdır. Devlet işlerinin
görüşülmesi üzerine meclisler ve komisyonlar oluşturuldu, sadrazamlık unvanı başvekalete çevrildi. Ve
bakanlıklar oluşturularak Avrupa kabine sistemine benzer bir teşkilat oluşturuldu.
Bütün bu saydığımız, belirttiğimiz yenilikler Batılılaşma yolunda atılan önemli adımları içerisinde
barındırıyordu.
Diğer etkinlikleri ise kısa başlıklar altında topladığımızda modernleşme ya da Batılılaşma yolunda ne
kadar yol katedildiğini görebileceğiz.
Bu etkinlikler içerisinde içtimai faaliyetler ağırlıklı olarak göze çarpmaktadır. Bu ise Avrupa (Batı)
tarzında bir yaşam yolu çizildiğini gösterir.
II. Mahmut yaşam tarzında önemli değişiklikler yaptı. Sarayı 1815’de Topkapı’dan Dolmabahçe’ye
taşıdı. Mısır tarzında setre pantolon giymeye başladı. Avrupa’lı hükümdarlar gibi doğum günlerini
kutlamaya, resimlerini devlet dairelerine astırmaya, etkinliklere, davetlere gitmeye, yurt içi gezilere
çıkmaya başladı. Ayrıca Batı tarzında kıyafetler gündeme geldi ve askerlere giydirildi. Avupa tarzında
giyim kuşam ve traş özellikle padişaha yakın çevresinde salgın halini aldı. Unumamak gerekir ki tüm
bu yeniliklere karşı çıkanlar da oldu; ancak yeniçerilerin yokluğu karşı çıkanların seslerinin kısılmasına
da neden oldu.
II. Mahmut tüm bu yaptıkları yenilikleri duyurmak üzere 1829’da ilk gazete Takvim-i Vakayi’yi kurdu.