Hubble 25 Yaşında

Hubble 25 Yaşında
Gökbilim ona çok şey borçlu...
Tam 25 yıl önce, 24 Nisan 1990 tarihinde uzaya fırlatıldıktan kısa süre sonra gönderdiği ilk görüntü,
yeni keşifler için kendisine bel bağlayan astronomi dünyasını şoke etmişti. Hubble’ın 20 Mayıs’tan
alınan “ilk ışık” görüntüsündeki sarmal gökada, gözlüğünü unutmuş ileri derecede miyop birinin
görüşünü andırıyordu. 1.5 milyar dolar değerindeki teleskopun 2.4 m çaplı aynası zımparalanma
sürecindeki bir hata nedeniyle net görüntü sağlamıyordu. Ancak, 1993’te bir uzay mekiği ile yapılan
bir tamir seferiyle hatayı düzeltecek optik gereçlerin monte edilmesinden sonra Hubble, sağladığı
veriler ve muhteşem görüntülerle gökbilimini zenginleştirip derinleştirmekle kalmadı, milyonlarca
insanı da gökyüzü tutkunu yaptı. Dokuzar metre boyunda iki güneş panelinin sağladığı güçle çalışan
teleskopun bir haftada gönderdiği verile kitap haine getirilip üst üste konacak olsa yüksekliği 1100
metreye erişirdi.
Teleskopun gönderdiği
görüntüler arasında en
bilinenlerinden biri,
Kartal Bulutsusu’nda
devasa gaz ve toz
sütunlarının ucunda
oluşum halindeki
yıldızları gösteren
“Yaratılış Sütunları” adı
verilen görüntüydü.
Hubble, uzayda sabit bir
noktadan 10 gün süreyle
aldığı “derin alan”
görüntülerinin ilkiyle
gökbilimin erimini büyük
ölçüde genişlemiş ve
ardından “extra derin
alan” ve “ekstrem derin
alan” görüntüleriyle 13.2 milyar ışıkyılı uzaklıktaki, yani evren henüz 600 milyon yaşındayken oluşmuş
gökadaları ekranlara taşımıştı. Hubble, ayrıca yıldızların oluşum ve ölüm süreçleriyle, gökada
kümelerinin muazzam kütleçekimleri ve etkileri gibi (Ör: kütleçekimsel merceklenme, Einstein
halkaları) astrofizik ve kozmoloji bilgilerini derinleştiren veriler yolladı ve yollamaya devam ediyor.
Ancak, Hubble’a yapılan seferlerde kullanılan uzay mekikleri artık hizmetten kalktığı için artık teleskop
tamir, bakım ve yenileştirmeden mahrum kalacak. NASA uzmanları, Hubble’ın önümüzdeki beş yıl
içinde ortaya çıkan ve biriken arızalar nedeniyle görev yapamaz duruma geleceğini düşünüyorlar.
HUBBLE’IN ARDINDAN
NASA, Hubble’ın yerine önümüzdeki yıllarda James Webb uzay teleskopunu fırlatmayı hedefliyor.
Yapım sürecindeki gecikmeler ve dörde katlanan maliyeti nedeniyle bir ara veto tehlikesi geçirilen
teleskopun fırlatılışı için belirlenen son tarih 2018 yılı.
NASA’nın eski yöneticilerinden birinin adını taşıyan teleskop, bilgisayarla kontrol edilen toplm 6.5
metre çaplı 18 parçalı aynasıyla, Hubble gibi Dünya yörüngesinde değil, 1.5 milyon km uzaklıkta,
Dünya ile Ay’ın kütleçekimlerinin birbirini dengelediği bir noktadaki sabit konumunda görev yapacak.
Hubble’ın temel olarak görünür (küçük oranlarda
da yakın morötesi ve kızılaltı)dalga boylarında
gözlem yapmasına karşılık James Webb,
gözlemlerini görünür ışığın uzun dalga boylu
(turuncu ve kırmızı) kesimlerinden orta kızılaltı
dalga boylarına kadar uzanan bir aralıkta gözlem
yapacak. Böylece daha soluk yıldız ve gökadaların
görüntülenebileceği hesaplanıyor.
HORMONLU HUBBLE
Gelgelelim, optik ışıkta gözlem yanlıları da mücadeleden vazgeçme niyetinde değiller ve dev
boyutlarda “hormonlu Hubble” olarak nitelenen projeler hazırlıyorlar. Bunlardan Yüksek
Çözünürlüklü Uzay Teleskopu (High Definition Space Telescope – HDST) diye adlandırılan projede 12
metre toplam çaplı parçalı bir
ayna öngörülüyor. Bu aynanın
ışık toplama gücüyle hemen her
gökadada yalnızca 200 ışıkyılı gibi
küçük alanların net
görüntüşerinin elde edilebileceği
hesaplanıyor.
Ancak proje ekibine göre
HDST’nin en önemli özelliği şu.
Astrofizik gözlemleri ve dış
gezegen araştırmaları farklı
nitelikte uzay teleskopları
gerektirirken, bunun her iki görevi de tek başına yapabilecek olması. HDST plancılarına göre teleskop,
Dünya’ya 60 ışıkyılı mesafe içindeki dış geegenlerin atmosferlerini de inceleyebilecek ve olası yaşam
izlerini belirleyip “sonunda Dünya 2.0’ın keşfine gidecek yolu açacak.”
Ekibe göre eğer proje 2020 yılında onaylanırsa, 2030 yılında uzaya gönderilebilecek.
Raşit Gürdilek
KAYNAKLAR
“A space Icon Turns 25”, sScience, 24 Nisan 2015
“After Hubble”, Science, 24 Nisan 2015
http://hubblesite.org/the_telescope/hubble_essentials/quick_facts.php