Cümlenin Öğeleri - Türkçe dersi.Gen.Tr

Cümlenin Öğeleri
Cümlede her kelimenin bir anlamı ve görevi vardır.
Kelimelerin cümledeki görevlerine ÖĞE adı verilir.
İkincisi daha kolaydı.
Not: cümlede özne görevinde bulunan kelimeler yalın
oluş, hareket bildiren ya da cümleyi bir yargıya bağlayan
kelime ya da kelime gurubudur.
halde bulunurlar. İsimlere getirilen “–i,-e,-de,-den” hal
eklerini almazlar.
Özne çoğul ve iyelik eklerini alabilir.
Örnek:
Karın yağması herkesi telaşlandırdı.
Not: Yüklemin bildirdiği yargı fiil cümlesinde “iş,oluş,
Göçmen kuşlar yine yolculuğa başladı.
hareket” biçimindedir. İsim cümlelerinde ise yüklem bir
durumu, olan veya olmayanı haber şeklinde bildirir.
Örnek: Bir ipte iki cambaz oynamaz.
Kapı tokmağı sertçe vuruluyordu.
YÜKLEM: Cümlenin temel öğesidir. Yüklem cümlede iş,
Otobüs bugün yine gecikecek.
Görev kutsaldır.
Not: Öğeleri buldurmaya yarayan sorular, cümlede
geçtiğinde buldurduğu öğenin yerini tutar.
Örnek:
Elinden ne düştü?
Özne Yüklem
Dışarıda insanın iliklerine işleyen bir hava vardı.
Not: Yüklem olan sözcük fiil ise o cümle yüklemin türüne
göre Fiil Cümlesidir, isim ise İsim Cümlesidir.
Örnek:
Şu resim oldukça güzel.
Bu akşam nereye gideceksin?
Not: yüklem olan sözcük eğer cümlenin sonunda ise o
Bu soruyu sana kim sordu?
Nesne: Öznenin yaptığı işten doğrudan etkilenen
kelimelere nesne denir.
Nesneyi bulmak için özne ile nesne arasına “neyi?, kimi?,
ne?” sorularını koyarız, cevap veren sözcük ya da sözcük
grubu bize nesneyi verir.
cümle yüklemin yerine göre Kurallı(Düz) Cümledir, eğer
sonda değil de cümlenin başka bir yerinde ise
Devrik(Kuralsız) Cümledir.
Örnek:
Mum dibine ışık vermez.
Örnek: Ramazan Bey gazeteyi arıyordu.
Sallanmaz o kalkışta ne mendil ne de bir kol.
Not: “neyi?, kimi?” soruları Belirtili Nesneyi, “ne?”
Ramazan Bey NEYİ arıyordu? Cevap: gazeteyi
Kadın, bütün parasını kaybetmişti.
sorusu Belirtisiz Nesneyi verir.
Yuvarlanan taş yosun tutmaz.
Ayıkla pirincin taşını.
Unutmuşsun gözlerimin rengini.
Özne: Cümledeki işi, oluşu, hareketi yapan veya bir şey
Ahmet’i sokakta top oynarken görmüşler.
olan kelime ya da kelime grubudur.
Çocuk sevinçle “Bitirdim.” dedi.
İşi yapan ya da olan cümlede belirtiliyorsa bun özne, işi
yapan veya olan şahıs eklerinden anlaşılıyorsa gizli özne
denir.
Not: İsim cümlesinde nesne bulunmaz. Çünkü isim
Özne yükleme sorulan KİM? veya NE? soruları ile
bulunur.
Örnek: Bu çocuk olanları görmüş.
Çocuklar bahçede oynuyorlar.
cümlesinde iş, oluş, hareket yani eylem yoktur.
Örnek Soru:
Aşağıdaki soru cümlelerinin hangisi, nesneyi buldurmaya
yöneliktir.
a) Soruları nasıl buldunuz?
b) Otobüsle mi gideceksiniz?
c) Kimi görmek istiyorsunuz?
d) Misafiriniz ne zaman geliyor?
Yarın buraya geliyorlar.
Elindeki defter yere düştü.
Dün beni aramışsın.
Hazırlayan : Mustafa ŞERBETÇİ
Türkçe Öğretmeni